KFHist: ( ) Skip to main content

Ein Editionsprojekt der Heinrich-Heine-Universität Düsseldorf und der Nordrhein-Westfälischen Akademie der Wissenschaften und der Künste.

HHUD Düsseldorf

( )



Lorem ipsum dolor sit amet, consectetuer adipiscing elit. Aenean commodo ligula eget dolor. Aenean massa. Cum sociis natoque penatibus et magnis dis parturient montes, nascetur ridiculus mus. Donec quam felis, ultricies nec, pellentesque eu, pretium quis, sem. Nulla consequat massa quis enim. Donec pede justo, fringilla vel, aliquet nec, vulputate eget, arcu. In enim justo, rhoncus ut, imperdiet a, venenatis vitae, justo. Nullam dictum felis eu pede mollis pretium. Integer tincidunt. Cras dapibus. Vivamus elementum semper nisi. Aenean vulputate eleifend tellus. Aenean leo ligula, porttitor eu, consequat vitae, eleifend ac, enim. Aliquam lorem ante, dapibus in, viverra quis, feugiat a, tellus. Phasellus viverra nulla ut metus varius laoreet. Quisque rutrum. Aenean imperdiet. Etiam ultricies nisi vel augue. Curabitur ullamcorper ultricies nisi. Nam eget dui. Etiam rhoncus. Maecenas tempus, tellus eget condimentum rhoncus, sem quam semper libero, sit amet adipiscing sem neque sed ipsum. Nam quam nunc, blandit vel, luctus pulvinar, hendrerit id, lorem. Maecenas nec odio et ante tincidunt tempus. Donec vitae sapien ut libero venenatis faucibus. Nullam quis ante. Etiam sit amet orci eget eros faucibus tincidunt. Duis leo. Sed fringilla mauris sit amet nibh. Donec sodales sagittis magna. Sed consequat, leo eget bibendum sodales, augue velit cursus nunc,


Erklärung der Siglen, Zeichen und Abkürzungen in Text und Apparat

Erklärung der Zeichen in der Übersetzung

Abkürzungen


I. Standardwerke

ACO

Acta conciliorum oecumenicorum

AE

L’Année Épigraphique

ANRW

Aufstieg und Niedergang der Römischen Welt

Ath. Council.

B. D. Merritt, J. S. Traill (Hgg.), The Athenian Agora, 15, Inscriptions: The Athenian Councillors, Princeton 1974

Barrington

R. J. A. Talbert (Hg.), Barrington Atlas of the Greek and Roman World, Princeton 2000

BAR

British Archaeological Reports

BNJ

Brill’s New Jacoby

CFHB

Corpus fontium historiae Byzantinae

Christ-Schmid-Stählin

Wilhelm von Christ’s Geschichte der griechischen Literatur, 2. Teil, 2. Hälfte: Die nachklassische Periode der griechischen Litteratur, von 100 bis 530 nach Christus, 6. Aufl., umgearbeitet von W. Schmid und O. Stählin (HdbAW 7,2,2) München 1924 = ND 1961

CIL

Corpus Inscriptionum Latinarum

CLIA

Collectio librorum iuris Anteiustiniani

CSEL

Corpus Scriptorum Ecclesiasticorum Latinorum

CSHB

Corpus Scriptorum Historiae Byzantinae (Bonner Corpus)

Ephes.

Forschungen in Ephesos

FGrHist

Die Fragmente der griechischen Historiker

FHG

Fragmenta Historicorum Graecorum

FRHist

The Fragments of the Roman Historians

GCS

Die griechischen christlichen Schriftsteller, Berlin 1897 ff.

HAC

Historiae Augustae Colloquium

HGM

L. Dindorf (Hg.), Historici Graeci minores 1 / 2, Leipzig 1870 / 1871

HRR 2

H. Peter (Hg.), Historicorum Romanorum reliquiae, vol. 2, Leipzig 1906

IG

Inscriptiones Graecae

IGRom

Inscriptiones Graecae ad res Romanas pertinentes

IK

Inschriften griechischer Städte aus Kleinasien

ILS

Inscriptiones Latinae Selectae

Inscr. Olymp.

W. Dittenberger, K. Purgold (Hgg.), Olympia. Die Ergebnisse der von dem Deutschen Reich veranstalteten Ausgrabung. Textband V: Die Inschriften, Berlin 1896 = ND Amsterdam 1966

IPalmyre

J.-B. Yon (Hg.), Inscriptions grecques et latines de la Syrie, tome 15, fasc. 1: Palmyre, Beirut 2012

IstForsch

Istanbuler Forschungen

IUrb.Rom.

Inscriptiones Graecae urbis Romae

K.-B.

R. Kühner / F. Blass, Ausführliche Grammatik der griechischen Sprache, Erster Teil: Elementar- und Formenlehre 1 / 2, Hannover 31890 / 1892

K.-G.

R. Kühner / B. Gerth, Ausführliche Grammatik der griechischen Sprache, Zweiter Teil: Satzlehre 1 / 2, Hannover 31898 / 1904

KFHist

Kleine und fragmentarische Historiker der Spätantike

LSJ

H. G. Liddell / R. Scott / H. S. Jones (Hgg.), A Greek-English Lexicon, Oxford 1996

MGH AA

Monumenta Germaniae historica. Auctores antiquissimi

PG

Patrologia Graeca

PIR1

H. Dessau / E. Klebs / P. v. Rohden (Hgg.), Prosopographia Imperii Romani saec. I. II. III, Berlin 1897 / 1898

PIR2

E. Groag / A. Stein / L. Petersen u. a. (Hgg.), Prosopographia Imperii Romani saec. I. II. III. Ed. altera, Berlin 1933–2009

PLips.

L. Mitteis (Hg.), Griechische Urkunden der Papyrusurkunden zu Leipzig, Bd. 1, Leipzig 1906

PLRE

Prosopography of the Later Roman Empire

RAC

Reallexikon für Antike und Christentum

RE

Paulys Real-Encyclopädie der classischen Altertumswissenschaft. Neue Bearbeitung

SC

Sources Chrétiennes

SEG

Supplementum Epigraphicum Graecum

SIG3

W. Dittenberger (Hg.), Sylloge Inscriptionum Graecarum 1 / 2 / 3, Leipzig 31915 / 1917 / 1924

ŠKZ

Ph. Huyse (Hgg.), Die dreisprachige Inschrift Šābuhrs I. an der Kaba-i Zardušt (ŠKZ), 2 Bde. (Corpus inscriptionnum Iranicarum: Pt. 3, Pahlavi inscriptions) London 1999.

ThLL

Thesaurus Linguae Latinae

AE

L’Année épigraphique

BHAC

Bonner Historia Augusta Colloquium

Chron. min.

Th. Mommsen (Hg.), Chronica minora saec. IV. V. VI. VII, 3 Bde. (= MGH AA 9. 11. 13) Berlin 1892–1898

CIL

Corpus Inscriptionum Latinarum

COD

Conciliorum Oecumenicorum Decreta, hg. von J. Wohlmuth, Paderborn3 2002

DNP

Der Neue Pauly

EIr

Encyclopedia Iranica

EKG

Enmannsche Kaisergeschichte

ERA

The Encyclopedia of the Roman Army, hg. von Y. Le Bohec, Chichester 2015.

FGrHist

Fragmente der griechischen Historiker

HAC

Historiae Augustae Colloquium

H.-Sz.

J. B. Hofmann / A. Szantyr, Lateinische Syntax und Stilistik (HdbAW 2,2,2) München 1965 (verbess. ND 1972)

HdbAW

Handbuch der Altertumswissenschaft

IG

Inscriptiones Graecae

ILS

Inscriptiones Latinae Selectae, hg. von H. Dessau

K.-H.

R. Kühner / F. Holzweissig, Ausführliche Grammatik der lateinischen Sprache, Erster Teil: Elementar-, Formen- und Wortlehre, Hannover 21912 (ND Darmstadt 1978)

K.-St.

R. Kühner / C. Stegmann, Ausführliche Grammatik der lateinischen Sprache, Zweiter Teil: Satzlehre 1/2, Hannover 21914 (mit Zusätzen und Berichtigungen zur 4. und 5. Aufl. von A. Thierfelder im ND Darmstadt 1997)

KFHist

Kleine und fragmentarische Historiker der Spätantike

Lampe

G. W. H. Lampe (ed.), A Patristic Greek Lexicon, Oxford 1961.

LIMC

Lexicon Iconographicum Mythologiae Classicae

MGHAA

Monumenta Germaniae Historica. Auctores antiquissimi

OLD

Oxford Latin Dictionary

PIR2

Prosopographia Imperii Romani (2. Auflage)

PLRE

Prosopography of the Later Roman Empire

RAC

Reallexikon für Antike und Christentum

RE

Paulys Real-Encyclopädie der classischen Altertumswissenschaft

RIC

Roman Imperial Coinage

Souter

A. Souter, A Glossary of Later Latin to 600 A. D., Oxford 1949

ThLL

Thesaurus Linguae Latinae

AE

L’Année épigraphique

BHAC

Bonner Historia Augusta Colloquium

CAH

Cambridge Ancient History

CCL

Corpus Christianorum, Series Latina

CFHB

Corpus Fontium Historiae Byzantinae

Chron. min.

Th. Mommsen (Hg.), Chronica minora saec. IV. V. VI. VII, 3 Bde. (= MGH AA 9. 11. 13) Berlin 1892–1898

CIL

Corpus Inscriptionum Latinarum

CSEL

Corpus Scriptorum Ecclesiasticorum Latinorum

CSHB

Corpus Scriptorum Historiae Byzantinae

DNP

Der Neue Pauly

EKG

Enmannsche Kaisergeschichte

GCS

Die Griechischen Christlichen Schriftsteller

H.-Sz.

J. B. Hofmann / A. Szantyr, Lateinische Syntax und Stilistik (HdbAW 2,2,2) München 1972

HdbAW

Handbuch der Altertumswissenschaft

K.-H.

R. Kühner / F. Holzweissig, Ausführliche Grammatik der lateinischen Sprache, Erster Teil: Elementar-, Formen- und Wortlehre, Hannover 21912 (ND Darmstadt 1994)

K.-St.

R. Kühner / C. Stegmann, Ausführliche Grammatik der lateinischen Sprache, Zweiter Teil: Satzlehre 1/2, Hannover 21914 (mit Zusätzen und Berichtigungen zur 4. und 5. Aufl. von A. Thierfelder im ND Darmstadt 1997)

KFHist

Kleine und fragmentarische Historiker der Spätantike

Lampe

G. W. H. Lampe (ed.), A Patristic Greek Lexicon, Oxford 1961.

LCL

Loeb Classical Library

LTUR

Lexicon Topographicum Urbis Romae

MGHAA

Monumenta Germaniae Historica. Auctores antiquissimi

OLD

Oxford Latin Dictionary

PG

Patrologia Graeca

PIR2

Prosopographia Imperii Romani (2. Auflage)

PLRE

Prosopography of the Later Roman Empire

RAC

Reallexikon für Antike und Christentum

RE

Paulys Real-Encyclopädie der classischen Altertumswissenschaft

SC

Sources chrétiennes

Stotz

P. Stotz, Handbuch zur lateinischen Sprache des Mittelalters (HdbAW 2,5) München 1996–2004

ThLL

Thesaurus Linguae Latinae

AE

L’Année épigraphique

BGL

Bibliothek der griechischen Literatur

BNJ

Brill’s New Jacoby

BT

Bibliotheca scriptorum Graecorum et Romanorum Teub-neriana

CFHB

Corpus Fontium Historiae Byzantinae

Chron. min.

Th. Mommsen (Hg.), Chronica minora saec. IV. V. VI. VII, 3 Bde. (= MGH AA 9. 11. 13) Berlin 1892–1898

CIL

Corpus Inscriptionum Latinarum

CSEL

Corpus Scriptorum Ecclesiasticorum Latinorum

CSHB

Corpus Scriptorum Historiae Byzantinae

CUF

Collection des universités de France

DNP

Der Neue Pauly

EKG

Enmannsche Kaisergeschichte

FaCh

The Fathers of the Church

FC

Fontes Christiani

FGrHist

Fragmente der griechischen Historiker

FHG

Fragmenta Historicorum Graecorum

FRHist

The Fragments of the Roman Historians

GCS

Die Griechischen Christlichen Schriftsteller

H.-Sz.

J. B. Hofmann / A. Szantyr, Lateinische Syntax und Stilistik (HdbAW 2,2,2) München 1972

ILS

Inscriptiones Latinae Selectae, hg. von H. Dessau

K.-St.

R. Kühner / C. Stegmann, Ausführliche Grammatik der la-teinischen Sprache, Zweiter Teil: Satzlehre 1/2, Hannover 21914 (mit Zusätzen und Berichtigungen zur 4. und 5. Aufl. von A. Thierfelder im ND Darmstadt 1997)

KFHist

Kleine und fragmentarische Historiker der Spätantike

LCL

Loeb Classical Library

LSJ

H. G. Liddell / R. Scott / H. S. Jones (Hgg.), A Greek–English Lexicon, Oxford 1996

LTUR

Lexicon Topographicum Urbis Romae

MGH

Monumenta Germaniae Historica

…AA

MGH Auctores Antiquissimi

OCT

Oxford Classical Texts

OLD

Oxford Latin Dictionary

PLRE

Prosopography of the Later Roman Empire

RE

Paulys Real-Encyclopädie der classischen Altertumswissenschaft

RGA

Reallexikon der Germanischen Altertumskunde

RIC

Roman Imperial Coinage

SQAW

Schriften und Quellen der Alten Welt

ThLL

Thesaurus Linguae Latinae

TTH

Translated Texts for Historians

TU

Texte und Untersuchungen

AE

L’Année épigraphique

BHL

Bibliotheca Hagiographica Latina

CCL

Corpus Christianorum, Series Latina

CFHB

Corpus Fontium Historiae Byzantinae

Chron. min.

Th. Mommsen (Hg.), Chronica minora saec. IV. V. VI. VII. 3 Bde. (= MGH AA 9. 11. 13), Berlin 1892–1898

CIL

Corpus Inscriptionum Latinarum

CLRE

Consuls of the Later Roman Empire, ed. by R. S. Bagnall et al., Atlanta 1987

CPL

Clavis Patrum Latinorum

CSEL

Corpus Scriptorum Ecclesiasticorum Latinorum

CSHB

Corpus Scriptorum Historiae Byzantinae

DNP

Der Neue Pauly

FGrHist

Fragmente der griechischen Historiker

FHG

Fragmenta Historicorum Graecorum

GCS

Die Griechischen Christlichen Schriftsteller

Georges

K. E. Georges, Ausführliches Lateinisch-Deutsches Handwörterbuch, 2 Bde., Hannover 131972

H.-Sz.

J. B. Hofmann / A. Szantyr, Lateinische Syntax und Stilistik (HdbAW 2,2,2) München 1972

HdbAW

Handbuch der Altertumswissenschaft

ICUR

Inscriptiones Christianae Urbis Romae, hg. von G. B. De Rossi

ILCV

Inscriptiones Latinae Christianae Veteres, hg. von E. Diehl

ILS

Inscriptiones Latinae Selectae, hg. von H. Dessau

K.-H.

R. Kühner / F. Holzweissig, Ausführliche Grammatik der lateinischen Sprache, Erster Teil: Elementar-, Formen- und Wortlehre, Hannover 21912 (ND Darmstadt 1994)

K.-St.

R. Kühner / C. Stegmann, Ausführliche Grammatik der lateinischen Sprache, Zweiter Teil: Satzlehre 1/2, Hannover 21914 (mit Zusätzen und Berichtigungen zur 4. und 5. Aufl. von A. Thierfelder im ND Darmstadt 1997)

KFHist

Kleine und fragmentarische Historiker der Spätantike

LACL

S. Döpp / W. Geerlings (Hgg.), Lexikon der antiken christlichen Literatur, Freiburg 32002

Lausberg

H. Lausberg, Handbuch der literarischen Rhetorik, Mün-chen 21973

LSJ

H. G. Liddell / R. Scott / H. S. Jones (Hgg.), A Greek–English Lexicon, Oxford 1996

LTS

Lexicon Topographicum Urbis Romae / Suburbium

LTUR

Lexicon Topographicum Urbis Romae

MGH

Monumenta Germaniae Historica

…AA

MGH Auctores Antiquissimi

…SS rer. Merov.

MGH Scriptores rerum Merovingicarum

MRR

T. R. S. Broughton, Magistrates of the Roman Republic, New York 1951–1986

OLD

Oxford Latin Dictionary

PCBE

Prosopographie chrétienne du Bas-Empire

PG

Patrologia Graeca

PL

Patrologia Latina

PLRE

Prosopography of the Later Roman Empire

RAC

Reallexikon für Antike und Christentum

RE

Paulys Real-Encyclopädie der classischen Altertumswissenschaft

RGA

Reallexikon der Germanischen Altertumskunde

RIC

Roman Imperial Coinage

SC

Sources chrétiennes

Souter

A. Souter, A glossary of later Latin to 600 A. D., Oxford 1949.

Stotz

P. Stotz, Handbuch zur lateinischen Sprache des Mittelalters (HdbAW 2,5) München 1996–2004

ThLL

Thesaurus Linguae Latinae

AE

L’Année épigraphique

AOW

Augustinus Opera Werke, Paderborn 2003 ff.

Bauer / Aland

Griechisch-deutsches Wörterbuch zu den Schriften des Neuen Testaments und der frühchristlichen Literatur von W. Bauer, hg. von K. u. B. Aland, Berlin61988

BHG

Bibliotheca Hagiographica Graeca

BHL

Bibliotheca Hagiographica Latina

Blaise

A. Blaise, Dictionnaire latin-français des auteurs chrétiens, Turnhout21967

CCSL

Corpus Christianorum, Series Latina

CFHB

Corpus Fontium Historiae Byzantinae

CIL

Corpus Inscriptionum Latinarum

CPG

Clavis Patrum Graecorum

CPL

Clavis Patrum Latinorum

CLRE

Consuls of the Later Roman Empire, ed. by R. S. Bagnall et al., Atlanta 1987

CSEL

Corpus Scriptorum Ecclesiasticorum Latinorum

CSHB

Corpus Scriptorum Historiae Byzantinae

DNP

Der Neue Pauly

FC

Fontes Christiani

GCS

Die Griechischen Christlichen Schriftsteller

H.-Sz.

J. B. Hofmann / A. Szantyr, Lateinische Syntax und Stilistik (HdbAW 2,2,2), München 1972

HdbAW

Handbuch der Altertumswissenschaft

IK

Inschriften griechischer Städte aus Kleinasien

ILS

Inscriptiones Latinae Selectae, hg. von H. Dessau

IMS

Inscriptions de la Mésie supérieure

K.-G.

R. Kühner / B. Gerth, Ausführliche Grammatik der griechischen Sprache, Zweiter Teil: Satzlehre 1/2, Hannover31898/1904

K.-St.

R. Kühner / C. Stegmann, Ausführliche Grammatik der lateinischen Sprache, Zweiter Teil: Satzlehre 1/2, Hannover21914 (mit Zusätzen und Berichtigungen zur 4. und 5. Aufl. von A. Thierfelder im ND Darmstadt 1997)

KFHist

Kleine und fragmentarische Historiker der Spätantike

LACL

Lexikon der antiken christlichen Literatur, hg. von S. Döpp / W. Geerlings, Freiburg32002

Lampe

G. W. H. Lampe (ed.), A Patristic Greek Lexicon, Oxford 1961.

LBG

Lexikon zur byzantinischen Gräzität, Wien 1994 ff.

LSJ

H. G. Liddell / R. Scott / H. S. Jones (edd.), A Greek-English Lexicon, Oxford 1996

LTS

Lexicon Topographicum Urbis Romae / Suburbium

LThK

Lexikon für Theologie und Kirche

MGH AA

Monumenta Germaniae Historica (auctores antiquissimi)

PCBE

Prosopographie chrétienne du Bas-Empire

PG

Patrologia Graeca

PL

Patrologia Latina

PLRE

Prosopography of the Later Roman Empire

RAC

Reallexikon für Antike und Christentum

RE

Paulys Real-Encyclopädie der classischen Altertumswissenschaft

RGA

Reallexikon der Germanischen Altertumskunde

RIC

Roman Imperial Coinage

SC

Sources chrétiennes

Stotz

P. Stotz, Handbuch der lateinischen Sprache des Mittelalters (HdbAW 2,5), München 1996–2004

ThLL

Thesaurus Linguae Latinae

TRE

Theologische Realenzyklopädie

TTH

Translated Texts for Historians

ACO

Acta conciliorum oecumenicorum

AE

L’année épigraphique

AOW

Augustinus Opera Werke, Paderborn 2003 ff.

CCG

Corpus Christianorum, Series Graeca

CCL

Corpus Christianorum, Series Latina

CFHB

Corpus Fontium Historiae Byzantinae

CIL

Corpus Inscriptionum Latinarum

CLRE

Consuls of the Later Roman Empire, hg. von R. S. Bagnall u. a., Atlanta 1987

CPG

Clavis Patrum Graecorum

CPL

Clavis Patrum Latinorum

CSCO

Corpus Scriptorum Christianorum Orientalium

CSEL

Corpus Scriptorum Ecclesiasticorum Latinorum

CSHB

Corpus Scriptorum Historiae Byzantinae

DHGE

Dictionnaire d’histoire et de géographie ecclésiastique

DNP

Der Neue Pauly

FaCh

Fathers of the Church

FC

Fontes Christiani

FGrHist

Fragmente der griechischen Historiker

FHG

Fragmenta historicorum Graecorum

GCS

Die Griechischen Christlichen Schriftsteller, Berlin 1897 ff.

H.-Sz.

J.B. Hofmann / A. Szantyr, Lateinische Syntax und Stilistik (HdbAW 2,2,2), München 1965 (verbesserter ND 1972)

HdbAW

Handbuch der Altertumswissenschaft

ILS

Inscriptiones Latinae Selectae, hg. von H. Dessau, 3 Bde., Berlin 1892–1916

K.-St.

R. Kühner / C. Stegmann, Ausführliche Grammatik der lateinischen Sprache, Zweiter Teil: Satzlehre 1/2, Hannover 21914 (mit Zusätzen und Berichtigungen zur 4. und 5. Aufl. von A. Thierfelder im ND Darmstadt 1997)

KFHist

Kleine und fragmentarische Historiker der Spätantike

LACL

Lexikon der antiken christlichen Literatur, hg. von S. Döpp / W. Geerlings, Freiburg 32002

LIMC

Lexicon Iconographicum Mythologiae Classicae

LThK

Lexikon für Theologie und Kirche

MGH

Monumenta Germaniae Historica

AA

Auctores antiquissimi

SS rer. Germ.

Scriptores rerum Germanicarum

SS rer. Merov.

Scriptores rerum Merovingicarum

PCBE

Prosopgraphie chrétienne du Bas-Empire

PG

Patrologia Graeca

PL

Patrologia Latina

PLRE

Prosopography of the Later Roman Empire

PO

Patrologia Orientalis

PTS

Patristische Texte und Studien

RAC

Reallexikon für Antike und Christentum

RE

Paulys Real-Encyclopädie der classischen Altertumswissenschaft

RGA

Reallexikon der Germanischen Altertumskunde

RIC

Roman Imperial Coinage

SC

Sources Chrétiennes

SQAW

Schriften und Quellen der alten Welt

Stotz

P. Stotz, Handbuch der lateinischen Sprache des Mittelalters, 5 Bde. (HdbAW 2,5), München 1996–2004

ThLL

Thesaurus linguae Latinae

TRE

Theologische Realenzyklopädie

TUGAL

Texte und Untersuchungen zur Geschichte der altchristlichen Literatur

ACO

Acta conciliorum oecumenicorum

AE

L’Année épigraphique

CCL

Corpus Christianorum, Series Latina

CFHB

Corpus Fontium Historiae Byzantinae

Chron. min.

Th. Mommsen (Hg.), Chronica minora saec. IV. V. VI. VII. 3 Bde. (= MGH AA 9. 11. 13), Berlin 1892–1898.

CIL

Corpus Inscriptionum Latinarum

CPL

Clavis Patrum Latinorum

CSCO

Corpus Scriptorum Christianorum Orientalium

CSEL

Corpus Scriptorum Ecclesiasticorum Latinorum

CSHB

Corpus Scriptorum Historiae Byzantinae

DNP

Der Neue Pauly

GCS

Die Griechischen Christlichen Schriftsteller, Berlin 1897 ff.

H.-Sz.

J. B. Hofmann / A. Szantyr, Lateinische Syntax und Stilistik (HdbAW 2,2,2), München 1965 (verbesserter ND 1972).

HdbAW

Handbuch der Altertumswissenschaft

K.-St.

R. Kühner / C. Stegmann, Ausführliche Grammatik der lateinischen Sprache. Zweiter Teil: Satzlehre 1/2, Hannover 21914 (mit Zusätzen und Berichtigungen zur 4. und 5. Aufl. von A. Thierfelder im ND Darmstadt 1997).

KFHist

Kleine und fragmentarische Historiker der Spätantike

LThK

Lexikon für Theologie und Kirche

MGH

Monumenta Germaniae Historica

AA

Auctores antiquissimi

SS

Scriptores (in Folio)

SS rer. Merov.

Scriptores rerum Merovingicarum

OLD

Oxford Latin Dictionary

PCBE

Prosopgraphie chrétienne du Bas-Empire

PG

Patrologia Graeca

PL

Patrologia Latina

PLRE

Prosopography of the Later Roman Empire

PTS

Patristische Texte und Studien

RAC

Reallexikon für Antike und Christentum

RE

Paulys Real-Encyclopädie der classischen Altertumswissenschaft

RGA

Reallexikon der Germanischen Altertumskunde

SC

Sources Chrétiennes

Stotz

P. Stotz, Handbuch der lateinischen Sprache des Mittelalters, 5 Bde. (HdbAW 2,5), München 1996–2004.

ThLL

Thesaurus linguae Latinae

TRE

Theologische Realenzyklopädie

TUGAL

Texte und Untersuchungen zur Geschichte der altchristlichen Literatur

ACO

Acta conciliorum oecumenicorum

AE

L’Année épigraphique

CCL

Corpus Christianorum, Series Latina

CFHB

Corpus Fontium Historiae Byzantinae

Chron. min.

Th. Mommsen (Hg.), Chronica minora saec. IV. V. VI. VII. 3 Bde. (= MGH AA 9. 11. 13), Berlin 1892–1898.

CIL

Corpus Inscriptionum Latinarum

CML

Corpus Medicorum Latinorum

CPL

Clavis Patrum Latinorum

CSCO

Corpus Scriptorum Christianorum Orientalium

CSEL

Corpus Scriptorum Ecclesiasticorum Latinorum

CSHB

Corpus Scriptorum Historiae Byzantinae

DNP

Der Neue Pauly

GCS

Die Griechischen Christlichen Schriftsteller, Berlin 1897 ff.

H.-Sz.

J. B. Hofmann / A. Szantyr, Lateinische Syntax und Stilistik (HdbAW 2,2,2), München 1965 (verbesserter ND 1972).

HdbAW

Handbuch der Altertumswissenschaft

K.-St.

R. Kühner / C. Stegmann, Ausführliche Grammatik der lateinischen Sprache. Zweiter Teil: Satzlehre 1/2, Hannover 21914 (mit Zusätzen und Berichtigungen zur 4. und 5. Aufl. von A. Thierfelder im ND Darmstadt 1997).

KFHist

Kleine und fragmentarische Historiker der Spätantike

LThK

Lexikon für Theologie und Kirche

MGH

Monumenta Germaniae Historica

AA

Auctores antiquissimi

SS

Scriptores (in Folio)

SS rer. Lang.

Scriptores rerum Langobardicarum et Italicarum

SS rer. Merov.

Scriptores rerum Merovingicarum

OLD

Oxford Latin Dictionary

PCBE

Prosopgraphie chrétienne du Bas-Empire

PG

Patrologia Graeca

PL

Patrologia Latina

PLRE

Prosopography of the Later Roman Empire

PTS

Patristische Texte und Studien

RAC

Reallexikon für Antike und Christentum

RE

Paulys Real-Encyclopädie der classischen Altertumswissenschaft

RGA

Reallexikon der Germanischen Altertumskunde

SC

Sources Chrétiennes

SQAW

Schriften und Quellen der alten Welt

Stotz

P. Stotz, Handbuch der lateinischen Sprache des Mittelalters, 5 Bde. (HdbAW 2,5), München 1996–2004.

ThLL

Thesaurus linguae Latinae

TRE

Theologische Realenzyklopädie

TRW

Transformation of the Roman World

TTH

Translated Texts for Historians

TUGAL

Texte und Untersuchungen zur Geschichte der altchristlichen Literatur

AOW

Augustinus Opera Werke, Paderborn 2003 ff.

Bauer / Aland

Griechisch-deutsches Wörterbuch zu den Schriften des Neu­en Testaments und der frühchristlichen Literatur von W. Bauer, hg. von K. u. B. Aland, Berlin61988

BHG

Bibliotheca Hagiographica Graeca

BHL

Bibliotheca Hagiographica Latina

BMP

B. Bleckmann / D. Meyer / J.-M. Prieur (Hgg.), Philo­stor­ge, Histoire ecclésiastique (SC 564), Paris 2013

CC(S)G

Corpus Christianorum, Series Graeca

CC(S)L

Corpus Christianorum, Series Latina

CFHB

Corpus Fontium Historiae Byzantinae

CIL

Corpus Inscriptionum Latinarum

CPG

Clavis Patrum Graecorum

CPL

Clavis Patrum Latinorum

CSEL

Corpus Scriptorum Ecclesiasticorum Latinorum

CSHB

Corpus Scriptorum Historiae Byzantinae

CSCO

Corpus Scriptorum Christianorum Orientalium

DHGE

Dictionnaire d’histoire et de géographie ecclésiastique

DNP

Der Neue Pauly

FaCh

Fathers of the Church

FGrHist

Fragmente der griechischen Historiker

FHG

Fragmenta historicorum Graecorum

FC

Fontes Christiani

GCS

Die Griechischen Christlichen Schriftsteller, Berlin 1897 ff.

GNO

Gregorii Nysseni Opera, Berlin / Leiden 1921 ff.

HdbAW

Handbuch der Altertumswissenschaft

ILS

Inscriptiones Latinae Selectae, hg. von H. Dessau

K.-B.

R. Kühner / F. Blass, Ausführliche Grammatik der griechi­schen Sprache, Erster Teil: Elementar- und Formenlehre 1/2, Hannover31890/92

K.-G.

R. Kühner / B. Gerth, Ausführliche Grammatik der grie­chi­schen Sprache, Zweiter Teil: Satzlehre 1/2, Hannover31898/1904

KFHist

Kleine und fragmentarische Historiker der Spätantike

KlP

Der Kleine Pauly

LACL

Lexikon der antiken christlichen Literatur, hg. von S. Döpp / W. Geerlings, Freiburg32002

Lampe

G. W. H. Lampe (Hg.), A Patristic Greek Lexicon, Oxford 1961.

LBG

E. Trapp (Hg.), Lexikon zur byzantinischen Gräzität, Wien 1994 ff.

LIMC

Lexicon Iconographicum Mythologiae Classicae

LSJ

H. G. Liddell / R. Scott / H. S. Jones (Hgg.), A Greek-Eng­lish Lexicon, Oxford 1996

LThK

Lexikon für Theologie und Kirche

MGH AA

Monumenta Germaniae Historica (auctores antiquissimi)

PG

Patrologia Graeca

PL

Patrologia Latina

PLRE

Prosopography of the Later Roman Empire

PO

Patrologia Orientalis

RAC

Reallexikon für Antike und Christentum

RE

Paulys Real-Encyclopädie der classischen Altertums­wis­sen­schaft

RGA

Reallexikon der Germanischen Altertumskunde

RIC

Roman Imperial Coinage

SC

Sources Chrétiennes

ThLL

Thesaurus linguae Latinae

TRE

Theologische Realenzyklopädie

II. Quellen

Afric. cest. = Iulius Africanus, Cesti

M. Wallraff / C. Scardino / L. Mecella / Ch. Guignard (Hgg.), Iulius Africanus: Cesti. The Extant Fragments (GCS N. F. 18) Berlin u. a. 2012.

Agath. = Agathias von Myrina

R. Keydell (Hg.), Agathiae Myrinaei historiarum libri quinque (CFHB Series Berolinensis 2) Berlin u. a. 1967.

Amm. = Ammianus Marcellinus

W. Seyfarth (Hg.), Ammiani Marcellini Rerum gestarum libri qui supersunt (BT) Leipzig 1975.

Anon. Vales. = Anonymus Valesianus

Excerpta Valesiana, rec. J. Moreau, editionem correctiorem curavit V. Velkov (BT) Leipzig 1968.

I. König, Origo Constantini – Anonymus Valesianus, Teil 1, Text und Kommentar, Trier 1987.

Anon. post Dionem = Anonymus post Dionem (Continuator Dionis)

C. Müller, FHG 4,192–99.

Anth. Pal. = Anthologia Palatina

H. Beckby (Hg.), Anthologia Graeca, 4 Bde., München 21964–1968.

D. L. Page (Hg.), Further Greek Epigrams, Cambridge 1981.

App. = Appian, Römische Geschichte

Hann. = Annibaiké

Ill. = Illyriké

E. Gabba, A. G. Roos, P. Viereck (Hgg.), Appiani historia Romana. Vol. 1 (BT) Leipzig 1939.

Archim. spir. = Archimedes, Über Spiralen

Ch. Mugler (Hg.), Archimède, vol. 2: Des spirales, De l’équilibre des figures planes, L’arénaire, La quadrature de la parabole, Paris 1971, 8–74.

Arr. an. = Arrian, Anabasis

A. G. Roos / G. Wirth (Hgg.), Flavii Arriani quae exstant omnia. Bd. 1 (BT) Leipzig 1967.

Artem. = Artemidor, Über Traumdeutung

R. A. Pack (Hg.), Artemidori Daldiani onirocriticon libri V (BT) Leipzig 1963.

Aur. Vict. Caes. = Aurelius Victor, Liber de Caesaribus

F. Pichlmayr, R. Gründel (Hgg.), Sexti Aurelii Victoris Liber de Caesaribus. Praecedunt Origo gentis Romanae et Liber de viris illustribus urbis Romae. Subsequitur Epitome de Caesaribus (BT) Leipzig 1966, 133–76.

Auson. par. = Ausonius, Parentalia

Decimi Magni Ausoni Opera, ed. R. P. H. Green (OCT) Oxford 1999, 29–46.

P. Dräger, Decimus Magnus Ausonius, Sämtliche Werke, Bd. 1, (Auto-)biographische Werke, Trier 2012, 88–123.

Cass. Dio = Cassius Dio

U. P. Boissevain (Hg.), Cassii Dionis Cocceiani historiarum Romanarum quae supersunt, 3 Bde., Berlin 1895–1901.

Cedr. = Georgios Kedrenos

Georgius Cedrenus, Ioannis Scylitzae ope ab I. Bekkero suppletus et emendatus, 2 Bde. (CSHB 9) Bonn 1838 / 1839.

Chrys. hom. 4 in 2 Thess. = Johannes Chrysostomos, 4. Predigt zum 2. Brief an die Thessaloniker

J. Migne (Hg.), Joannis Chrysostomi opera omnia quae exstant, Bd. 11 (PG 62) Paris 1862, 485–90.

Cod. Theod. = Codex Theodosianus

Theodosiani libri XVI cum constitutionibus Sirmondianis ed. apparatu P. Kruegeri Th. Mommsen, vol. 1,2, Berlin 1905 = ND 1970.

Coll. Mos. = Lex Dei oder Vergleich mosaischer und römischer Gesetze

Fragmenta Vaticana. Mosaicarum et Romanarum legum collatio, recogn. Th. Mommsen (CLIA 3) Berlin 1890.

Conc. Const. a. 536 = Akten des Konzils von Konstantinopel 536 n. Chr.

E. Schwartz (Hg.), Collectio Sabbaitica contra Acephalos et Origeniastas destinata. Insunt acta synodorum Constantinopolitanae et Hierosolymitanae a. 536 (ACO 3) Berlin 1940.

Curt. = Curtius Rufus

Quinte-Curce, Histoires, éd. et trad. par H. Bardon, 2 Bde., Paris 52003 / 32008.

C. M. Lucarini (Hg.), Q. Curtius Rufus, Historiae (BT) Berlin / New York 2009.

Diod. = Diodorus Siculus, Bibliotheca historica

C. Th. Fischer, F. Vogel (Hgg.), Diodori Bibliotheca historica, 5 Bde. (BT) Leipzig 31888–1906.

Dion. Perieg. = Dionysios der Perieget

C. Müller (Hg.), Geographi Graeci minores, vol. 1, Paris 1855 = ND Hildesheim 1965, 238–43.

Ps. Diosc. alex. = Pseudo-Dioskorides, Alexipharmaka

K. Sprengel (Hg.), Pedanii Dioscoridis Anazarbei tom. 2, libri περὶ δηλητηρίων, ἰοβόλων καὶ εὐποριϲτῶν spurii, Leipzig 1830, 1–41.

Epit. Caes. = Epitome de Caesaribus

Pseudo-Aurélius Victor, Abrégé des Césars, texte établi, traduit et commenté par M. Festy (CUF. Série latine) Paris 1999.

Sextii Aurelii Victoris Liber de Caesaribus, rec. F. Pichlmayr, addenda et corrigenda iterum collegit et adiecit R. Gruendel (BT) Leipzig 1970, 131–76.

Eun. vit. soph. = Eunapios, Sophistenviten

J. Giangrande (Hg.), Eunapii Vitae sophistarum, Rom 1956.

M. Becker: Eunapios aus Sardes. Biographien über Philosophen und Sophisten. Einleitung, Übersetzung, Kommentar (Roma Aeterna 1) Stuttgart 2013.

Eutr. = Eutropius, Breviarium

Eutropii Breviarium ab urbe condita, recogn. C. Santini (BT) Leipzig 1979.

Evagr. h. e. = Euagrios, Kirchengeschichte

J. Bidez, L. Parmentier (Hgg.), The Ecclesiastical History of Evagrius with the Scholia. Edited with Introduction, Critical Notes, and Indices, London 1898.

Flor. = Florus

H. Malcovati (Hg.), L. Annaei Flori quae exstant, Rom 21972.

Fronto

M. P. J. van den Hout (Hg.), M. Cornelii Frontonis Epistulae (BT) Leipzig 1988.

Geogr Rav. = Geograph von Ravenna

J. Schnetz (Hg.), Itineraria Romana, Bd. 2, Ravennatis Anonymi cosmographia et Guidonos geographica (BT) Leipzig 1929.

Hdn. = Herodian

K. Stavenhagen (Hg.), Herodiani ab excessu divi Marci libri octo (BT) Leipzig 1922.

Hdt. = Herodot

K. Hude (Hg.), Herodoti historiae. Recogn. brevique adnotatione critica instr. Carolus Hude (OCT) Oxford 1908.

Hermog. stat. = Hermogenes, De statibus

Hermogenis Opera, ed. H. Rabe (BT) Leipzig 1913 = ND Stuttgart 1985, 28–92.

Hesych. = Hesychios, Lexikon

Hesychii Alexandrini Lexicon, ed. K. Latte et P. A. Hansen, 4 Bde., Kopenhagen 1953 / 1966, Berlin 2005 / 2009.

Hier. epist. = Hieronymus, Epistulae (CPL 620)

S. Eusebii Hieronymi opera, sectio 1, Epistulae, pars 1–3, ed. I. Hilberg, ed. altera supplementis aucta, 3 Bde. (CSEL 54; 55; 56/1) Wien 1996.

S. Eusebii Hieronymi opera, sectio 1, Epistulae, pars 4, Epistularum indices et addenda, composuit M. Kamptner (CSEL 56/2) Wien 1996.

Saint Jérôme, Correspondance. Lettres, texte établi et trad. par J. Labourt, 8 Bde., 2. und 3. Aufl. (CUF. Série latine) Paris 2002–2003.

Hist. Aug. = Historia Augusta

Scriptores Historiae Augustae ed. Ernestus Hohl, Vol. I–II. Ed. ster. correctior. Addenda et corrigenda adiecerunt Ch. Samberger et W. Seyfarth (BT) Leipzig 5/21971.

F. Paschoud (Hg.), Histoire Auguste, Tome V 2ème partie: Vies de Probus, Firmus, Saturnin, Proculus et Bonose, Carus, Numérien et Carin. Texte établi, traduit et commenté par François Paschoud, Paris 2001.

Iambl. in Nic. = Jamblich, Einführung in Nikomachos’ Arithmetik

E. Pistelli, U. Klein (Hgg.), Iamblichi in Nicomachi arithmeticam introductionem liber (BT) Stuttgart 1975.

Iord. = Jordanes

Get. = Getica

Iordanis Romana et Getica, rec. Th. Mommsen (MGH AA 5/1) Berlin 1882, 53–138.

Iordanis De origine actibus Getarum, a cura di F. Giunta e A. Grillone (Fonti per la storia dʼItalia 117) Rom 1991.

Rom. = Romana

Iordanis Romana et Getica, rec. Th. Mommsen (MGH AA 5/1) Berlin 1882, 1–52.

Iust. nov. = Justinian, Novellen

Novellae, rec. Rudolfus Schoell. Opus Schoellii morte interceptum absolvit Guilelmus Kroll (Corpus iuris civilis 3) Berlin 1895 = ND Hildesheim 2009.

Lib. = Libanios

ep. = Epistulae

Libanii opera, rec. R. Foerster, vol. 10–11, Epistulae, 2 Bde. (BT) Leipzig 1921 / 1922.

or. = Orationes

Libanii opera, rec. R. Foerster, vol. 1–5, Orationes, 5 Bde. (BT) Leipzig 1903–1908.

Liv. = Titus Livius

Titi Livi ab urbe condita, Vol. 1 / 2: libri I–V / VI–X. Recognoverunt et adnotatione critica instruxerunt R. S. Conway et C. F. Walters (OCT) Oxford 1914 / 1919.

Titi Livi ab urbe condita. Libri XXXI–XL, ed. John Brisco (BT) Stuttgart 1991.

Liv. per. = Titus Livius, Periochae

O. Rossbach (Hg.), T. Periochae omnium librorum (BT) Leipzig 1910.

Joh. Ant. = Johannes von Antiochia

Ioannis Antiocheni Fragmenta ex Historia chronica, introd., edizione critica e trad. a cura di U. Roberto (TU 154) Berlin 2005.

S. Mariev (Hg.), Ioannis Antiocheni fragmenta quae supersunt (CFHB Series Berolinensis 47) Berlin u. a. 2008.

Joh. Mal. = Johannes Malalas

Ioannis Malalae chronographia, rec. Ioannes Thurn (CFHB Series Berolinensis 35) Berlin u. a. 2000.

Johannes Malalas, Weltchronik. Übersetzt von J. Thurn und M. Meier. Mit einer Einl. von C. Drosihn, M. Meier und St. Priwitzer und Erläuterungen von C. Drosihn, K. Enderle, M. Meier und St. Priwitzer, Stuttgart 2009.

Luc. hist. conscr. = Lukian, Wie man Geschichte schreiben soll

M. D. MacLeod (Hg.), Luciani opera, Bd. 3 (OCT) Oxford 1980, 287–319.

LXX = Septuaginta

J. Ziegler (Hg.), Septuagina. Vetus Testamentum Graecum auctoritate Academiae Scientiarum Gottingensis editum. Vol. 26,2: Susanna, Daniel, Bel et Draco, Göttingen 21999.

Nik. alex. = Nikander von Kolophon, Alexipharmaka

A. S. F. Gow / A. F. Scholfield, Nicander: The poems and poetical fragments, Cambridge 1953, 94–136.

Od. = Odyssee

P. von der Mühll (Hg.), Homeri Odyssea, Basel 1962.

Olymp. Hist. = Olympiodor von Theben

R. C. Blockley (Hg.), The fragmentary classicising historians of the later Roman Empire. Eunapius, Olympiodorus, Priscus and Malchus, 2 Bde. (Arca 6. 10) Liverpool 1981/1983.

Oros. hist. = Orosius, Historiae adversum paganos

Pauli Orosii Historiarum adversum paganos libri VII. Accedit eiusdem liber apologeticus, ex recogn. C. Zangemeister (CSEL 5) Wien 1882.

Paean. Eutr. = Paianios, Übersetzung von Eutropius’ Breviarium

Sp. Lambros (Hg.), Παιανίου Μετάφραϲιϲ εἰϲ τὴν τοῦ Εὐτροπίου Ῥωμαικὴν ἱϲτορίαν, in: Νέοϲ Ἑλληνομνήμων 9 (1912) 1–115.

Paneg. = Panegyrici Latini

XII Panegyrici Latini, recogn. brevique adnotatione critica instruxit R. A. B. Mynors (OCT) Oxford 1964.

Paul. Sil. descr. Soph. = Paulos Silentiarios, Beschreibung der Hagia Sophia

O. Veh (Hg.), Prokop, Bauten. Paulos Silentiarios, Beschreibung der Hagia Sophia. Griechisch-deutsch (Prokop, Werke, Bd. 5; Tusculum) München 1977, 306–58.

Petr. Patr. = Petros Patrikios

C. Müller, FHG 4,181–91.

Excerpta e Petro Patricio, in: Excerpta historica iussu imp. Constantini Porphyrogeniti confecta, ed. U. Ph. Boissevain, C. De Boor, Th. Büttner-Wobst, vol. 4, Excerpta de Sententiis, Berlin 1906, 241–71.

Philo Alex. Flacc. = Philon von Alexandria, Gegen Flaccus

L. Cohn / S. Reiter (Hgg.), Philonis Alexandrini opera quae supersunt, Bd. 6, Berlin 1915, 120–54.

Philo Mech. = Philon der Mechaniker

M. Thévenot (Hg.), Veterum mathematicorum … opera, Graece et Latine pleraque nunc primum edita, Paris 1693, 79–104.

Philost. = Philostorgios, Kirchengeschichte

Philostorgios, Kirchengeschichte, hg., übers. und komm. von B. Bleckmann und M. Stein (KFHist E 7) Paderborn 2015.

Philostr. vit. Ap. = Philostrat, Vita des Apollonios von Tyana

V. Mumprecht (Hg.), Philostratos: Das Leben des Apollonios von Tyana (Tusculum) München / Zürich 1983.

Plat. rep. = Platon, Der Staat (Politeia)

S. R. Slings (Hg.), Platonis Respublica (OCT) Oxford 2003.

Plb. = Polybios

Th. Büttner-Wobst (Hg.), Polybii historiae, 4 Bde. (BT) Leipzig 1889–1905.

Plin. nat. = Plinius der Ältere, Naturalis historia

C. Plini Secundi Naturalis historiae libri XXXVII: post Ludovici Iani obitum recogn. et scripturae discrepantia adiecta ed. Carolus Mayhoff, 6 Bde. (BT) Leipzig 1892–1909.

Plut. = Plutarch

Alex. = Vita Alexanders des Großen

K. Ziegler (Hg.), Plutarchi vitae parallelae, Bd. 2,2 (BT) Leipzig 21968, 152–253.

quaest. symp. = Tischgespräche

C. Hubert (Hg.), Plutarchi Moralia, vol. 4 (BT) Leipzig 1938.

Proc. bell. Goth. = Prokop von Caesarea, Gotenkrieg

J. Haury, G. Wirth (Hgg.), Procopii Caesariensis opera omnia, Bd. 2 (BT) Leipzig 1963.

Ptol. = Claudius Ptolemaios, Geographia

A. Stückelberger, G. Graßhoff (Hgg.), Klaudios Ptolemaios: Handbuch der Geographie, 2 Bde, Basel 2006.

Quint. inst. = Quintilian, Institutiones

M. Winterbottom (Hg.), Quintiliani Institutionis oratoriae libri XII, 2 Bde. (OCT) Oxford 1970.

Ruf. Fest. = Rufius Festus, Breviarium

Festus, Abrégé des hauts faits du peuple romain, texte établi et traduit par M.-P. Arnaud-Lindet (CUF. Série latine) Paris 22002.

The Breviarium of Festus, a critical edition with historical comm. by J. W. Eadie, London 1967.

Ps.-Scyl. = Pseudo-Skylax, Periplus

C. Müller (Hg.), Geographi Graeci minores, vol. 1, Paris 1855, 15–96.

Schol. Theocr. = Scholien zu Theokrit

K. Wendel (Hg.), Scholia in Theocritum vetera (BT) Leipzig 1914.

Sidon. = Sidonius Apollinaris, Carmina

Sidoine Apollinaire. Tome 1, Poèmes. Texte établi et trad. par A. Loyen, Paris 1960.

Socr. h. e. = Sokrates von Konstantinopel, Kirchengeschichte

Sokrates, Kirchengeschichte, hg. von G. Ch. Hansen, mit Beiträgen von M. Sirinjan (GCS N. F. 1) Berlin 1995.

Soz. = Sozomenos, Historia ecclesiastica

Sozomenus, Kirchengeschichte, hg. von J. Bidez, eingeleitet, zum Druck besorgt und mit Registern versehen von G. Ch. Hansen (GCS N. F. 4) Berlin 21995.

Steph. Byz. = Stephanos von Byzanz

M. Billerbeck (Hg.), Stephani Byzantini Ethnica, 4 Bde. (CFHB Series Berolinensis 43 / 1. 2. 3. 4) Berlin u. a. 2006–2015 (für die Lemmata α–υ).

A. Meineke (Hg.), Stephani Byzantini Ethnicorum quae supersunt. Berlin 1849 (für die Lemmata φ–ω).

Strab. = Strabon, Geographica

St. Radt (Hg.), Strabons Geographika, 10 Bde., Göttingen 2002–2010.

Suda

Lexicographi Graeci, recogniti et apparatu critico instructi, volumen 1, Suidae lexicon, ps. 1–5, ed. Ada Adler, 5 Bde. (Sammlung wissenschaftlicher Commentare) Leipzig 1928–1938.

Sym. Log. = Symeon Logothetes, Chronicon

Symeonis Magistri et Logothetae Chronicon, rec. St. Wahlgren (CFHB. Series Berolinensis 44) Berlin 2006.

Syncell. = Georgios Synkellos

A. A. Mosshammer (Hg.), Georgius Syncellus. Ecloga chronographica (BT) Leipzig 1984.

Thdt. = Theodoret

epist. = Briefe

Y. Azéma (Hg.), Théodoret de Cyr. Correspondance, 3 Bde. (SC 40. 98. 111) Paris 1955–1965.

h. e. = Kirchengeschichte

L. Parmentier (Hg.), Theodoret. Kirchengeschichte. Dritte, durchgesehene Auflage von Günther Christian Hansen (GCS) Berlin 31998.

h. rel. = Historia religiosa

P. Canivet / A. Leroy-Molinghen (Hgg.), Théodoret de Cyr. L’histoire des moines de Syrie, 2 Bde. (SC 234. 257) Paris 1977–1979.

provid. = De providentia orationes decem

J. Migne (Hg.), Theodoreti Cyrensis episcopi opera omnia, Bd. 4 (PG 83) Paris 1864, 556–773.

Thphn. = Theophanes Confessor, Chronographia

Theophanis Chronographia, rec. C. de Boor, 2 Bde., Leipzig 1883 / 1885.

Thuc. = Thukydides

K. Hude (Hg.), Thucydidis historiae, 2 Bde. (BT) Leipzig 21913 / 1914.

Veg. mil. = Vegetius, Epitoma rei militaris

M. D. Reeve (Hg.), Vegetius. Epitoma Rei Militaris (OCT) Oxford 2004.

Xen. = Xenophon

HG = Hellenika

E. C. Marchant (Hg.), Xenophontis opera omnia, Bd. 1 (OCT) Oxford 1900.

Lac. = Staatsverfassung der Lakedaimonier

E. C. Marchant (Hg.), Xenophontis opera omnia, Bd. 5 (OCT) Oxford 1920.

Zonar. = Zonaras

Ioannis Zonarae Epitome historiarum. Cum Caroli Ducangii suisque annotationibus ed. Ludovicus Dindorfius, 6 Bde. (BT) Leipzig 1868–1875.

Zos. = Zosimos

F. Paschoud (Hg.), Zosime. Histoire nouvelle, 3 Bde., Paris 1971–1989.

Aetna = Ps-Vergilius, Aetna

W. V. Clausen et al., Appendix Vergiliana, Oxford 1966, 37–76.

Agath. = Agathias von Myrina

W. Seyfarth, Ammianus Marcellinus, Rerum gestarum libri qui supersunt, 2 Bde., Leipzig 1978

Amm. = Ammianus Marcellinus, Res gestae

R. Keydell (Hg.), Agathiae Myrinaei historiarum libri quinque (CFHB Series Berolinensis 2) Berlin u. a. 1967.

Ampel. = Ampelius, Liber memorialis

M.-P. Arnaud-Lindet, L. Ampelius. Aide-Mémoire (Liber memo-rialis), Paris 1993.

Anon. reb. bell. = Anonymus, De rebus bellicis

Ph. Fleury, De rebus bellicis. Sur les affaires militaires, Paris 2017.

Apul. met. = Apuleius, Metamorphosen

M. Zimmerman, Apulei Metamorphoseon Libri XI, Oxford 2012.

Arnob. nat. = Arnobius, Adversus nationes

C. Marchesi, Arnobius, Adversus nationes libri VII, Turin21953. H. Le Bonniec / B. Fragu / J. Champeaux / M. Armisen-Marchet-ti, Arnobe, Contre les Gentils, texte et traduction, 4 Bde., Paris 1982–2018

August. RG = Augustus, Res gestae

A. E. Cooley, Res gestae divi Augusti. Text, translation and commentary, Cambridge 2009.

Aur. Vict. = Aurelius Victor, Historiae abbreviatae

M. A. Nickbakht / C. Scardino, Aurelius Victor, Historiae abbre-viatae (KFHist B 3), Paderborn 2021.

Auson. grat. act. = Decimus Magnus Ausonius, Gratiarum actio

R. P. H. Green, Decimi Magni Avsonii opera, Oxford 1999, 161–80.

Cass. Dio = Cassius Dio

U. P. Boissevain, Cassii Dionis Cocceiani historiarum Roma-narum quae supersunt, 3 Bde., Berlin 1895–1901

Cassiod. chron. = Cassiodor, Chronica

Th. Mommsen, Cassiodorus, Chronica minora II (MGH AA 11), Berlin 1894, 109–61.

Cato agr. = M. Porcius Cato Censorius, De agri cultura

A. Mazzarino, De agri cultura: Ad fidem Florentini codicis de-perditi iteratis curis edidit, Leipzig 21982.

Chron. min. 1 = Chronica minora (Bd. 1)

Th. Mommsen, Chronica Minora, vol. 1 (MGH AA 9), Berlin 1892.

Chron. Pasch. = Chronicon Paschale

L. Dindorf, Chronicon Paschale, ad exemplar Vaticanum (CSHB 7), 2 Bde., Bonn 1832.

Claud. = Claudius Claudianus, Carmina

J. B. Hall, Claudius Claudianus, Carmina, Leipzig 1985.

J.-L. Charlet, Claudien, Œuvres 2, Poèmes politiques (395–398), texte établi et traduit, 2 Bde., Paris 2000

Cod. Theod. = Codex Theodosianus

Th. Mommsen / P. M. Meyer, Theodosiani libri XVI cum consti-tutionibus Sirmondianis et leges novellae ad Theodosianum pertinentes, 2 Bde., Berlin 1905.

Cons. Const. = Consularia Constantinopolitana (Descriptio consulum)

M. Becker / M. A. Nickbakht, in: Consularia Constantinopolita-na und verwandte Quellen (KFHist G 1–4), Paderborn 2016, 3–187.

Dig. = Digesten

P. Krüger / Th. Mommsen, Digesta Iustiniani Augusti, recognovit adsumpto in operis societatem, 2 Bde., Berlin 1868–70.

Epit. Caes. = Epitome de Caesaribus (Ps. Aurelius Victor)

F. Pichlmayr / R. Gruendel, Sexti Aurelii Victoris Liber de Cae-saribus, Leipzig 1970, 131–76.

M. Festy, Pseudo-Aurélius Victor, Abrégé des Césars, Paris 1999.

Epit. Carth. = Epitome Carthaginiensis

Th. Mommsen, Epitome Carthaginiensis, Chronica minora 1 (MGH AA 9), Berlin 1892, 493–97.

Eunap. vit. soph. = Eunapios, Vitae sophistarum

R. Goulet, Eunape de Sardes, Vie de philosophes et de sophistes, 2 Bde., Paris 2014.

M. Becker, Eunapios aus Sardes, Biographien über Philosophen und Sophisten, Wiesbaden 2013.

Eus. = Eusebius von Caesarea

chron. armen. = Chronik (in Armenisch)

Eusebius Werke, Fünfter Band, Die Chronik, aus dem Armeni-schen übers. von J. Karst (GCS 20) Berlin 1911.

h. e. = historia ecclesiastica (Kirchengeschichte)

E. Schwartz / Th. Mommsen (Hgg.), Eusebius, Werke II/1–3, Historia ecclesiastica (GCS 9,1–3), Leipzig 1903–9.

laus Const. = De laudibus Constantini (Tricennatsrede an Konstantin)

I. A. Heikel (Hg.), Eusebius, Werke I (GCS 7), Leipzig 1902, 193– 260

vit. Const. = vita Constantini

F. Winkelmann u. a. (Hgg.), Eusèbe de Césarée, Vie de Constantin, Paris 2013.

Eutr. = Eutropius, Breviarium

B. Bleckmann / J. Groß, Breviarium ab urbe condita, Paderborn 2018.

Flor. epit. = Florus, Epitome

H. Malcovati, L. Annaei Flori quae exstant, Rom 21972, 5–208.

Greg. M. epist. = Gregorius Magnus, registrum epistularum

D. Norberg, registrum epistularum (CCL 140; 140A), 2 Bde., Turnhout 1982.

Hdn. = Herodian

C. M. Lucarini, Herodianus, Regnum post Marcum, München 2005.

Hier. = Hieronymus

chron. = Chronik

R. Helm, Eusebius, Werke 7. Die Chronik des Hieronymus (GCS 47), Berlin 21956.

epist. = epistulae

I. Hilberg / M. Kamptner, Hieronymus, Epistulae 1–70 (CSEL 54), Wien 21996.

Hist. Aug. = Historia Augusta

E. Hohl u. a., Scriptores Historiae Augustae, Leipzig 5/21971.

E. Hohl, Historia Augusta. Römische Herrschergestalten, 2 Bde., Zürich 1985. (dt. Übersetzung)

J.-P. Callu u. a., Histoire Auguste, I,1. Introduction générale. Vies d’Hadrien, Aelius, Antonin, Paris 1992.

R. Turcan, Histoire Auguste, III,1. Vies de Macrin, Diadumé-nien, Héliogabale, Paris 1993.

C. Bertrand-Dagenbach / A. Molinier-Arbo, Histoire Auguste, III,2. Vie d’Alexandre Sévère, Paris 2014.

F. Paschoud, Histoire Auguste, IV,1. Vies des deux Maximins, des trois Gordiens, de Maxime et Balbin, Paris 2018.

O. Desbordes u. a., Histoire Auguste, IV,2. Vies des deux Valériens et des deux Galliens, Paris 2000.

F. Paschoud, Histoire Auguste. IV,3. Vies des Trente Tyrans et de Claude, Paris 2011.

F. Paschoud, Histoire Auguste, V,1. Vies d’Aurélien, Tacite, Paris 1996.

F. Paschoud, Histoire Auguste, V,2. Vies de Probus, Firmus, Sa-turnin, Proculus et Bonose, Carus, Numérien et Carin, Paris 2001.

Ioh. Ant. = Johannes Antiochenus

U. Roberto, Ioannis Antiocheni Fragmenta ex Historia chronica, Berlin 2005.

Ioh. Mal. = Johannes Malalas, Chronik

L. Dindorf, Ioannes Malalas, Chronographia (CSHB 26), Bonn 1831.

I. Thurn, Ioannis Malalae Chronographia, Berlin 2000.

Iord. Rom. = Jordanes, Romana

Th. Mommsen, Iordanes, Romana et Getica (MGH AA 5,1), Berlin 1882, 1–52.

Iul. = Iulianus imperator

ad Ath. = Epistula ad Athenienses

J. Bidez, L’empereur Julien. Oeuvres complètes, I,1. Discours de Julien César (I–V), Paris 1932.

caes. = Caesares

H.-G. Nesselrath, Iulianus Augustus Opera, Berlin 2015, 108–139.

mis. = Misopogon

H.-G. Nesselrath, Iulianus Augustus Opera, Berlin 2015, 174–213.

or. = Orationes

J. Bidez, L’empereur Julien. Oeuvres complètes, I,1. Discours de Julien César (I–V), Paris 1932.

Isid. orig. = Isidor von Sevilla, Origines (auch: Etymologiae)

W. M. Lindsay, Isidori Hispalensis episcopi etymologiarum sive originum, libri XX, 2 Bde., Oxford 1911.

Itin. Alex. = Itinerarium Alexandri

R. Tabacco, Itinerarium Alexandri, Turin 2000.

Iust. = Iustinus, Epitoma Historiarum Philippicarum Pompei Trogi

O. Seel, M. Iuniani Iustini epitoma Historiarum Philippicarum Pompei Trogi, Stuttgart 1985

Later. Veron. = Laterculus Veronensis

O. Seeck, Notitia dignitatum, Berlin 1876, 247–51.

Leo M. serm. = Papst Leo I., Sermones

A. Chavasse, Sancti Leonis Magni Romani Pontificis tractatvs septem et nonaginta, Bd. 2, Turnhout 1973.

Lib. or.= Libanios, Orationes

R. Foerster, Libanii opera, Orationes, 5 Bde., Leipzig 1903–8.

G. Fatouros / T. Krischer, Libanios, Antiochikos (or. XI), Wien 1992. (dt. Übersetzung)

Liv. perioch. = Livius perioche

P. Jal, Abrégés des livres de l’Histoire romaine de Tite-Live, XXXIV,2. "Periochae" transmises par les manuscrits (Periochae 70–142) et par le papyrus d’Oxyrhynchos, Paris 1984.

Lyd. = Joannes Lydus

mag. = De magistratibus populi Romani

J. Schamp, Jean le Lydien, Des magistratures de l’état romain, 3 Bde., Paris 2006.

mens. = De mensibus

R. Wuensch, Ioannis Lydi liber de mensibus, Leipzig 1898.

Mela = Pomponius Mela, Chorographia

A. Silberman, Pomponius Mela, Chorographie, Paris 1988.

Men. Rhet. = Menander Rhetor

D. A. Russel / N. G. Wilson, Menander Rhetor, Oxford 1981.

Nemes. cyn. = Nemesianus, Cynegetica

R. Jakobi, Nemesianus, Cynegetica. Edition und Kommentar, Berlin 2014.

Not. dign. occ. / or. = Notitia dignitatum

O. Seeck, Notitia Dignitatum, Berlin 1876, 1–225.

Origo Const. = Origo Constantini imperatoris (Anonymus Valesianus I)

I. König, Origo Constantini. Anonymus Valesianus, Teil 1: Text und Kommentar, Trier 1987.

Origo Rom. = Origo gentis Romanorum (Chronica Urbis Romae)

M. A. Nickbakht / M. Stein, in: Origo gentis Romanorum, Polemius Silvius etc. (KFHist B 5–7), Paderborn 2017, 3–140.

Oros. hist. = Orosius, Historiae adversum paganos

M.-P. Arnaud-Lindet, Orose: Histoires contre les païens, 3 Bde., Paris 1990–91.

Paneg. = Collectio panegyricorum Latinorum

R. A. B. Mynors, XII Panegyrici Latini, Oxford 1964.

Petr. Patr. = Petrus Patricius

C. Müller, Fragmenta Historicorum Graecorum, Vol. 4, Paris 1851, 181–99.

Philost. = Philostorgius, Historia ecclesiastica

B. Bleckmann / M. Stein, Philostorgios, Kirchengeschichte (KFHist E 7), 2 Bde., Paderborn 2015.

Plin. nat. = Plinius maior, Naturalis histori

L. v. Jan / K. Mayhoff, C. Plinius Caecilius Secundus, Naturalis historiae libri XXXVII, 6 Bde., Leipzig 1892–1909.

Pol. Silv. princ. = Polemius Silvius, Nomina omnium principum Romanorum

B. Bleckmann / I.-Y. Song, in: Origo gentis Romanorum Polemius Silvius etc. (KFHist B 5–7), Paderborn 2017, 188–97.

Prob. inst. gramm. = Marcus Valerius Probus, Instituta artium

H. Keil (Hg.), Grammatici latini, vol. 4, Leipzig 1864, 47–192.

Ruf. Fest. = Rufius Festus, Breviarium

S. Riessinger, De viris illustribus, additus Sextus Rufus, De historia Romana, Rom (oder Neapel?) 1468 (oder 1470).

F. Campanus, Plutarchus: Vitae illustrium virorum; Sextus Ru-fus: De historia Romana, Rom 1470, 559v–63r.

A. Tiphernas, Sexti Ruffi, De historia Romana libellus, Venedig 1474.

I. Camers, Lucii Flori de gestis Romanorum, Sexti Ruffi viri consularis de historia Romana epitome, Wien 1518, 105–15.

J. Cuspinianus, De consulibus Romanorum commentarij ex op-timis vetustissimisque authoribus collecti; praefertur his com-mentariis Sexti Ruffi v. consularis rerum gestarum populi Romani, Frankfurt 1553, 1–47.

J. Otho, Introductio in historiam Romanam; addidimus Sex. Rufi Breviarium rerum gestarum populi Romani, Brügge 1565, 81–111

F. Sylburg, Historiae Romanae scriptores Latini minores I, Frankfurt 1588, 548–56.

P. Pithou, Rufi Festi v. c. Breviarium rerum gestarum populi Ro-mani, Antwerpen 1602.

M. Z. Boxhorn, Historiae Augustae Scriptorum Latinorum mino-rum II, Leiden 1632, 662–687.

H. Verheyk, Sexti Rufi Festi Breviarium rerum gestarum populi Romani, Leipzig 1762.

W. Förster, Rufi Festi Breviarium rerum gestarum p. R., praemit-titur Dissertatio de Rufi Breviario eiusque codicibus, Wien 1874.

C. Wagener, Festi breviarium rerum gestarum populi Romani, Leipzig / Prag 1886.

J. W. Eadie, The Breviarium of Festus. A critical edition with historical commentary, London 1967.

M.-P. Arnaud-Lindet, Festus, Abrégé des hauts faits du peuple romain, texte établi et traduit par (CUF), Paris 1994 (ND 2002).

N. Zugravu, Festus: Breviarium rerum gestarum populi Romani, Iași 2003.

G. Kelly, The Breviarium of Festus, 2007

M. L. Fele, Il breviarium di Rufio Festo, testo, trad. e comm. fi-lologico con una introd. sullʼautore e lʼopera, Hildesheim 2009.

S. Costa, Rufio Festo, Breviario di storia Romana, testo latino a fronte, Mailand 2016.

A. Bettenworth / P. Schenk, Rufius Festus. Kleine Geschichte des römischen Volkes, Lateinisch-deutsch, Berlin 2020.

ŠKZ = Inschrift Schapurs an der Kaba Sartoscht (Res gestae Saporis)

Ph. Huyse, Die dreisprachige Inschrift Šābuhrs I. an der Kaʿba-i Zardušt (ŠKZ), 2 Bde., London 1999

Socr. = Socrates, Historia ecclesiastica

G. Ch. Hansen, Sokrates, Kirchengeschichte (GCS N.F. 1), Berlin 1995.

Soz. = Sozomenus, Historia ecclesiastica

G. Ch. Hansen, Sozomenos, Historia ecclesiastica – Kirchenge-schichte (FC 73/1–4), griechisch-deutsch, Turnhout 2004.

Suet. = Suetonius, De vita Caesarum libri

R. A. Kaster, C. Suetoni Tranquilli De vita Caesarum libros VIII et De grammaticis et rhetoribus librum, Oxford 2016.

M. Ihm, De vita Caesarum, Stuttgart 1908.

Symm. or. = Symmachus, orationes

A. Pabst, Quintus Aurelius Symmachus, Reden, Darmstadt 1989.

Syncell. = Synkellos, Chronographia

A. A. Mosshammer, Georgii Syncelli ecloga chronographica, Leipzig 1984.

Tab. Peut. = Tabula Peutingeriana

M. Rathmann (Hg.), Tabula Peutingeriana, Darmstadt 32018.

Tert. = Q. Septimius Florens Tertullianus

apol. = Apologeticum

E. Dekkers, Quinti Septimii Florentis Tertulliani Opera, vol. 1 (CCL 1), Turnhout 1954, 85–171.

orat. = De oratione

G. F. Diercks, Quinti Septimii Florentis Tertulliani Opera, vol. 1 (CCL 1), 1954, 257–274.

Them. or. = Themistios, Orationes

H. Schenkl / G. Downey, Themistii orationes quae supersunt, vol. 1, Leipzig 1965.

S. Swain, Themistius and Valens, Orations 6–13 (transl., annot. introd.), Liverpool 2021.

Theophn. = Theophanes Confessor, Chronik

C. de Boor, Theophanes, Chronographia, 2 Bde., Leipzig 1883–85 (ND Hildesheim 1963).

C. Mango / R. Scott, The Chronicle of Theophanes Confessor. Byzantine and Near Eastern History, A.D. 284–813, Oxford 1997.

Veg. mil. = Vegetius, Epitoma rei militaris

M. D. Reeve, Vegetius, Epitoma Rei Militaris, Oxford 2004.

Vir. ill. = Pseudo-Aurelius Victor, De viris illustribus

J. Fugmann (Hg.), Ps. Aurelius Victor, De viris illustribus urbis Romae. Die berühmten Männer der Stadt Rom, lat. und dt., Darmstadt 2016.

Vitr. = Vitruvius, De architectura

P. Fleury / L. Cabellat / P. Gros / C. Saliou / M. Zuinghedau / J. Soubiran, Vitruve, De l’architecture (CUF), 10 Bde., Paris 1969–2009.

Zonar. = Zonaras

L. Dindorf, Ioannis Zonarae Epitome historiarum, vol. 3, Leip-zig 1870.

Th. Büttner-Wobst, Ioannis Zonarae Epitomae historiarum libri XIII–XVIII (CSHB 31), Bonn 1897.

Zos. = Zosimus, Historia nea

F. Paschoud, Zosime, Histoire Nouvelle, 5 Bde., Paris 21979–2003.

Amm. = Ammianus Marcellinus, Res gestae

W. Seyfarth (Hg.), Ammianus Marcellinus, Römische Geschichte, 4 Bde. (SQAW 21), Darmstadt 1968–1971.

W. Seyfarth (Hg.), Ammianus Marcellinus, Rerum gestarum libri qui supersunt (BT), 2 Bde., Leipzig 1978 (ND 2011).

Arnob. nat. = Arnobius, Adversus nationes

C. Marchesi (Hg.), Arnobius, Adversus nationes libri VII, Turin ²1953.

Arus. gramm. = Arusianus Messius, opus grammaticum

A. Di Stefano (Hg.), Arusiani Messi exempla elocutionum, Hildes- heim 2011.

Aug. = Augustinus von Hippo

c. Gaud. = contra Gaudentium Donatistarum episcopum

M. Petschenig (Hg.), Augustinus, De unico baptismo et al. (CSEL 53), Wien u. a. 1910, 201–274.

in evang. Ioh. = in Iohannis evangelium tractatus

R. Willems (Hg.), in Iohannis evangelium tractatus CXXIV (CCL 36), Turnhout ²1990.

soliloq. = soliloquia

W. Hörmann (Hg.), Augustinus, soliloquia (CSEL 89), Wien 1986, 3–98.

Aur. Vict. Caes. = Aurelius Victor, Historiae abbreviatae

A. Schott (Hg.), Sexti Aurelii Victoris Historiae Romanae, Antwer- pen 1579, 97–165.

F. Sylburg (Hg.), Historiae Romanae scriptores Latini minores, no- tae in Aurelii Victoris Imperatores Romani, Frankfurt 1588, 724– 34 (Text von Schott mit Anmerkungen).

Gruter (Hg.), Sexti Aurelii Victoris Historiae Romanae Breviarium, J. Gruteri notae, Leiden 1611, 329–40 (Text von Schott mit An- merkungen).

A. Dacier (Hg.), Sexti Aurelii Victoris Historiae Romanae, Paris 1681, 107–82 (Text von Schott mit Anmerkungen).

S. Pitiscus (Hg.), Sexti Aurelii Victoris Historiae Romanae Brevia- rium, Utrecht 1696, 279–434 (Text von Schott mit Anmerkungen).

J. Arntzen (Hg.), Sexti Aurelii Victoris Historiae Romanae cum no- tis integris, Amsterdam 1733, 307–444 (Text von Schott mit An- merkungen).

J. F. Gruner (Hg.), Sexti Aurelii Victoris Historia Romana, cum ani- madversionibus criticis atque historicis, Coburg 1757.

Chr. Harlesius (Hg.), Sexti Aurelii Victoris Historia Romana, 2 Bde. London 1829 (auf der Grundlage von Arntzen).

A. Forbiger (Hg.), Sextus Aurelius Victor, 2 Bde., Stuttgart 1866 (dt. Übersetzung).

F. Pichlmayr / R. Gruendel (Hgg.), Sexti Aurelii Victoris Liber de Caesaribus (BT), Leipzig 1970, 77–129.

P. Dufraigne (Hg.), Aurelius Victor, Livre des Césars (CUF), Paris 1975

H. W. Bird (Hg.), Liber de Caesaribus of Sextus Aurelius Victor (TTH 17), Liverpool 1994

M. Fuhrmann / K. Groß-Albenhausen (Hgg.), S. Aurelius Victor, Die römischen Kaiser, lateinisch - deutsch, Düsseldorf ³2009.

A. Dubois / Y. Germain (Hgg.), Aurelius Victor, Œuvres complètes, traduites du latin, Clermont-Ferrand 2003.

N. Zugravu (Hg.), Sextus Aurelius Victor, Liber des Caesaribus, editio bilinguis, Iași 2006.

Auson. ord. = D. Magnus Ausonius, Ordo urbium nobilium

R. P. Green (Hg.), The Works of Ausonius (OCT), Oxford 1991.

Cael. Aur. acut. = Caelius Aurelianus, celeres vel acutae passiones

G. Bendz / I. Pape (Hgg.), Akute Krankheiten, Buch I–III; Chroni- sche Krankheiten, Buch I–V, lateinisch-deutsch, Corp. medicorum Latinorum VI 1, Berlin 1990, 22–422.

Cass. Dio = Cassius Dio

U. P. Boissevain (Hg.), Cassii Dionis Cocceiani historiarum Roma- narum quae supersunt, 3 Bde., Berlin 1895–1901.

Chron. min. = Chronica minora

Th. Mommsen (Hg.), Chronica Minora (MGH AA 9; 11; 13), 3 Bde., Berlin 1892–8 (ND München 1981).

Chron. Pasch. = Chronicon Paschale

L. Dindorf (Hg.), Chronicon Paschale, ad exemplar Vaticanum (CSHB 7), 2 Bde., Bonn 1832.

Chrys. proph. obscurit. = Johannes Chrysostomos, De prophetiarum obscuritate

J. P. Migne (Hg.), Joannis Chrysostomi, Opera omnia quae exstant (PG 56), Paris 1862, 163–192.

Cod. Theod. = Codex Theodosianus

Th. Mommsen / P. M. Meyer (Hgg.), Theodosiani libri XVI cum constitutionibus Sirmondianis et leges novellae ad Theodosianum pertinentes, 2 Bde., Berlin 1905.

Coll. Mos. = Collatio legum Mosaicarum et Romanarum

R. M. Frakes (Hg.), Compiling the Collatio legum Mosaicarum et Romanarum in Late Antiquity, Oxford 2011, 157–201.

Cons. Const. = Consularia Constantinopolitana

M. Becker u. a. (Hgg.), Consularia Constantinopolitana und ver- wandte Quellen (KFHist G 1–4), Paderborn 2016, 30–57.

Curios. urb. = Curiosum urbis Romae

A. Nordh (Hg.), Libellus de regionibus urbis Romae, Lund 1949.

Dem. Const. = Demegoria Constantii

H. Schenkl u. a. (Hgg.), Themistii orationes quae supersunt, vol. 3 (BT), Leipzig 1974, 121–8.

Edict. Diocl. = Preisedikt des Diocletian

S. Lauffer (Hg.), Diokletians Preisedikt, Berlin 1971.

Epit. Caes. = Epitome de Caesaribus (Ps. Aurelius Victor)

F. Pichlmayr / R. Gruendel (Hgg.), Sexti Aurelii Victoris Liber de Caesaribus, Leipzig 1970, 131–76.

M. Festy (Hg.), Pseudo-Aurélius Victor, Abrégé des Césars (CUF), Paris 1999.

Eus. = Eusebius von Caesarea

h. e. = historia ecclesiastica (Kirchengeschichte)

E. Schwartz / Th. Mommsen (Hgg.), Eusebius, Werke II/1–3, Historia ecclesiastica (GCS 9,1–3), Leipzig 1903–9.

laus Const. = De laudibus Constantini (Tricennatsrede an Konstantin)

I. A. Heikel (Hg.), Eusebius, Werke I (GCS 7), Leipzig 1902, 193– 260

vit. Const. = vita Constantini

F. Winkelmann u. a. (Hgg.), Eusèbe de Césarée, Vie de Constantin, Paris 2013.

Eutr. = Eutropius, Breviarium

B. Bleckmann / J. Gross (Hgg.), Breviarium ab urbe condita (KFHist B 3), Paderborn 2018.

Fest. = Sextus Pompeius Festus

W. M. Lindsay (Hg.), Epitoma operis de verborum significatu Verrii Flacci (fragmenta quae exstant) (BT), Leipzig 1913,114–518.

Firm. math. = Iulius Firmicus Maternus Siculus, Mathesis

P. Monat (Hg.), Firmicus Maternus, Mathesis, 3 Bde., Paris 1992– 1997.

Flor. epit. = Florus, Epitome

H. Malcovati (Hg.), L. Annaei Flori quae exstant, Rom ²1972, 5– 208

Gell. = Aulus Gellius, noctes Atticae

P. K. Marshall (Hg.), A. Gelli noctes Atticae (OCT), 2 Bde., Oxford ²1990.

Gloss.L II. = Glossaria bilingua

J. Kramer (Hg.), Glossaria bilingua in papyris et membranis re- perta, Bonn 1983.

Greg. M. epist. = Gregorius Magnus, registrum epistularum

D. Norberg (Hg.), registrum epistularum (CCL 140; 140A), 2 Bde., Turnhout 1982.

Hier. = Hieronymus

chron. = Chronik

R. Helm (Hg.), Eusebius, Werke 7. Die Chronik des Hieronymus (GCS 47), Berlin ²1956.

Hil. in psalm. = Hilarius v. Poitiers, Tractatuum in psalmos quae extant

J. Doignon / R. Demeulenaere (Hgg.), Tractatus super psalmos 3, (CCSL 61 B), Turnhout 2009.

Hist. Aug. = Historia Augusta

E. Hohl u. a. (Hg.), Scriptores Historiae Augustae (BT), Leipzig 5/21971.

J.-P. Callu u. a. (Hgg.), Histoire Auguste, Tome I 1re partie: Intro- duction générale. Vies d’Hadrien, Aelius, Antonin, (CUF) Paris 1992

R. Turcan (Hg.), Histoire Auguste, Tome III 1re partie: Vies de Macrin, Diaduménien, Héliogabale (CUF), Paris 1993.

C. Bertrand-Dagenbach / A. Molinier-Arbo (Hgg.), Histoire Au- guste, Tome III 2ème partie: Vie d’Alexandre Sévère (CUF), Paris 2014.

F. Paschoud (Hg.), Histoire Auguste, Tome IV 1re partie: Vies des deux Maximins, des trois Gordiens, de Maxime et Balbin (CUF), Paris 2018.

O. Desbordes u. a. (Hgg.), Histoire Auguste, Tome IV 2ème partie: Vies des deux Valériens et des deux Galliens (CUF), Paris 2000.

F. Paschoud (Hg.), Histoire Auguste, Tome V 1re partie: Vies d’Au- rélien, Tacite (CUF), Paris 1996.

F. Paschoud (Hg.), Histoire Auguste, Tome V 2ème partie: Vies de Probus, Firmus, Saturnin, Proculus et Bonose, Carus, Numérien et Carin (CUF), Paris 2001.

Itin. Burdig. = Itinerarium Burdigalense

O. Cuntz / G. Wirth (Hgg.), Itinerarium Burdigalense, in: Itineraria Romana, vol. 1 (BT), Stuttgart 1990, 86–102.

Iul. = Iulianus imperator

J. Bidez (Hg.), L’empereur Julien. Oeuvres complètes, Tome I 1re partie: Discours de Julien César (I–V) (CUF), Paris 1932.

J. Bidez (Hg.), L’empereur Julien. Oeuvres complètes, Tome I 2ème partie: Lettres et fragments (CUF), Paris 1924.

G. Rochefort (Hg.), L’empereur Julien. Oeuvres complètes, Tome II 1re partie: Discours de Julien Empereur (VI–IX). A Thémistius - Contre Héracleios le cynique - Sur la mère des dieux - Contre les cyniques ignorants (CUF), Paris 1963.

C. Lacombrade (Hg.), L’empereur Julien. Oeuvres complètes, Tome II 2ème partie: Discours de Julien Empereur (X–XII). Les Césars - Sur Hélios-Roi - Le Misopogon (CUF), Paris 1965.

H.-G. Nesselrath (Hg.), Iulianus Augustus Opera (BT), Berlin 2015.

Iust. = Iustinus, Epitoma historiarum Philippicarum Pompei Trogi

O. Seel (Hg.), M. Iuniani Iustini epitoma Historiarum Philippicarum Pompei Trogi (BT), Stuttgart 1985.

Ioh. Mal. = Johannes Malalas, Chronik

J. Thurn (Hg.), Ioannes Malalas, Chronographia (CFHB 35), Berlin 2000.

Ioh. Ant. = Johannes Antiochenus

U. Roberto (Hg.), Ioannis Antiocheni Fragmenta ex Historia chroni- ca (TU 154), Berlin 2005.

S. Mariev (Hg.), Ioannis Antiocheni Fragmenta quae supersunt om- nia (CFHB 47), Berlin 2008.

Lact. mort. pers. = Lactantius, De mortibus persecutorum

A. Städele (Hg.), Laktanz, De mortibus persecutorum / Die Todesar- ten der Verfolger, lateinisch - deutsch, Turnhout 2003

Lib. or.= Libanios, Orationes

R. Foerster (Hg.), Libanii opera, Orationes, 5 Bde., Leipzig 1903–8.

Lucif. moriend. = Lucifer Calaritanus, Moriundum esse pro dei filio

V. Ugenti (Hg.), Luciferi Calaritani De regibus apostaticis et mori- undum esse pro dei filio, Lecce 1980, 41–82.

Lyd. mag. = Joannes Lydus, De magistratibus populi Romani

J. Schamp (Hg.), Jean le Lydien, Des magistratures de l’état romain, tome 2, Paris 2006.

Macr. sat = Macrobius Ambrosius Theodosius, Saturnalia,

J. Willis (Hg.), Ambrosii Theodosii Macrobii Saturnalia (BT), Leip- zig ²1970.

Marcell. chron. II = Marcellinus Comes

Th. Mommsen (Hg.), Chronica Minora II (MGH AA 11), Berlin 1894, 37–104.

Mart. = M. Valerius Martialis, Epigrammata

D. R. Shackleton Bailey (Hg.), M. Valerius Martialis, Epigrammata (BT), Stuttgart 1990.

Mela = Pomponius Mela, Chorographia

A. Silberman (Hg.), Pomponius Mela, Chorographie (CUF), Paris 1988.

Min. Fel. = M. Minucius Felix, Octavius

B. Kytzler (Hg.), Minucius Felix, Octavius, Stuttgart 1992.

Not. dign. occ. / or. = Notitia dignitatum (in part. Occidentis / Orientis)

O. Seeck (Hg.), Notitia Dignitatum, Berlin 1876, 1–225.

Origo Const. = Origo Constantini imperatoris (Anonymus Valesianus I)

I. König, Origo Constantini. Anonymus Valesianus, Teil 1: Text und Kommentar, Trier 1987.

Origo Rom. = Origo gentis Romanorum (Chronica Urbis Romae)

B. Bleckmann u. a. (Hgg.), Origo gentis Romanorum etc. (KFHist B 5), Paderborn 2017, 3–140.

Oros. hist. = Orosius, Historiae adversum paganos

M.-P. Arnaud-Lindet, Orose: Histoires contre les païens (CUF), 3 Bde., Paris 1990–91

Paneg. = Collectio panegyricorum Latinorum

R. A. B. Mynors (Hg.), XII Panegyrici Latini (OCT), Oxford 1964.

Paul. Nol. carm. = Paulinus von Nola, Carmina

W. de Hartel / M. Kamptner (Hgg.), Paulinus Nolanus, Carmina (CSEL 30,2), Wien 1999.

Petr. Patr. = Petros Patrikios

C. Müller (Hg.), Fragmenta Historicorum Graecorum, Vol. 4, Paris 1851, 181–99.

Phaedr. app. = Phaedrus, Appendix Perottina

A. Guaglianone (Hg.), Phaedri Augusti liberti libri fabularum, Tori- no 1969, 91–113.

Philost. = Philostorgius, Kirchengeschichte

B. Bleckmann / M. Stein (Hgg.), Philostorgios, Kirchengeschichte, 2 Bde. (KFHist E 7), Paderborn 2015.

Plin. nat. = Plinius maior, Naturalis historia

L. v. Jan / K. Mayhoff (Hgg.), C. Plinius Caecilius Secundus, Natu- ralis historiae libri XXXVII, 6 Bde., Leipzig 1892–1909.

Pol. Silv. = Polemius Silvius

brev. = breviarium temporum

B. Bleckmann u. a. (Hgg.), Origo gentis Romanorum etc. (KFHist B 5–7) Paderborn 2017, 198–201.

princ. = nomina omnium principum Romanorum

B. Bleckmann u. a. (Hgg.), Origo gentis Romanorum etc. (KFHist B 5–7) Paderborn 2017, 188–97.

Ps. Hil. libell. = Pseudo-Hilarius, epistula seu libellus apologeticus

F. Blatt (Hg.), Un nouveau texte d’une apologie anonyme chré- tienne, in Dragma, FS M. P. Nilsson, Lund 1939, 71–95.

Ps. Quint. decl. = Pseudo-Quintilianus, declamationes maiores

L. Håkanson (Hg.), Declamationes XIX maiores, Quintiliano falso ascriptae (BT), Stuttgart 1982.

Publil. = Publilius Syrus, Sententiae

G. Flamerie de Lachapelle (Hg.), Publilius Syrus (CUF), Paris, 2011

Rufin. hist. = Rufinus von Aquileia, Kirchengeschichte

E. Schwartz / T. Mommsen (Hgg.), Eusebius, Werke 2,1–3. Historia ecclesiastica (GCS 9), Leipzig 1903–9 (ND 1999 [GCS NF 6]).

ŠKZ = Inschrift Schapurs an der Kaba Sartoscht (Res gestae Saporis)

Ph. Huyse, Die dreisprachige Inschrift Šābuhrs I. an der Kaʿba-i Zardušt (ŠKZ), 2 Bde., London 1999.

Soz. = Sozomenus, Kirchengeschichte

J. Bidez / G. Ch. Hansen (Hgg.), Sozomenos, Historia ecclesiastica (GCS NF 4), Berlin ²1995

G. Ch. Hansen (Hg.), Sozomenos, Historia ecclesiastica – Kirchen- geschichte (FC 73/1–4), griechisch-deutsch, Turnhout 2004.

Stat. Theb. = P. Papinius Statius, Thebais

D. R. Shackleton Bailey (Hg.), Statius, Thebaid, 2 Bde, Cambridge, Mass. 2004.

Suet. = Suetonius, De vita Caesarum libri

R. A. Kaster (Hg.), C. Suetoni Tranquilli De vita Caesarum libros VIII et De grammaticis et rhetoribus librum (OCT), Oxford 2016.

Suet. vita Hor. = Suetonius, De vita Horatii

A. Reifferscheid (Hg.), C. Suetonius Tranquillus, Praeter Caesarum libros reliquiae (BT), Leipzig 1860 (ND Berlin, 1971), 44–8.

Symm. = Symmachus

ep. = Epistulae

O. Seeck (Hg.), Q. Aurelii Symmachi quae supersunt (MGH AA 6,1), Berlin 1883, 1–278.

rel. = relationes

O. Seeck (Hg.), Q. Aurelii Symmachi quae supersunt (MGH AA 6,1), Berlin 1883, 279–317.

Tab. Siar. = Tabula Siarensis

M. H. Crawford (Hg.), Roman Statutes, vol. 1, London 1996, 515– 22.

Tert. apol. = Q. Septimius Florens Tertullianus, apologeticum

E. Dekkers (Hg.), Quinti Septimii Florentis Tertulliani Opera, vol. 1 (CCL 1), Turnhout 1954, 85–171.

Theoph. = Theophanes Confessor, Chronik

C. de Boor (Hg.), Theophanes, Chronographia, 2 Bde., Leipzig 1883–5 (ND Hildesheim 1963).

C. Mango / R. Scott (Hgg.), The Chronicle of Theophanes Confes- sor. Byzantine and Near Eastern History, A.D. 284–813, Oxford 1997.

Veg. mil. = Vegetius, Epitoma rei militaris

M. D. Reeve (Hg.), Vegetius, Epitoma Rei Militaris, Oxford 2004.

Vet. Lat. Hebr. = Vetus Latina, epistula ad Hebraeos

H. F. Frede (Hg.), Epistulae ad Thessalonicenses, Timotheum, Ti- tum, Philemonem, Hebraeos (Vetus Latina 25,2), Freiburg i. Br. 1987–91, 1000–1741.

Zonar. = Zonaras

L. Dindorf (Hg.), Ioannis Zonarae Epitome historiarum, 6 Bde., Leipzig 1868–75.

Th. Büttner-Wobst (Hg.), Ioannis Zonarae Epitomae historiarum libri XIII–XVIII (CSHB 31), Bonn 1897.

Zos. = Zosimus, Historia nea

F. Paschoud (Hg.), Zosime, Histoire Nouvelle, 5 Bde., Paris 21979– 2003.

Agath. = Agathias

R. Keydell (Hg.), Agathiae Myrinaei historiarum libri quinque (CFHB Series Berolinensis 2) Berlin u. a. 1967.

Ambr. = Ambrosius von Mailand

obit. Theod. = De obitu Theodosii

O. Faller (Hg.), Ambrosius, Explanatio symboli et al. (CSEL 73) Wien 1955, 371–401.

obit. Valent. = De obitu Valentiniani

O. Faller (Hg.), Ambrosius, Explanatio symboli et al. (CSEL 73) Wien 1955, 329–67.

Amm. = Ammianus Marcellinus

Ammiani Marcellini Rerum Gestarum libri qui supersunt, ed. W. Seyfarth, 2 Bde. (BT) Leipzig 1978.

Ammianus Marcellinus, Römische Geschichte, lateinisch und deutsch und mit einem Kommentar vers. von W. Seyfarth, 4 Bde. (SQAW 21/1–4), Darmstadt 1968–1971.

Ampel. = L. Ampelius, Liber memorialis

E. Assmann (Hg.), Lucii Ampelii Liber Memorialis, Leipzig 1935.

Anon. post Dionem = Anonymus post Dionem

Fragmenta Historicorum Graecorum, Bd. 4, hg. v. C. Müller, Paris 1851, 192–99.

Anon. Vales. = Anonymus Valesianus I

Excerpta Valesiana, rec. J. Moreau, editionem correctiorem curavit V. Velkov (BT) Leipzig 1968.

I. König, Origo Constantini – Anonymus Valesianus, Teil 1, Text und Kommentar, Trier 1987.

App. = Appian, Römische Geschichte

Appiani Historia Romana, Bde. 1–3, ex. rec. L. Mendelssohn (BT) Leipzig / Stuttgart 21962 / 21986 / 21992.

Hann. = Annibaiké

Hisp. = Hispaniké

Apul. met. = Apuleius, Metamorphosen

R. Helm (ed.), Apulei Platonici Madaurensis opera quae supersunt, Vol. 1, Metamorphoseon libri XI, Leipzig 31931 = ND 1955.

Athan. = Athanasius Alexandrinus

apol. Const. = Apologia ad Constantium

H.-G. Opitz (Hg.), Athanasius Werke, Bd. 2,1, Die Apologien, Berlin 1935–1941, 231–78.

hist. Ar. = Historia Arianorum

H.-G. Opitz (Hg.), Athanasius Werke, Bd. 2,1, Die Apologien, Berlin 1935–1941, 183–230.

Aur. Vict. Caes. = Aurelius Victor, Liber de Caesaribus

Sextii Aurelii Victoris Liber de Caesaribus, hg. von F. Pichlmayr / R. Gruendel (BT) Leipzig 1970, 77–129.

Ps.-Aur. Vict. vir. ill. = Pseudo-Aurelius Victor, De viris illustribus

Ps. Aurelius Victor, De viris illustribus urbis Romae. Die berühmten Männer der Stadt Rom, lateinisch und deutsch. Hg., übers. und komm. von J. Fugmann, Darmstadt 2016.

Caper orth. = Caper, De orthographia

Grammatici Latini ex recensione Henrici Keilii, Vol. 7, Leipzig 1880, 92–107.

Cassiod. chron. = Cassiodor, Chronica

Cassiodorus, Chronica minora II, ed. Th. Mommsen (MGH AA 11) Berlin 1894, 109–61.

Cass. Dio = Cassius Dio

U. Ph. Boissevain (Hg.), Cassii Dionis Cocceiani historiarum Romanarum quae supersunt, 3 Bde., Berlin 1895–1901.

Cic. = M. Tullius Cicero

fam. = Epistulae ad familiares

W. S. Watt (ed.), M. Tulli Ciceronis Epistulae, Vol. 1, Epistulae ad familiares, Oxford (OCT) 1982.

M. Tulli Ciceronis Epistulae ad familiares, libri I–XVI. Edidit D. R. Shackleton Bailey, Stuttgart (BT) 1988.

off. = De officiis

M. Winterbottom (ed.), M. Tullius Cicero, De officiis, Oxford (OCT) 1994.

orat. = Orator (ad M. Brutum)

M. Tulli Ciceronis Scripta quae manserunt omnia, Fasc. 5, Orator, edidit R. Westman, Leipzig (BT) 1980.

Sull. = Pro P. Cornelio Sulla oratio

Cicero, Pro P. Sulla oratio, edited with introduction and commentary by D. H. Berry, Cambridge 1996.

Tusc. = Tusculanae disputationes

M. Giusta (ed.), M. Tulli Ciceronis Tusculanae disputationes, Torino 1984.

Chron. Pasch. = Chronicon Paschale

Chronicon Paschale, ad exemplar Vaticanum, rec. L. Dindorfius, 2 Bde. (CSHB 7) Bonn 1832.

Chronicon Paschale, 284–628 AD, transl. with notes and introd. by M. Whitby and M. Whitby (TTH 7) Liverpool 1989 (Teilübersetzung).

Cod. Iust. = Codex Iustinianus

Codex Iustinianus. Recensuit P. Krueger, Berlin 1877.

Cod. Theod. = Codex Theodosianus

Theodosiani libri XVI cum constitutionibus Sirmondianis et Leges novellae ad Theodosianum pertinentes, ed. Th. Mommsen et P. M. Meyer, 3 Bde. Berlin 1905.

Cons. Const. = Consularia Constantinopolitana

M. Becker / M. H. Nickbakht (Hgg.), Consularia Constantinopolitana (KFHist G 1) Paderborn 2016, 3–158.

Diod. = Diodorus Siculus

C. Th. Fischer, F. Vogel (Hgg.), Diodori Bibliotheca historica, 5 Bde. (BT) Leipzig 31888–1906.

Epit. Caes. = Epitome de Caesaribus (Ps. Aurelius Victor)

Sextii Aurelii Victoris Liber de Caesaribus, edd. F. Pichlmayr / R. Gruendel (BT) Leipzig 1970, 131–76.

Pseudo-Aurélius Victor, Abrégé des Césars, texte établi, traduit et commenté par M. Festy (CUF. Série latine) Paris 1999.

Eunap. = Eunapios

hist. fr. = Historiarum fragmenta

C. Müller (Hg.), Fragmenta historicorum graecorum, vol. 4, Paris 1851, 7–56.

R. C. Blockley, The fragmentary classicising historians of the later Roman Empire. Eunapius, Olympiodorus, Priscus and Malchus, volume 2, Text, Translation and Historiographical Notes (ARCA 10) Liverpool 1983, 1–150.

F. Paschoud, Les fragments de lʼouvrage historique dʼEunape correspondant aux deux premiers livres de lʼHistoire nouvelle de Zosime, in: L. Holtz / J.-C. Fredouille (Hgg.), De Tertullien aux Mozarabes, tome 1, Antiquité tardive et christianisme ancien (IIIe–VIe siècles). Mélanges offerts à Jacques Fontaine (Collection des Études Augustiniennes. Série Antiquité 132) Paris 1992, 613–25 (wieder in: ders., Eunape, Olympiodore, Zosime. Scripta minora [Munera 24] Bari 2006, 247–56). Eunape, Fragments de l’ouvrage historique correspondant aux livres 3 et 4 (8–61 Müller) de l’Histoire nouvelle de Zosime, in: F. Paschoud, Eunape, Olympiodore, Zosime. Scripta minora (Munera 24) Bari 2006, 504–53.

vit. soph. = Sophistenviten

J. Giangrande (Hg.), Eunapii Vitae sophistarum, Rom 1956.

M. Becker: Eunapios aus Sardes. Biographien über Philosophen und Sophisten. Einleitung, Übersetzung, Kommentar (Roma Aeterna 1) Stuttgart 2013.

Eus. = Eusebios von Kaisareia

h. e. = Historia ecclesiastica

Eusebius Werke, Zweiter Band, Die Kirchengeschichte. Die lateinische Übersetzung des Rufinus, hg. von E. Schwartz und Th. Mommsen, 3 Bde. (GCS 9/1–3) Leipzig 1903–1909.

Eusebius von Caesarea, Kirchengeschichte, hg. und eingel. von H. Kraft, übers. von Ph. Haeuser, durchges. von H. A. Gärtner, Darmstadt 52006.

laud. Const. = De laudibus Constantini (Triakontaeterikos)

Eusebius Werke, Erster Band. hg. von I. A. Heikel (GCS 7/1) Leipzig 1902, 195–259.

vit. Const. = Vita Constantini

Eusebius Werke, Erster Band, Erster Teil, Über das Leben des Kaisers Konstantin, hg. von F. Winkelmann (GCS 7) Berlin 21991.

Eusebius von Caesarea, De vita Constantini – Über das Leben Konstantins, eingel. von B. Bleckmann, übers. und komm. von H. Schneider (FC 83) Turnhout 2007.

Eutr. = Eutropius, Breviarium ab urbe condita

A. Schoonhoven (ed.), Eutropii v. c. Historiae Romanae libri decem, nunc demum integritati suae post tot corruptissimos editiones restituti beneficio antiqui exemplaris, Basel 1552 (1546).

E. Vinetus (ed.), Eutropii Breviarium historiae Romanae, Poitiers 1553.

H. Loriti gen. Glareanus (ed.), Eutropii Breviarium historiae Romanae cum annotationibus, Freiburg i. Br. 1554.

F. Sylburg (ed.), Romanae historiae scriptores Graeci minores, Tomus 3, Frankfurt a. M. 1590, 62–133, 902–12.

P. Merula (ed.), Eutropii v.c. Historiae Romanae libri X. His additi Paulli Diaconi libri IIX. Leiden 1592.

Ch. Cellarius (ed.), Eutropii Breviarium historiae Romanae … cum Metaphrasi Graeca Paeanii, Zeitz 1678.

S. Haverkamp (ed.), Eutropii Breviarium historiae Romanae. Cum Metaphrasi Graeca Paeanii et notis integris E. Vineti, H. Glareani, Tanaquilli et Anna Fabri, Th. Hearnii, item selectis F. Sylburgii et Ch. Cellarii, Leiden 1729.

H. Verheyk (ed.), Eutropii Breviarium historiae Romanae cum Metaphrasi Graeca Paeanii et notis integris E. Vineti, H. Glareani, T. et A. Fabri, Ch. Cellarii, Th. Hearnii, Ch. A. Heumanni et S. Havercampi, item selectis F. Sylburgii, Leiden 1762.

Eutropii Breviarium historiae Romanae ad libros scriptos editosque recensitum et virorum doctorum notis vel integris vel selectis inlustratum adiectis suis edidit C. H. Tzschucke, Leipzig 1796.

Eutropii Breviarium historiae Romanae. Ed. primam curavit Detl. C. G. Baumgarten-Crusius, alteram H. R. Dietsch, Leipzig 1849 (1824).

Eutropi Breviarium ab urbe condita. Guilelmus Hartel recognovit, Berlin 1872.

H. Droysen (ed.), Eutropi Breviarium ab urbe condita cum versionibus Graecis et Pauli Landolfique additamentis (MGH AA 2) Berlin 1879.

Eutropi Breviarium ab urbe condita. Edidit Carolus Wagener (BT) Leipzig 1884.

Eutropi Breviarium ab urbe condita. Recognovit Franciscus Ruehl, Leipzig 1887 = ND Darmstadt 1975.

Eutropi Breviarium ab urbe condita. Recognovit Carolus Santini, Leipzig 21992 (1979).

H. W. Bird, The Breviarium ab urbe condita of Eutropius (TTH 14) Liverpool 1993.

F. L. Müller, Eutropii Breviarium ab urbe condita. Eutropius, Kurze Geschichte Roms seit Gründung (753 v. Chr. – 364 n. Chr.) (Palingenesia 56) Stuttgart 1995.

Eutrope, Abrégé dʼhistoire romaine, texte établi et traduit par J. Hellegouarcʼh (CUF. Série latine), Paris 22002 (1999).

Eutropio, Storia di Roma. Introduzione di F. Gasti, traduzione e note di F. Bordone, Sant’Arcangelo di Romagna 2014.

Fast. Cap. = Fasti Capitolini

Fasti Capitolini, rec., praefatus est, indicibus instruxit A. Degrassi, Turin 1954.

Faustus von Buzanta

The epic histories attributed to P’awstos Buzand, transl. and commentary by N. G. Garsoïan, Cambridge 1989.

Firm. math. = Firmicus Maternus, Matheseos libri VIII

Firmicus Maternus, Mathesis. Texte établi et traduit par P. Monat, 3 Bde., Paris 1992–1997.

Flor. epit. = L. Annaeus Florus, Auszug aus der Römischen Geschichte

E. Malcovati (ed.), L. Annaei Flori quae extant, Roma 21972, 5–208.

Frontin. strat. = Sex. Iulius Frontinus, Strategemata

Iuli Frontini Strategematon libri quattuor, ed. G. Gundermann, Leipzig 1888.

M. B. McElwain (ed.), Frontinus, Stratagems, and The aqueducts of Rome (LCL 174) Cambridge (MA) 1925.

Gaius inst. = Gaius, Institutiones

Gai Institutiones. Edd. E. Seckel et B. Kuebler, Leipzig 71935.

M. David, H. L. W. Nelson (Hgg.), Gai Institutionum commentarii quattuor, Leiden 1954 / 1960 / 1968.

Gell. = A. Gellius, Noctes Atticae

A. Gellii Noctes Atticae, recognovit brevique adnotatione critica instruxit P. K. Marshall, 2 vols. (OCT) Oxford 1990 (1968).

F. Cavazza (ed.), Aulo Gellio, Le notti attiche, 7 Bde., Bologna 1985–1999.

Greg. Naz. or. = Gregor von Nazianz, Orationes

Grégoire de Nazianze, Discours 4–5 contre Julien. Introduction, texte critique, traduction et notes par J. Bernardi (SC 309) Paris 1983.

Hdn. = Herodian

K. Stavenhagen (Hg.), Herodiani ab excessu divi Marci libri octo (BT) Leipzig 1922.

C. M. Lucarini (Hg.), Herodianus: Regnum post Marcum, München / Leipzig 2005.

Hier. = Hieronymus

chron. = Chronicon

Eusebius Werke, Siebenter Band, Die Chronik des Hieronymus – Hieronymi Chronicon, hg. und in 2. Aufl. bearb. von R. Helm, 3. Aufl. mit einer Vorbemerkung von U. Treu (GCS 47) Berlin 1984.

ep. = Epistulae

S. Eusebii Hieronymi Epistulae, rec. I. Hilberg, 3 Bde. (CSEL 54–56) Wien 1910–1918.

Him. or. = Himerios, Orationes

A. Colonna (Hg.), Himerii Orationes cum deperditarum fragmentis, Roma 1951.

Hist. Aug. = Historia Augusta

Scriptores historiae Augustae, ed. E. Hohl, addenda et corrigenda adiecerunt Ch. Samberger et W. Seyfarth, 2 Bde. (BT) Leipzig 4/21965.

Ioh. Ant. = Johannes Antiochenus

Ioannis Antiocheni Fragmenta ex Historia chronica, introd., edizione critica e trad. a cura di U. Roberto (TU 154) Berlin 2005.

Ioannis Antiocheni Fragmenta quae supersunt omnia, rec., Anglice vertit, indicibus instruxit S. Mariev (CFHB 47) Berlin 2008.

Ioh. Mal. = Johannes Malalas

Ioannis Malalae chronographia, rec. Ioannes Thurn (CFHB Series Berolinensis 35) Berlin u. a. 2000.

Johannes Malalas, Weltchronik. Übersetzt von J. Thurn und M. Meier. Mit einer Einl. von C. Drosihn, M. Meier und St. Priwitzer und Erläuterungen von C. Drosihn, K. Enderle, M. Meier und St. Priwitzer, Stuttgart 2009.

Iord. = Jordanes

Get. = Getica

Iordanis Romana et Getica, rec. Th. Mommsen (MGH AA 5/1) Berlin 1882, 53–138.

Rom. = Romana

Iordanis Romana et Getica, rec. Th. Mommsen (MGH AA 5/1) Berlin 1882, 1–52.

Isid. chron. = Isidor von Sevilla, Chronik

Chronica minora II, ed. Th. Mommsen (MGH AA 11) Berlin 1894, 391–488.

Itin. Burdig. = Itinerarium Burdigalense

Itinerarium Burdigalense, in: P. Wesseling (ed.), Vetera Romanorum itineraria sive Antonini Augusti Itinerarium, Amsterdam 1735, 535–617.

Itinerarium Burdigalense, in: Itineraria Romana, vol. 1, Itineraria Antonini Augusti et Burdigalense, edd. O. Cuntz / G. Wirth, Stuttgart 1990, 86–102.

Iul. imp. = Iulianus Apostata

Caes. = Caesares

Iulianus Augustus, Opera, ed. H.-G. Nesselrath, Berlin / New York 2015, 107-139.

LʼEmpereur Julien, Œuvres complètes, tome 2, 2e partie, texte établi et traduit par J. Bidez et G. Rochefort, 2. Aufl. (CUF. Série grecque) Paris 1964, 1-71.

Die beiden Satiren des Kaisers Julianus Apostata. „Symposion“ oder „Caesares“ und „Antiochikos“ oder „Misopogon“, mit Einleitung, Anmerkung und Index, griechisch und deutsch, hg. und übers. von F. L. Müller (Palingenesia 66) Stuttgart 1998.

ep. ad Ath. = Epistula ad Athenienses

LʼEmpereur Julien, Œuvres complètes, tome 1, 1re partie, texte établi et traduit par J. Bidez, 2. Aufl. (CUF. Série grecque) Paris 1964, 210-235.

or. = Orationes

LʼEmpereur Julien, Œuvres complètes, tome 1, 1re partie / tome 2, 2e partie, texte établi et traduit par J. Bidez et G. Rochefort, 2 Bde., 2. und 3. Aufl. (CUF. Série grecque) Paris 2003.

Lact. mort. pers. = Laktanz, De mortibus persecutorum

Laktanz, De mortibus persecutorum – Die Todesarten der Verfolger. Lateinisch–deutsch, übers. und eingel. von A. Städele (FC 43) Turnhout 2003.

Lib. = Libanios

ep. = Epistulae

Libanii opera, rec. R. Foerster, Vol. 10–11, Epistulae, Leipzig (BT) 1921 / 1922.

G. Fatouros, T. Krischer (Hgg.), Libanios: Briefe (Sammlung Tusculum) München 1980 = ND Berlin 2014.

or. = Orationes

Libanii opera, rec. R. Foerster, Vol. 1–4, Orationes, Leipzig (BT) 1903–1908.

Libanios, Kaiserreden, eingel., übers. und komm. von G. Fatouros (BGL) Stuttgart 2002.

Libanios, Discours, texte établi par J. Martin, P.-L. Malosse et traduit par P. Petit u. a., vol. 1–2, 4 (3 Bde.), 1. und 3. Aufl. (CUF. Série grecque) Paris 2003.

Liv. = T. Livius, Ab urbe condita

T. Livi Ab urbe condita, recogn. et adnotatione critica instr. R. M. Ogilvie, vol. 1, libri I–V (OCT) Oxford 1974.

T. Livi Ab urbe condita, recogn. et adnotatione critica instr. R. S. Conway / Ch. F. Walters, vol. 2, libri VI–X (OCT) Oxford 1919.

T. Livi Ab urbe condita, recogn. et adnotatione critica instr. J. Briscoe, vol. 3, libri XXI–XXV (OCT) Oxford 2016.

T. Livi Ab urbe condita, recogn. et adnotatione critica instr. R. S. Conway / St. K. Johnson, vol. 4, libri XVI–XXX (OCT) Oxford 1935.

T. Livi Ab urbe condita, recogn. et adnotatione critica instr A. H. McDonald, vol. 5, libri XXXI–XXXV (OCT) Oxford 1965.

T. Livi Ab urbe condita, recogn. et adnotatione critica instr P. G. Walsh, vol. 6, libri XXXVI–XL (OCT) Oxford 1999.

Liv. per. = T. Livius, Periochae

O. Roßbach, T. Livi periochae (BT) Leipzig 1910, 1–121.

Logothetenchronik

Symeonis Magistri et Logothetae Chronicon, rec. S. Wahlgreen (CFHB Series Berol. 44), Berlin 2006.

Lucan. = M. Annaeus Lucanus, De bello civili

D. R. Shackleton Bailey (Hg.), M. Annaei Lucani De bello civili libri X (BT) Stuttgart 1988.

M. Ant. = Marcus Aurelius Antoninus, Selbstbetrachtungen

Marc Aurèle, Pensées. Texte établi et traduit par A. I. Trannoy (CUF. Série grecque) Paris 1925 = ND 1964.

R. Nickel (Hg.), Mark Aurel, Selbstbetrachtungen, griechisch – deutsch (Sammlung Tusculum) Berlin 2011.

Mela = Pomponius Mela, De chorographia

Pomponii Melae De chorographia libri tres, introduzione, edizione critica e commento a cura di P. Parroni, Rom 1984.

Pomponius Mela, Chorographie. Texte établi et traduit par A. Silberman (CUF. Série latine) Paris 1988.

Nep. = Cornelius Nepos, De viris illustribus

Cornelii Nepotis Vitae cum fragmentis, ed. P. K. Marshall (BT) Stuttgart / Leipzig 31991.

Not. dign. = Notitia dignitatum

Notitia dignitatum. Accedunt Notitia urbis Constantinopolitanae et Laterculi provinciarum, ed. O. Seeck, Berlin 1876.

Origo Rom. = Origo gentis Romanorum (Chronica Urbis Romae)

M. A. Nickbakht / M. Stein (Hgg.), Origo gentis Romanorum (KFHist B 5) Paderborn 2017, 3–140.

Oros. hist. = Orosius, Historiae adversum paganos

Pauli Orosii Historiarum adversum paganos libri VII. Accedit eiusdem liber apologeticus, ex recogn. C. Zangemeister (CSEL 5) Wien 1882.

Paneg. = Panegyrici Latini

XII Panegyrici Latini, recogn. brevique adnotatione critica instruxit R. A. B. Mynors (OCT) Oxford 1964.

Petr. Patr. = Petros Patrikios

C. Müller (Hg.), Fragmenta Historicorum Graecorum, Vol. 4, Paris 1851, 181–91.

Th. M. Banchich, The Lost History of Peter the Patrician. An Account of Rome’s Imperial Past from the Age of Justinian, London u. a. 2015.

Philost. = Philostorgios, Historia ecclesiastica

Philostorgios, Kirchengeschichte, hg., übers. und komm. von B. Bleckmann und M. Stein, 2 Bde. (KFHist E 7) Paderborn 2015.

Philostr. vit. soph. = Flavius Philostratos, Sophistenviten

Flavii Philostrati Opera, auctiora ed. C. L. Kayser, Vol. 2, Leipzig 1871, 1–127.

Flavii Philostrati Vitae sophistarum, recogn. brevique adnotatione critica instr. R. S. Stefec (OCT) Oxford 2016.

Philostr. fr. = Philostratos von Athen, Fragmenta

B. Bleckmann / J. Groß (Hgg.), Philostratos von Athen. Historiker der Reichskrise, Bd. 1 (KFHist A 3) Paderborn 2016, 77–97.

Pind. Pyth. = Pindar, Pythische Oden

Pindari Carmina cum fragmentis. Post B. Snell edidit H. Maehler, ed. stereot. ed. octavae, Berlin / New York 2008 (81987).

Plaut. = T. Maccius Plautus

Cist. = Cistellaria

W. Stockert, T. Maccius Plautus, Cistellaria. Einleitung, Text und Kommentar (Zetemata 143) München 2012.

Epid. = Epidicus

Plautus, Casina / The Casket Comedy / Curculio / Epidicus / The Two Menaechmuses, ed. and transl. by W. de Melo (LCL 61) Cambridge (MA) 2011.

Plin. nat. = Plinius der Ältere, Naturalis historia

C. Plini Secundi Naturalis historiae libri XXVII, post L. Jani obitum recogn. et scripturae discrepantia adiecta ed. C. Mayhoff, 5 Bde., Leipzig 1875–1906.

Plin. Paneg. = Plinius der Jüngere, Panegyricus

XII Panegyrici Latini, recogn. brevique adnotatione critica instruxit R. A. B. Mynors (OCT) Oxford 1964, 1–82.

Plut. Marcell. = Plutarch, Vita Marcelli

Plutarchi vitae parallelae, recogn. Cl. Lindskoog et K. Ziegler, vol. 2 fasc. 2, iterum rec. K. Ziegler (BT) Leipzig 21968, 105–51.

Pol. Silv. princ. = Polemius Silvius, Nomina omnium principum Romanorum

B. Bleckmann, I.-Y. Song (Hgg.), Polemius Silvius, Nomina omnium principum Romanorum. Breviarium temporum (KFHist B 6) Paderborn 2017, 143–239.

Polyb. = Polybios

Th. Büttner-Wobst (Hg.), Polybii historiae, 4 Bde. (BT) Leipzig 1889–1905.

Prud. apoth. = Prudentius, Apotheosis

Prudence, vol. 2, Apotheosis (Traité de la nature de Dieu) / Hamartigenia (De l’origine du mal), texte établi et trad. par M. Lavarenne, (CUF. Série latine) Paris 21961.

Ruf. Fest. = Rufius Festus, Breviarium

The Breviarium of Festus, a critical edition with historical comm. by J. W. Eadie (Classical studies 5), London 1967.

Festus, Abrégé des hauts faits du peuple romain, texte établi et traduit par M.-P. Arnaud-Lindet (CUF. Série latine), Paris 22002.

M. L. Fele, Il breviarium di Rufio Festo, testo, trad. e comm. filologico con una introd. sullʼautore e lʼopera (Bibliotheca Weidmanniana 14), Hildesheim 2009.

Rufin. hist. = Rufinus von Aquileia, Historia ecclesiastica

Eusebius Werke, Zweiter Band, Die Kirchengeschichte. Die lateinische Übersetzung des Rufinus, hg. von E. Schwartz und Th. Mommsen, 3 Bde. (GCS 9/1–3) Leipzig 1903–1909.

The Church History of Rufinus of Aquileia. Books 10 and 11, trans. with notes by Ph. R. Amidon, Oxford 1997.

S. c. de Pis. patre = Senatus Consultum de Cn. Pisone patre

W. Eck / A. Caballos / F. Fernández (Hgg.), Das senatus consultum de Cn. Pisone patre (Vestigia 48) München 1996.

Sall. = Sallust

Iug. = De bello Iugurthino

C. Sallusti Crispi Catilina / Iugurtha / Historiarum fragmenta selecta, ed. brevique adnotatione critica instr. L. D. Reynolds (OCT) Oxford 1991.

hist. = Historien

Sallust: Fragments of the Histories. Letters to Caesar. Ed. and translated by J. T. Ramsey (LCL 522) Cambridge (MA) 2015.

Serv. = Servius

Verg. Aen. = Commentarius in Vergilii Aeneida

Servii Grammatici qui feruntur in Vergilii Bucolica et Georgica commentarii, rec. G. Thilo (BT), 2 Bde, Leipzig 1881 / 1883.

Verg. georg. = Commentarius in Vergilii Georgica

Servii Grammatici qui feruntur in Vergilii Bucolica et Georgica commentarii, rec. G. Thilo (BT) Leipzig 1887.

Sidon. carm. = Sidonius Apollinaris, Carmina

Gai Sollii Apollinaris Sidonii Epistulae et carmina, rec. Chr. Lütjohann (MGH AA 8) Berlin 1887 = ND 1961.

Sil. Pun. = Silius Italicus, Punica

Sili Italici Punica, ed. J. Delz (BT) Stuttgart 1987.

ŠKZ = Inschrift Schapurs an der Kaba-ye Zartoscht

Ph. Huyse, Die dreisprachige Inschrift Šābuhrs I. an der Kaba-i Zardušt (ŠKZ), 2 Bde. (Corpus inscriptionum Iranicarum: Pt. 3, Pahlavi inscriptions) London 1999.

Socr. = Socrates, Historia ecclesiastica

Sokrates, Kirchengeschichte, hg. von G. Ch. Hansen, mit Beiträgen von M. Širinjan (GCS N. F. 1) Berlin 1995.

Soz. = Sozomenos, Historia ecclesiastica

Sozomenus, Kirchengeschichte, hg. von J. Bidez, eingel., von G. Ch. Hansen (GCS N. F. 4) Berlin 21995.

Sozomenos, Historia ecclesiastica – Kirchengeschichte. Griechisch – deutsch, von G. Ch. Hansen, 4 Bde. (FC 73/1–4) Turnhout 2004.

Strab. = Strabon, Geographika

Strabons Geographika. Mit Übersetzung und Kommentar hg. von St. Radt, 10 Bde., Göttingen 2003–2011.

Stat. Theb. = P. Papinius Statius, Thebais

Statius, Thebaid, ed. By D. R. Shackleton Bailey, 2 vols. (LCL 207. 498) Cambridge (MA) 2004.

Suda

Lexicographi Graeci, recogniti et apparatu critico instructi, vol. 1, Suidae lexicon, ps. 1–5, ed. A. Adler, Leipzig 1928–1938.

Suet. = Suetonius, De vita Caesarum libri

C. Suetoni Tranquilli De vita Caesarum libros VIII et De grammaticis et rhetoribus librum, ed. R. A. Kaster (OCT) Oxford 2016.

Sulp. Sev. chron. = Sulpicius Severus, Chronik

K. Halm (Hg.), Sulpicius Severus, Libri qui supersunt (CSEL 1) Wien 1866, 3–105.

Symm. ep. = Symmachus, Epistulae

ep. = Epistulae

Q. Aurelii Symmachi quae supersunt, edidit O. Seeck (MGH AA 6,1) Berlin 1883, 1–278.

Epistulae. Lettres. Symmaque. Texte établi, trad. et commenté par J.-P. Callu, 4 Bde. (CUF Série latine) Paris 1972–2002.

or. = Orationes

Q. Aurelii Symmachi quae supersunt, edidit O. Seeck (MGH AA 6,1) Berlin 1883, 318–39.

Syn. regn. = Synesios, De regno

Synésios de Cyrène. Opuscules, vol. 2. Texte établi, trad. et commenté par N. Aujoulat (CUF Série grecque) Paris 2008.

Syncell. = Synkellos, Chronographia

Georgii Syncelli Ecloga chronographica, edidit A. A. Mosshammer (BT) Leipzig 1984.

Tac. = Tacitus

Agr. = Agricola

P. Cornelii Taciti libri qui supersunt, tom. 2, fasc. 3, Agricola, ed. J. Delz (BT) Stuttgart 1983.

ann. = Annalen

P. Cornelii Taciti libri qui supersunt, tom. 1, Ab excessu divi Augusti, ed. H. Heubner, editio correctior (BT) Stuttgart 1994.

Germ. = Germania

P. Cornelii Taciti libri qui supersunt, tom. 2, fasc. 2, De origine et situ Germanorum liber, ed. A. Önnerfors (BT) Stuttgart 1983.

hist. = Historien

P. Cornelii Taciti libri qui supersunt, tom. 2, fasc. 1, Historiarum libri, ed. H. Heubner (BT) Stuttgart 1978.

Them. or. = Themistios, Orationes

Themistii orationes quae supersunt, rec. H. Schenkl, opus consummaverunt G. Downey et A. F. Norman, 3 Bde. (BT) Leipzig 1965–1978.

Theoph. = Theophanes Confessor, Chronographia

Theophanis Chronographia, rec. C. de Boor, 2 Bde., Leipzig 1883/ 1885.

Val. Flacc. = Valerius Flaccus, Argonautica

C. Valeri Flacci Setini Balbi Argonauticon libri octo, ed. W.-W. Ehlers (BT) Stuttgart 1980.

Val. Max. = Valerius Maximus, Facta et dicta memorabilia

C. Kempf (Hg.), Valerii Maximi Factorum et dictorum memorabilium libri novem, Leipzig 21888.

J. Briscoe (Hg.), Valeri Maximi facta et dicta memorabilia, 2 Bde., Stuttgart 1998.

Vell. = Velleius Paterculus

Vellei Paterculi historiarum ad M. Vinicium consulem libri duo, recogn. W. S. Watt, editio correctior editionis primae (BT) Stuttgart / Leipzig 1998.

Zonar. = Zonaras

Ioannis Zonarae Epitome historiarum. cum C. Ducangii suisque annotationibus, ed. L. Dindorfius, 6 Bde., Leipzig 1868–1875.

Ioannis Zonarae Epitomae historiarum libri XIII–XVIII, ed. Th. Büttner-Wobst (CSHB 31) Bonn 1897.

Zos. = Zosimos

Zosime, Histoire nouvelle, texte établi et traduit par F. Paschoud, 5 Bde., 1. und 2. Aufl. (CUF. Série grecque) Paris 1979–2003.

Zosimos, Neue Geschichte, übers. und eingel. von O. Veh, durchges. und erl. von S. Rebenich (BGL) Stuttgart 1990.

Act. Arv. = Acta fratrum Arvalium

Commentarii fratrum arvalium qui supersunt: Les copies épigraphiques des protocoles annuels de la Confrérie arvale, par J. Scheid, Rom 1998

Ambr. = Ambrosius von Mailand

c. Aux. = sermo contra Auxentium (Arianum) de basilicis tradendis

Sancti Ambrosii opera, pars 10/3, Epistularum liber X, Epistulae extra collectionem, Gesta concili Aquileiensis, rec. M. Zelzer (CSEL 82,3) Wien 1982.

ep. = Epistulae

Sancti Ambrosii opera, pars 10, Epistularum libri, edd. O. Faller / M. Zelzer, 4 Bde. (CSEL 82,1–4) Wien 1968–1996.

obit. Valent. = De obitu Valentiniani

O. Faller (Hg.), Ambrosius, Explanatio symboli et al. (CSEL 73) Wien 1955, 329–367.

Amm. = Ammianus Marcellinus

Ammiani Marcellini Rerum Gestarum libri qui supersunt, ed. W. Seyfarth, 2 Bde. (BT) Leipzig 1978.

Anon. Vales. = Anonymus Valesianus I

Excerpta Valesiana, rec. J. Moreau, editionem correctiorem curavit V. Velkov (BT) Leipzig 1968.

König, Origo Constantini – Anonymus Valesianus, Teil 1, Text und Kommentar, Trier 1987.

Athan. syn. = Athanasius Alexandrinus, De Synodis

H.-G. Opitz (Hg.), Athanasius Werke, Bd. 2,1, Die Apologien, Berlin 1935–1941, 231–78.

Aur. Vict. Caes. = Aurelius Victor, Liber de Caesaribus

Sextii Aurelii Victoris Liber de Caesaribus, hg. von F. Pichlmayr / R. Gruendel (BT) Leipzig 1970, 77–129.

Auson. grat. act. = Ausonius, Gratiarum actio dicta domino Gratiano Augusto

D. Magni Ausonii opuscula, rec. K. Schenkl (MGH AA 5,2) Berlin 1883, 19–30.

Cassiod. chron.= Cassiodor, Chronica

Cassiodorus, Chronica minora II, ed. Th. Mommsen (MGH AA 11) Berlin 1894, 109–61.

Cedr. = Kedrenos

Georgii Cedreni Historiarum compendium, Edizione critica a cura di L. Tartaglia, 2 Bde. (BollClass Suppl. 30), Rom 2016.

Georgius Cedrenus, ed. I. Bekker, 2 Bde. (CSHB 32/34) 1838/39.

Cens. = Censorinus, De die natali

Censorinus, Über den Geburtstag. Lateinisch und deutsch von K. Brodersen, Darmstadt 2012

Chron. Gall. (452) = Gallische Chronik von 452

J.-M. Kötter / C. Scardino (Hgg.), Gallische Chroniken (KFHist G 7–8) Paderborn 2017, 3–176.

Chron. Gall. (511) = Gallische Chronik von 511

J.-M. Kötter / C. Scardino (Hgg.), Gallische Chroniken (KFHist G 7–8) Paderborn 2017, 177–264.

Chron. min. = Chronica minora

Th. Mommsen (Hg.), Chronica minora saec. IV. V. VI. VII., Vol. I–III (MGH AA 9. 11. 13) Berlin 1892–1898.

Clem. Al. strom. = Clemens Alexandrinus, Stromata

Clemens Alexandrinus, II (Stromata Buch 1–6), hg. von O. Stählin, Berlin 41985.

Cod. Theod. = Codex Theodosianus

Theodosiani libri XVI cum constitutionibus Sirmondianis et Leges novellae ad Theodosianum pertinentes, ed. Th. Mommsen et P. M. Meyer, 3 Bde. Berlin 1905.

Cons. Const. = Consularia Constantinopolitana

Th. Mommsen (Hg.), Chronica minora I (MGH AA 9) Berlin 1892, 197–247.

M. Becker u. a. (Hgg.) Consularia Constantinopolitana und verwandte Quellen (KFHist G 1–4) Paderborn 2016, 3–158.

Curios. urb. = Curiosum urbis Romae

Libellus de regionibus urbis Romae, rec. A. Nordh, Lund 1949.

Diod. = Diodorus Siculus

Diodore de Sicilie, Bibliothèque historique. Fragments, tome 1. Livres VI–X. Texte établie, traduit, et commenté par A. Cohen-Skalli (CUF. Série grecque) Paris 2012.

Dion. Hal. ant. = Dionysios Halicarnasseus, antiquitates Romanae

Denys d’Halicarnasse, Antiquités romaines, tome 1. Texte établie, et traduit par V. Fromentin (CUF. Série grecque) Paris 1998.

Enn. ann. = Ennius, Annales

The Annals of Q. Ennius. Edit. with introd. and comm. by O. Skutsch, Oxford 1985.

Epit. Caes. = Epitome de Caesaribus (Ps. Aurelius Victor)

Pseudo-Aurélius Victor, Abrégé des Césars, texte établi, traduit et commenté par M. Festy (CUF. Série latine) Paris 1999.

Sextii Aurelii Victoris Liber de Caesaribus, edd. F. Pichlmayr / R. Gruendel (BT) Leipzig 1970, 131–76.

Eus. = Eusebios von Kaisareia

chron. armen. = Chronik (in Armenisch)

Eusebius Werke, Fünfter Band, Die Chronik, aus dem Armenischen übers. von J. Karst (GCS 20) Berlin 1911.

h. e. = Historia ecclesiastica

Eusebius Werke, Zweiter Band, Die Kirchengeschichte. Die lateinische Übersetzung des Rufinus, hg. von E. Schwartz und Th. Mommsen, 3 Bde. (GCS 9/1–3) Leipzig 1903–1909.

Eusebius von Caesarea, Kirchengeschichte, hg. und eingel. von H. Kraft, übers. von Ph. Haeuser, durchges. von H. A. Gärtner, Darmstadt 52006.

vit. Const. = Vita Constantini

Eusebius Werke, Erster Band, Erster Teil, Über das Leben des Kaisers Konstantin, hg. von F. Winkelmann (GCS 7) Berlin 21991.

Eusebius von Caesarea, De vita Constantini – Über das Leben Konstantins, eingel. von B. Bleckmann, übers. und komm. von H. Schneider (FC 83) Turnhout 2007.

Eutr. = Eutropius, Breviarium

Eutropii Breviarium ab urbe condita, recogn. C. Santini (BT) Leipzig 1979.

Exc. barb. chron. I = Excerpta ex barbaro Scaligeri

Chronica minora I, ed. Th. Mommsen (MGH AA 9) Berlin 1892, 274–298.

Fast. Ostiens. = Fasti Ostienses

Fasti Ostienses, ed. L. Vidman, Prag 1982.

Fast. Vind. I chron. I = Fasti Vindobonenses priores (s. Cons. Italica)

Chronica minora I, ed. Th. Mommsen (MGH AA 9) Berlin 1892, 274–334.

Fer. Dur. = Feriale Duranum

The Excavations at Dura-Europos. Final Report V, Part I: The Parchments and Papyri, edd. C. B. Welles et al., New Haven 1959, 197–202.

Greg. Tur. Franc. = Gregorius von Tours, Historia Francorum

Gregorii Turonensis opera, Libri historiarum X, edd. B. Krusch / W. Levison (MGH SS rer. Merov. 1/1) Hannover ²1951.

Hier. chron.= Hieronymus, Chronicon

Eusebius Werke, Siebenter Band, Die Chronik des Hieronymus – Hieronymi Chronicon, hg. und in 2. Aufl. bearb. von R. Helm, 3. Aufl. mit einer Vorbemerkung von U. Treu (GCS 47) Berlin 1984.

Hist. Aug. = Historia Augusta

Scriptores historiae Augustae, ed. E. Hohl, addenda et corrigenda adiecerunt Ch. Samberger et W. Seyfarth, 2 Bde. (BT) Leipzig 4/21965.

Hyd. chron. = Hydatius, Chronicon

Chronica minora II, ed. Th. Mommsen (MGH AA 11) Berlin 1894, 1–36.

R. W. Burgess, The Chronicle of Hydatius and the Consularia Constantinopolitana. Two contemporary accounts of the final years of the Roman Empire, Oxford 1993, 1–172.

Iord. = Jordanes

Get. = Getica

Iordanis Romana et Getica, rec. Th. Mommsen (MGH AA 5/1) Berlin 1882, 53–138.

Rom. = Romana

Iordanis Romana et Getica, rec. Th. Mommsen (MGH AA 5/1) Berlin 1882, 1–52.

Itin. Anton. = Itineraria Antonini Augusti

Antonini Augusti Itineraria Provinciarum et Maritimum, in: Itineraria Romana, vol. 1, Itineraria Antonini Augusti et Burdigalense, edd. O. Cuntz / G. Wirth, Stuttgart 1990, 1–85.

Ioh. Ant. = Johannes Antiochenus

Ioannis Antiocheni Fragmenta ex Historia chronica, introd., edizione critica e trad. a cura di U. Roberto (TU 154) Berlin 2005. Ioannis Antiocheni fragmenta quae supersunt omnia, rec., Anglice vertit, indicibus instruxit S. Mariev (CFHB 47) Berlin 2008.

Ioh. Mal. = Johannes Malalas

Ioannis Malalae chronographia, ex recensione L. Dindorfii, Bonn 1831.

J. Thurn (Hg.), Ioannis Malalae chronographia (CFHB Series Berolinensis 35) Berlin 2000.

Itin. Burdig. = Itinerarium Burdigalense

Itinerarium Burdigalense, in: Itineraria Romana, vol. 1, Itineraria Antonini Augusti et Burdigalense, edd. O. Cuntz / G. Wirth, Stuttgart 1990, 86–102.

Iul. or. = Iulianus Apostata, Orationes

Lact. = Laktanz

LʼEmpereur Julien, Œuvres complètes, tome 1, 1re partie / tome 2, 2e partie, texte établi et traduit par J. Bidez et G.

Rochefort, 2 Bde., 2. und 3. Aufl. (CUF. Série grecque) Paris 2003.

inst. = Institutionum divinarum libri VII

L. Caeli Firmiani Lactanti opera omnia, pars I: Divinae institutiones et Epitome divinarum institutionum, rec. S. Brandt (CSEL 19) Wien 1890.

mort. pers. = De mortibus persecutorum

Laktanz, De mortibus persecutorum – Die Todesarten der Verfolger. Lateinisch–deutsch, übers. und eingel. von A. Städele (FC 43) Turnhout 2003.

Lib. gener. = Liber generationis

Chronica minora I, ed. Th. Mommsen (MGH AA 9) Berlin 1892, 89–140.

Liv. = Livius

Titi Livi Ab urbe condita, recogn. et adnotatione critica instruxit R. M. Ogilvie. tom. I: libri I–V (OCT) Oxford 1974.

Liv. per. = Livius, Periochae

O. Roßbach, T. Livi periochae (BT) Leipzig 1910, 1–121.

Marcell. chron. II = Marcellinus Comes, Chronicon

Chronica minora II, ed. Th. Mommsen (MGH AA 11) Berlin 1894, 37–104.

Narrat. imp. = Narratio de imperatoribus domus Valentinanae et Theodosianae

Th. Mommsen (Hg.), Chronica minora I (MGH AA 9), Berlin 1892, 629–30.

Obseq. = Iulius Obsequens

O. Roßbach, T. Livi periochae (BT) Leipzig 1910, 149–81.

Olymp. = Olympiodoros von Theben

K. Müller (Hg.), Fragmenta Historicorum Graecorum, 4, Paris 1851.

R. C. Blockley, The Fragmentary Classicizing Historians of the Later Roman Empire. Eunapius, Olympiodorus, Priscus and Malchus, vol. 2. Text, Translation and Historiographical Notes (Arca 10) Liverpool 1983, 151–220.

Origo Rom. = Origo gentis Romanorum (Chronica Urbis Romae)

J. G. Eccardus, Corpus historicorum medii aevi 1, Leipzig 1723, 29–32.

Th. Roncallius, Vetustiora Latinorum scriptorum chronica 2, Padua 1787, 241–48.

Chronica minora I, ed. Th. Mommsen (MGH AA 9) Berlin 1892, 141–48.

Chronica minora 1, coll. et emend. C. Frick, Leipzig 1892, 111–22.

R. Valentini / G. Zucchetti, Codice Topografico della Città di Roma 1, Rom 1940, 266–81. 373.

R. W. Burgess, Roman Imperial Chronology and Early-Fourth-Century Historiography. The Regnal Durations of the So-called Chronica urbis Romae of the Chronograph of 354 (Hist. Einzelschr. 234) Stuttgart 2014.

Oros. hist. = Orosius, Historiae adversum paganos

Pauli Orosii Historiarum adversum paganos libri VII. Accedit eiusdem liber apologeticus, ex recogn. C. Zangemeister (CSEL 5) Wien 1882.

Paulus Orosius, Die antike Weltgeschichte in christlicher Sicht, übers. und erl. von A. Lippold, eingel. von C. Andresen, 2 Bde. (BAW) München 1985/1986.

Paneg. = Panegyrici Latini

XII Panegyrici Latini, recogn. brevique adnotatione critica instruxit R. A. B. Mynors (OCT) Oxford 1964.

Paul. Nol. carm. = Paulinus von Nola, Carmina

Paulinus Nolanus, Carmina, ed. G. de Hartel, editio altera supplementis aucta, curante M. Kamptner (CSEL 30,2) Wien 1999.

Paulin. Med. vit. Ambr. = Paulinus von Mailand, Vita Ambrosii

M. Pellegrino (Hg.), Paolino di Milano, Vita di S. Ambrogio, Introduzione, testo critico e note, Rom 1961.

Philocal. fast. = Philocali fasti (Kalender des Filocalus)

CIL I2, Berlin 1893, 254–78.

Philost. = Philostorgios, Historia ecclesiastica

J. Bidez (Hg.), Philostorgius, Kirchengeschichte (GCS 21), Berlin ³1981.

Philostorgios, Kirchengeschichte, hg., übers. und komm. von B. Bleckmann und M. Stein, 2 Bde. (KFHist E 7) Paderborn 2015.

Pol. Silv. = Polemius Silvius, Laterculus

brev. = Breviarium temporum

Chronica minora I, ed. Th. Mommsen (MGH AA 9) Berlin 1892, 547.

chron. I = Polemii Silvii Laterculus

Chronica minora I, ed. Th. Mommsen (MGH AA 9) Berlin 1892, 511–51 (außer 520–23. 547).

fast. = fasti (Kalender des Polemius Silvius)

CIL I2, Berlin 1893, 254–79.

princ. = Nomina omnium principum Romanorum

Chronica minora I, ed. Th. Mommsen (MGH AA 9) Berlin 1892, 520–23.

Procop. Vand. = Procopius von Caesarea, De bello Vandalico

J. Haury (Hg.), Procopius Caesariensis, Opera omnia, 4 Bde., Leipzig 1904–1913; erg. u. korrig. ND G. Wirth, Bd. 1, Leipzig 1962, 305–553.

Prosp. chron. I = Prosper Tiro von Aquitanien

Chronica minora I, ed. Th. Mommsen (MGH AA 9) Berlin 1892, 341–485.

Prosper Tiro, ediert, übers. und komm. von M. Becker / J.-M. Kötter (KFHist G 5–6) Paderborn 2016, 3–331.

Ps. Aur. Vict. orig. = Origo gentis Romanae

Sextii Aurelii Victoris Liber de Caesaribus, edd. F. Pichlmayr / R. Gruendel (BT) Leipzig 1970, 3–22.

Quint. inst. = Quintilianus, Institutio oratoriae

M. Fabi Quintiliani Institutionis oratoriae libri XII, ed. M. Winterbottom. tom. I: libri I–VI (OCT) Oxford 1970.

Reg. urb. = Notitia urbis Romae

Libellus de regionibus urbis Romae, rec. A. Nordh, Lund 1949.

Rufin. hist. = Rufinus von Aquileia, Historia ecclesiastica

Eusebius Werke, Zweiter Band, Die Kirchengeschichte. Die lateinische Übersetzung des Rufinus, hg. von E. Schwartz und Th. Mommsen, 3 Bde. (GCS 9/1–3) Leipzig 1903–1909.

Ser. reg. = Series regum (Der Könige Reihenfolge)

Eusebius Werke, Fünfter Band, Die Chronik, aus dem Armenischen übers. von J. Karst (GCS 20) Berlin 1911, 144–55.

ŠKZ grI. = Inschrift Schapurs an der Kaba-ye Zartoscht (griechisch)

Ph. Huyse, Die dreisprachige Inschrift Šābuhrs I. an der Kaba-i Zardušt (ŠKZ), 2 Bde. (Corpus inscriptionum Iranicarum: Pt. 3, Pahlavi inscriptions) London 1999.

Socr. = Socrates, Historia ecclesiastica

Sokrates, Kirchengeschichte, hg. von G. Ch. Hansen, mit Beiträgen von M. Sirinjan (GCS N. F. 1) Berlin 1995.

Soz. = Sozomenos, Historia ecclesiastica

Sozomenus, Kirchengeschichte, hg. von J. Bidez, eingel., von G. Ch. Hansen (GCS N. F. 4) Berlin 21995.

Sozomenos, Historia ecclesiastica – Kirchengeschichte. Griechisch - deutsch, von G. Ch. Hansen, 4 Bde. (FC 73/1–4) Turnhout 2004.

Suda Lexicographi Graeci, recogniti et apparatu critico instructi, vol. 1, Suidae lexicon, ps. 1–5, ed. A. Adler, Leipzig 1928–1938.

Sulp. Sev. chron. = Sulpicius Severus, Chronik

K. Halm (Hg.), Sulpicius Severus, Libri qui supersunt (CSEL 1) Wien 1866, 3–105.

Symm. rel. = Symmachus, relationes

Q. Aurelii Symmachi quae supersunt, edidit O. Seeck (MGH AA 6,1) Berlin 1883, 279–317.

Syncell. = Synkellos, Chronographia

Georgii Syncelli Ecloga chronographica, edidit A. A. Mosshammer (BT) Leipzig 1984.

Tac. ann. = Tacitus, Annales

P. Cornelii Taciti libri qui supersunt, tom. 1 Ab excessu divi Augusti, ed. H. Heubner (BT) Stuttgart 1994.

Thdt. h. e. = Theodoret von Cyrrhus, Kirchengeschichte

L. Parmentier / G. Ch. Hansen (Hgg.), Theodoretus Cyri, Historia ecclesiastica (GCS NF 5) Berlin ³1998.

Theophn. = Theophanes Confessor, Chronographia

Theophanis Chronographia, rec. C. de Boor, 2 Bde., Leipzig 1883/ 1885.

Theoph. Autol. = Theophilos von Antiocheia, Ad Autolycum

Theophilus of Antioch, Ad Autolycum. Text and translation by R. M. Grant, Oxford 1970.

Vir ill. = De viris illustribus

Sextii Aurelii Victoris Liber de Caesaribus, rec. F. Pichlmayr, adenda et corrigenda iterum collegit et adiecit R. Gruendel (BT) Leipzig 1970, 23–74.

Ps. Aurelius Victor, De viris illustribus urbis Romae. Lateinisch und deutsch. Hg. von J. Fugmann, Darmstadt 2016.

Zonar. = Zonaras

Ioannis Zonarae Epitome historiarum. cum C. Ducangii suisque annotationibus, ed. L. Dindorfius, 6 Bde. Leipzig 1868–1875.

Ioannis Zonarae Epitomae historiarum libri XIII–XVIII, ed. Th. Büttner-Wobst (CSHB 31) Bonn 1897.

Zos. = Zosimos

Zosime, Histoire nouvelle, texte établi et traduit par F. Paschoud, 5 Bde., 1. und 2. Aufl. (CUF. Série grecque) Paris 1979–2003.

Zosimos, Neue Geschichte, übers. und eingel. von O. Veh, durchges. und erl. von S. Rebenich (BGL) Stuttgart 1990.

Addit. Prosp. Haun. chron. I = Additamenta ad Prosperum Hauniensia

s. unter Cons. Italica

Ambr. ep. = Ambrosius von Mailand, Epistulae

Sancti Ambrosii opera, pars 10, Epistularum libri, rec. O. Faller, in­dices et addenda composuit M. Zelzer, 4 Bde. (CSEL 82,1–4) Wien 1968–1996.

Amm. = Ammianus Marcellinus

Ammiani Marcellini Rerum Gestarum libri qui supersunt, ed. W. Seyfarth, 2 Bde. (BT) Leipzig 1978.

Ammianus Marcellinus, Römische Geschichte, lateinisch und deutsch von W. Seyfarth, 4 Bde. Darmstadt 1968–1971.

Ann. Rav. = Annales Ravennaticae

B. Bischoff / W. Koehler, Eine illustrierte Ausgabe der spätantiken Ravennater Annalen, in: W. R. Koehler (Hg.), Medieval Studies in Memory of A. Kingsley Porter, vol. 1, Cambridge, Mass. 1939, 125–38.

Anon. Vales. = Anonymus Valesianus

Excerpta Valesiana, rec. J. Moreau, editionem correctiorem curavit V. Velkov (BT) Leipzig 1968.

I. König, Origo Constantini – Anonymus Valesianus, Teil 1, Text und Kommentar, Trier 1987.

Aug. = Augustinus

civ. = De civitate Dei

Aurelii Augustini opera 14,1–2, De civitate Dei libri XXII, cura­verunt B. Dombart et A. Kalb, 2 Bde. (CCSL 47; 48) Turn­hout 1955

Cresc. = Ad Cresconium

Augustinus, Ad Cresconium – An Cresconius, eingel., übers. und hg. von H.-J. Sieben (AOW 30) Paderborn 2014.

loc. hept. = Locutionum in heptateuchum libri

Sancti Augustini Opera, ed. J. Zycha (CSEL 28,1) Wien 1894.

Aur. Vict. Caes. = Aurelius Victor, Liber de Caesaribus

Sextii Aurelii Victoris Liber de Caesari­bus, rec. F. Pichlmayr, ad­den­da et corrigenda iterum collegit et ad­ie­cit R. Gruendel (BT) Leip­zig 1970, 77–129.

S. Aurelius Victor, Die römischen Kaiser. Lateinisch-deutsch, hg., übers. und erl. von K. Groß-Albenhausen und M. Fuhrmann (Tusculum) Düsseldorf 32009.

Aurelius Victor, Œuvres complètes, Traduites du latin par A. Du­bois et Y. Germain, Clermont-Ferrand 2003.

Liber de caesaribus of Sextus Aurelius Victor, trans. with an in­trod. and comm. by H. W. Bird (TTH 17) Liverpool 1994.

Cassiod. = Cassiodorus

chron. = Chronica

Cassiodorus, Chronica Chronica Minora II, ed. Th. Mommsen (MGH AA 11) Berlin 1894, 109–61.

hist. = Historia ecclesiastica tripartita

W. Jacob / R. Hanslik (Hgg.), Cassiodorus, Epiphanius, Historia ecclesiastica tripartita (CSEL 71) Wien 1952.

Cedr. = Kedrenos

Cedrenus Georgius, Ioannis Scylitzae ope ab I. Bekkero suppletus et emendatus, 2 Bde. (CSHB 32. 34) Bonn 1838 / 1839.

Chron. Alex. = Alexandrinische Weltchronik

A. Bauer / J. Strzygowski, Eine alexandrinische Weltchronik. Text und Miniaturen eines griechischen Papyrus der Sammlung W. Goleniščev (Denkschriften der Kaiserlichen Akademie der Wissenschaften in Wien, Phil.-Hist. Klasse 51,2) Wien 1905.

R. W. Burgess / J. H. F. Dijkstra, The ‘Alexandrian World Chronicle’, its Consularia and the Date of the Destruction of the Serapeum (with an Appendix on the List of Praefecti Augustales), Millennium 10 (2013) 39–113.

Chron. Berol. = Berliner Chronik

H. Lietzmann, Ein Blatt aus einer antiken Weltchronik, in: R. P. Casey / S. Lake / A. K. Lake, Quantulacumque: Studies Presented to Kirsopp Lake by Pupils, Colleagues and Friends, London 1937, 339–48 = Ders., Kleine Schriften 1: Studien zur spätantiken Religionsgeschichte, Berlin 1958, 420–29 (nach dieser Ausgabe zitiert).

R. W. Burgess / J. H. F. Dijkstra, The Berlin ‘Chronicle’ (P. Berol. inv. 13296): A new edition of the earliest extant Late Antique Consularia, AfP 58 (2012) 273–301.

Chron. Gall. chron. I = Chronica Gallica (Chroniken von 452 und 511)

Chronica minora I, ed. Th. Mommsen, (MGH AA 9) Berlin 1892, 615–66.

Chron. Pasch. = Chronicon Paschale

Chronicon Paschale, ad exemplar Vaticanum, rec. L. Dindorfius, 2 Bde. (CSHB 7) Bonn 1832.

Chronicon Paschale, 284–628 AD, trans. with notes and introd. by M. Whitby and M. Whitby (TTH 7) Liverpool 1989 (Teilübersetzung).

Chronik von Seert

Histoire nestorienne (Chronique de Séert), ed., trad. A. Scher, Patrologia Orientalis 4,3 (1repartie, fasc. 1) Paris 1908.

Chronogr. 354 = Chronograph von 354

Chronica minora I, ed. Th. Mommsen (MGH AA 9) Berlin 1892, 143–48.silben

R. W. Burgess, Roman Imperial Chronology and Early-Fourth-Cen­tury Historiography. The Regnal Durations of the So-called Chro­nica urbis Romaeof the Chronograph of 354, Stuttgart 2014, 142–57 (mit engl. Übers.).

Claud. = Claudius Claudianus, Carmina

Claudii Claudiani Carmina, ed. J. B. Hall (BT) Leipzig 1985.

Claudien, Œuvres 2,1, Poèmes politiques (395–398), texte établi et traduit par J.-L. Charlet (CUF. Série latine) Paris 2000.

Claudian, with an English transl. by M. Platnauer, 2 Bde. (LCL) London 1922.

Cod. Theod. = Codex Theodosianus

Theodosiani libri XVI cum constitutionibus Sirmondianis et Leges novellae ad Theodosianum pertinentes, ed. Th. Mommsen et P. M. Meyer, 3 Bde., Berlin 1905.

The Theodosian Code and Novels, and the Sirmondian Constitutions, trans. with comm. by C. Pharr, Princeton 1951.

Conc. Africae = Concilia Africae

Ch. Munier (Hg.), Concilia Africae a. 345 – a. 525 (CCSL 149) Turn­­hout 1974.

Cons. Const. = Consularia Constantinopolitana

Chronica minora I, ed. Th. Mommsen (MGH AA 9) Berlin 1892, 197–247.

R. W. Burgess, The Chronicleof Hydatius and the Consularia Con­stantinopolitana. Two contemporary accounts of the final years of the Roman Empire, Oxford 1993, 173–245.

A. Galland, Bibliotheca veterum patrum antiquorumque scriptorum ecclesiasticorum, 10, 331–342, Venedig 1774 (= PL 51 [1846] 891–914).

Ph. Labbé, Nova bibliotheca manuscriptorum librorum, Bd. 1, Paris 1657, 3–15.

J. Sirmond, Idatii episcopi chronicon et fasti consulares, Paris 1619.

Cons. Italica

Chronica minora I, ed. Th. Mommsen (MGH AA 9) Berlin 1892, 249–339.

Const. or. s.c. = Constantinus I Imperator, Constantini imperatoris ora-tio ad sanctorum coetum

Constantins Rede an die heilige Versammlung, in: Eusebius Werke, Erster Band, Erster Teil, Über das Leben des Kaisers Konstantin, hg. von F. Winkelmann (GCS 7) Berlin 21991, 149–92.

Konstantin, Rede an die Ver­samm­lung der Heiligen, eingel. und übers. von K. M. Girardet (FC 55) Freiburg 2013.

dig. = Digesten

Digesta Iustiniani Augusti, recogn. adsumpto in operis societatem P. Kruegero Th. Mommsen, 2 Bde., Berlin 1868–1870.

Edict. Diocl. = Preisedikt des Diokletian

Diokletians Preisedikt, hg. von S. Lauffer, Berlin 1971.

Epiph. mens. = Epiphanios, De mensuris et ponderibus

Epiphanii opera quae reperiri potuerunt omnia … accurante et denuo recognoscente J.-P. Migne, Vol. 3 (PG 43)Paris 1864,237–94.

Epit. Caes. = Epitome de Caesaribus

Pseudo-Aurélius Victor, Abrégé des Césars, texte établi, traduit et commenté par M. Festy (CUF. Série latine) Paris 1999.

Sextii Aurelii Victoris Liber de Caesa­ribus, rec. F. Pichlmayr, addenda et corrigenda iterum collegit et adiecit R. Gruendel (BT) Leipzig 1970, 131–76.

Eunap. = Eunapios

fr. = Fragmenta Historica

Eunapius Sardianus, in: Fragmenta historicorum graecorum, col­legit, disposuit, notis et prolegomenis illustravit C. Mullerus, volu­men quartum, Paris 1851, 7–56.

R. C. Blockley, The Fragmentary Classicising His­to­rians of the Later Roman Empire. Eunapius, Olympiodorus, Pris­cus and Mal­chus, vol. 2. Text, Translation and Histo­rio­gra­phi­cal Notes (Ar­ca 10) Liverpool 1983, 1–150.

F. Paschoud, Les fragments de lʼouvrage historique dʼEunape correspondant aux deux premiers livres de lʼHistoire nouvellede Zosime, in: L. Holtz / J.-C. Fredouille (Hgg.), De Tertullien aux Mozarabes, tome 1, Antiquité tardive et christianisme ancien (IIIe–VIesiècles). Mélanges offerts à Jacques Fontaine, Paris 1992, 613–25 (wiederabgedruckt in: ders., Eunape, Olympiodore, Zosime. Scripta minora [Munera 24] Bari 2006, 247–56).

Eunape, Fragments de l’ouvrage historique correspondant aux livres 3 et 4 (8–61 Müller) de l’Histoire nouvellede Zosime, in: F. Paschoud, Eunape, Olympiodore, Zosime. Scripta minora (Munera 24) Bari 2006, 504–53.

VS = Vitae sophistarum

Eunape de Sardes, Vies de philosophes et de sophistes, tome II. Texte établi, traduit et annoté par R. Goulet (CUF. Série grecque) Paris 2014.

Eus. = Eusebios von Kaisareia

chron. armen. = Chronik (in Armenisch)

Eusebius Werke, Fünfter Band, Die Chronik, aus dem Armenischen übers. von J. Karst (GCS 20) Berlin 1911.

h.e. = Historia ecclesiastica

Eusebius Werke, Zweiter Band, Die Kirchengeschichte. Die lateinische Übersetzung des Rufinus, hg. von E. Schwartz und Th. Mommsen, 3 Bde. (GCS 9/1–3) Leipzig 1903–1909.

Eusèbe de Césarée, Histoire ecclésiastique, texte grec, trad., anno­tation et notes par G. Bardy, 4 Bde., versch. Aufl. (SC 31; 41; 55; 73) Paris 1993–2011.

Eusebius von Caesarea, Kirchengeschichte, hg. und eingel. von H. Kraft, übers. von Ph. Haeuser, durchges. von H. A. Gärtner, Darmstadt 52006.

v.C. = Vita Constantini

Eusebius Werke, Erster Band, Erster Teil, Über das Leben des Kaisers Konstantin, hg. von F. Winkelmann (GCS 7) Berlin 21991.

Eusebius von Caesarea, De vita Constantini – Über das Leben Kon­stantins, eingel. von B. Bleckmann, übers. und komm. von H. Schneider (FC 83) Turnhout 2007.

Eusebios, Über das Leben des glückseligen Kaisers Konstantin (De vita Constantini). Griechisch-Deutsch, hg., übers. und komm. von P. Dräger, Oberhaid 22007.

Eusebius, Life of Constantine, introd., trans., and comm. by Av. Cameron and S. G. Hall, Oxford 1999.

Eutr. = Eutropius, Breviarium

Eutropii Breviarium ab urbe condita, recogn. C. Santini (BT) Leip­zig 1979.

F. L. Müller, Eutropii Breviarium ab urbe condita – Eutropius, Kur­ze Geschichte Roms seit Gründung (753 v. Chr. – 364 n. Chr.), Ein­leitung, Text und Übersetzung, Stuttgart 1995.

Eutrope, Abrégé dʼhistoire romaine, texte établi et traduit par J. Hel­legouarcʼh (CUF. Série latine) Paris 1999.

Exc. barb. chron. I = Excerpta ex barbaro Scaligeri

Chronica minora I, ed. Th. Mommsen (MGH AA 9) Berlin 1892, 249–339.

Chronica minora. Collegit et emendavit C. Frick, Vol. 1 (BT) Leipzig 1892, 184–371.

Apocalypse of Pseudo-Methodius. An Alexandrian World Chronicle, ed. and trans. by B. Garstad (DOML 14) Cambridge, Mass. 2012, 141–311 (Text / Übers. der Excerpta ex barbaro Scaligeri).

Fast. Vind. I chron. I = Fasti Vindobonenses priores (s. Cons. Ita­li­ca)

Chronica minora I, ed. Th. Mommsen (MGH AA 9) Berlin 1892, 274–334.

Fast. Vind. II chron. I = Fasti Vindobonenses posteriores (s. Cons. Ita­li­ca)

Chronica minora I, ed. Th. Mommsen (MGH AA 9) Berlin 1892, 274–98.

Frontin. aq. = Frontinus, De aquaeductu urbis Romae

De aquaeductu urbis Romae Frontini, ed. with introd. and comm. by R. H. Rodgers, Cambridge 2004.

Greg. Tur. Franc. = Gregorius von Tours, Historia Francorum

Gregorii Turonensis opera, tomi 1, pars 1, Libri historiarum X, editionem alteram curaverunt B. Kusch et W. Levison (MGH SS rer. Merov. 1/1) Hannover 1951.

Gregor von Tours, Zehn Bücher Geschichten, übers. von W. Giesebrecht, neuberarb. von R. Buchner, 2 Bde., Darmstadt 41970.

Hesych. Mil. Patr. = Hesychios von Milet, Patria Konstantinupoleos

Hesychii Illustrii Origines Constantinopolitanae, in: Scriptores originum Constantinopolitanarum, rec. Th. Preger, fasciculus prior (BT) Leipzig 1901, 1–18.

Accounts of Medieval Constantinople. The Patria, translated by A. Berger (DOML 24) Cambridge, Mass. 2013.

Hier. = Hieronymus

chron. = Chronicon

Eusebius Werke, Siebenter Band, Die Chronik des Hieronymus – Hieronymi Chronicon, hg. und in 2. Aufl. bearb. von R. Helm, 3., unveränderte Aufl. mit einer Vorbemerkung von U. Treu (GCS 47) Berlin 1984.

Eusebii Pamphili Chronici Canones, Latine vertit, adauxit, ad sua tempora produxit S. Eusebius Hieronymus, ed. J. Fotheringham, London 1923.

Saint Jérôme, Chronique, Continuation de la Chroniqued’Eusèbe, années 326–378. Trad. française inéd., notes et commentaires par B. Jeanjean et B. Lançon, Rennes 2004 (Teilübersetzung).

in Ier. = Commentarii in Ieremiam

vir. ill. = De viris illustribus

Hieronymus und Gennadius, De viris inlustribus, hg. von C. A. Bernoulli (Sammlung ausgewählter kirchen- und dogmengeschichtlicher Quellenschriften 11) Freiburg i. Br. 1895 (ND Frankfurt am Main 1968).

Hieronymus, De viris illustribus – Berühmte Männer. Mit umfassender Werkstudie, hg., übers. und komm. von C. Barthold, Mül­heim a. d. Mosel 22011.

Hist. Aug. = Historia Augusta

Scriptores historiae Augustae, ed. E. Hohl, addenda et corrigenda adiecerunt Ch. Samberger et W. Seyfarth, 2 Bde. (BT) Leipzig 4/21965.

Hist. aceph. = Historia acephala

Histoire „acéphale“, in: Histoire „acéphale“ et index syriaque des lettres festales dʼAthanase dʼAlexandrie, introd., texte critique, trad. et notes par A. Martin (SC 317) Paris 1985, 11–213.

Hyd. chron. II = Hydatius, Chronicon

Chronica minora II, ed. Th. Mommsen (MGH AA 11) Berlin 1894, 1–36.

Hydace, Chronique, introd., texte critique, trad., comm. et index par A. Tranoy, 2 Bde. (SC 218; 219) Paris 1974.

R. W. Burgess, The Chronicleof Hydatius and the Consularia Con­stantinopolitana. Two contemporary accounts of the final years of the Roman Empire, Oxford 1993, 1–172.

Iord. = Jordanes

Get. = Getica

Iordanis Romana et Getica, rec. Th. Mommsen (MGH AA 5/1) Berlin 1882, 53–138.

Iordanis De origine actibus Getarum, a cura di F. Giunta e A. Grillone (Fonti per la storia dʼItalia 117) Rom 1991.

Jordanès, Histoire des Goths, introd., trad. et notes par O. Devillers (La roue à livre 27) Paris 1995.

Rom. = Romana

Iordanis Romana et Getica, rec. Th. Mommsen (MGH AA 5/1) Berlin 1882, 1–52.

Itin. Anton. = Itineraria Antonini Augusti

Antonini Augusti Itineraria Provinciarum et Maritimum, in: Itine­ra­ria Romana, vol. 1, Itineraria Antonini Augusti et Burdigalense, ed. O. Cuntz, conspectum librorum recentiorum adiecit G. Wirth, Stuttgart 1990, 1–85.

Itin. Burdig. = Itinerarium Burdigalense

Itinerarium Burdigalense, in: Itineraria Romana, vol. 1, Itineraria An­tonini Augusti et Burdigalense, ed. O. Cuntz, conspectum librorum recentiorum adiecit G. Wirth, Stuttgart 1990, 86–102.

Jo. Ant. (fr.) = Johannes Antiochenus

Ioannis Antiocheni Fragmenta ex Historia chronica, introd., edizi­one critica e trad. a cura di U. Roberto (TU 154) Berlin 2005.Ioannis Antiocheni fragmenta quae supersunt omnia, rec., Anglice ver­tit, indicibus instruxit S. Mariev (CFHB 47) Berlin 2008.

Jo. Mal. = Johannes Malalas

J. Thurn (Hg.), Ioannis Malalae chronographia (CFHB Series Berolinensis 35) Berlin u. a. 2000.

Jul. or. = Iulianus Apostata, Orationes

LʼEmpereur Julien, Œuvres complètes, tome 1, 1repartie / tome 2, 2epartie, Discours de Julien César, texte établi et traduit par J. Bidez et G. Rochefort, 2 Bde., 2. und 3. Aufl. (CUF. Série grecque) Paris 2003.

Ps.-Kodinos

Patria, in: Scriptores originum Constantinopolitanarum, rec. Th. Preger, fasciculus alter (BT) Leipzig 1901.

Accounts of Medieval Constantinople. The Patria, translated by A.

Berger (DOML 24) Cambridge, Mass. 2013.

Lact. = Laktanz

epit. = Epitome divinarum institutionum

inst. = Institutionum divinarum libri VII

L. Caeli Firmiani Lactanti opera omnia, pars I: Divinae institutio­nes et Epitome divinarum institutionum, rec. S. Brandt (CSEL 19) Wien 1890.

mort. pers. = De mortibus persecutorum

Laktanz, De mortibus persecutorum –Die Todesarten der Verfolger. Lateinisch-deutsch, übers. und eingel. von A. Städele (FC 43) Turnhout 2003.

Lactantius, De mortibus persecutorum, ed. and trans. by J. L. Creed, Oxford 1984.

Lib. or. = Libanios, Orationes

Libanii opera, rec. R. Foerster, vol. 1–5, Orationes, 5 Bde. (BT) Leipzig 1903–1908.

Libanios, Discours, texte établi par J. Martin, P.-L. Malosse et tra­duit par P. Petit u. a., vol. 1–2, 4 (3 Bde.), 1. und 3. Aufl. (CUF. Sé­rie grecque) Paris 2003.

Libanios, Kaiserreden, eingel., übers. und komm. von G. Fatouros (BGL) Stuttgart 2002.

Lib. geneal. = Liber genealogus

Chronica minora I, ed. Th. Mommsen (MGH AA 9) Berlin 1892, 154–96.

Marcell. chron. II = Marcellinus Comes, Chronicon

Chronica minora II, ed. Th. Mommsen (MGH AA 11) Berlin 1894, 37–104.

The Chronicle of Marcellinus, a transl. and comm. by B. Croke (Byzantina Australiensia 7) Sydney 1995.

Mart. Artem. = Martyrium Artemii(BHG 170–171 c)

Die Schriften des Johannes von Damaskos, Bd. 5, Opera homiletica et hagiographica, besorgt von B. Kotter (PTS 29) Berlin 1988, 185–245.

From Constantine to Julian, [John the Monk], Artemii passio (The Ordeal of Artemius, BHG 170–71c, CPG 8082), introd. and notes by S. Lieu, trans. by M. Vermes, in: S. N. C. Lieu / D. Montserrat (Hgg.), From Constantine to Julian: Pagan and Byzantine Views, London 1996, 210–62.

Mart. Not. = Martyrium sanctorum notariorum Marciani et Martyrii

P. Franchi de’ Cavalieri, Una pagina di storia bizantina del secolo IV: Il martirio dei santi Notari, AB 64 (1946) 169–75.

Mart. Sab. = Martyrium Sabae

Ausgewählte Märtyrerakten, Neubearbeitung der Knopfschen Ausgabe von G. Krüger, vierte Auflage von G. Ruhbach, Tübingen 1965, 119–24.

P. Heather / J. Matthews, The Goths in the Fourth Century (TTH 11) Liverpool 1991, 102–10 (engl. Übersetzung).

Niceph. h. e. = Nikephoros, Historia ecclesiastica

Nicephori Callisti Xanthopuli ecclesiasticae historiae libri XVIII … accurante et denuo recognoscente J.-P. Migne, 3 Bde. (PG 145–147) Paris 1865.

Not. dign. occ. / or. = Notitia dignitatum (in part. Occidentis / Orientis)

Notitia Dignitatum. accedunt Notitia urbis Constantinopolitanae et latercula provinciarum, ed. O. Seeck, Berlin 1876, 1–225.

Not. urb. Const. = Notitia urbis Constantinopolitanae

Notitia Dignitatum. accedunt Notitia urbis Constantinopolitanae et latercula provinciarum, ed. O. Seeck, Berlin 1876, 227–43.

J. Matthews, The Notitia Urbis Constantinopolitanae, in: Two Romes. Rome and Constantinople in the Late Antiquity, ed. by L. Grig and G. Kelly, Oxford 2012, 81–115 (engl. Übers.).

Nov. Sev. II = Novella Severi II

Leges novellae ad Theodosianum pertinentes, ed. adiutore Th. Mommseno P. M. Meyer (Theodosiani libri XVI, vol. II) Berlin 1905, 201 f.

Olymp. = Olympiodoros von Theben

R. C. Blockley, The Fragmentary Classicising His­to­rians of the Later Roman Empire. Eunapius, Olympiodorus, Priscus and Mal­chus, vol. 2. Text, Translation and Histori­o­graphical Notes (Arca 10) Liverpool 1983, 151–220.

Oros. hist. = Orosius, Historiae adversum paganos

Pauli Orosii Historiarum adversum paganos libri VII. Accedit eiusdem liber apologeticus, ex recogn. C. Zangemeister (CSEL 5) Wien 1882.

Paulus Orosius, Die antike Weltgeschichte in christlicher Sicht, übers. und erl. von A. Lippold, eingel. von C. Andresen, 2 Bde. (BAW) München 1985 / 1986.

Ov. Pont. = Ovid, Epistulae ex Ponto

P. Ovidii Nasonis ex Ponto libri IV. Rec. J. A. Richmond (BT) Leipzig 1990.

Paneg. = Panegyrici Latini

XII Panegyrici Latini, recogn. brevique adnotatione critica instruxit R. A. B. Mynors (OCT) Oxford 1964.

Ch. E. Nixon / B. S. Rodgers, In Praise of Later Roman Emperors. The Panegyrici Latini, introd., trans., and historical commentary, Berkeley 1994.

Panegyrici Latini, Lobreden auf römische Kaiser, lateinisch und deutsch, eingel. übers. und komm. von B. Müller-Rettig, 2 Bde., Darmstadt 2008–2014.

Pasch. Camp. chron. I = Paschale Campanum

Chronica minora I, ed. Th. Mommsen (MGH AA 9) Berlin 1892, 744–50.

Pass. Cypr. = Acta proconsularia Cypriani

S. Thasci Caecili Cypriani opera omnia, rec. W. Hartel (CSEL 3,3) Wien 1871, XC–CXIV.

Acta Cypriani, in: Atti e passioni dei martiri, ed. A. A. R. Bas­ti­aensen / G. Chiarini, Mailand 62007, 206–31.

Patria Konstantinoupoleos

Scriptores originum Constantinopolitanarum, ed. Th. Preger, 2 Bde., Leipzig 1901–1909.

Accounts of Medieval Constantinople. The Patria, trans. by A. Ber­ger, Cambridge, Mass. 2013.

Paul. Nol. carm. = Paulinus von Nola, Carmina

Paulinus Nolanus, Carmina, ed. G. de Hartel, editio altera supple-mentis aucta, curante M. Kamptner (CSEL 30,2) Wien 1999.

Peregr. Aeth. = Peregrinatio Aetheriae oder Itinerarium Egeriae

Itineraria Hierosolymitanasaeculi 4.–8. Rec. et commentario cri­tico instruxit P. Geyer (CSEL 39) Wien 1898, 37–101.

Philocal. fast. = Philocali fasti (Kalender des Filocalus)

CIL I2, Berlin 1893, 254–78.

Philost. = Philostorgios, Historia ecclesiastica

Philostorgios, Kirchengeschichte, hg., übers. und komm. von B. Bleck­mann und M. Stein (KFHist E 7) Paderborn 2015.

Plin. epist. = Plinius der Jüngere, Epistulae

C. Caecilii Plinii Secundi Epistularum libri X, recogn. brevique adnotatione critica instruxit R. A. B. Mynors (OCT) Oxford 1963.

Pol. Silv. = Polemius Silvius, Laterculus

Chronica minora I, ed. Th. Mommsen (MGH AA 9) Berlin 1892, 511–51.

Pol. Silv. fast. = Polemius Silvius, fasti (Kalender des Polemius Silvius)

CIL I2, Berlin 1893, 254–79.

Pompon. dig. = Pomponius Digesten s. unter dig.

Pont. vita Cypr. = Pontius vita Cypriani

Vita di Cipriano, vita di Ambrogio, vita di Agostino, testo critico e comm. a cura di A. A. Bastiaensen (Vite dei santi 3) Mai­land 31989, 51–125.

Possid. vita Aug. = Possidius von Calama, vita Augustini

Possidius, Vita Augustini, eingel., komm. und hg. von W. Geerlings (AOW) Paderborn 2005.

Prisc. = Priskos

Priscus Panita, excerpta et fragmenta, ed. P. Carolla (BT) Berlin 2008.

R. C. Blockley, The Fragmentary Classicising His­to­rians of the Later Roman Empire. Eunapius, Olympiodorus, Priscus and Mal­chus, vol. 2. Text, Translation and Historiographical Notes (Ar­ca 10) Li­ver­pool 1983, 222–400.

Procop. = Prokopios von Caesarea

Procopii Caesariensis opera omnia, recogn. J. Haury, ed. stereoty­pa correctior, addenda et corrigenda adiecit G. Wirth, 4 Bde. (BT) Leipzig 1962–1964.

Prokop, Werke. Griechisch-deutsch, ed. O. Veh, 4 Bde. (Tuscu­lum) München 1971.

aed. = De aedificiis libri VI

Vand. = De bello Vandalico

Prosp. chron. I = Prosper Tiro von Aquitanien

Chronica minora I, ed. Th. Mommsen (MGH AA 9) Berlin 1892, 341–485.

Prosper Tiro, ediert, übers. und komm. von M. Becker / J.-M. Kötter (KFHist G 5–6) Paderborn 2016, 3–331.

Quodv. prom. = Quodvultdeus, liber promissionum et praedictorum dei

Opera Quodvultdeo Carthaginiensi episcopo tributa ed. R. Braun (CCSL 60) Turnhout 1976.

Ren. Frig. = Renatus Profuturus Frigeridus s. unter Greg. Tur. Franc.

Ruf. Fest. = Rufius Festus, Breviarium

Festus, Abrégé des hauts faits du peuple romain, texte établi et traduit par M.-P. Arnaud-Lindet (CUF. Série latine) Paris 22002.

The Breviarium of Festus, a critical edition with historical comm. by J. W. Eadie, London 1967.

Rufin. hist. = Rufinus von Aquileia, Historia ecclesiastica

Eusebius Werke, Zweiter Band, Die Kirchengeschichte. Die lateinische Übersetzung des Rufinus, hg. von E. Schwartz und Th. Mommsen, 3 Bde. (GCS 9/1–3) Leipzig 1903–1909.

The Church History of Rufinus of Aquileia. Books 10 and 11, trans. with notes by Ph. R. Amidon, Oxford 1997.

Schol. Iuv. = Scholien zu Juvenal

Scholia in Iuvenalem vetustiora, collegit, rec., illustravit P. Wessner, Leipzig 1931.

ŠKZ grI. = Inschrift Schapurs an der Kaba-ye Zartoscht (griechisch)

Ph. Huyse, Die dreisprachige Inschrift Šābuhrs I. an der Kaba-i Zardušt (ŠKZ), 2 Bde. (Corpus inscriptionum Iranicarum: Pt. 3, Pahlavi inscriptions) London 1999.

Socr. = Sokrates, Historia ecclesiastica

Sokrates, Kirchengeschichte, hg. von G. Ch. Hansen, mit Beiträgen von M. Sirinjan (GCS N. F. 1) Berlin 1995.

Socrate de Constantinople, Histoire ecclésiastique, traduit par P. Périchon et P. Maraval, introd. et notes P. Maraval, 4 Bde. (SC 477; 493; 505; 506) Paris 2004–2007.

R. Hussey, Socrates Scholasticus, Ecclesiastica Historia, 3 Bde.,

Oxford 1853.

H. Valois (Valesius), Paris 1668 (ND Mainz 1672).

Soz. = Sozomenos, Historia ecclesiastica

Sozomenus, Kirchengeschichte, hg. von J. Bidez, eingel., zum Dr. besorgt und mit Registern vers. von G. Ch. Hansen (GCS N. F. 4) Berlin 21995.

Sozomenos, Historia ecclesiastica – Kirchengeschichte. Griechisch-deutsch, übers. und eingel. von G. Ch. Hansen, 4 Bde. (FC 73/1–4) Turnhout 2004.

Sozomène, Histoire ecclésiastique, texte grec de lʼédition J. Bidez et G. Ch. Hansen (GCS), trad. par A.-J. Festugière, 4 Bde. (SC 306; 418; 495; 516) Paris 1983–2008.

Suda

Lexicographi Graeci, recogniti et apparatu critico instructi, volu­men 1, Suidae lexicon, ps. 1–5, ed. A. Adler, 5 Bde. (Sammlung wis­sen­schaftlicher Commentare) Leipzig 1928–1938.

Suet. Iul. = Suetonius, Divus Iulius

C. Suetoni Tranquilli Opera, vol. 1, De vita Caesarum, rec. M. Ihm (BT) Stuttgart 1908.

Tert. ieiun. = Tertullian, De ieiunio adversus psychicos

Q. Septimi Florentis Tertulliani Opera, ex rec. A. Reifferscheid et G. Wissowa, pars I (CSEL 20) Wien 1890, 274–97.

Thdt. h. e. = Theodoretos von Kyrrhos, Kirchengeschichte

Theodoret, Kirchengeschichte, hg. von L. Parmentier, bearb. von G. Ch. Hansen (GCS 19 = GCS N. F. 5) Berlin 31998.

Théodoret de Cyr, Histoire ecclésiastique, texte grec de L. Par­men­tier et G. Ch. Hansen (GCS, NF 5, 1998), introd. par A. Mar­tin, trad. par P. Canivet, 2 Bde. (SC 501; 530) Paris 2006 / 2009.

Them. or. = Themistios, Orationes

Themistii Orationes quae supersunt, rec. H. Schenkl, 3 Bde. (BT) Leipzig 1965–1974.

Themistios, Staatsreden, Übersetzung, Einführung und Erläuterung von H. Leppin (BGL) Stuttgart 1998.

Politics, Philosophy, and Empire in the Fourth Century. Select Orations of Themstius. Trans. with an introduction by P. Heather / D. Moncur, Liverpool 2001 (TTH 36).

Theod. = Theodorus Lector, Historia tripartita

G. Ch. Hansen (Hg.), Theodoros Anagnostes, Kirchengeschichte (GCS N. F. 3) Berlin 21995.

Thphn. = Theophanes Confessor, Chronographia

Theophanis Chronographia, rec. C. de Boor, 2 Bde., Leipzig 1883/ 1885.

The Chronicle of Theophanes Confessor. Byzantine and Near Eastern History, A.D. 284–813, trans. with introd. and comm. by C. Mango and R. Scott, Oxford 1997.

Ulp. dig. = Ulpian, Digesten s. unter dig.

Ven. Fort. carm. = Venantius Fortunatus, carmina

Venance Fortunat, Poèmes, tome II. Livres V–VIII. Texte établi et traduit par M. Reydellet (CUF) Paris 1998.

Victor. pasch. = Victor von Aquitanien, Cursus paschalis

Chronica minora I, ed. Th. Mommsen (MGH AA 9) Berlin 1892, 666–735.

Zonar. = Zonaras

Ioannis Zonarae Epitome historiarum. cum C. Ducangii suisque annotationibus, ed. L. Dindorfius, 6 Bde., Leipzig 1868–1875.

Ioannis Zonarae Epitomae historiarum libri XIII–XVIII, ed. Th. Büttner-Wobst (CSHB 31) Bonn 1897.

The Historyof Zonaras. From Alexander Severus to the death of Theodosius the Great, trans. by Th. M. Banchich and E. N. Lane, introd. and comm. by Th. M. Banchich, London 2009 (Teilübersetzung).

Zos. = Zosimos

Zosime, Histoire nouvelle, texte établi et traduit par F. Paschoud, 5 Bde., 1. und 2. Aufl. (CUF. Série grecque) Paris 1979–2000.

Zosimos, Neue Geschichte, übers. und eingel. von O. Veh, durchges. und erl. von S. Rebenich (BGL) Stuttgart 1990.

ACO = Acta conciliorum oecumenicorum

E. Schwartz (Hg.), Concilium Universale Ephesenum (AD 431), 5 Bde. (ACO 1), Berlin 1922–9.

E. Schwartz (Hg.), Concilium Universale Chalcedonense (AD 451), 6 Bde. (ACO 2), Berlin 1933–7.

Agnell. lib. pont. Rav. = Agnellus, Liber pontificalis ecclesiae Ravennatis

J. P. Migne (Hg.), Gregorii IV, Sergii II, pontificum Romanorum et al. opera omnia (PL 106), Paris 1851, 459–752.

Ambr. = Ambrosius von Mailand

epist. = Epistulae

O. Faller / M. Zelzer (Hgg.), Ambrosius, Epistulae et acta (CSEL 82,1–4), Wien 1968–96.

obit. Theod. = De obitu Theodosii

O. Faller (Hg.), Ambrosius, Explanatio symboli et al. (CSEL 73), Wien 1955, 371–401.

Amm. = Ammianus Marcellinus, Res gestae

W. Seyfarth (Hg.), Ammianus Marcellinus, Römische Geschichte, 4 Bde. (SQAW 21), Darmstadt 1968–71.

W. Seyfarth (Hg.), Ammianus Marcellinus, Rerum gestarum libri qui supersunt, 2 Bde., Leipzig 1978.

Antonin. Honorat. epist. ad Arc. = Honoratus, Hortatoria ad martyrium epistula ad Arcadium

J. P. Migne (Hg.), Joannis Cassianus, Opera omnia 2 (PL 50), Paris 1846, 570–6.

Aug. = Augustinus von Hippo

c. Iulian. op. imperf. = Opus imperfectum contra Iulianum

M. Zelzer (Hg.), Augustinus, Contra secundam Iuliani responsionem opus imperfectum, 2 Bde. (CSEL 85), Wien 1974–2004.

civ. = De civitate Dei

B. Dombart / A. Kalb (Hgg.), Augustinus, De civitate Dei libri XXII (CCL 47. 48), Turnhout 1955.

conf. = Confessiones

M. Skutella (Hg.), Augustinus, Confessionum libri XIII, Stuttgart 1981.

epist. = Epistulae

A. Goldbacher (Hg.), Augustinus, Epistulae (CSEL 34.44.57.58), Wien 1895–1923 (ND 1961–70).

K. D. Daur (Hg.), Augustinus, Epistulae (CCL 31. 31A. 31B), Turnhout 2004–9.

gest. Pelag. = De gestis Pelagii

K. Urba / J. Zycha (Hgg.), Augustinus, De gestis Pelagii et al. (CSEL 42), Wien 1902, 51–122.

haer. = De haeresibus ad Quodvultdeum

C. Beukers u. a. (Hgg.), Augustinus, De haeresibus et al. (CCL 46), Turnhout 1969, 286–345.

persev. = De dono perseverantiae

J. P. Migne (Hg.), Augustinus, Opera omnia 10,2 (PL 45), Paris 1865, 993–1034.

praed. sanct. = De praedestinatione sanctorum

J. P. Migne (Hg.), Augustinus, Opera omnia 10,1 (PL 44), Paris 1865, 959–92.

Avell. = Collectio Avellana

O. Günther (Hg.), Epistulae Imperatorum Pontificum aliorum inde ab a. CCCLXVII usque ad a. DLIII datae Avellana quae dicitur Collectio, 2 Bde. (CSEL 35), Leipzig 1895–8.

Bonif. epist. = Bonifatius von Rom, Epistulae

J. P. Migne (Hg.), Quinti saeculi scriptorum ecclesiasticorum opera om-nia (PL 20), Paris 1845, 745–92.

Cassian. c. Nest. = Johannes Cassianus, De incarnatione Domini contra Nestorium

M. Petschenig (Hg.), Iohannes Cassianus, Opera (CSEL 17), Wien 1888 (ND 2004), 235–391.

Cassiod. = Cassiodorus

chron. = Chronik

Th. Mommsen (Hg.), Chronica Minora 2 (MGH AA 11), Berlin 1894 (ND München 1981), 109–61.

inst. = Institutiones

R. A. B. Mynors (Hg.), Magnus Aurelius Cassiodorus, Institutiones, Ox-ford 21961.

Chron. Gall. (452) = Chronica Gallica (452)

Th. Mommsen (Hg.), Chronica minora 1 (MGH AA 9), Berlin 1892, 615–66.

Chron. Gall. (511) = Chronica Gallica (511)

Th. Mommsen (Hg.), Chronica minora 1 (MGH AA 9), Berlin 1892, 615–66.

Chron. Pasch. = Chronicon Paschale

L. Dindorf (Hg.), Chronicon Paschale (CSHB 11–12), Bonn 1832.

Claud. = Claudianus

6 f. = Panegyricus dictus Honorio cos. III

J. B. Hall (Hg.), Claudius Claudianus, Carmina, Leipzig 1985.

15 = In Gildonem

J. B. Hall (Hg.), Claudius Claudianus, Carmina, Leipzig 1985.

18–20 = In Eutropium

J. B. Hall (Hg.), Claudius Claudianus, Carmina, Leipzig 1985.

25 f. = Bellum Geticum (Pollentinum)

J. B. Hall (Hg.), Claudius Claudianus, Carmina, Leipzig 1985.

COD = Conciliorum oecumenicorum decreta

G. Alberigo u. a. (Hgg.), Conciliorum Oecumenicorum Decreta, Basel 1962.

Cod. Theod. = Codex Theodosianus

Th. Mommsen / P. M. Meyer (Hgg.), Theodosiani libri XVI cum consti-tutionibus Sirmondianis et leges novellae ad Theodosianum pertinentes, 2 Bde., Berlin 1905.

Coelest. epist. = Coelestin von Rom, Epistulae

J. P. Migne (Hg.), Joannes Cassianus, Opera omnia 2 (PL 50), Paris 1846, 417–558.

Coll. Quesn. = Collectio Quesnelliana

J. P. Migne (Hg.), Leo Magnus, Opera omnia 3 (PL 56), Paris 1846, 359–747.

Coll. Thess. = Collectio Thessalonicensis

C. Silva-Tarouca (Hg.), Epistularum Romanorum Pontificum ad vicarios per Illyricum aliosque episcopos Collectio Thessalonicensis (Textus et Documenta 23), Rom 1937.

Conc. Africae = Concilia Africae

Ch. Munier (Hg.), Concilia Africae a. 345–525 (CCL 149), Turnhout 1974.

Cons. Const. = Consularia Constantinopolitana

Th. Mommsen (Hg.), Chronica Minora 1 (MGH AA 9), Berlin 1892 (ND München 1981), 197–247.

R. W. Burgess (Hg.), The “Chronicle” of Hydatius and the “Consularia Constantinopolitana”, Oxford 1993.

M. Becker u. a. (Hgg.), Consularia Constantinopolitana et al. (KFHist G 14), Paderborn (im Druck).

Const. Sirmond. = Constitutiones Sirmondianae

Th. Mommsen / P. M. Meyer (Hgg.), Theodosiani libri XVI cum constit-utionibus Sirmondianis et leges novellae ad Theodosianum pertinentes, 2 Bde., Berlin 1905.

Constantius vita Germ. = Constantius von Lyon, Vita Germani

B. Krusch / W. Levison (Hgg.), Passiones vitaeque sanctorum aevi Mero-vingici 5 (MGH SS rer. Merov. 7), Hannover 1920, 225–83.

Decret. Gelas. = Decretum Gelasianum

E. von Dobschütz (Hg.), Das Decretum Gelasianum de libris recipiendis et non recipiendis (TUGAL 38,4), Leipzig 1912.

Don. Ter. Hec. = Donatus, Terenzkommentar

P. Wessner (Hg.), Aelius Donatus, Quod fertur commentum Terenti, Leipzig 1905.

Drac. satisf. = Dracontius, satisfaction ad Gunthamundum Vandalorum regem

C. Moussy (Hg.), Dracontius, Œvres. Bd. 2, Paris 1988, 176–91.

Euagr. = Evagrius Scholasticus, Kirchengeschichte

J. Bidez / L. Parmentier (Hgg.), The Ecclesiastical History of Evagrius, London 1898 (ND Amsterdam 1964).

Eus. = Eusebius von Caesarea

hist. eccl. = Kirchengeschichte

E. Schwartz / Th. Mommsen (Hgg.), Eusebius, Werke 2,1–3. Historia ecclesiastica (GCS 9,1–3), Leipzig 1903–9 (ND 1999, GCS NF 6,1–3).

mart. Pal. = De martyribus Palaestinae

E. Schwartz / Th. Mommsen (Hgg.), Eusebius, Werke 2,2. Historia ecclesiastica (GCS 9,2), Leipzig 1908 (ND 1999, GCS NF 6,2).

Eutr. = Eutropius, Breviarium

C. Santini (Hg.), Eutropius, Breviarium ab urbe condita, Leipzig 1979.

Filastr. = Philastrius von Brescia, Diversarum haereseon liber

F. Marx (Hg.), Filastrius episcopus Brixiensis, Diversarum hereseon liber (CSEL 38), Wien 1898.

Frg. Laurent. = Fragmentum Laurentianum

L. Duchesne (Hg.), Le Liber Pontificalis 1, Paris 1886, 43–6.

Gennad. vir. ill. = Gennadius von Marseille, De viris illustribus.

E. C. Richardson (Hg.), Gennadius, De viris illustribus (TUGAL 14), Leipzig 1896.

Greg. Tur. Franc. = Gregor von Tours, Historia Francorum

B. Krusch / W. Levison (Hgg.), Gregorius Turonensis, Opera 1: Libri historiarum X (MGH SS rer. Merov. 1,1), Hannover 21951.

Hier. = Hieronymus

chron. = Chronik

R. Helm (Hg.), Eusebius, Werke 7. Die Chronik des Hieronymus (GCS 47), Berlin 21956.

epist. = Briefe

I. Hilberg (Hg.), Hieronymus, Epistulae, Wien 1910–18, ed. alt. sup-plementis aucta cur. M. Kamptner 1996–99 (CSEL 54–6).

Hyd. chron. = Hydatius von Aquae Flaviae, Chronik

Th. Mommsen (Hg.), Chronica Minora 2 (MGH AA 11), Berlin 1894 (ND München 1981), 1–36.

R. W. Burgess (Hg.), The Chronicle of Hydatius and the Consularia Constantinopolitana, Oxford 1993.

Ioh. Ant. = Johannes von Antiochia, Chronikfragmente

U. Roberto (Hg.), Ioannis Antiocheni fragmenta ex historia chronica (TUGAL 154), Berlin 2005.

S. Mariev (Hg.), Ioannis Antiocheni fragmenta quae supersunt (CFHB 47), Berlin 2008.

Iord. = Jordanes

Get. = Getica

Th. Mommsen (Hg.), Iordanes, Romana et Getica (MGH AA 5,1), Berlin 1882, 53–138.

F. Giunta / A. Grillone (Hgg.), Iordanis de origine actibusque Getarum, Rom 1991.

Rom. = Romana

Th. Mommsen (Hg.), Iordanes, Romana et Getica (MGH AA 5,1), Berlin 1882, 1–52.

Iren. adv. haer. = Irenaeus von Lyon, Adversus haereses

N. Brox (Hg.), Irenäus von Lyon, Adversus Haereses. Gegen die Häre-sien, 5 Bde. (FC 8), Freiburg 1993–2001.

Isid. chron. = Isidor, Chronik

Th. Mommsen (Hg.), Chronica Minora 2 (MGH AA 11), Berlin 1894 (ND München 1981), 391–481.

Joh. Mal. = Johannes Malalas, Chronik

J. Thurn (Hg.), Ioannes Malalas, Chronographia (CFHB 35), Berlin 2000.

Lact. mort. pers. = Lactantius, De mortibus persecutorum

S. Brandt / G. Laubmann (Hgg.), Lactantius, De mortibus persecutorum (CSEL 27,2), Wien 1897.

J. L. Creed (Hg.), Lactantius, De mortibus persecutorum, Oxford 1984.

Laterculus regum Vandalorum et Alanorum

Th. Mommsen (Hg.), Chronica minora 3 (MGH AA 13), Berlin 1898 (ND München 1981), 456–60.

R. Steinacher, The So-called Laterculus Regum Vandalorum et Ala-norum: A Sixth-Century African Addition to Prosper Tiro’s Chronicle?, in: Merrills, A. H. (Hg.), Vandals, Romans and Berbers. New Per-spectives on Late Antique North Africa, Aldershot 2004, 163–180, hier: 165–8.

Leo M. = Leo I. von Rom

epist. = Epistulae

P. Ballerini / H. Ballerini (Hgg.), Leo Magnus, Opera omnia (PL 54), Paris 1846.

serm. = Sermones

A. Chavasse (Hg.), Leo Magnus, Tractatus septem et nonaginta (CCL 138/138A), Turnhout 1973.

Lib. pontif. = Liber pontificalis

L. Duchesne (Hg.) Le Liber Pontificalis. Texte, introduction et commen-taire. Bd. 1, Paris 1886.

Liberat. brev. = Liberatus von Karthago, Breviarium causae Nestorianorum et Eutychianorum

E. Schwartz (Hg.), Concilium Universale Chalcedonense (AD 451) (ACO 2,5), Berlin 1936 (ND 1962), 98–141.

V. H. Drecoll / M. Meier (Hgg.), Das „Breviarium” des Liberatus von Karthago, ZAC 14 (2010), 3–269.

Liv. = Livius, Ab urbe condita

P. G. Walsh (Hg.), Titus Livius, Ab urbe condita, Libri XXXVI–XL, Ox-ford 1999.

Marcell. chron. = Marcellinus Comes, Chronik

Th. Mommsen (Hg.), Chronica Minora 2 (MGH AA 11), Berlin 1894 (ND München 1981), 37–108.

Nestor. lib. Heraclid. = Nestorius von Konstantinopel, Liber Heraclidis

P. Bedjan (Hg.), Nestorius, Le livre dʼHéraclide de Damas, Paris 1910.

Not. episc. Afric. = Notitia provinciarum et civitatum Africae

K. F. Halm (Hg.), Notitia provinciarum et civitatum Africae, in: Victoris Vitensis historia persecutionis Africanae provinciae sub Geiserico et Hunirico regibus Wandalorum (MGH AA 3,1), Berlin 1879, 63–71.

Novell. Iust. = Novellen Justinians

W. Kroll / R. Schöll (Hgg.), Corpus Iuris Civilis 3: Novellae, Berlin 61954.

Novell. Valent. = Novellen Valentinians III.

Th. Mommsen / P. M. Meyer (Hgg.), Theodosiani libri XVI cum consti-tutionibus Sirmondianis et leges novellae ad Theodosianum pertinentes, Bd. 2, Berlin 1905.

Olymp. = Olympiodorus von Theben, Historienfragmente

K. Müller (Hg.), Fragmenta Historicorum Graecorum, 4, Paris 1851.

R. C. Blockley (Hg.), The Fragmentary Classicizing Historians of the La-ter Roman Empire, 2: Eunapius, Olympiodorus, Priscus and Malchus, Liverpool 1983.

Oros. = Orosius

apol. = Liber apologeticus

C. Zangemeister (Hg.), Paulus Orosius, Historiarum adversum paganos libri vii, liber apologeticus (CSEL 5), Wien 1882, 603–64.

hist. = Historiae adversum paganos

C. Zangemeister (Hg.), Paulus Orosius, Historiarum adversum paganos libri vii, liber apologeticus (CSEL 5), Wien 1882, 1–564.

Paneg. = Collectio panegyricorum latinorum

R. A. B. Mynors (Hg.), XII Panegyrici Latini, Oxford 1964.

Pass. mart. Carth. = Passio beatorum martyrum qui apud Carthaginem passi sunt

K. F. Halm (Hg.), Victoris Vitensis historia persecutionis Africanae pro-vinciae sub Geiserico et Hunirico regibus Wandalorum (MGH AA 3,1), Berlin 1879, 59–62.

Paul. Diac. Rom. = Paulus Diaconus, Historia Romana

H. Droysen (Hg.), Paulus, Historia Romana (MGH Script. rer. Germ. 49), Berlin 1879 (ND München 1978).

Philost. = Philostorgius, Kirchengeschichte

B. Bleckmann / M. Stein (Hgg.), Philostorgios, Kirchengeschichte, 2 Bde. (KFHist E 7), Paderborn 2015.

J. Bidez (Hg.), Philostorgius, Kirchengeschichte (GCS 21), Berlin 31981.

Phot. bibl. = Photius von Konstantinopel, Bibliotheca

J. P. Migne (Hg.), Photius Constantinopolitanus, Opera omnia 3: Myrio-biblon sive Bibliotheca (PG 103), Paris 1860.

R. Henry (Hg.), Photius, Bibliothèque, 9 Bde., Paris 1959–91.

Plin. = Plinius

epist. = Briefe

R. A. B. Mynors (Hg.), C. Plinius Caecilius Secundus, Epistularum lib-ri X, Oxford 1963.

nat. = Naturalis historia

L. v. Jan / K. Mayhoff (Hgg.), C. Plinius Caecilius Secundus, Naturalis historiae libri XXXVII, 6 Bde., Leipzig 1892–1909 (ND Stuttgart 1967–2002).

Possid. vita Aug. = Possidius von Calama, Vita Augustini

M. Pellegrino (Hg.), Possidius, Vita di S. Augustino, Alba 1955.

Prisc. = Priscus, Historienfragmente

L. Dindorf (Hg.), Historici Graeci Minores, 1, Leipzig 1870.

R. C. Blockley (Hg.), The Fragmentary Classicizing Historians of the La-ter Roman Empire, 2: Eunapius, Olympiodorus, Priscus and Malchus, Liverpool 1983.

Priscill. tract. = Priscillianus, Tractatus

G. Schepss (Hg.), Priscilliani quae supersunt (CSEL 18), Wien 1889, 3–106.

Procop. Vand. = Procopius von Caesarea, De bello Vandalico

J. Haury (Hg.), Procopius Caesariensis, Opera omnia, 4 Bde., Leipzig 1904–13; erg. u. korrig. ND G. Wirth, Leipzig 1962–4.

Prosp. = Prosper Tiro von Aquitanien

c. coll. = Contra collatorem

J. P. Migne (Hg.), Prosper Aquitanus, Opera omnia (PL 51), Paris 1846 (ND Turnhout 1995), 213–76.

carm. de ingrat. = Carmen de ingratis

J. P. Migne (Hg.), Prosper Aquitanus, Opera omnia (PL 51), Paris 1846 (ND Turnhout 1995), 91–148.

carm. de prov. = Carmen de providentia Dei

M. Marcovich (Hg.), Prosper of Aquitaine, De Providentia Dei, Leiden 1989.

J. P. Migne (Hg.), Prosper Aquitanus, Opera omnia (PL 51), Paris 1846 (ND Turnhout 1995), 617–38.

chron. = Chronik

H. Canisius (Hg.), Antiquae lectiones 1, Ingolstadt 1601.

A. de Pontac (Hg.), Chronica trium illustrium auctorum Eusebii Pamphili Caesariensis, D. Hieronymo interprete, D. Eusebii Hieronymi presbyteri, D. Prosperi Aquitanici Episcopi Regiensis, ab Abraham ad an. Chris-ti 449, Bordeaux 1604.

A. Duchesne (Hg.), Historiae Francorum scriptores coaetanei ab ipsius gentis origine ad Pipinum usque regem 1, Paris 1636.

Ph. Labbé (Hg.), Nova Bibliotheca manuscriptorum librorum 1, Paris 1657.

J. P. Migne (Hg.), Prosper Aquitanus, Opera omnia (PL 51), Paris 1846 (ND Turnhout 1995), 531–608.

Th. Mommsen (Hg.), Chronica Minora 1 (MGH AA 9), Berlin 1892 (ND München 1981), 341–499.

epist. 1 = Epistula ad Augustinum

A. Goldbacher (Hg.), Augustinus, Epistulae (CSEL 57), Wien 1911, 454–68.

J. P. Migne (Hg.), Prosper Aquitanus, Opera omnia (PL 51), Paris 1846 (ND Turnhout 1995), 67–74.

epist. 2 = Epistula ad Rufinum

J. P. Migne (Hg.), Prosper Aquitanus, Opera omnia (PL 51), Paris 1846 (ND Turnhout 1995), 77–90.

epitaph. = Epitaphium Nestorianae et Pelagianae haereseon

J. P. Migne (Hg.), Prosper Aquitanus, Opera omnia (PL 51), Paris 1846 (ND Turnhout 1995), 153 f.

sent. = Liber sententiarum

M. Gastaldo (Hg.), Prosper Aquitanus, Liber sententiarum (CCL 68A), Turnhout 1972, 221–52. 257–365.

Prud. psych. = Prudentius, Psychomachie

I. Bergman (Hg.), Aurelius Prudentius Clemens, Carmina (CSEL 61), Wien 1926.

Ps.-Zach. hist. eccl. = Pseudo-Zacharias von Mytilene, Kirchengeschichte

E. W. Brooks (Hg.), Historia ecclesiastica Zachariae Rhetori vulgo ad-scripta (CSCO 83–84), Löwen 1919–21.

G. Greatrex u. a. (Hgg.), The Chronicle of Pseudo-Zachariah Rhetor, Church and War in Late Antiquity, Liverpool 2011.

Rufin. = Rufinus von Aquileia

hist. = Kirchengeschichte

E. Schwartz / Th. Mommsen (Hgg.), Eusebius, Werke 2,1–3. Historia ecclesiastica (GCS 9), Leipzig 1903–9 (ND 1999, GCS NF 6).

hist. mon. = Historia monachorum

E. Schulz-Flügel (Hg.), Tyrannius Rufinus, Historia monachorum sive de Vita Sanctorum Patrum (PTS 34), Berlin 1990 (ND 2011).

Salv. gub. = Salvianus von Marseille, De gubernatione Dei

F. Pauly (Hg.), Salvianus presbyter Massiliensis, Opera quae supersunt (CSEL 8), Wien 1883.

Sidon. carm. = Sidonius Apollinaris, Carmina

Ch. Luetjohann (Hg.), Apollinaris Sidonius, Epistulae et Carmina (MGH AA 8), Berlin 1887, 173–264.

Sokr. = Socrates Scholasticus, Kirchengeschichte

G. Ch. Hansen (Hg.), Socrates Scholasticus, Historia ecclesiastica (GCS NF 1), Berlin 1995.

Soz. = Sozomenus, Kirchengeschichte

J. Bidez / G. Ch. Hansen (Hgg.), Sozomenos, Historia ecclesiastica (GCS NF 4), Berlin 21995.

Suet. gramm. = Suetonius, De grammaticis

R. A. Kaster (Hg.), Suetonius Tranquillus, De grammaticis et rhetoribus, Oxford 1995.

Sulp. Alex. = Sulpicius Alexander, Historia – Fragment

vgl. oben zu Greg. Tur. Franc., dort Kap. 2,9.

Sulp. Sev. = Sulpicius Severus

chron. = Chronik

K. Halm (Hg.), Sulpicius Severus, Libri qui supersunt (CSEL 1), Wien 1866, 3–105.

dial. = Dialogi

K. Halm (Hg.), Sulpicius Severus, Libri qui supersunt (CSEL 1), Wien 1866, 152–216.

Them. or. = Themistius, Orationes

H. Schenkl u. a. (Hgg.), Themistius, Orationes quae supersunt, 3 Bde., Leipzig 1965–74.

Theod. hist. eccl. = Theodoret von Cyrrhus, Kirchengeschichte

L. Parmentier / G. Ch. Hansen (Hgg.), Theodoretus Cyri, Historia eccle-siastica (GCS NF 5), Berlin 31998.

Theophan. = Theophanes Confessor, Chronik

C. de Boor (Hg.), Theophanes, Chronographia, 2 Bde., Leipzig 1883–5 (ND Hildesheim 1963).

Vict. Tonn. chron. = Victor von Tunnuna, Chronik

Th. Mommsen (Hg.), Chronica Minora 2 (MGH AA 11), Berlin 1894 (ND München 1981), 178–206.

C. Cardelle de Hartmann (Hg.), Victor Tunnunensis, Iohannes Biclaren-sis: Chronicon cum reliquis ex Consularibus Caesaraugustanis – Chroni-con (CCL 173A), Turnhout 2002.

Vict. Vit. = Victor von Vita, Historia persecutionis

K. Vössing (Hg.), Victor von Vita. Historia Persecutionis Africanae Pro-vinciae Temporum Geiserici et Hunerici Regum Wandalorum. Kirchen-kampf und Verfolgung unter den Vandalen in Africa (Texte zur For-schung 96) Darmstadt 2011.

Victor. pasch. = Victor von Aquitanien, Cursus paschalis

Th. Mommsen (Hg.), Chronica Minora 1 (MGH AA 9), Berlin 1892, (ND München 1981), 667–735.

Vita Fulg. Rusp. = Vita Fulgentii Ruspensis

J. Fraipont (Hg.), Sancti Fulgentii Episcopi Ruspensis Opera (CCL 91–91 A), Turnhout 1968.

Zos. = Zosimus, Historia nea

F. Paschoud (Hg.), Zosime, Histoire Nouvelle, 3 Bde., Paris 1971–89.

Zosim. epist. = Zosimus von Rom, Epistulae

J. P. Migne (Hg.), Quinti saeculi scriptorum ecclesiasticorum opera om-nia (PL 20), Paris 1845, 637–704.

ACO = Acta conciliorum oecumenicorum

E. Schwartz (Hg.), Concilium Universale Ephesenum (AD 431), 5 Bde. (ACO 1), Berlin 1922–1929.

Agnell. lib. pont. Rav. = Agnellus, Liber pontificalis ecclesiae Ravennatis

J. P. Migne (Hg.), Gregorii IV, Sergii II, pontificum Romanorum et al. opera omnia (PL 106), Paris 1851, 459–752.

Ambr. = Ambrosius von Mailand

epist. = Epistulae

O. Faller / M. Zelzer (Hgg.), Ambrosius, Epistulae et acta (CSEL 82,1–4), Wien 1968–1996.

in Luc. = Expositio evangelii secundum Lucan

C. Schenkl (Hg.), Ambrosius, Expositio evangelii secundum Lucan (CSEL 32,4), Wien 1902.

M. Adriaen (Hg.), S. Ambrosius, Opera, Pars IV (CCL 14), Turnhout 1957, 1–400.

obit. Theod. = De obitu Theodosii

O. Faller (Hg.), Ambrosius, Explanatio symboli et al. (CSEL 73), Wien 1955, 371–401.

obit. Valent. = De obitu Valentiniani

O. Faller (Hg.), Ambrosius, Explanatio symboli et al. (CSEL 73), Wien 1955, 329–367

spir. = De spiritu sancto

O. Faller (Hg.), Ambrosius, De spiritu sanctu libri III et al. (CSEL 79), Wien 1964, 1–222.

Ampel. = L. Ampelius, Liber memorialis

E. Assmann (Hg.), Lucii Ampelii Liber Memorialis, Leipzig 1935.

Anon. Vales. = Anonymi Valesiani pars posterior (cap. 7-16)

Th. Mommsen (Hg.), Chronica Minora 1 (MGH AA 9), Berlin 1892, 306–328.

Athan. syn. = Athanasius Alexandrinus, De Synodis

H.-G. Opitz (Hg.), Athanasius Werke, Bd. 2,1, Die Apologien, Berlin 1935–1941, 231–278.

Aug. = Augustinus von Hippo

c. Iulian. op. imperf. = Opus imperfectum contra Iulianum

M. Zelzer (Hg.), Augustinus, Contra secundam Iuliani responsionem opus imperfectum, 2 Bde. (CSEL 85), Wien 1974–2004.

civ. = De civitate Dei

B. Dombart / A. Kalb (Hgg.), Augustinus, De civitate Dei libri XXII (CCL 47.48), Turnhout 1955.

conf. = Confessiones

M. Skutella (Hg.), Augustinus, Confessionum libri XIII, Stuttgart 1981.

epist. = Epistulae

A. Goldbacher (Hg.), Augustinus, Epistulae (CSEL 34.44.57.58), Wien 1895–1923 (ND 1961–1970).

K. D. Daur (Hg.), Augustinus, Epistulae (CCL 31. 31A. 31B), Turn-hout 2004–9.

gen. ad litt. = De genesi ad litteram

J. Zycha (Hg.), Augustinus, De genesi ad litteram liber imperfectus, De genesi ad litteram, locutiones in Heptateuchum (CSEL 28,1), Wien 1894, 3–435.

haer. = De haeresibus ad Quodvultdeum

C. Beukers u. a. (Hgg.), Augustinus, De haeresibus et al. (CCL 46), Turnhout 1969, 286–345.

quaest. hept. = Quaestiones in Heptateuchum

J. Zycha (Hg.), Augustinus, Quaestiones in Heptateuchum, Adnotationes in Iob (CSEL 28,2), Wien 1895, 3–506.

Avell. = Collectio Avellana

O. Günther (Hg.), Epistulae Imperatorum Pontificum aliorum inde ab a. CCCLXVII usque ad a. DLIII datae Avellana quae dicitur Collec-tio, 2 Bde. (CSEL 35), Leipzig 1895–1898.

Bed. = Beda Venerabilis

hist. = Historia ecclesiastica gentis Anglorum

B. Colgrave / R. A. B Mynors (Hgg.), Bede’s Ecclesiastic History of the English People, Oxford 1969.

chron. = Chronica maiora ad a. 725 eiusdem chronica minora ad a. 703.

Th. Mommsen (Hg.), Chronica Minora 3 (MGH AA 14), Berlin 1898 (ND München 1981), 223–333.

Cassian. = Johannes Cassianus,

c. Nest. = De incarnatione Domini contra Nestorium

M. Petschenig (Hg.), Iohannes Cassianus, Opera (CSEL 17), Wien 1888 (ND 2004), 235–391.

coll. = Collationes

M. Petschenig (Hg.), Iohannes Cassianus, Collationes (CSEL 13), Wien 1886 (ND 2004).

Cassiod. = Cassiodorus

chron. = Chronik

Th. Mommsen (Hg.), Chronica Minora 2 (MGH AA 11), Berlin 1894 (ND München 1981), 109–161.

inst. = Institutiones

R. A. B. Mynors (Hg.), Magnus Aurelius Cassiodorus, Institutiones, Oxford 21961.

Cels. = A. Cornelius Celsus

F. Marx (Hg.), Auli Cornelii Celsi quae supersunt (CML 1), Leipzig 1915.

Chron. Gall. (452) = Gallische Chronik von 452

Ph. Labbé (Hg.), Petri Pithoei opera sacra, iuridica, historica, miscellanea, Paris 21609, 331–336 (ND von P. Pithou [Hg.], Paris 1588).

A. Duchesne (Hg.), Historiae Francorum scriptores coetanei, Bd. 1, Paris 1636, 196–201.

Ph. Labbé (Hg.), Nova Bibliotheca manuscriptorum librorum 1, Paris 1657, 56–60.

J. J. Scaliger (Hg.), Thesaurus temporum: Eusebii Pamphili Cæsareæ Palæstinæ Episcopi, Chronicorum canonum omnimodæ historiæ libri duo, Amsterdam 21658, 49–53.

Marguerin de la Bigne, Maxima bibliotheca veterum patrum et anti-quorum scriptorum ecclesiasticorum, Bd. 8, Lyon 1677, 200–203.

J. G. Graevius (Hg.), Thesaurus antiquitatum Romanarum, Bd. 11, Rom 1699, 324–330.

T. Roncalli (Hg.), Vetustiora Latinorum scriptorum chronica, Bd. 1, Padua 1787, 739–760.

M. Bouquet (Hg.), Recueil des historiens des Gaules et de la France, Paris 1869, 635–640.

Th. Mommsen (Hg.), Chronica minora 1 (MGH AA 9), Berlin 1892, 615–666.

R. W. Burgess (Hg.), The Gallic Chronicle of 452: A New Critical Edition with a Brief Introduction, in: R. W. Mathisen / D. Shanzer (Hgg.), Society and Culture in Late Antique Gaul. Revisiting the Sources, Aldershot 2001, 52–84.

Chron. Gall. (511) = Gallische Chronik von 511

I. Vasaeus (Hg.), Chronici rerum memorabilium Hispaniae, Bd. 1, Salamanca 1552, 79v-90r.

E. Flórez (Hg.), España sagrada, Bd. 4, Madrid 1756, 448–454.

O. Holder-Egger (Hg.), Über die Weltchronik des sogenannten Severus Sulpitius und südgallische Annalen des fünften Jahrhunderts, Diss. Göttingen 1875, 72–5.

Th. Mommsen (Hg.), Chronica minora 1 (MGH AA 9), Berlin 1892, 615–666.

R. W. Burgess (Hg.), The Gallic Chronicle of 511: A New Critical Edition with a Brief Introduction, in: R. W. Mathisen / D. Shanzer (Hgg.), Society and Culture in Late Antique Gaul. Revisiting the Sources, Aldershot 2001, 85–100.

Chron. Pasch. = Chronicon Paschale

L. Dindorf (Hg.), Chronicon Paschale (CSHB 11–12), Bonn 1832.

Chron. Sig. = Sigebertus Gemblacensis, Chronographia

L. C. Bethmann (Hg.), Chronica et annales aevi Salici (MGH SS 6), Hannover 1844, 268–374.

Cic. = Marcus Tullius Cicero

Font. = Pro M. Fonteio orationis quae exstant

F. Schoell (Hg.), M. Tulli Ciceronis scripta quae manserunt omnia, Fasz. 10, Leipzig 1923, 25–47.

Phil. = In M. Antonium orationes Philippicae

P. Fedeli (Hg.), M. Tulli Ciceronis scripta quae manserunt omnia, Fasz. 28, Leipzig 1986.

Pis. = In L. Calpurnium Pisonem oratio

R. G. M. Nisbet (Hg.), Cicero, In L. Calpurnium Pisonem Oratio, Oxford 1961.

Tusc. = Tusculanae disputationes

M. Giusta (Hg.), Tulli Ciceronis Tusculanae disputationes, Turin 1984.

Claud. = Claudianus

6 f. = Panegyricus dictus Honorio cos. III

J. B. Hall (Hg.), Claudius Claudianus, Carmina, Leipzig 1985.

15 = In Gildonem

J. B. Hall (Hg.), Claudius Claudianus, Carmina, Leipzig 1985.

18–20 = In Eutropium

J. B. Hall (Hg.), Claudius Claudianus, Carmina, Leipzig 1985.

25 f. = Bellum Geticum (Pollentinum)

J. B. Hall (Hg.), Claudius Claudianus, Carmina, Leipzig 1985.

Claud. Mam. anim. = Claudianus Mamertus, De statu animae

A. Engelbrecht (Hg.), Claudianus Mamertus, De statu animae, Epistula ad Sapaudum (CSEL 11), Wien 1885, 18–197.

COD = Conciliorum oecumenicorum decreta

G. Alberigo u. a. (Hgg.), Conciliorum Oecumenicorum Decreta, Basel 1962.

Cod. Theod. = Codex Theodosianus

Th. Mommsen / P. M. Meyer (Hgg.), Theodosiani libri XVI cum constitutionibus Sirmondianis et leges novellae ad Theodosianum pertinentes, 2 Bde., Berlin 1905.

Coelest. epist. = Coelestin von Rom, Epistulae

J. P. Migne (Hg.), Joannes Cassianus, Opera omnia 2 (PL 50), Paris 1846, 417–558.

Cons. Const. = Consularia Constantinopolitana

Th. Mommsen (Hg.), Chronica Minora 1 (MGH AA 9), Berlin 1892 (ND München 1981), 197–247.

R. W. Burgess (Hg.), The “Chronicle” of Hydatius and the “Consularia Constantinopolitana”, Oxford 1993.

M. Becker / B. Bleckmann / J. Groß / M. Nickbakht (Hgg.), Consularia Constantinopolitana und verwandte Quellen (KFHist G 14), Paderborn 2016.

Cons. Ital. = Consularia Italica

Th. Mommsen (Hg.), Chronica Minora 1 (MGH AA 9), Berlin 1892 (ND München 1981), 249–339.

Constantius vita Germ. = Constantius von Lyon, Vita Germani

B. Krusch / W. Levison (Hgg.), Passiones vitaeque sanctorum aevi Merovingici 5 (MGH SS rer. Merov. 7), Hannover 1920, 225–283.

Curt. = Q. Curtius Rufus, Historiarum Alexandri Magni

E. Hedicke (Hg.), Q . Curtius Rufus , Historiarum Alexandri Magni Macedonis libri qui supersunt, Leipzig 21908.

Cypr. epist. = Thascius Caecilius Cyprianus, Epistulae collectae,

W. Hartel (Hg.), Cyprianus Opera (CSEL 3,2), Wien 1868–1871.

G. F. Diercks (Hg.), Cyprianus , Epistulae, 2 Bde. (CCL 3A–B), Turn-hout 1994 –1996.

Euagr. = Evagrius Scholasticus, Kirchengeschichte

J. Bidez / L. Parmentier (Hgg.), The Ecclesiastical History of Evagrius, London 1898 (ND Amsterdam 1964).

Eus. = Eusebius von Caesarea

hist. eccl. = Kirchengeschichte

E. Schwartz / Th. Mommsen (Hgg.), Eusebius, Werke 2,1–3. Historia ecclesiastica (GCS 9,1–3), Leipzig 1903–1909 (ND 1999 [GCS NF 6,1–3]).

mart. Pal. = De martyribus Palaestinae

E. Schwartz / Th. Mommsen (Hgg.), Eusebius, Werke 2,2. Historia ecclesiastica (GCS 9,2), Leipzig 1908 (ND 1999 [GCS NF 6,2]).

Eutr. = Eutropius, Breviarium

C. Santini (Hg.), Eutropius, Breviarium ab urbe condita, Leipzig 1979.

Filastr. = Philastrius von Brescia, Diversarum haereseon liber

F. Marx (Hg.), Filastrius episcopus Brixiensis, Diversarum hereseon liber (CSEL 38), Wien 1898.

Fulg. aet. mund. = Fulgentius, De aetatibus mundi et hominis

R. Helm (Hg.), Fabii Planciadis Fulgentii v. c., opera, Leipzig 1898, 129–179.

Gell. = Aulus Gellius, noctes Atticae

P. K. Marshall (Hg.), A. Gelli noctes atticae, 2 Bde., Oxford 21990.

Gesta coll. Carth. = Gesta collationis Carthaginensis habitae inter Catholicos et Donatistas anno 411

S. Lancel (Hg.), Gesta collationis Carthaginensis habitae inter Catholicos et Donatistas anno 411: Accedit Sancti Augustini breviculus conlationis cum Donatistis (CCL 149A), Turnhout 1974, 3–257.

Gennad. vir. ill. = Gennadius von Marseille, De viris illustribus.

E. C. Richardson (Hg.), Gennadius, De viris illustribus (TUGAL 14), Leipzig 1896.

Greg. Tur. = Gregor von Tours

Franc. = Historia Francorum

B. Krusch / W. Levison (Hgg.), Gregorius Turonensis, Opera 1: Libri historiarum X (MGH SS rer. Merov. 1,1), Hannover 21951.

glor. conf. = In gloria confessorum

B. Krusch (Hg.), Gregorius Turonensis, Opera 2: Miracula et opera minora (MGH SS rer. Merov. 1,2), Hannover 21969.

Gild. exc. Brit. = Gildas Sapiens, de excidio et conquestu Britanniae

Th. Mommsen (Hg.), Chronica Minora 3 (MGH AA. 14), Berlin 1898 (ND München 1981), 25–85.

Hier. chron. = Hieronymus, Chronik

R. Helm (Hg.), Eusebius, Werke 7. Die Chronik des Hieronymus (GCS 47), Berlin 21956.

Hilar. epist. = Hilarus, Epistolae

A. Thiel (Hg.) Epistolae Romanorum Pontificum genuinae et quae ad eos scriptae sunt a S. Hilaro usque ad Pelagium II, Braunsberg 1869, 126–174.

Hist. Aug. Hadr. = Scriptores historiae Augustae, Hadrianus

E. Hohl (Hg.), Scriptores historiae Augustae, Bd. 1, Leipzig 21965, 3–28.

Hor. epist. = Horatius, Epistulae

D. R. Shackleton Bailey (Hg.), Horatius Opera, Stuttgart 1985, 251–309.

Hyd. chron. = Hydatius von Aquae Flaviae, Chronik

Th. Mommsen (Hg.), Chronica Minora 2 (MGH AA 11), Berlin 1894 (ND München 1981), 1–36.

R. W. Burgess (Hg.), The Chronicle of Hydatius and the Consularia Constantinopolitana, Oxford 1993.

Ioh. Ant. = Johannes von Antiochia, Chronikfragmente

U. Roberto (Hg.), Ioannis Antiocheni fragmenta ex historia chronica (TUGAL 154), Berlin 2005.

S. Mariev (Hg.), Ioannis Antiocheni fragmenta quae supersunt (CFHB 47), Berlin 2008.

Iord. = Jordanes

Get. = Getica

Th. Mommsen (Hg.), Iordanes, Romana et Getica (MGH AA 5,1), Berlin 1882, 53–138.

F. Giunta / A. Grillone (Hgg.), Iordanis de origine actibusque Getarum, Rom 1991.

Rom. = Romana

Th. Mommsen (Hg.), Iordanes, Romana et Getica (MGH AA 5,1), Berlin 1882, 1–52.

Isid. = Isidor,

chron. = Chronik

Th. Mommsen (Hg.), Chronica Minora 2 (MGH AA 11), Berlin 1894 (ND München 1981), 391–481.

hist. = Historia (de regibus) Gothorum, Vandalorum, Suevorum

Th. Mommsen (Hg.), Chronica Minora 2 (MGH AA 11), Berlin 1894 (ND München 1981), 241–303.

Iulian. in Iob = Iulianus Aeclanensis, Commentarius in Iob

L. de Coninck (Hg.), Iulianus Aeclanensis episcopus Pelagianus, Commentarius in Iob CCL 88, 3–109

Iust. = Iustinus, Epitoma historiarum Philippicarum Pompei Trogi

O. Seel (Hg.), M. Iuniani Iustini epitoma Historiarum Philippicarum Pompei Trogi, Stuttgart, 1985.

Joh. Mal. = Johannes Malalas, Chronik

J. Thurn (Hg.), Ioannes Malalas, Chronographia (CFHB 35), Berlin 2000.

Leo M. = Leo I. von Rom

epist. = Epistulae

P. Ballerini / H. Ballerini (Hgg.), Leo Magnus, Opera omnia (PL 54), Paris 1846.

serm. = Sermones

A. Chavasse (Hg.), Leo Magnus, Tractatus septem et nonaginta (CCL 138/138A), Turnhout 1973.

Liv. = Livius, Ab urbe condita

P. G. Walsh (Hg.), Titus Livius, Ab urbe condita, Libri XXXVI–XL, Oxford 1999.

Macr. sat = Macrobius Ambrosius Theodosius, Saturnalia,

J. Willis (Hg.), Ambrosii Theodosii Macrobii “Saturnalia”, Leipzig 21970.

Marcell. chron. = Marcellinus Comes, Chronik

Th. Mommsen (Hg.), Chronica Minora 2 (MGH AA 11), Berlin 1894 (ND München 1981), 37–108.

Mar. Avent. chron. = Marius Aventicensis, Chronik

Th. Mommsen (Hg.), Chronica Minora 2 (MGH AA 11), Berlin 1894 (ND München 1981), 232–39.

Merob. poet. = Flavius Merobaudes, Panegyricus poeticus

F. Vollmer (Hg.), Fl. Merobaudis reliquiae. Blossii Aemilii Dracontii Carmina. Eugenii Toletani episcopi Carmina et epistulae (MGH AA 14,1) Berlin 1905, (ND München 1984), 11–18.

Narratio = Narratio de imperatoribus domus Valentinanae et Theodosianae

Th. Mommsen (Hg.), Chronica Minora 1 (MGH AA 9), Berlin 1892, (ND München 1981), 629–630.

Novell. Maior. = Novellen des Majorian

Th. Mommsen / P. M. Meyer (Hgg.), Theodosiani libri XVI cum constitutionibus Sirmondianis et leges novellae ad Theodosianum pertinentes, Bd. 2, Berlin 1905.

Novell. Valent. = Novellen Valentinians III.

Th. Mommsen / P. M. Meyer (Hgg.), Theodosiani libri XVI cum constitutionibus Sirmondianis et leges novellae ad Theodosianum pertinentes, Bd. 2, Berlin 1905.

Olymp. = Olympiodorus von Theben, Historienfragmente

K. Müller (Hg.), Fragmenta Historicorum Graecorum, 4, Paris 1851.

R. C. Blockley (Hg.), The Fragmentary Classicizing Historians of the Later Roman Empire, 2: Eunapius, Olympiodorus, Priscus and Malchus, Liverpool 1983.

Oros. hist. = Orosius, Historiae adversum paganos

C. Zangemeister (Hg.), Paulus Orosius, Historiarum adversum paganos libri vii, liber apologeticus (CSEL 5), Wien 1882, 1–564.

Paneg. = Collectio panegyricorum latinorum

R. A. B. Mynors (Hg.), XII Panegyrici Latini, Oxford 1964.

Paulin. med. vit. Ambr. = Paulinus diaconus Mediolanensis, vita Ambrosii

M. Pellegrino (Hg.), Paolino di Milano, Vita di S. Ambrogio, Introduzione, testo critico e note, Rom 1961.

Philost. = Philostorgius, Kirchengeschichte

J. Bidez (Hg.), Philostorgius, Kirchengeschichte (GCS 21), Berlin 31981.

B. Bleckmann / M. Stein (Hgg.), Philostorgios, Kirchengeschichte, 2 Bde. (KFHist E 7), Paderborn 2015.

Phot. bibl. = Photius von Konstantinopel, Bibliotheca

J. P. Migne (Hg.), Photius Constantinopolitanus, Opera omnia 3: Myriobiblon sive Bibliotheca (PG 103), Paris 1860.

R. Henry (Hg.), Photius, Bibliothèque, 9 Bde., Paris 1959–1991.

Plin. nat. = Plinius (vulgo Plinius maior), Naturalis historia

L. v. Jan / K. Mayhoff (Hgg.), C. Plinius Caecilius Secundus, Naturalis historiae libri XXXVII, 6 Bde., Leipzig 1892–1909 (ND Stuttgart 1967–2002).

Praedest. = Praedestinatus, Liber praedestinatus

J. P. Migne (Hg.), Praedestinatus sive Praedestinatorum haeresis et libri S. Augustino temere ascripti refutatio, (PL 53), Paris 1865, 583–672.

Prisc. = Priscus, Historienfragmente

L. Dindorf (Hg.), Historici Graeci Minores, 1, Leipzig 1870.

R. C. Blockley (Hg.), The Fragmentary Classicizing Historians of the Later Roman Empire, 2: Eunapius, Olympiodorus, Priscus and Malchus, Liverpool 1983.

Priscill. tract. = Priscillianus, Tractatus

G. Schepss (Hg.), Priscilliani quae supersunt (CSEL 18), Wien 1889, 3–106.

Procop. = Procopius von Caesarea

Goth. = De bello Gothico

J. Haury (Hg.), Procopius Caesariensis, Opera omnia, 4 Bde., Leipzig 1904–13; erg. u. korrig. ND G. Wirth, Bd. 2, Leipzig 1963.

Vand. = De bello Vandalico

J. Haury (Hg.), Procopius Caesariensis, Opera omnia, 4 Bde., Leipzig 1904–1913; erg. u. korrig. ND G. Wirth, Bd. 1, Leipzig 1962, 305–553.

Prosp. = Prosper Tiro von Aquitanien

chron. = Chronik

Th. Mommsen (Hg.), Chronica Minora 1 (MGH AA 9), Berlin 1892 (ND München 1981), 341–499.

M. Becker / J.-M. Kötter (Hgg.), Prosper Tiro Chronik – Laterculus Regum Vandalorum et Alanorum, ed., übers. und komm. (KFHist G 7), Paderborn 2016, 64–141.

epitaph. = Epitaphium Nestorianae et Pelagianae haereseon

J. P. Migne (Hg.), Prosper Aquitanus, Opera omnia (PL 51), Paris 1846 (ND Turnhout 1995), 153 f.

Prud. cath. = Prudentius, Liber cathemerinon

J. Bergman (Hg.), Aurelius Prudentius Clemens, Carmina (CSEL 61), Wien 1926, 5–76.

Ps.-Zach. hist. eccl. = Pseudo-Zacharias von Mytilene, Kirchengeschichte

E. W. Brooks (Hg.), Historia ecclesiastica Zachariae Rhetori vulgo adscripta (CSCO 83–84), Löwen 1919–1921.

G. Greatrex u. a. (Hgg.), The Chronicle of Pseudo-Zachariah Rhetor, Church and War in Late Antiquity, Liverpool 2011.

Rufin. = Rufinus von Aquileia

hist. = Kirchengeschichte

E. Schwartz / Th. Mommsen (Hgg.), Eusebius, Werke 2,1–3. Historia ecclesiastica (GCS 9), Leipzig 1903–1909 (ND 1999 [GCS NF 6]).

hist. mon. = Historia monachorum

E. Schulz-Flügel (Hg.), Tyrannius Rufinus, Historia monachorum sive de Vita Sanctorum Patrum (PTS 34), Berlin 1990 (ND 2011).

Rutil. Namat. = Rutilius Namatianus, De reditu suo sive Iter Gallicum

E. Doblhofer (Hg.), Rutilius Claudius Namatianus, De reditu suo, sive Iter Gallicum, 2 Bde., Heidelberg 1972–1977.

Salv. gub. = Salvianus von Marseille, De gubernatione Dei

F. Pauly (Hg.), Salvianus presbyter Massiliensis, Opera quae supersunt (CSEL 8), Wien 1883.

Schol. Stat. = Scholia in Statium

R. Jahnke (Hg.), Lactantii Placidi qui dicitur Commentarios in Statii Thebaida, Leipzig 189 8.

Sen. epist. = L. Annaeus Seneca, Epistulae morales ad Lucilium

L. D. Reynolds (Hg.) L. Annaei Senecae Ad Lucilium epistulae morales Oxford 1965.

Sil. = Ti. Catius Asconius Silius Italicus, Punica

J. Delz (Hg.) Silius Italicus , Punica, Stuttgart 1987.

Sidon. = Sidonius Apollinaris

carm. = Carmina

Ch. Luetjohann (Hg.), Apollinaris Sidonius, Epistulae et Carmina (MGH AA 8), Berlin 1887, 173–264.

epist. = Epistulae

Ch. Luetjohann (Hg.), Apollinaris Sidonius, Epistulae et Carmina (MGH AA 8), Berlin 1887, 1–172.

Sokr. = Socrates Scholasticus, Kirchengeschichte

G. Ch. Hansen (Hg.), Socrates Scholasticus, Historia ecclesiastica (GCS NF 1), Berlin 1995.

Soz. = Sozomenus, Kirchengeschichte

J. Bidez / G. Ch. Hansen (Hgg.), Sozomenos, Historia ecclesiastica (GCS NF 4), Berlin 21995.

Sulp. Alex. = Sulpicius Alexander, Historia – Fragment

vgl. oben zu Greg. Tur. Franc., dort Kap. 2,9.

Sulp. Sev. = Sulpicius Severus

chron. = Chronik

K. Halm (Hg.), Sulpicius Severus, Libri qui supersunt (CSEL 1), Wien 1866, 3–105.

dial. = Dialogi

K. Halm (Hg.), Sulpicius Severus, Libri qui supersunt (CSEL 1), Wien 1866, 152–216.

Tac. Ann. = P. Cornelius Tacitus, Annales ab excessu divi Augusti

H. Heubner (Hg.), P. P. Cornelius Tacitus, Annales, Stuttgart 1988.

Tib. = Albius Tibullus, Elegiae

F. W. Lenz / G. C. Galinsky (Hgg.) , Albii Tibulli Aliorumque Carminum Libri Tres, Leiden 1971.

Theod. hist. eccl. = Theodoret von Cyrrhus, Kirchengeschichte

L. Parmentier / G. Ch. Hansen (Hgg.), Theodoretus Cyri, Historia ecclesiastica (GCS NF 5), Berlin 31998.

Theophan. = Theophanes Confessor, Chronik

C. de Boor (Hg.), Theophanes, Chronographia, 2 Bde., Leipzig 1883–1885 (ND Hildesheim 1963).

Val. Max. = Valerius Maximus, Facta et dicta memorabilia

C. Kempf (Hg.), Valerii Maximi Factorum et dictorum memorabilium libri novem, Leipzig 21888.

J. Briscoe (Hrsg.), Valeri Maximi facta et dicta memorabilia, 2 Bde., Stuttgart 1998.

Varro rust. = M. Terentius Varro, Res rusticae

H. Keil / G. Goetz (Hgg.), M. Terenti Varronis rerum rusticarum libri tres, Leipzig 21929.

Vict. Tonn. chron. = Victor von Tunnuna, Chronik

Th. Mommsen (Hg.), Chronica Minora 2 (MGH AA 11), Berlin 1894 (ND München 1981), 178–206.

C. Cardelle de Hartmann (Hg.), Victor Tunnunensis, Iohannes Biclarensis: Chronicon cum reliquis ex Consularibus Caesaraugustanis – Chronicon (CCL 173A), Turnhout 2002.

Vita Hil. Arel. = Vita Hilarii Arelatensis

S. Cavallin (Hg.), Vitae ss. Honorati et Hilarii episc. Arel., Lund 1952, 81–109.

Vict. Vit. = Victor von Vita, Historia persecutionis

K. Vössing (Hg.), Victor von Vita. Historia Persecutionis Africanae Provinciae Temporum Geiserici et Hunerici Regum Wandalorum. Kirchenkampf und Verfolgung unter den Vandalen in Africa (Texte zur Forschung 96) Darmstadt 2011.

Zos. = Zosimus, Historia nea

F. Paschoud (Hg.), Zosime, Histoire Nouvelle, 3 Bde., Paris 1971–1989.

Agnell. lib. pont. Rav. = Agnellus, Liber pontificalis ecclesiae Ravennatis

J. P. Migne (Hg.), Gregorii IV, Sergii II, pontificum Romanorum et al. opera omnia (PL 106), Paris 1851, 459–752.

Ambr. = Ambrosius von Mailand

Abr. = de Abraham

C. Schenkl (Hg.), Ambrosius, Exameron et al. (CSEL 32,1) Wien u. a. 1896, 501–638.

epist. = Epistulae

O. Faller / M. Zelzer (Hgg.), Ambrosius, Epistulae et acta (CSEL 82, 1–4), Wien 1968–1996.

hex. = (h)exa(e)meron

C. Schenkl (Hg.), Ambrosius, Exameron et al. (CSEL 32,1), Wien u. a. 1896, 3–261.

in Luc. = Expositio evangelii secundum Lucam

C. Schenkl (Hg.), Ambrosius, Expositio evangelii secundum Lucan (CSEL 32,4), Wien u. a. 1902.

M. Adriaen (Hg.), S. Ambrosius, Opera, Pars IV (CCL 14), Turnhout 1957, 1–400.

in psalm. 118 = expositio in psalmum 118

M. Petschenig / M. Zelzer (Hgg.), Ambrosius, Expositio psalmi CXVIII (CSEL 62), Wien ²1999.

obit. Theod. = De obitu Theodosii

O. Faller (Hg.), Ambrosius, Explanatio symboli et al. (CSEL 73), Wien 1955, 371–401.

obit. Valent. = De obitu Valentiniani

O. Faller (Hg.), Ambrosius, Explanatio symboli et al. (CSEL 73), Wien 1955, 329–367.

spir. = De spiritu sancto

O. Faller (Hg.), Ambrosius, De spiritu sanctu libri III et al. (CSEL 79), Wien 1964, 1–222.

Amm. = Ammianus Marcellinus, Res gestae

W. Seyfarth (Hg.), Ammianus Marcellinus, Römische Geschichte, 4 Bde. (SQAW 21), Darmstadt 1968–1971.

W. Seyfarth (Hg.), Ammianus Marcellinus, Rerum gestarum libri qui supersunt, 2 Bde., Leipzig 1978.

Ampel. = L. Ampelius, Liber memorialis

E. Assmann (Hg.), Lucii Ampelii Liber Memorialis, Leipzig 1935.

Anon. Vales. = Anonymi Valesiani pars posterior (cap. 7–16)

Th. Mommsen (Hg.), Chronica Minora 1 (MGH AA 9), Berlin 1892 (ND München 1981), 306–328.

Apul. met. = Apuleius, Metamorphosen

M. Zimmermann (Hg.), Apulei Metamorphoseon Libri XI, Oxford 2012.

Arnob. nat. = Arnobius, Adversus nationes

C. Marchesi (Hg.), Arnobius, Adversus nationes libri VII, Turin ²1953.

Athan. syn. = Athanasius Alexandrinus, De Synodis

H.-G. Opitz (Hg.), Athanasius Werke, Bd. 2,1: Die Apologien, Berlin 1935–1941, 231–278.

Aug. = Augustinus von Hippo

c. Gaud. = contra Gaudentium Donatistarum episcopum

M. Petschenig (Hg.), Augustinus, De unico baptismo et al. (CSEL 53), Wien u. a. 1910, 201–274.

c. Iulian. op. imperf. = Opus imperfectum contra Iulianum

M. Zelzer (Hg.), Augustinus, Contra secundam Iuliani responsionem opus imperfectum, 2 Bde. (CSEL 85), Wien 1974–2004.

civ. = De civitate Dei

B. Dombart / A. Kalb (Hgg.), Augustinus, De civitate Dei libri XXII (CCL 47. 48), Turnhout 1955.

conf. = Confessiones

M. Skutella (Hg.), Augustinus, Confessionum libri XIII, Stuttgart 1981.

cons. evang. = De consensu euangelistarum

F. Weihrich (Hg.), Augustinus, De consensu evangelistarum libri quattuor (CSEL 43), Wien u. a. 1904.

epist. = Epistulae

A. Goldbacher (Hg.), Augustinus, Epistulae (CSEL 34. 44. 57. 58), Wien u. a. 1895–1923 (ND 1961–1970).

K. D. Daur (Hg.), Augustinus, Epistulae (CCL 31. 31A. 31B), Turnhout 2004–2009.

gen. ad litt. = De genesi ad litteram

J. Zycha (Hg.), Augustinus, De genesi ad litteram liber imperfectus et al. (CSEL 28,1), Wien u. a. 1894, 3–435.

haer. = De haeresibus ad Quodvultdeum

C. Beukers u. a. (Hgg.), Augustinus, De haeresibus et al. (CCL 46), Turnhout 1969, 286–345.

quaest. hept. = Quaestiones in Heptateuchum

J. Zycha (Hg.), Augustinus, Quaestiones in Heptateuchum et al. (CSEL 28,2), Wien u. a. 1895, 3–506.

serm. = Sermones

J. P. Migne (Hg.), Augustini Hipponensis episcopi opera omnia (PL 38), Paris 1865.

Auson. = D. Magnus Ausonius Burdigalensis

R. P. H. Green (Hg.), The Works of Ausonius, Oxford 1991.

Avell. = Collectio Avellana

O. Günther (Hg.), Epistulae Imperatorum Pontificum aliorum inde ab a. CCCLXVII usque ad a. DLIII datae Avellana quae dicitur Collectio, 2 Bde. (CSEL 35), Wien u. a. 1895–1898.

Bed. = Beda Venerabilis

chron. = Chronica maiora ad a. 725 eiusdem chronica minora ad a. 703

Th. Mommsen (Hg.), Chronica Minora 3 (MGH AA 14), Berlin 1898 (ND München 1981), 223–333.

hist. = Historia ecclesiastica gentis Anglorum

B. Colgrave / R. A. B Mynors (Hgg.), Bede’s Ecclesiastic History of the English People, Oxford 1969.

Cassian. = Johannes Cassianus

c. Nest. = De incarnatione Domini contra Nestorium

M. Petschenig / G. Kreuz (Hgg.), Iohannes Cassianus, De institutis coenobiorum et de octo principalium vitiorum remediis et. al. (CSEL 17), Wien ²2004, 235–391.

coll. = Collationes

M. Petschenig / G. Kreuz (Hgg.), Iohannes Cassianus, Conlationes, 2 Bde. (CSEL 13), Wien ²2004.

Cassiod. = Cassiodorus

chron. = Chronik

Th. Mommsen (Hg.), Chronica Minora 2 (MGH AA 11), Berlin 1894 (ND München 1981), 109–161.

inst. = Institutiones

R. A. B. Mynors (Hg.), Magnus Aurelius Cassiodorus, Institutiones, Oxford ²1961.

Catull. = C. Valerius Catullus

R. A. B. Mynors (Hg.), C. Valerii Catulli carmina, Oxford 1958.

Cels. = A. Cornelius Celsus

F. Marx (Hg.), Auli Cornelii Celsi quae supersunt (CML 1), Leipzig 1915.

Chron. Caesaraug. = Chronicorum Caesaraugustorum reliquiae

Th. Mommsen (Hg.), Chronica minora 2 (MGH AA 11), Berlin 1892 (ND München 1981), 222 f.

Chron. Gall. (452) = Gallische Chronik von 452

Th. Mommsen (Hg.), Chronica minora 1 (MGH AA 9), Berlin 1892 (ND München 1981), 615–666.

R. W. Burgess (Hg.), The Gallic Chronicle of 452: A New Critical Edition with a Brief Introduction, in: R. W. Mathisen / D. Shanzer (Hgg.), Society and Culture in Late Antique Gaul. Revisiting the Sources, Aldershot 2001, 52–84.

J.-M. Kötter / C. Scardino (Hgg.), Gallische Chroniken (KFHist G 7/8), Paderborn 2016, 44–75.

Chron. Gall. (511) = Gallische Chronik von 511

O. Holder-Egger (Hg.), Über die Weltchronik des sogenannten Severus Sulpitius und südgallische Annalen des fünften Jahrhunderts, Diss. Göttingen 1875, 72–75.

Th. Mommsen (Hg.), Chronica minora 1 (MGH AA 9), Berlin 1892 (ND München 1981), 615–666.

R. W. Burgess (Hg.), The Gallic Chronicle of 511: A New Critical Edition with a Brief Introduction, in: R. W. Mathisen / D. Shanzer (Hgg.), Society and Culture in Late Antique Gaul. Revisiting the Sources, Aldershot 2001, 85–100.

J.-M. Kötter / C. Scardino (Hgg.), Gallische Chroniken (KFHist G 7/8), Paderborn 2016, 198–211.

Chron. Pasch. = Chronicon Paschale

L. Dindorf (Hg.), Chronicon Paschale (CSHB 11/12), Bonn 1832.

Chron. Sig. = Sigebertus Gemblacensis, Chronographia

L. C. Bethmann (Hg.), Chronica et annales aevi Salici (MGH SS 6), Hannover 1844, 268–374.

Cic. = Marcus Tullius Cicero

Att. = In M. Antonium orationes Philippicae

D. R. Shackleton Bailey (Hg.), M. Tulli Ciceronis Epistulae ad Atticum, 2 Bde., Stuttgart 1987.

div. = De divinatione

R. Giomini (Hg.), M. Tulli Ciceronis scripta quae manserunt omnia, Fasz. 46, Leipzig 1975, 1–148.

Font. = Pro M. Fonteio orationis quae exstant

F. Schoell (Hg.), M. Tulli Ciceronis scripta quae manserunt omnia, Fasz. 10, Leipzig 1923, 25–47.

Phil. = In M. Antonium orationes Philippicae

P. Fedeli (Hg.), M. Tulli Ciceronis scripta quae manserunt omnia, Fasz. 28, Leipzig 1986.

Pis. = In L. Calpurnium Pisonem oratio

R. G. M. Nisbet (Hg.), Cicero, In L. Calpurnium Pisonem oratio, Oxford 1961.

Tusc. = Tusculanae disputationes

M. Giusta (Hg.), Tulli Ciceronis Tusculanae disputationes, Turin 1984.

Claud. = Claudius Claudianus, Carmina

J. B. Hall (Hg.), Claudius Claudianus, Carmina, Leipzig 1985.

Claud. Mam. anim. = Claudianus Mamertus, De statu animae

A. Engelbrecht (Hg.), Claudianus Mamertus, De statu animae, Epistula ad Sapaudum (CSEL 11), Wien u. a. 1885, 18–197.

COD = Conciliorum oecumenicorum decreta

G. Alberigo u. a. (Hgg.), Conciliorum Oecumenicorum Decreta, Basel 1962.

Cod. Theod. = Codex Theodosianus

Th. Mommsen / P. M. Meyer (Hgg.), Theodosiani libri XVI cum constitutionibus Sirmondianis et leges novellae ad Theodosianum pertinentes, 2 Bde., Berlin 1905.

Coelest. epist. = Coelestin von Rom, Epistulae

J. P. Migne (Hg.), Joannes Cassianus, Opera omnia 2 (PL 50), Paris 1846, 417–558.

Cons. Const. = Consularia Constantinopolitana

Th. Mommsen (Hg.), Chronica Minora 1 (MGH AA 9), Berlin 1892 (ND München 1981), 197–247.

R. W. Burgess (Hg.), The Chronicle of Hydatius and the Consularia Constantinopolitana, Oxford 1993, 173–245.

M. Becker u. a. (Hgg.), Consularia Constantinopolitana und verwandte Quellen (KFHist G 1–4), Paderborn 2016, 30–57.

Cons. Ital. = Consularia Italica

Th. Mommsen (Hg.), Chronica Minora 1 (MGH AA 9), Berlin 1892 (ND München 1981), 249–339.

Constantius vita Germ. = Constantius von Lyon, Vita Germani

B. Krusch / W. Levison (Hgg.), Passiones vitaeque sanctorum aevi Merovingici 5 (MGH SS rer. Merov. 7), Hannover 1920, 225–283.

Consult. Zacch. = Consultationes Zacchaei christiani et Apollonii philosophi

J.-L. Feiertag / W. Steinmann (Hgg.), Questions d’un paien à un chrétien (Consultationes Zacchaei christiani et Apollonii philosophi), 2 Bde., Paris 1994.

Curt. = Q. Curtius Rufus, Historiae Alexandri Magni

E. Hedicke (Hg.), Q. Curtius Rufus, Historiarum Alexandri Magni Macedonis libri qui supersunt, Leipzig ²1908.

Cypr. epist. = Thascius Caecilius Cyprianus, Epistulae collectae

W. Hartel (Hg.), Cyprianus Opera, 3 Bde. (CSEL 3), Wien 1868–1871. G. F. Diercks (Hg.), Cyprianus, Epistulae, 2 Bde. (CCL 3B–C), Turnhout 1994–1996.

Cyr. epist. 3 ad Nestor. = Kyrill von Alexandria, Epistula tertia ad Nestorium

E. Schwartz u. a. (Hgg.), Acta Conciliorum Oecumenicorum. Concilium Universale Ephesenum (AD 431), Bd. 1,1,1, Berlin 1927 (ND 1959), 33–42.

L. R. Wickham (Hg.), Cyril of Alexandria, Select Letters, Oxford 1983, 12–33.

Epiphan. in evang. = Epiphanios episcopus, Interpretatio evangeliorum

A. Erikson (Hg.), Sancti Epiphanii episcopi Interpretatio Evangeliorum, Lund 1939.

Euagr. = Evagrius Scholasticus, Kirchengeschichte

J. Bidez / L. Parmentier (Hgg.), The Ecclesiastical History of Evagrius, London 1898 (ND Amsterdam 1964).

A. Hübner (Hg.), Evagrius Scholasticus, Historia Ecclesiastica – Kirchengeschichte, griechisch-deutsch, 2 Bde. (FC 57,1/2), Turnhout 2007.

M. Whitby (Hg.), The Ecclesiastical History of Evagrius Scholasticus (TTH 33), Liverpool 2000.

Eus. = Eusebius von Caesarea

hist. eccl. = Kirchengeschichte

E. Schwartz / Th. Mommsen (Hgg.), Eusebius, Werke 2,1–3, Historia ecclesiastica (GCS 9,1–3), Leipzig 1903–1909 (ND 1999 [GCS NF 6, 1–3]).

mart. Pal. = De martyribus Palaestinae

E. Schwartz / Th. Mommsen (Hgg.), Eusebius, Werke 2,2, Historia ecclesiastica (GCS 9,2), Leipzig 1908 (ND 1999 [GCS NF 6,2]).

Eutr. = Eutropius, Breviarium

B. Bleckmann / J. Groß (Hgg.), Breviarium ab urbe condita (KFHist B 3), Paderborn 2018, 46–191.

Fast. Vind. prior. = Fasti Vindobonenses priores

s. unter Cons. Ital.

Filastr. = Philastrius von Brescia, Diversarum haereseon liber

F. Marx (Hg.), Filastrius episcopus Brixiensis, Diversarum hereseon liber (CSEL 38), Wien u. a. 1898.

Fulg. aet. mund. = Fulgentius, De aetatibus mundi et hominis

R. Helm (Hg.), Fabii Planciadis Fulgentii v. c., opera, Leipzig 1898, 129–179.

Gell. = Aulus Gellius, noctes Atticae

P. K. Marshall (Hg.), A. Gelli noctes Atticae, 2 Bde., Oxford ²1990.

Gennad. vir. ill. = Gennadius von Marseille, De viris illustribus.

E. C. Richardson (Hg.), Gennadius, De viris illustribus (TUGAL 14), Leipzig 1896.

Gesta coll. Carth. = Gesta collationis Carthaginensis habitae inter Catholicos et Donatistas anno 411

S. Lancel (Hg.), Gesta collationis Carthaginensis habitae inter Catholicos et Donatistas anno 411 et al. (CCL 149A), Turnhout 1974, 3– 257.

Gild. exc. Brit. = Gildas Sapiens, De excidio et conquestu Britanniae

Th. Mommsen (Hg.), Chronica Minora 3 (MGH AA 14), Berlin 1898 (ND München 1981), 25–85.

Gloss. V = Glossaria Latina, Band 5

G. Goetz (Hg.), Placidus Liber Glossarum, Glossaria Reliqua (Corpus Glossariorum Latinorum 5), Leipzig 1894.

Greg. Tur. = Gregor von Tours

Franc. = Historia Francorum

B. Krusch / W. Levison (Hgg.), Gregorius Turonensis, Opera 1: Libri historiarum X (MGH SS rer. Merov. 1,1), Hannover ²1951.

glor. conf. = In gloria confessorum

B. Krusch (Hg.), Gregorius Turonensis, Opera 2: Miracula et opera minora (MGH SS rer. Merov. 1,2), Hannover ²1969.

Hier. = Hieronymus

c. Vigil. = Contra Vigilantium

J.-L. Feiertag (Hg.), S. Hieronymi Presbyteri opera, Adversus Vigilantium (CCL 79C), Turnhout 2005.

chron. = Chronik

R. Helm (Hg.), Eusebius, Werke 7. Die Chronik des Hieronymus (GCS 47), Berlin ²1956.

epist. = Epistulae

I. Hilberg / M. Kamptner (Hgg.), Hieronymus, Epistulae 1–70 (CSEL 54), Wien ²1996.

in Am. = Commentarii in Amos prophetam

J. P. Migne (Hg.), Sancti Hieronymi tomi quintus et sextus (PL 25), Paris 1845, 989–1096.

M. Adriaen (Hg.), S. Hieronymi Presbyteri opera, Commentarii in prophetas minores (CCL 76), Turnhout 1969, 211–348.

in Ier. = Commentarii in Ieremiam prophetam imperfecti

S. Reiter (Hg.), S. Eusebii Hieronymi opera, In Hieremiam prophetam libri VI (CSEL 59), Wien u. a. 1913.

S. Reiter (Hg.), S. Hieronymi Presbyteri opera, In Hieremiam prophetam libri VI (CCL 74), Turnhout 1960.

in Is. = Commentarii in Isaiam prophetam

J. P. Migne (Hg.), Sancti Hieronymi tomus quartus (PL 24), Paris 1845, 17–678.

M. Adriaen (Hg.), S. Hieronymi Presbyteri opera, Commentariorum in Esaiam, 2 Bde. (CCL 73. 73A), Turnhout 1963.

R. Gryson u. a. (Hgg.), Commentaires de Jérôme sur le prophète Isaie, 5 Bde. (Vetus Latina), Freiburg 1993–1999.

in Nah. = Commentarii in Nahum prophetam

M. Adriaen (Hg.), S. Hieronymi Presbyteri opera, Commentarii in prophetas minores (CCL 76A), Turnhout 1969/1970, 525–578.

vir. ill. = De viris inlustribus

A. Ceresa-Gastaldo (Hg.), Gerolamo, Gli uomini illustri (Biblioteca patristica 12), Florenz 1988.

C. Barthold (Hg.), Hieronymus, De viris illustribus. Berühmte Männer, Mülheim a. d. Mosel ²2011.

vita Hilar. = vita Hilarionis

J. P. Migne (Hg.), Sancti Hieronymi tomi secundus et tertius (PL 23), Paris 1845, 29–54.

A. R. Bastiaensen u. a. (Hgg.), Vita dei Santi, Vita di Martino u. a., Mailand 1975, 72–142.

Hil. in psalm. = Hilarius von Poitiers, Tractatuum in psalmos quae exstant

A. Zingerle (Hg.), Tractatus super psalmos (CSEL 59), Wien u. a. 1891.

J. Doignon / R. Demeulenaere (Hgg.), Tractatus super psalmos, 3 Bde. (CCL 61. 61A. 61B), Turnhout 1997–2009.

Hilar. epist. = Hilarus papa, Epistolae

A. Thiel (Hg.) Epistolae Romanorum Pontificum genuinae et quae ad eos scriptae sunt a S. Hilaro usque ad Pelagium II, Braunsberg 1869, 126–174.

Hist. Aug. = Scriptores historiae Augustae

Hadr. = Hadrianus

E. Hohl (Hg.), Scriptores historiae Augustae, Bd. 1, Leipzig 21965, 3–28.

Heliog. = Heliogabal

E. Hohl (Hg.), Scriptores historiae Augustae, Bd. 1, Leipzig 21965, 223–250.

Hor. = Horatius

carm. = Carmina

D. R. Shackleton Bailey (Hg.), Horatius Opera, Stuttgart 1985, 1–134.

epist. = Epistulae

D. R. Shackleton Bailey (Hg.), Horatius Opera, Stuttgart 1985, 251– 309.

Hyd. chron. = Hydatius von Aquae Flaviae, Chronik

L. de San Llorente (Hg.), Idatii Lemicensis episcopi. Continuatio ad chronica sancti Hieronymi nunc primum in lucem edita, Rom 1615.

P. de Sandoval (Hg.), Historias de Idacio obispo, que escrivio poco antes que España se perdiese, etc., Pamplona 1615 (ND 1634), 27–42 (Text der Ausgabe von San Llorente 1615 ohne Praefatio).

J. Sirmond (Hg.), Idatii Episcopi Chronicon et Fasti consulares, Paris 1619, 1–48.

A. Duchesne (Hg.), Historiae Francorum scriptores coetanei, Bd. 1, Paris 1636, 183–195 (von Sirmond selbst überarbeitete Version seiner Ausgabe von 1619).

J. J. Scaliger (Hg.), Thesaurus temporum: Eusebii Pamphili Cæsareæ Palæstinæ Episcopi Chronicorum canonum omnimodæ historiæ libri duo, Amsterdam 21658, 17–29 (Text der Ausgabe Sirmond 1619).

M. de la Bigne (Hg.), Maxima bibliotheca veterum patrum et antiquorum scriptorum ecclesiasticorum, Bd. 7, Lyon 1677, 1231–1238 (Text der Ausgabe Sirmond 1619).

J. Saenz de Aguirre (Hg.), Collectio maxima conciliorum omnium Hispaniae et novi orbis, Bd. 2, Rom 1694 (ND 1753), 170–179 (Text der Ausgabe Sandoval 1615).

J. de la Baune (Hg.), Jacobi Sirmondi opera varia, Bd. 2, Paris 1696, 292–316 (von de la Baune überarbeitete Version von Sirmond 1619).

M. Bouquet (Hg.), Recueil des historiens des Gaules et de la France, Paris 1738 (ND 1869), 612–624 (Text der Ausgabe von Duchesne 1636 mit Anmerkungen aus der Ausgabe von de la Baune 1696).

E. Flórez (Hg.), España sagrada, Bd. 4, Madrid 1756, 345–385 (von Flórez überarbeitete Version von Sirmond 1619).

A. Galland (Hg.), Bibliotheca veterum patrum antiquorumque scriptorum ecclesiasticorum 10, Venedig 1774, 323–330 (Text der Ausgabe von de la Baune 1696).

T. Roncalli (Hg.), Vetustiora Latinorum scriptorum chronica, Bd. 2, Padua 1787, 5–54 (Sirmonds Ausgabe von 1619 mit Anmerkungen aus den Editionen von Duchesne, Scaliger, de la Baune etc.).

J. M. Garzón u. a. (Hgg.), Idatii episcopi chronicon correctionibus scholiis et dissertationibus illustratum, Brüssel 1845.

J. P. Migne (Hg.), Prosperi Aquitani Opera omnia u. a. (PL 51), Paris 1846 (ND Turnhout 1995), 873–890 (Text der Ausgabe von Galland 1774).

V. de la Fuente (Hg.), Historia eclesiástica de España, Madrid 21873, 447–463 (Text der Ausgabe von Flórez 1756).

Th. Mommsen (Hg.), Chronica Minora 2 (MGH AA 11), Berlin 1894 (ND München 1981), 1–36.

A. Tranoy (Hg.), Hydace, Chronique, introd., texte critique, trad., comm. et index, 2 Bde. (SC 218. 219), Paris 1974 (von Tranoy überarbeiteter Text der Ausgabe von Mommsen 1894).

J. Campos (Hg.), Idacio Obispo de Chaves. Su Cronicón. Introducción, texto crítico, version Española y comentario, Salamanca 1984 (Text auf Grundlage von Garzón 1845 u. Mommsen 1884).

P. Nautin (Hg.), L’introduction d’Hydace à sa continuation de la Chronique d’Eusèbe et Jérôme, Revue d’historie des textes 14/15 (1984/1985), 143–153 (Neuausgabe der Praefatio auf der Grundlage von Mommsen 1894).

R. W. Burgess (Hg.), The Chronicle of Hydatius and the Consularia Constantinopolitana, Oxford 1993, 70–123.

Ioh. Ant. = Johannes von Antiochia, Chronikfragmente

U. Roberto (Hg.), Ioannis Antiocheni fragmenta ex historia chronica (TUGAL 154), Berlin 2005.

S. Mariev (Hg.), Ioannis Antiocheni fragmenta quae supersunt (CFHB 47), Berlin 2008.

Iord. = Jordanes

Get. = Getica

Th. Mommsen (Hg.), Iordanes, Romana et Getica (MGH AA 5,1), Berlin 1882, 53–138.

F. Giunta / A. Grillone (Hgg.), Iordanis de origine actibusque Getarum, Rom 1991.

Rom. = Romana

Th. Mommsen (Hg.), Iordanes, Romana et Getica (MGH AA 5,1), Berlin 1882, 1–52.

Ios. bell. Iud. = Flavius Josephus, De bello Iudaico

O. Michel / O. Bauernfeind (Hgg.), Flavius Josephus, De bello Iudaico – Der jüdische Krieg, gr.-dt., 3 Bde., München 1959–1969 (ND Darmstadt 2013).

Iren. = Irenaeus von Lyon, Adversus haereses

N. Brox (Hg.), Irenäus von Lyon, Adversus Haereses – Gegen die Häresien, 5 Bde. (FC 8), Freiburg 1993–2001.

Isid. = Isidor von Sevilla

chron. = Chronik

Th. Mommsen (Hg.), Chronica Minora 2 (MGH AA 11), Berlin 1894 (ND München 1981), 391–481.

hist. = Historia (de regibus) Gothorum, Vandalorum, Suevorum

Th. Mommsen (Hg.), Chronica Minora 2 (MGH AA 11), Berlin 1894 (ND München 1981), 241–303.

vir. ill. = De viris illustribus

J. P. Migne (Hg.), Sancti Isidori Hispalensis Tomi Quintus, Sextus et Septimus (PL 83), Paris 1862, 1084–1106.

Iulian. in Iob = Iulianus Aeclanensis, Commentarius in Iob

L. de Coninck / M. J. D’Hont (Hgg.), Iuliani Aeclanensis Expositio libri Iob et al. (CCL 88), Turnhout 1977, 3–109.

Iust. = Iustinus, Epitoma historiarum Philippicarum Pompei Trogi

O. Seel (Hg.), M. Iuniani Iustini epitoma Historiarum Philippicarum Pompei Trogi, Stuttgart 1985.

Joh. Mal. = Johannes Malalas, Chronik

J. Thurn (Hg.), Ioannes Malalas, Chronographia (CFHB 35), Berlin 2000.

Lact. mort. pers. = Lactantius, De mortibus persecutorum

S. Brandt / G. Laubmann (Hgg.), Lactantius, De mortibus persecutorum (CSEL 27,2), Wien u. a. 1897.

J. L. Creed (Hg.), Lactantius, De mortibus persecutorum, Oxford 1984.

Laterculus Regum Vandalorum et Alanorum

Th. Mommsen (Hg.), Chronica minora 3 (MGH AA 13), Berlin 1898 (ND 1997), 456–460.

M. Becker / J.-M. Kötter (Hgg.), Prosper Tiro Chronik – Laterculus Regum Vandalorum et Alanorum (KFHist G 7), Paderborn 2016, 354–361.

Leo M. = Leo I. von Rom

epist. = Epistulae

P. Ballerini / H. Ballerini (Hgg.), Sancti Leonis Magni Romani pontificis opera omnia (PL 54), Paris 1846.

serm. = Sermones

A. Chavasse (Hg.), Leo Magnus, Tractatus septem et nonaginta (CCL 138. 138A), Turnhout 1973.

Lib. = Libanios

ep. = Epistulae

R. Foerster (Hg.), Libanii opera vol. 10/11, Epistulae, 2 Bde., Leipzig 1921/1922.

or. = Orationes

R. Foerster (Hg.), Libanii opera vol. 1–5, Orationes, 5 Bde., Leipzig 1903–1908.

Lib. hist. Franc. = Liber historia Francorum

B. Krusch (Hg.), Fredegarii et aliorum Chronica, Vitae sanctorum (MGH SS rer. Merov. 2), Hannover 1888 (ND 1969), 215–328.

Liv. = Livius, Ab urbe condita

P. G. Walsh (Hg.), Titus Livius, Ab urbe condita, Libri XXXVI–XL, Oxford 1999.

Lucif. reg. = Lucifer Calaritanus, De regibus apostaticis

W. Hartel (Hg.), Luciferi Calaritani Opuscula (CSEL 14), Wien 1886, 35–65.

Lucr. = Lucretius, De rerum natura

C. Bailey (Hg.), Lucreti de rerum natura libri sex. Oxford ²1963.

Macr. sat = Macrobius Ambrosius Theodosius, Saturnalia

J. Willis (Hg.), Ambrosii Theodosii Macrobii “Saturnalia”, Leipzig ²1970.

Mar. Avent. chron. = Marius Aventicensis, Chronik

Th. Mommsen (Hg.), Chronica Minora 2 (MGH AA 11), Berlin 1894 (ND München 1981), 232–239.

Marcell. chron. = Marcellinus Comes, Chronik

Th. Mommsen (Hg.), Chronica Minora 2 (MGH AA 11), Berlin 1894 (ND München 1981), 37–108.

Mart. = M. Valerius Martialis, Epigrammata

W. M. Lindsay (Hg.), M. Val. Martialis, Epigrammata, Oxford ²1929.

Max. Taur. = Maximus episcopus Taurinensis, Sermones

A. Mutzenbecher (Hg.), Maximi episcopi Taurinensis collectionem sermonum antiquam nonnullis sermonibus extravagantibus adiectis (CCL 23), Turnhout 1962.

Merob. poet. = Flavius Merobaudes, Panegyricus poeticus

F. Vollmer (Hg.), Fl. Merobaudis reliquiae et al. (MGH AA 14,1) Berlin 1905 (ND München 1984), 11–18.

Min. Fel. = M. Minucius Felix, Octavius

B. Kytzler (Hg.), Minucius Felix, Octavius, Stuttgart 1992.

Narrat. imp. Val. et Theod. = Narratio de imperatoribus domus Valentinianae et Theodosianae

Th. Mommsen (Hg.), Chronica Minora 1 (MGH AA 9), Berlin 1892 (ND München 1981), 629–630.

B. Bleckmann u. a. (Hgg.), Origo gentis Romanorum u. a. (KFHist B 5–7), Paderborn 2017, 258–263.

Nemes. cyn. = Nemesianus, Cynegetica

H. J. Williams (Hg.), Eclogues and Cynegetica of Nemesianus. Edited with an Introduction and Commentary (Mnemosyne Supplements 88), Leiden 1986, 97–113.

Not. dign. occ. / or. = Notitia dignitatum (in part. Occidentis / Orientis)

O. Seeck (Hg.), Notitia Dignitatum u. a., Berlin 1876, 1–225.

Novell. Maior. = Novellen des Majorian

Th. Mommsen / P. M. Meyer (Hgg.), Theodosiani libri XVI cum constitutionibus Sirmondianis et leges novellae ad Theodosianum pertinentes, Bd. 2, Berlin 1905.

Novell. Valent. = Novellen des Valentinian III.

Th. Mommsen / P. M. Meyer (Hgg.), Theodosiani libri XVI cum constitutionibus Sirmondianis et leges novellae ad Theodosianum pertinentes, Bd. 2, Berlin 1905.

Olymp. = Olympiodorus von Theben, Historienfragmente

K. Müller (Hg.), Fragmenta Historicorum Graecorum, Bd. 4, Paris 1851.

R. C. Blockley (Hg.), The Fragmentary Classicizing Historians of the Later Roman Empire, Bd. 2: Eunapius, Olympiodorus, Priscus and Malchus, Liverpool 1983.

Origo gent. Lang. = Origo gentis Langobardorum

L. Bethmann u. a. (Hgg.), Scriptores rerum Langobardicarum et Italicarum saec. VI–IX (MGH SS rer. Lang.), Hannover 1878, 2–6.

Oros. hist. = Orosius, Historiae adversum paganos

C. Zangemeister (Hg.), Paulus Orosius, Historiarum adversum paganos libri vii, liber apologeticus (CSEL 5), Wien u. a. 1882, 1–564.

Ov. = P. Ovidius Naso

epist. = Epistulae (Heroides)

H. Dörrie (Hg.), P. Ovidii Nasonis Epistulae Heroidum, Berlin 1971.

Ib. = Ibis

J. André (Hg.), Ovide, Contre Ibis, Paris 1963.

Paneg. = Collectio panegyricorum latinorum

R. A. B. Mynors (Hg.), XII Panegyrici Latini, Oxford 1964.

Pap. Corp. = Papyri in Corpore Papyrorum Latinarum editae

R. Cavenaille (Hg.), Corpus papyrorum Latinarum (CPL), Wiesbaden 1958.

Paul. Diac. hist. Lang. = Paulus Diaconus, Historia Langobardorum

L. Bethmann u. a. (Hgg.), Scriptores rerum Langobardicarum et Italicarum saec. VI–IX (MGH SS rer. Lang.), Hannover 1878, 13–219.

Paul. Nol. epist. = Paulinus von Nola, Briefe

W. Hartel / M. Kamptner (Hgg.), Paulinus Nolanus, Epistulae (CSEL 29), Wien ²1999.

Paulin. Med. vit. Ambr. = Paulinus diaconus Mediolanensis, Vita Ambrosii

M. Pellegrino (Hg.), Paolino di Milano, Vita di S. Ambrogio, Introduzione, testo critico e note, Rom 1961.

Peregr. Aeth. = Peregrinatio Aetheriae oder Itinerarium Egeriae

P. Geyer (Hg.), Itineraria Hierosolymitana saeculi 4–8 (CSEL 39), Wien u. a. 1898, 37–101.

P. Geyer u. a. (Hgg.), Itineraria et alia geographica, Itineraria Hierosolymitana u. a. (CCL 175), Turnhout 1965, 29–103.

Philost. = Philostorgius, Kirchengeschichte

J. Bidez (Hg.), Philostorgius, Kirchengeschichte (GCS 21), Berlin ³1981.

B. Bleckmann / M. Stein (Hgg.), Philostorgios, Kirchengeschichte, 2 Bde. (KFHist E 7), Paderborn 2015.

Phot. bibl. = Photius von Konstantinopel, Bibliotheca

J. P. Migne (Hg.), Photius Constantinopolitanus, Opera omnia 3: Myriobiblon sive Bibliotheca (PG 103), Paris 1860.

R. Henry (Hg.), Photius, Bibliothèque, 9 Bde., Paris 1959–1991.

Plaut. Bacch. = T. Macchius Plautus, Bacchides

W. M. Lindsay (Hg.), T. Macchi Plauti Comoediae, Bd. 1, Oxford 1903 (ND 2006), 36–188.

Plin. nat. = Plinius (vulgo Plinius maior), Naturalis historia

L. v. Jan / K. Mayhoff (Hgg.), C. Plinius Caecilius Secundus, Naturalis historiae libri XXXVII, 6 Bde., Leipzig 1892–1909 (ND Stuttgart 1967–2002).

Possid. vita Aug. = Possidius von Calama, Vita Augustini

M. Pellegrino (Hg.), Possidius, Vita di S. Augustino, Alba 1955.

Praedest. = Praedestinatus, Liber praedestinatus

J. P. Migne (Hg.), Praedestinatus sive Praedestinatorum haeresis et libri S. Augustino temere ascripti refutatio (PL 53), Paris 1865, 583– 672.

Prisc. frg. = Priscus, Historienfragmente

L. Dindorf (Hg.), Historici Graeci Minores, Bd. 1, Leipzig 1870.

R. C. Blockley (Hg.), The Fragmentary Classicizing Historians of the Later Roman Empire, Eunapius et al., Bd. 2, Liverpool 1983, 222–400.

Priscill. tract. = Priscillianus, Tractatus

G. Schepss (Hg.), Priscilliani quae supersunt (CSEL 18), Wien u. a. 1889, 3–106.

Procop. = Procopius von Caesarea

Goth. = De bello Gothico

J. Haury / G. Wirth (Hgg.), Procopius Caesariensis, Opera omnia, Bd. 2, Leipzig ²1963.

Vand. = De bello Vandalico

J. Haury / G. Wirth (Hgg.), Procopius Caesariensis, Opera omnia, Bd. 1, Leipzig ²1962, 305–553.

Prosp. = Prosper Tiro von Aquitanien

chron. = Chronik

Th. Mommsen (Hg.), Chronica Minora 1 (MGH AA 9), Berlin 1892 (ND München 1981), 341–499.

M. Becker / J.-M. Kötter (Hgg.), Prosper Tiro Chronik u. a. (KFHist G 7), Paderborn 2016, 64–141.

epitaph. = Epitaphium Nestorianae et Pelagianae haereseon

J. P. Migne (Hg.), Prosper Aquitanus, Opera omnia (PL 51), Paris 1846 (ND Turnhout 1995), 153 f.

Havn. = Additamenta ad Prosperum Hauniensia

s. unter Cons. Ital.

Prud. cath. = Prudentius, Liber cathemerinon

J. Bergman (Hg.), Aurelius Prudentius Clemens, Carmina (CSEL 61), Wien 1926, 5–76.

Ps.-Zach. hist. eccl. = Pseudo-Zacharias von Mytilene, Kirchengeschichte

E. W. Brooks (Hg.), Historia ecclesiastica Zachariae Rhetori vulgo adscripta (CSCO 83/84), Löwen 1919–1921.

G. Greatrex u. a. (Hgg.), The Chronicle of Pseudo-Zachariah Rhetor, Church and War in Late Antiquity (TTH 55), Liverpool 2011.

Ptol. geogr. = Ptolemaios, Geographia

A. Stückelberger / G. Graßhoff (Hgg.), Klaudios Ptolemaios, Handbuch der Geographie, gr.-dt., 2 Bde., Basel 2006.

Rufin. = Rufinus von Aquileia

hist. = Historia ecclesiastica

E. Schwartz / Th. Mommsen (Hgg.), Eusebius, Werke 2,1–3. Historia ecclesiastica (GCS 9), Leipzig 1903–1909 (ND 1999 [GCS NF 6]).

hist. mon. = Historia monachorum

E. Schulz-Flügel (Hg.), Tyrannius Rufinus, Historia monachorum sive de Vita Sanctorum Patrum (PTS 34), Berlin 1990 (ND 2011).

Rutil. Namat. = Rutilius Namatianus, De reditu suo sive Iter Gallicum

E. Doblhofer (Hg.), Rutilius Claudius Namatianus, De reditu suo, sive Iter Gallicum, 2 Bde., Heidelberg 1972–1977.

Salv. gub. = Salvianus von Marseille, De gubernatione Dei

F. Pauly (Hg.), Salvianus presbyter Massiliensis, Opera quae supersunt (CSEL 8), Wien 1883.

G. Lagarrique (Hg.), Salvien de Marseille, De gubernatione Dei (SC 220), Paris 1975.

Schol. Stat. = Scholia in Statium

R. Jahnke (Hg.), Lactantii Placidi qui dicitur Commentarios in Statii Thebaida, Leipzig 1898.

Sen. = L. Annaeus Seneca

dial. = Dialogi

L. D. Reynolds (Hg.), L. Annaei Senecae, Dialogorum libri duodecim, Oxford 1977.

epist. = Epistulae morales ad Lucilium

L. D. Reynolds (Hg.), L. Annaei Senecae, Ad Lucilium epistulae morales, Oxford 1965.

Sidon. = Sidonius Apollinaris

carm. = Carmina

Ch. Luetjohann (Hg.), Apollinaris Sidonius, Epistulae et Carmina (MGH AA 8), Berlin 1887, 173–264.

epist. = Epistulae

Ch. Luetjohann (Hg.), Apollinaris Sidonius, Epistulae et Carmina (MGH AA 8), Berlin 1887, 1–172.

Sil. = Ti. Catius Asconius Silius Italicus, Punica

J. Delz (Hg.), Silius Italicus, Punica, Stuttgart 1987.

Sokr. = Socrates Scholasticus, Kirchengeschichte

G. Ch. Hansen (Hg.), Socrates Scholasticus, Historia ecclesiastica (GCS NF 1), Berlin 1995.

Soz. = Sozomenus, Kirchengeschichte

J. Bidez / G. Ch. Hansen (Hgg.), Sozomenos, Historia ecclesiastica (GCS NF 4), Berlin ²1995.

G. Ch. Hansen (Hg.), Sozomenos, Historia ecclesiastica. Kirchengeschichte, gr.-dt., 4 Bde. (FC 73/1–4) Turnhout 2004.

Stat. Silv. = P. Papinius Statius, Silvae

A. Klotz (Hg.), P. Papini Stati Silvae, Leipzig ²1911.

Sulp. Alex. = Sulpicius Alexander, Historia – Fragment

s. unter Greg. Tur. Franc., dort c. 2,9.

Sulp. Sev. = Sulpicius Severus

chron. = Chronik

K. Halm (Hg.), Sulpicii Severi libri qui supersunt (CSEL 1), Wien 1866, 3–105.

dial. = Dialogi

K. Halm (Hg.), Sulpicii Severi libri qui supersunt (CSEL 1), Wien 1866, 152–216.

Tac. Ann. = P. Cornelius Tacitus, Annales ab excessu divi Augusti

H. Heubner (Hg.), P. P. Cornelius Tacitus, Annales, Stuttgart 1988.

Ter. Phorm. = P. Terentius Afer, Phormio

R. Kauer u. a. (Hgg.), P. Terenti Afri Comoediae, Oxford 1958, 171– 226.

Tert. = Q. Septimius Florens Tertullianus Carthaginiensis

adv. Marc. = Adversus Marcionem

E. Kroymann (Hg.), Tertullianus, De patientia u. a. (CSEL 47), Wien u. a. 1906, 290–650.

C. Moreschini (Hg.), Tertulliani adversus Marcionem (Testi e documenti per lo studio dell’antichità 35), Mailand 1971.

adv. Prax. = Adversus Praxean

E. Kroymann (Hg.), Tertullianus, De patientia u. a. (CSEL 47), Wien u. a. 1906, 227–289.

G. Scarpat (Hg.), Q. Septimii Florentis Tertulliani adversus Praxean, Turin ²1985.

Them. or. = Themistius, Orationes

H. Schenkl u. a. (Hgg.), Themistius, Orationes quae supersunt, 3 Bde., Leipzig 1965–1974.

Theod. = Theodoret von Cyrrhus

hist. eccl. = Historia ecclesiastica

L. Parmentier / G. Ch. Hansen (Hgg.), Theodoretus Cyri, Historia ecclesiastica (GCS NF 5), Berlin ³1998.

hist. mon. Syr. = Mönchsgeschichte

P. Canivet / A. Leroy-Molinghen (Hgg.), Théodoret de Cyr, Histoire des moines de Syrie u. a. (SC 234), Paris 1977.

Theodorus = Annales Palidenses auctore Theodoro monacho

G. H. Pertz (Hg.), Annales aevi Salici (MGH SS 16), Hannover 1859, 48–98.

Theophan. = Theophanes Confessor, Chronik

C. de Boor (Hg.), Theophanes, Chronographia, 2 Bde., Leipzig 1883– 1885 (ND Hildesheim 1963).

Tib. = Albius Tibullus, Elegiae

J. P. Postgate (Hg.), Tibulli aliorumque carminum libri tres, Oxford ²1924.

F. W. Lenz / G. C. Galinsky (Hgg.), Albii Tibulli Aliorumque Carminum Libri Tres, Leiden 1971.

Val. Max. = Valerius Maximus, Facta et dicta memorabilia

C. Kempf (Hg.), Valerii Maximi Factorum et dictorum memorabilium libri novem, Leipzig 21888.

J. Briscoe (Hg.), Valeri Maximi facta et dicta memorabilia, 2 Bde., Stuttgart 1998.

Varro rust. = M. Terentius Varro, Res rusticae

H. Keil / G. Goetz (Hgg.), M. Terenti Varronis rerum rusticarum libri tres, Leipzig ²1929.

Vict. Tonn. chron. = Victor von Tunnuna, Chronik

Th. Mommsen (Hg.), Chronica Minora 2 (MGH AA 11), Berlin 1894 (ND München 1981), 178–206.

C. Cardelle de Hartmann (Hg.), Chronicon cum reliquis ex Consularibus Caesaraugustanis – Chronicon (CCL 173A), Turnhout 2002, 3–55.

Vict. Vit. = Victor von Vita, Historia persecutionis

K. Vössing (Hg.), Victor von Vita, Historia Persecutionis Africanae Provinciae Temporum Geiserici et Hunerici Regum Wandalorum. Kirchenkampf und Verfolgung unter den Vandalen in Africa (Texte zur Forschung 96), Darmstadt 2011.

Vita Hil. Arel. = Vita Hilarii Arelatensis

S. Cavallin (Hg.), Vitae SS. Honorati et Hilarii episcopi Arelatensis, Lund 1952, 81–109.

Vulg. = Biblia Sacra Vulgata

R. Weber / R. Gryson u. a. (Hgg.), Biblia sacra iuxta vulgatam versionem, Stuttgart 5 2007.

Zos. = Zosimus, Historia nea

F. Paschoud (Hg.), Zosime, Histoire Nouvelle, 5 Bde., Paris ²1979– 2000.

Acta synhodorum habitarum Romae (darin: Acta synhodi A. DI.)

Acta synhodorum habitarum Romae, a. CCCCXCVIIII. DI. DII, ed. Th. Mommsen, in: Cassiodori senatoris Variae, rec. Th. Momm­sen (MGH AA 12), Berlin 1894, 393-455.

Addit. Prosp. Haun. chron. I = Additamenta ad Prosperum Hauniensia

s. Consularia Italica

Ael. VH / (var. hist.) = Aelianus, Varia historia

Claudii Aeliani Varia historia, ed. M. R. Dilts (BT), Leipzig 1974.

Agap. = Agapios von Hierapolis (Manbidsch), Universalgeschichte

A. Vasiliev, Kitab al-‘Unvan – Histoire Universelle, Patrologia Orientalis 5/4 (1910) 557-692, 7/4 (1911) 457-591 und 8/3 (1912) 397-550.

Agath. = Agathias, Historiarum libri quinque

Agathiae Myrinaei Historiarum libri quinque, rec. R. Keydell (CFHB. Series Berolinensis 2), Berlin 1967.

Agatharch. = Agatharchides von Knidos, De mari Erythraeo

Agatharchides of Cnidus, On the Erythraean Sea, trans. and ed. by S. M. Burstein, Lon­don 1989.

Agatharchides von Knidos, „Über das Rote Meer“, Übersetzung und Kommentar von D. Woelk, Bamberg 1966.

Ambr. = Ambrosius von Mailand

ep. = Epistulae (CPL 160)

Sancti Ambrosii opera, pars 10, Epistularum libri, rec. O. Faller, indices et addenda composuit M. Zelzer, 4 Bände (CSEL 82/1-4), Wien 1968-1996.

fid. = De fide (CPL 150)

Sancti Ambrosii opera, pars 8, De fide (Ad Gratianum Augustum), rec. O. Faller (CSEL 78), Wien 1962.

Ambrosius von Mailand, De fide (ad Gratianum) – Über den Glau­ben (an Gratian). Lateinisch-deutsch, übers. und eingel. von Ch. Mark­schies, 3 Bände (FC 47/1-3), Turnhout 2005.

Ambrosiast. = Ambrosiaster

comm. = Commentarius in epistulas Paulinas (CPL 184)

Ambrosiastri qui dicitur Commentarius in epistulas Paulinas, rec. H. I. Vogels, 3 Bände (CSEL 81/1-3), Wien 1966-1969.

quaest. test. = Quaestiones veteris et novi testamenti (CPL 185)

Pseudo-Augustini Quaestiones veteris et novi testamenti CXXVII, rec. A. Souter (CSEL 50), Wien 1908.

Amm. (Marc.) = Ammianus Marcellinus

Ammiani Marcellini Rerum Gestarum libri qui supersunt, ed. W. Seyfarth, 2 Bände (BT), Leipzig 1978.

Ammianus Marcellinus, Römische Geschichte, lateinisch und deutsch und mit einem Kommentar vers. von W. Seyfarth, 4 Bde. (SQAW 21/1-4), Darmstadt 1968-1971.

Ammien Marcellin, Histoire, texte établi et traduit (et annoté) par E. Galletier, G. Sabbah u. a., 6 Bände (CUF. Série latine), Paris 1968-1999.

Anast. S. monoph. = Anastasios vom Sinai, Contra Monophysitas (CPG 7771)

PG 89,1179-1192

Anonymer homöischer Historiker

Fragmente eines Arianischen Historiographen, in: Philostorgius, Kirchengeschichte. Mit dem Leben des Lucian von Antiochien und den Fragmenten eines arianischen Historiographen, hg. von J. Bidez, 3., bearb. Aufl. von F. Winkelmann (GCS 21), Berlin 1981, 202-241 (Anhang VII).

Anon. Vales. = Anonymus Valesianus

Excerpta Valesiana, rec. J. Moreau, editionem correctiorem curavit V. Velkov (BT), Leipzig 1968.

I. König, Origo Constantini – Anonymus Valesianus, Teil 1, Text und Kommentar (Trierer Historische Forschungen 11), Trier 1987.

Anth. Pal. = Anthologia Palatina

Anthologia Graeca epigrammatum Palatina cum Planudea, ed. H. Stadtmüller, 3 Bände (BT), Leipzig 1894-1906.

Anthologia Graeca. Griechisch-deutsch, ed. H. Beckby, 4 Bände (Tusculum), München 2 1965.

Die griechische Anthologie in drei Bänden, hg. und aus dem Grie­chi­schen übertragen von D. Ebener (Aufbau-Taschenbücher. Bib­liothek der Antike), Berlin 1991.

A. S. F. Gow / D. L. Page, The Greek Anthology. Hellenistic Epi­grams 1/2, Cambridge 1965

(Anonyme) Apokalypse (als Teil des sog. Testamentum Domini Jesu Christi)

(Anonyme Apocalypse), in: The Synodicon in the West Syrian Tra­dition I, ed. by A. Vööbus, Louvain 1975, 27-31.

J. P. Arendzen, A New Syriac Text of the Apocalyptic Part of the „Testament of the Lord“, JThS 2 (1901) 401-416.

Apophth. Patr. = Apophthegmata Patrum (CPG 5560-5615)

Les Apophtegmes des Pères. Collection systématique, introd., texte critique, trad. et notes par J.-C. Guy, 3 Bände (SC 387; 474; 498), Paris 1993-2005.

Ast. Am. hom. = Asterios, Homiliae (I-XIV) (CPG 3260)

Asterius von Kappadokien, Die theologischen Fragmente, Ein­lei­tung, kritischer Text, Übersetzung und Kommentar von M. Vin­zent (Supplements to Vigiliae Christianae 20), Leiden 1993.

Ath(an). = Athanasios von Alexandreia

apol. Const. = Apologia ad Constantium (CPG 2129)

Apologia ad Constantium, in: Athanasius Werke, Zweiter Band, Die „Apologien“, hg. von H. Ch. Brennecke, U. Heil und A. von Stock­hausen, 8. Lieferung, Berlin 2006, 279-309.

À lʼempereur Constance, in: Athanase d’Alexandrie, Deux Apo­lo­gies. A l’empereur Constance, pour sa fuite, introd., texte cri­tique, trad. et notes de J. M. Szymusiak (SC 56 bis ), Paris 1988, 86-175.

apol. sec. = Apologia (secunda) contra Arianos (CPG 2123)

Apologia secunda, in: Athanasius Werke, Zweiter Band, Die „Apo­logien“, hg. von H.-G. Opitz, 3.-5. Lieferung, Berlin 1935-1941, 87-168.

Verteidigungsschrift gegen die Arianer (Apologia contra Arianos), in: Athanasius, Zwei Schriften gegen die Arianer, eingel., übers. und komm. von W. Portmann (BGL), Stuttgart 2006, 75-189.

Ar. = Orationes contra Arianos (CPG 2093)

Orationes I et II contra Arianos, in: Athanasius Werke, Erster Band, Erster Teil, Die dogmatischen Schriften, vorbereit. von K. Metzler, rev. u. besorgt von K. Savvidis, 2. Lieferung, Berlin 1998, 109-260.

Oratio III contra Arianos, in: Athanasius Werke, Erster Band, Er­ster Teil, Die dogmatischen Schriften, vorbereitet von K. Metzler, rev. und besorgt von K. Savvidis, hg. von M. Tetz / D. Wyrwa, 3. Lie­ferung, Berlin 2000, 305-381.

Verteidigungsschrift gegen die Arianer (Apologia contra Arianos), in: Athanasius, Zwei Schriften gegen die Arianer, eingel., übers. und komm. von W. Portmann (BGL), Stuttgart 2006, 190-285.

decr. = De decretis Nicaenae synodi (CPG 2120)

De decretis Nicaenae synodi, in: Athanasius Werke, Zweiter Band, Die „Apologien“, hg. von H.-G. Opitz, 1. Lieferung, Berlin 1935-1941, 1-45.

Dok. = Dokument, s. unter Urkunden/Dokumente zur Geschichte des Ari­anischen Streites

ep. Aeg. Lib. = Epistula ad episcopos Aegypti et Libyae (CPG 2092)

Epistula ad episcopos Aegypti et Libyae, in: Athanasius Werke, Erster Band, Erster Teil, Die dogmatischen Schriften, vorbereit. von K. Metzler, besorgt von D. U. Hansen und K. Savvidis, 1. Lie­fe­rung, Berlin 1996, 39-64.

ep. Afr. = Epistula ad Afros (CPG 2133)

Athanasius von Alexandrien, Epistula ad Afros, Einleitung, Kom­men­tar und Übersetzung von A. von Stockhausen (PTS 56), Berlin 2002.

Epistula ad Afros, in: Athanasius Werke, Zweiter Band, Die „Apo­lo­gien“, hg. von H. Ch. Brennecke, U. Heil und A. von Stock­hau­sen, 8. Lieferung, Berlin 2006, 322-339.

ep. encycl. = Epistula encyclica (CPG 2124)

Epistula Encyclica, in: Athanasius Werke, Zweiter Band, Die „Apologien“, hg. von H.-G. Opitz, 5. Lieferung, Berlin 1935-1941, 169-177.

fug. = Apologia de fuga sua (CPG 2122)

Apologia de fuga sua, in: Athanasius Werke, Zweiter Band, Die „Apologien“, hg. von H.-G. Opitz, 2. und 3. Lieferung, Berlin 1935-1941, 68-86.

Pour sa fuite, in: Athanase d’Alexandrie, Deux Apologies. A l’empereur Constance, pour sa fuite, introd., texte critique, trad. et notes de J. M. Szymusiak (SC 56 bis ), Paris 1987, 176-245.

h. Ar. = Historia Arianorum ad monachos (CPG 2127)

Historia Arianorum, in: Athanasius Werke, Zweiter Band, Die „Apologien“, hg. von H.-G. Opitz, 5. und 6. Lieferung, Berlin 1935-1941, 183-230.

Geschichte der Arianer (Historia Arianorum), in: Athanasius, Zwei Schriften gegen die Arianer, eingel., übers. und komm. von W. Port­mann (BGL), Stuttgart 2006, 190-285.

pet. Ar. = Petitiones Arianorum (CPG 2137)

Petitiones Arianorum, in: Athanasius Werke, Zweiter Band, Die „Apologien“, hg. von H. Ch. Brennecke, U. Heil und A. von Stock­hausen, 8. Lieferung, Berlin 2006, 357-361.

syn. = Epistula de synodis Armini in Italia et Seleuciae in Isauria (CPG

2128)

De synodis Arimini in Italia et Seleuciae in Isauria, in: Athanasius Werke, Zweiter Band, Die „Apologien“, hg. von H.-G. Opitz, 6. und 7. Lieferung, Berlin 1935-1941, 231-278.

Athanase d’Alexandrie, Lettre sur les synodes, texte critique par H. G. Opitz (Athanasius Werke II,1), introd ., texte, trad., notes et in­dex par A. Martin (SC 563), Paris 2013.

Urk. = Urkunde, s. unter Urkunden/Dokumente zur Geschichte des Aria­nischen Streites

Aug. = Augustinus

civ. = De civitate Dei (CPL 313)

Aurelii Augustini opera 14,1-2, De civitate Dei libri XXII, cura­verunt B. Dombart et A. Kalb, 2 Bände (CCSL 47; 48), Turn­hout 1955.

coll. Max. = Collatio cum Maximino Arrianorum episcopo (CPL 699)

Collatio cum Maximino Arrianorum episcopo, in: Antiarianische Schriften. Sermo Arrianorum, Contra sermonem Arrianorum, Col­latio Cum Maximino Arrianorum episcopo, Contra Maxi­mi­num Arrianum, eingel., übers. und hg. von H.-J. Sieben (AOW 48), Paderborn 2008, 154-245.

ep. = Epistulae (CPL 262)

Aurelii Augustini opera 3,1-3, Epistulae, cura et studio K. D. Daur, 3 Bände (CCSL 31; 31 A; 31 B), Turnhout 2004-2009.

Sancti Augustini opera, sect. 2, ps. 1-5, Epistulae, rec. et com­men­tario critico instruxit A. Goldbacher, 5 Bände (CSEL 34/1-2; 44; 57; 58), Wien 1895-1923.

exc. urb.= De excidio urbis Romae (CPL 312)

De excidio urbis Romae sermo, cura et studio M.-V. OʼReilly, in: Aurelii Augustini opera 13,2, De fide rerum invisibilium (...) (CCSL 46), Turnhout 1969, 243-262.

Sancti Aurelii Augustini De excidio urbis Romae sermo, a critical text and trans. with introd. and comm. by M. V. OʼReilly, (Patristic Studies 89), Washington, D.C. 1955.

Die zerstörte Stadt, in: J. Fischer, Die Völkerwanderung im Urteil der zeitgenössischen kirchlichen Schriftsteller Galliens unter Ein­beziehung des hl. Augustinus, Diss., Heidelberg-Waibstadt 1948, 60-68.

mor. = De moribus ecclesiae catholicae et de moribus Manichaeorum (CPL 261)

serm. 19 = Sermo sancti Augustini habitus in basilica restituta die mu­ne­rum (CPL 284)

Sermo Sancti Augustini habitus in basilica restituta die munerum, in: Aurelii Augustini opera 11,1, Sermones de vetere testamento, rec. C. Lambot, ed. altera (CCSL 41), Turnhout 1997, 251-258.

serm. 46 = De Pastoribus (CPL 284)

De Pastoribus, in: Aurelii Augustini opera 11,1, Sermones de vetere testamento, rec. C. Lambot, ed. altera (CCSL 41), Turnhout 1997, 527-570.

serm. 300 = In solemnitate martyrum Machabaeorum (CPL 284)

PL 38,1376-1380

Aur. Vict. caes. = Aurelius Victor, Liber de Caesaribus

Liber de Caesaribus, in: Sextii Aurelii Victoris Liber de Caesa­ri­bus, rec. F. Pichlmayr, addenda et corrigenda iterum collegit et adiecit R. Gruendel (BT), Leipzig 1970, 77-129.

S. Aurelius Victor, Die römischen Kaiser. Lateinisch-deutsch, hg., übers. und erl. von K. Groß-Albenhausen und M. Fuhrmann (Tus­culum), Düsseldorf 3 2009.

Aurélius Victor, Livre des Césars, texte établi et traduit par P. Dufraigne (CUF. Série latine), Paris 1975.

Liber de Caesaribus of Sextus Aurelius Victor, trans. with an introd. and comm. by H. W. Bird (TTH 17), Liverpool 1994.

Epit. Caes. = Epitome de Caesaribus (Pseudo Aurelius Victor)

Pseudo-Aurélius Victor, Abrégé des Césars, texte établi, traduit et commenté par M. Festy (CUF. Série latine), Paris 1999.

Epitome de Caesaribus, in: Sextii Aurelii Victoris Liber de Caesa­ribus, rec. F. Pichlmayr, addenda et corrigenda iterum collegit et adiecit R. Gruendel (BT), Leipzig 1970, 131-176.

Auson. Grat. act. = Ausonius, Gratiarum actio

Gratiarum actio („Dankabstattung“), in: Decimus Magnus Auso­nius, Sämtliche Werke, Band 2, Trierer Werke, hg., übers. und komm. von P. Dräger, Trier 2011, 164-199.

Gratiarum actio, in: Decimi Magni Ausonii opera, recogn. brevi­que annotatione critica instruxit R. P. H. Green (OCT), Oxford 1999, 161-180.

Gratiarum actio, in: The Works of Ausonius, ed. with introd. and comm. by R. P. H. Green, Oxford 1991, 146-160.

Avell. = Collectio Avellana (CPL 1570-1622)

Epistulae imperatorum pontificum aliorum, inde ab a. CCCLXVII usque ad a. DLIII datae, Avellana quae dicitur collectio, rec. commentario critico instruxit, indices adiecit O. Guenther, 2 Bände (CSEL 35/1-2), Wien 1895/1898.

Avien. ora = Avienus, Ora maritima

Rufius Festus Avienus, Ora maritima (Periplus Massiliensis saec. VI. a.C.) adiunctis ceteris testimoniis anno 500 a.C. antiquioribus ed. A. Schulten (Fontes Hispaniae antiquae 1), Berlin 1922.

Festus Avienus, Ora maritima, edition annotée, précédée dʼune introd. et accompagnée dʼun comm. par A. Berthelot, Paris 1934.

Barhadbeschabba von Bet Arbaia (Barḥadbešabba ‘Arbaïa)

F. Nau, La première partie de lʼHistoire de Barḥadbešabba ‘Ar­baïa, Patrologia Orientalis 23/2 (1932) 179-343.

F. Nau, La seconde partie de lʼHistoire de Barḥadbešabba ‘Arbaïa et Controverse de Théodore de Mopsueste avec les Macédoniens, Patrologia Orientalis 9/5 (1913) 489-631.

Bas. = Basileios von Kaisareia

ep. = Epistulae (CPG 2900)

Saint Basile, Lettres, texte établi et traduit par Y. Courtonne, 3 Bände (CUF. Série grecque), Paris 1957-1966.

Eun. = Adversus Eunomium (CPG 2837)

Basile de Césarée, Contre Eunome. Suivi de Eunome „Apologie“, introd., trad. et notes par B. Sesboüé, 2 Bände (SC 299; 305), Paris 1982/1983.

Basilio di Cesarea, Contro Eunomio, in: Eunomio, Apologia – Basilio di Cesarea, Contro Eunomio, introd., trad. e note a cura di A. Negro e D. Ciarlo (Testi patristici 192 ), Rom 2007, 65-321.

spir. = De Spiritu sancto (CPG 2839)

Basile de Césarée, Sur le Saint-Esprit, introd., texte, trad. et notes par B. Pruche (SC 17 bis ), Paris 3 2002.

BHG 166-167 s. Martyrium s. Arethaei

BHG 169-171 c s. Martyrium Artemii

BHG 172 s. Martyrium Artemii

BHG 242

De s. Basilio presbytero martyre Ancyrae in Galatia, in: Acta San­ctorum, colligere coepit J. Bollandus … Martii tomus tertius, Pa­ris 1865, 377-381.

BHG 243

Martyrion tu hagiu hieromartyros Basileiu presbyteru tes en An­ky­rai hagiotates tu theu ekklesias, in : Ioannis Hagioelitae de passione San­cti Basilii presbyteri Ancyrani narratio, nunc primum ed. M. Kra­scheninnikov, Tartu 1907, 1-12.

BHG 364-365 s. Vita Constantini

BHG 413 = Kyrillos von Jerusalem, Epistula ad Constantium

E. Bihain, LʼÉpître de Cyrille de Jérusalem à Constance sur la vi­sion de la Croix (BHG³ 413), Byzantion 43 (1973) 264-296.

J. F. Coakley, A Syriac Version of the Letter of Cyril of Jerusalem on the Vision of the Cross, AB 102 (1984) 71-84.

BHG 813 s. Martyrium Ignatii Antiochenum

BHG 997

Leben und Martyrium des Lucian von Antiochien, in: Philostor­gius, Kirchengeschichte. Mit dem Leben des Lucian von Antio­chien und den Fragmenten eines arianischen Historiographen, hg. von J. Bidez, 3., bearb. Aufl. von F. Winkelmann (GCS 21), Ber­lin 1981, 184-201 (Anhang VI).

PG 114,397-416

BHG 998 b

Lukianos ho martys, in: Lexicographi Graeci, recogniti et apparatu cri­tico instructi, volumen 1, Suidae lexicon, ps. 3, ed. A. Adler (Samm­lung wissenschaftlicher Commentare), Leipzig 1933, 283 f.

BHG 1274 = Merkurios-Legende

Martyrion tu hagiu martyros Merkuriu, in: H. Delehaye, Les lé­gendes grecques des saints militaires, Paris 1909, 234-242.

BHG 1275 = Merkurios-Legende

Martyrion tu hagiu Merkuriu, in: Documents grecs inédits relatifs a S. Mercure de Césarée, tradition littéraire, tradition liturgique par S. Binon (Recueil de travaux, Sér. 2,41), Louvain 1977, 19-39.

BHG 1276 = Merkurios-Legende

Martyrion tu hagiu kai endoxu megalomartyros Merkuriu, in: H. De­lehaye, Les légendes grecques des saints militaires, Paris 1909, 243-258.

BHG 1339-1340 s. Martyrium s. Nicetae

Can. App. s. Const. App.

Cassian. inst. = Cassianus, De institutis coenobiorum (CPL 513)

Jean Cassien, Institutions cénobitiques, texte latin revu introd., trad. et notes par J.-C. Guy (SC 109), Paris 3 2011.

Cat. cod. astr. = Catalogus codicum astrologorum Graecorum

Catalogus codicum astrologorum Graecorum 8,3, Codicum Parisi­norum, descripsit P. Boudreaux, Brüssel 1912.

Cedr. = Kedrenos

Cedrenus Georgius, Ioannis Scylitzae ope ab I. Bekkero suppletus et emendatus, 2 Bände (CSHB 32; 34), Bonn 1838/1839.

Chron. ad a. 1234 = Chronicon ad annum Christi 1234 pertinens

Anonymi auctoris chronicon ad annum Christi 1234 pertinens, II., ed. I.-B. Chabot (CSCO 82 / Scriptores Syri III 15), Paris 1916 (Text in Syrisch).

Anonymi auctoris chronicon ad A. C. 1234 pertinens, I. prae­missum est chronicon ad A. D. 819, interpretatus est I.-B. Chabot (CSCO 109 / Scriptores Syri III 56), Louvain 1937 (Übersetzung, Teil 1 [Latein]).

Anonymi auctoris chronicon ad A. C. 1234 pertinens, II., traduit par A. Abouna, introd., notes et index de J.-M. Fiey (CSCO 354 / Scriptores Syri III 154), Louvain 1974 (Übersetzung, Teil 2 [Fran­zösisch]).

Chron. Gall. chron. I = Chronica Gallica (Chroniken von 452 und 511)

Chronica Gallica, in: Chronica Minora saec. IV. V. VI. VII., ed. Th. Mommsen, vol. I (MGH AA 9), Berlin 1892, 615-666.

Chron. Pasch. = Chronicon Paschale (CPG 7960)

Chronicon Paschale, ad exemplar Vaticanum, rec. L. Dindorfius, 2 Bände (CSHB 7), Bonn 1832.

Chronicon Paschale, 284-628 AD, trans. with notes and introd . by M. Whitby and M. Whitby (TTH 7), Liverpool 1989 (Teilüber­setzung).

Chrys. / (Joh. Chrys.) = Johannes Chrysostomos

coemet. = De coemeterio et de cruce (CPG 4337)

PG 49,393-398

Eutrop. = In Eutropium (CPG 4392)

PG 52,391-396

Giovanni Cristostomo, Omelie per Eutropio, introd., trad. e note a cu­ra di F. Conti Bizarri e R. Romano (Quaderni di Koinonia 9), Nea­pel 1987.

incomprehens. = De incomprehensibili Dei natura (CPG 4318)

Jean Chrysostome, Sur lʼincompréhensibilité de Dieu. Homélies I-V, introd. par J. Daniélou, texte critique et notes par A.-M. Malin­grey, trad. par R. Flacelière (SC 28 bis ), Paris 3 2000.

Jud. = Adversus Iudaeos (CPG 4327)

PG 48,843-942

pan. Bab. 1 = Panegyricus in Babylam martyrem (BHG 207)

Homélie sur Babylas, in: Jean Chrysostome, Discours sur Babylas. Suivi de Homélie sur Babylas, introd., texte critique, trad. et notes par M. A. Schatkin, B. Grillet et J.-N. Guinot (SC 362), Paris 1990, 277-313.

pan. Bab. 2 = Panegyricus in Babylam martyrem et contra Iulianum et gentes (BHG 208)

Discours sur Babylas, in: Jean Chrysostome, Discours sur Babylas. Suivi de Homélie sur Babylas, introd., texte critique, trad. et notes par M. A. Schatkin, B. Grillet et J.-N. Guinot (SC 362), Paris 1990, 13-275.

Discourse on blessed Babylas (trans. by M. A. Schatkin), in: John Chrysostom, Apologist, trans. by M. A. Schatkin and P. W. Har­kins (FaCh), Washington, D.C. 1985, 1-152.

John Chrysostom, Homily on St. Babylas, against Julian and the Pagans XIV-XIX, trans. by M. M. Morgan, with introd. and notes by S. N. C. Lieu, in: S. N. C. Lieu (Hg.), The Emperor Julian. Pan­egyric and Polemic. Claudius Mamertinus, John Chrysostom, Eph­rem the Syrian (TTH 2), Liver­pool 2 1989, 39-86 (Auszug).

pan. Juln. = Panegyricus in s. Iulianum martyrem (BHG 967)

PG 50,665-676

pan. Juv. = Panegyricus in Iuventinum et Maximinum martyres (BHG 975)

PG 50,571-578

On Saints Juventinus and Maximimus, in: St. John Chrysostom, The cult of the saints. Select homilies and letters, introd., trans., and annotated by W. Mayer with B. Neil (Popular Patristic series), Crestwood 2006, 89-99.

pan. Lucn. = Panegyricus in s. Lucianum martyrem (BHG 998)

PG 50,519-526

On Saint Lucian, in: St. John Chrysostom, The cult of the saints. Select homilies and letters, introd., trans., and annotated by W. Mayer with B. Neil (Popular Patristic series), Crestwood 2006, 63-73.

pan. Melet. = De s. Meletio Antiocheno (BHG 1244)

PG 50,515-520

Jean Chrysostome, Panégyrique de Saint Mélèce, in: Figures de lʼévêque idéal, discours traduits et commentés par L. Brottier (La roue à livres 43), Paris 2004, 21-62.

Karmann, Meletius von Antiochien, 497-502 (Übers.).

Ps.-Chrys. in Matth. hom. = Pseudo-Chrysostomos, In Matthaeum Ho­mi­liae

PG 56,611-946

Claud. = Claudius Claudianus, Carmina

Claudii Claudiani Carmina, ed. J. B. Hall (BT), Leipzig 1985.

Claudien, Œuvres 2,1, Poèmes politiques (395-398), texte établi et tra­duit par J.-L. Charlet (CUF. Série latine), Paris 2000

Claudian, with an English trans. by M. Platnauer, in two volumes (LCL), London 1922.

1 = Panegyricus dictus Olybrio et Probino consulibus

W. Taegert, Claudius Claudianus, Panegyricus dictus Olybrio et Pro­bino consulibus (Zetemata 85), München 1988.

2-5 = In Rufinum

Claudiano, In Rufinum, libro 1, testo, trad. e comm. a cura di A. Pren­ner (Studi latini 64), Neapel 2007.

18-20 = In Eutropium

26 = De bello G othico

carm. min. 30 = Laus Serenae

Claudiano, Elogio di Serena, a cura di F. E. Consolino (Il con­vivo), Venedig 1986.

Cod. Iust. = Codex Iustinianus

Corpus Iuris Civilis, volumen secundum, Codex Iustinianus, re­cogn. P . Krueger, Berlin 9 1915.

Cod. Theod. = Codex Theodosianus

Theodosiani libri XVI cum constitutionibus Sirmondianis et Leges novellae ad Theodosianum pertinentes, ed. Th. Mommsen et P. M. Meyer, 3 Bände, Berlin 1905.

The Theodosian Code and Novels, and the Sirmondian Con­sti­tutions, trans. with comm., glossary, and bibliography by C. Pharr, Princeton 1951.

Const. App. = Constitutiones apostolorum (CPG 1730)

Les Constitutions apostoliques, introd., texte critique, trad. et notes par M. Metzger, 3 Bände (SC 320; 329; 336), Paris 1985-1987.

Const. or. s. c. = Constantinus I Imperator, Constantini imperatoris ora-tio ad sanctorum coetum (CPG 3497)

Constantins Rede an die heilige Versammlung, in: Eusebius Wer­ke, Erster Band, Erster Teil, Über das Leben des Kaisers Kon­stan­tin, hg. von F. Winkelmann, 2., durchges. Aufl. (GCS 7), Berlin 1991, 149-192.

Konstantin, Oratio ad sanctorum coetum – Rede an die Ver­samm­lung der Heiligen, eingel. und übers. von K. M. Girardet (FC 55), Freiburg 2013.

The Orations of the Saints, in: Constantine and Christendom, trans. with comm. by M. Edwards (TTH 39), Liverpool 2003, 1-62.

Const. Porphyr. = Konstantinos Porphyrogennetos

c(a)erem. = De ceremoniis

Constantini Porphyrogeniti imperatoris de cerimoniis aulae Byzan­tinae libri duo, E rec. I. I. Reiskii cum eiusdem com­men­ta­ri­is integris, 2 Bände (CSHB 16; 17), Bonn 1829/1830.

Constantin VII Porphyrogénète, Le livre des cérémonies, texte éta­bli et traduit, comm. par A. Vogt, 2 Bände (CUF. Collection By­zan­tine), Paris 3 2006.

Constantine Porphyrogennetos, The Book of Ceremonies, trans. by A. Moffatt and M. Tall, with the Greek edition of the Corpus Scrip­torum Historiae Byzantinae (Bonn, 1829) (Byzantina Austra­li­ensia 18), Canberra 2012.

them. = De thematibus

Costantino Porfirogenito, De thematibus, introd., testo critico, comm. a cura di A. Pertusi (Biblioteca Apostolica Vaticana. Studi e testi 160), Vatikanstadt 1952.

Cons. Const. = Consularia Constantinopolitana

Consularia Constantinopolitana, in: Chronica Minora saec. IV. V. VI. VII., ed. Th. Mommsen, vol. I (MGH AA 9), Berlin 1892, 197-247.

R. W. Burgess, The „Chronicle“ of Hy­da­tius and the „Consularia Con­stantinopolitana“, two con­tem­po­rary accounts of the final years of the Roman Empire, Oxford 1993, 173-245.

Consularia Italica

Consularia Italica, in: Chronica Minora saec. IV. V. VI. VII., ed. Th. Mommsen, vol. I (MGH AA 9), Berlin 1892, 249-339.

Cosm. Ind. = Kosmas Indikopleustes, Topographia christiana (CPG 7468)

Cosmas Indicopleustès, Topographie chrétienne, introd., texte cri­tique, illustration, trad. et notes par W. Wolska-Conus, 3 Bde. (SC 141; 159; 197), Paris 1968-1973.

Kosmas Indikopleustes, Christliche Topographie, textkritische Ana­lysen, Übersetzung, Kommentar von H . Schneider (Indico­pleustoi 7), Turnhout 2010.

Cyr. (Alex.) = Kyrillos von Alexandreia

dial. trin. = De sancta trinitate dialogi VII (CPG 5216)

Cyrille dʼAlexandrie, Dialogues sur la Trinité, introd., texte cri­tique, trad. et notes par G. M. de Durand, 3 Bde. (SC 231; 237; 246), Paris 1976-1978.

thes. = Thesaurus de sancta et consubstantiali trinitate (CPG 5215)

PG 75,9-656

Damas. Isid. = Damaskios, Vita Isidori

Damascii vitae Isidori reliquiae, ed. adnotationibusque instruxit C. Zin­tzen (Bibliotheca Graeca et Latina suppletoria 1), Hildesheim 1967.

Didym. trin. = Pseudo-Didymus, De trinitate

Didymus der Blinde, De trinitate, hg. und übers. von J. Hönscheid und I. Seiler, 2 Bände (Beiträge zur klassischen Philologie 44; 52), Meisenheim a. Glan 1975.

Dig. = Digesta Iustiniani

Corpus Iuris Civilis, volumen primum, Iustiniani Digesta, recogn. Th. Mommsen, Berlin 5 1889, 57-873.

Dion. Byz. = Dionysios Byzantios, Anaplus Bospori

Dionysii Byzantii Anaplus Bospori una cum scholiis X saeculi, ed. R. Güngerich, Berlin 1927.

Ephr. hym. adv. Iulian. = Ephraem der Syrer, Contra Iulianum

Contra Julianum, in: Des Heiligen Ephraem des Syrers Hymnen de paradiso und contra Julianum, hg. von E. Beck, Band 1 (CSCO 174), Louvain 1957, 71-91 (Text).

Contra Julianum, in: Des Heiligen Ephraem des Syrers Hymnen de paradiso und contra Julianum, hg. von E. Beck, Band 2 (CSCO 175), Louvain 1957, 64-86 (dt. Übers.).

(III. From Ctesiphon to Nisibis.) Ephrem the Syrian. Hymns against Julian, the King, who apostasised and against the false teachers and against the Jews, trans. by J. M. Lieu, with introd. and notes by S. N. C. Lieu, in: S. N. C. Lieu (Hg.), The Emperor Julian Panegyric and Polemic. Claudius Mamertinus, John Chrysostom, Ephrem the Syrian (TTH 2), Liverpool 2 1989, 87-128.

Epiph. = Epiphanios von Salamis

anc. = Ancoratus (CPG 3744)

Ancoratus, in: Epiphanius I, Ancoratus und Panarion haer. 1-33, hg. von K. Holl (GCS 25), Leipzig 1915, 1-149.

gemm. = De XII gemmis (CPG 3748)

Epiphanius, De Gemmis, the old Georgian version and the fragments of the Armenian version, by R. P. Blake and the Coptic-Sahidic fragments by H. de Vis (Studies and documents 2), Lon­don 1934.

haer. = Panarion omnium haeresium (CPG 3745)

Panarion, in: Epiphanius I, Ancoratus und Panarion haer. 1-33, hg. von K. Holl (GCS 25), Leipzig 1915, 151-464.

Epiphanius II, Panarion haer. 34-64, hg. von K. Holl, 2., bearb. Aufl. von J. Dummer (GCS 31), Berlin 1980.

Epiphanius III, Panarion haer. 65-80. De fide, hg. von K. Holl, 2., bearb. Aufl. von J. Dummer (GCS 37) Berlin 1985.

The Panarion of Epiphanius of Salamis, trans. by F. Williams, 2 Bände (Nag Hammadi and Manichaean studies 35; 36), Leiden 1987/1994.

Eun. = Eunomios

Eunomius, The Extant Works, text and trans. by R. P. Vaggione (OECT), Oxford 1987.

apol. = Apologia (CPG 3455)

Liber apologeticus: the Apology, in: Eunomius, The Extant Works, text and trans. by R. P. Vaggione (OECT), Oxford 1987, 1-75.

Eunome, Apologie, in: Basile de Césarée, Contre Eunome, tome 2 (Livres II-III. Suivi de Eunome „Apologie“), introd., trad. et notes de B. Sesboüé (SC 305), Paris 1983, 177-299.

Eunomio, Apologia, in: Eunomio, Apologia – Basilio di Cesarea, Contro Eunomio, introd., trad. e note a cura di A. Negro e D. Ciarlo (Testi patristici 192), Rom 2007, 5-63.

Apologia apologiae (CPG 3456)

Apologia apologiae: an Apology for the Apology, in: Eunomius, The Extant Works, text and trans. by R. P. Vaggione (OECT), Ox­ford 1987, 77-127.

Contra Eunomium libri, iteratis curis ed. W. Jaeger, 2 Bände, 3. Aufl. (GNO 1-2), Leiden 2002.

exp. fid. = Expositio fidei (CPG 3457)

Expositio fidei: the Confession of Faith, in: Eunomius, The Extant Works, text and trans. by R. P. Vaggione (OECT), Oxford 1987, 129-161.

fr. = Fragmenta (CPG 3458)

The Fragments of Eunomius, in: Eunomius, The Extant Works, text and trans. by R. P. Vaggione (OECT), Oxford 1987, 163-190.

Eunap. = Eunapios

(fr.) = Fragmenta Historica

Eunapius Sardianus, in: Fragmenta historicorum graecorum, col­legit, disposuit, notis et prolegomenis illustravit C. Müllerus, volu­men quartum, Paris 1851, 7-56.

Eunapius, in: R. C. Blockley, The fragmentary classicising his­to­rians of the later Roman Empire. Eunapius, Olympiodorus, Priscus and Malchus, volume 2, Text, Translation and Historiographical Notes (ARCA 10), Liverpool 1983, 1-150.

F. Paschoud, Les fragments de lʼouvrage historique dʼEunape cor­res­pondant aux deux premiers livres de lʼHistoire nouvelle de Zo­sime, in: L. Holtz / J.-C. Fredouille (Hgg.), De tertullien aux Moz­arabes, tome 1, Antiquité tardive et christianisme ancien (IIIe-VIe siècles). Mélanges offerts à Jacques Fontaine (Collection des Études Au­gustiniennes. Série Antiquité 132), Paris 1992, 613-625 (wie­der in: ders., Eunape, Olympiodore, Zosime. Scripta minora [Mu­nera 24] Bari 2006, 247-256)

Eunape, Fragments de l’ouvrage historique correspondant aux livres 3 et 4 (8-61 Müller) de l’Histoire nouvelle de Zosime, in: F. Pa­schoud, Eunape, Olympiodore, Zosime. Scripta minora (Munera 24), Bari 2006, 504-553.

V(it.)S(oph.) = Vitae sophistarum

Eunapii Vitae sophistarum, I. Giangrande rec. (SCL), Rom 1956.

M. Becker, Eunapios aus Sardes, Biographien über Philosophen und Sophisten, Einleitung, Übersetzung, Kommentar (Roma aeter­na 1), Stuttgart 2013.

Eus. = Eusebios von Kaisareia

d.e. / (dem. ev.) = Demonstratio evangelica (CPG 3487)

Eusebius Werke, Sechster Band, Die Demonstratio evangelica, hg. von I. A. Heikel (GCS 23), Berlin 1913.

h.e. = Historia ecclesiastica (CPG 3495)

Eusebius Werke, Zweiter Band, Die Kirchengeschichte. Die lateinische Übersetzung des Rufinus, hg. von E. Schwartz und Th. Mommsen, 3 Bände (GCS 9/1-3), Leipzig 1903-1909.

Eusèbe de Césarée, Histoire ecclésiastique, texte grec, trad., anno­tation et notes par G. Bardy, 4 Bände, versch. Aufl. (SC 31; 41; 55; 73), Paris 1993-2011.

Eusebius von Caesarea, Kirchengeschichte, hg. und eingel. von H. Kraft, übers. von Ph. Haeuser, durchges. von H. A. Gärtner, Darm­stadt 5 2006.

Eusebius, Ecclesiastical History, with an English trans. by J. E. L. Oulton and K. Lake, in two volumes (LCL), London 1926/1932.

Eusebius Pamphili, Ecclesiastical History, trans. by R. J. Deferrari , 2 Bände (FaCh), Washington, D.C. 1953/1955.

Marcell. = Contra Marcellum (CPG 3477)

Eusebius Werke, Vierter Band, Gegen Marcell. Über die kirchliche Theo­logie. Die Fragmente Marcells, hg. von E. Klostermann, 3., er­gänzte Aufl., durchges. von G. Ch. Hansen (GCS 14), Berlin 1991.

onomast. = Onomastikon (CPG 3466)

Eusebius Werke, 3. Band, 1. Hälfte, Das Onomastikon der bibli­schen Ortsnamen, hg. von E. Klostermann (GCS 11/1), Leipzig 1904.

Eusebius von Caesarea, Das Onomastikon der biblischen Orts­na­men, Edition der syrischen Fassung mit griechischem Text, eng­li­scher und deutscher Übersetzung, eingel., hg. und mit Indices vers. von S. Timm (TU 152), Berlin 2005.

The Onomasticon by Eusebius of Caesarea. Palestine in the Fourth Century A.D., trans. by G. S. P. Freeman-Grenville, ed. and introd. by J. E. Taylor, Jerusalem 2003.

Eusebius, Onomasticon. The place names of divine scripture, including the Latin edition of Jerome, trans. into English and with topographical comm. by R. S. Notley and Z. Safrai (Jewish and Christian perspectives series 9), Boston 2005.

v.C. = Vita Constantini (CPG 3496)

Eusebius Werke, Erster Band, Erster Teil, Über das Leben des Kaisers Konstantin, hg. von F. Winkelmann (GCS 7), Berlin 2 1991.

Eusebius von Caesarea, De vita Constantini – Über das Leben Konstantins. Griechisch-deutsch, eingel. von B. Bleckmann, übers. und komm. von H. Schneider (FC 83), Turnhout 2007.

Eusebios, Über das Leben des glückseligen Kaisers Konstantin (De vita Constantini). Griechisch-Deutsch, hg., übers. und komm. von P. Dräger (Bibliotheca classicorum 1), Oberhaid 2 2007.

Eusebio di Cesarea, Sulla vita Costantino, introd., trad. e note a cura di L. Tartaglia (Quaderni di Koinonia 8), Neapel 1984.

Eusebio di Cesarea, Vita di Costantino, introd., trad. e note di L. Franco (Classici greci e latini), Mailand 2009.

Eusebius, Life of Constantine, introd., trans., and comm. by Av. Cameron and S. G. Hall, Oxford 1999.

Eust. (fr.) = Eustathios von Antiochien ( CPG 3354)

Recherches sur les écrits dʼEustathe dʼAntioche. Avec une édition nouvelle des fragments dogmatiques et exégétiques, par M. Span­neut (Mémoires et travaux 55), Lille 1948.

Eustathii Antiocheni, patris Nicaeni, opera quae supersunt omnia, ed. J. H. Declerck (CCSG 51), Turnhout 2002.

Eutr. = Eutropius, Breviarium

Eutropii Breviarium ab urbe condita, recogn. C. Santini (BT) Leipzig 1979.

F. L. Müller, Eutropii Breviarium ab urbe condita – Eutropius, Kurze Geschichte Roms seit Gründung (753 v. Chr. – 364 n. Chr.), Ein­leitung, Text und Übersetzung (Palingenesia 56), Stuttgart 1995.

Eutrope, Abrégé dʼhistoire romaine, texte établi et traduit par J. Hellegouarcʼh (CUF. Série latine), Paris 2 2002.

Evagr. h.e. = Evagrios Scholasticos, Historia ecclesiastica (CPG 7500)

The ecclesiastical history of Evagrius, with the scholia, ed. with introd., critical notes, and indices by J. Bidez and L. Parmentier, London 1898

Evagrius Scholasticus, Historia Ecclesiastica – Kirchengeschichte. Griechisch-deutsch, übers. und eingel. von A. Hübner, 2 Bände (FC 57/1-2), Turnhout 2007.

The Ecclesiastical History of Evagrius Scholasticus, trans. with an introd. by Mi. Whitby (TTH 33), Liverpool 2000.

Évagre, Histoire Ecclésiastique, trad. par A.-J. Festugière, Byzan­tion 45 (1975) 187-488.

Exc. barb. chron. I = Excerpta ex Barbaro Scaligeri s. Consularia Italica

Exc. Sang. chron. I = Excerpta Sangallensia s. Consularia Italica

Expos. mundi = Expositio totius mundi et gentium

Expositio totius mundi et gentium, introd., texte critique, trad., notes et comm. par J. Rougé (SC 124), Paris 1966.

H.-J. Drexhage / R. Gamber, Die „Expositio totius mundi et gen­tium“. Eine Handelsgeographie aus dem 4. Jahrhundert n.Chr., eingel., übers. und mit einführender Literatur (Kap. XXII-LXVII) vers., Münstersche Beiträge zur antiken Handelsgeschichte 2/1 (1983) 3-41.

Fast. Vind. I/II chron I = Fasti Vindobonenses priores und posteriores

s. Consularia Italica

Gallische Konzilsakten des 4. Jahrhunderts

Conciles gaulois du IVe siècle, texte latin de lʼédition Ch. Munier, introd., trad. et notes par J. Gaudemet (SC 241), Paris 1977.

Gel(as). h.e. = Gelasios von Kyzikos, Historia ecclesiastica (CPG 6034)

Anonyme Kirchengeschichte (Gelasius Cyzicenus, CPG 6034), hg. von G. Ch. Hansen (GCS N. F. 9), Berlin 2002.

Anonymus von Cyzicus, Historia Ecclesiastica – Kirchen­ge­schich­te. Griechisch-deutsch, übers. und eingel. von G. Ch. Han­sen, 2 Bände (FC 49/1-2), Turnhout 2008.

Georg. Mon. = Georgios Monachos, Chronicon

Georgii Monachi Chronicon, ed. C. de Boor, correctiorem curavit P. Wirth, ed. stereotypa editionis anni 1904 correctior, 2 Bände (BT), Stuttgart 1978.

Geschichte der Kirche von Alexandrien

Storia della Chiesa di Alessandria, testo copto, trad. e comm. di T. Orlandi, volume 1, Da Pietro ad Atanasio (Testi e documenti per lo studio dellʼantichità 17), Mailand 1968.

Gr(eg). Naz. = Gregorios von Nazianz

carm. = Carmina (CPG 3034-3037)

or. = Orationes (CPG 3010)

Grégoire de Nazianze, Discours, introd., texte critique, trad. et notes par J. Bernardi u. a., 9 Bände (SC 247; 309; 405; 270; 284; 250; 318; 358; 384), Paris 1978-1995.

Gr(eg). Nyss. = Gregorios von Nyssa

ep. = Epistulae (CPG 3167)

Epistulae, ed. G. Pasquali (GNO 8/2), Leiden 2 1998.

Grégoire de Nysse, Lettres, introd., texte critique, trad., notes et index par P. Maraval (SC 363), Paris 1990.

Eun. = Contra Eunomium (CPG 3155)

Contra Eunomium libri, iteratis curis ed. W. Jaeger, 2 Bände (GNO 1-2), Leiden 3 2002.

Gregor von Nyssa, Contra Eunomium I,1-146, eingel., übers. und komm. von J.-A. Röder (Patrologia 2), Frankfurt a. M. 1993.

Grégoire de Nysse, Contre Eunome, texte grec de W. Jaeger, introd., trad. et notes par R. Winling, 2 Bände ( SC 521; 524), Paris 2008/2010.

Grégoire de Nysse, Contre Eunome II, texte grec de W. Jaeger, introd., trad., notes et index par R. Winling (SC 551), Paris 2013.

Gregory, Bishop of Nyssa, The second book against Eunomius, trans. by S. G. Hall, in: L. Karfíková u. a. (Hgg.), Gregory of Nyssa, Contra Eunomium II. An English Version with Supporting Stud­ies. Proceedings of the 10th International Colloquium on Gregory of Nyssa (Supplements to Vigiliae Christianae 82), Lei­den 2007, 59-201.

Greg. Tur. Franc. = Gregor von Tours, Historia Francorum

Gregorii Turonensis opera, tomi 1, pars 1, Libri historiarum X, editionem alteram curaverunt B. Kusch et W. Levison (MGH SS rer. Merov. 1/1), Hannover 1951.

Hier. = Hieronymus

c. Lucif. = Altercatio Luciferiani et Orthodoxi (CPL 608)

S. Hieronymi Presbyteri opera, pars 3, Opera polemica 4, Al­ter­ca­tio Luciferiani et Orthodoxi, ed. A. Canellis (CCSL 79 B), Turn­hout 2000.

Jérôme, Débat entre un Luciférien et un Orthodoxe (Altercatio Lu­ci­feriani et Orthodoxi), introd., texte critique, trad., notes et index par A. Canellis (SC 473), Paris 2003.

c. Vigil. = Contra Vigilantium (CPL 611)

S. Hieronymi Presbyteri opera, pars 3, Opera polemica 5, Ad­ver­sus Vigilantium, ed. J.-L. Feiertag (CCSL 79 C), Turnhout 2005.

chron. = Chronicon (CPG 3494)

Eusebius Werke, Siebenter Band, Die Chronik des Hieronymus – Hieronymi Chronicon, hg. und in 2. Aufl. bearb. von R. Helm, 3., unveränderte Aufl. mit einer Vorbemerkung von U. Treu (GCS 47), Berlin 1984.

epist. = Epistulae (CPL 620)

S. Eusebii Hieronymi opera, sect. 1, Epistulae, pars 1-3, ed. I. Hilberg, ed. altera supplementis aucta, 3 Bände (CSEL 54; 55; 56/1), Wien 1996.

S. Eusebii Hieronymi opera, sect. 1, Epistulae, pars 4, Epistularum in­dices et addenda, composuit M. Kamptner (CSEL 56/2), Wien 1996.

Saint Jérôme, Correspondance. Lettres, texte établi et traduit par J. La­bourt, 8 Bände, 2. und 3. Aufl. (CUF. Série latine), Paris 2002-2003.

in Dan. = Commentarii in Danielem (CPL 588)

S. Hieronymi Presbyteri opera, pars 1, Opera exegetica 5, Com­men­tariorum in Danielem libri III (IV), cura et studio F. Glorie (CCSL 75 A), Turnhout 1964.

Jeromeʼs commentary on Daniel, trans. by G. L. Archer (Twin Brooks series), Grand Rapids 2 1977.

R. Courtray, Le commentaire sur Daniel de Jérôme, trad., notes et comm., édition critique du De Antechristo, Diss. (Théologie historique 119), Lyon 2004.

in Ezech. = Commentarii in Ezechielem (CPL 587)

S. Hieronymi Presbyteri opera, pars 1, Opera exegetica 4, Com­mentariorum in Hiezechielem libri XIV, cura et studio F. Glorie (CCSL 75), Turnhout 1964.

in Is. = Commentarii in Isaiam (CPL 584)

S. Hieronymi Presbyteri opera, pars 1, Opera exegetica 2-2A, Commentariorum in Esaiam libri, cura et studio M. Adriaen, 2 Bände (CCSL 73; 73 A), Turnhout 1963.

Commentaires de Jérôme sur le prophète Isaie, texte établi par R. Gryson et P.-A. Deproost avec la collaboration de J. Coulie et E. Crousse, 5 Bände (Vetus Latina), Freiburg 1993-1999.

in Matth. = Commentarii in Mattheum (CPL 590)

S. Hieronymi Presbyteri opera, pars 1, Opera exegetica 7, Com­men­tariorum in Matheum libri IV, cura et studio D. Hurst et M. Adriaen (CCSL 77), Turnhout 1969.

Saint Jérôme, Commentaire sur saint Matthieu, texte latin du Cor­pus Christianorum établi par D. Hurst et M. Adriaen, introd., trad. et notes e index par É. Bonnard, 2 Bände (SC 242; 259), Paris 1978/1979.

St. Jerome, Commentary on Matthew, trans. by Th. P. Scheck (FaCh), Washington, D.C. 2008.

in Mich. = Commentarii in Michaeam (CPL 589)

Commentariorum in Michaeam prophetam libri II, in: S. Hierony­mi Presbyteri opera, pars 1, Opera exegetica 6, Commentarii in Pro­phetas Minores, post D. Vallarsi textum edendum curavit M. Adriaen (CCSL 76), Turnhout 1969, 421-524.

vir. ill. = De viris illustribus (CPL 616)

Hieronymus, Liber de viris inlustribus – Gennadius, Liber de viris inlustribus, hg. von E. C. Richardson (TU 14/1), Leipzig 1896.

Hieronymus und Gennadius, De viris inlustribus , hg. von C. A. Bernoulli (Sammlung ausgewählter kirchen- und dogmenge­schicht­licher Quellenschriften 11), Freiburg i. Br. 1895.

Hieronymus, De viris illustribus – Berühmte Männer. Mit um­fas­sen­der Werkstudie, hg., übers. und komm. von C. Barthold, Mül­heim a. d. Mosel 2 2011.

Gerolamo, Gli uomini illustri, a cura di A. Ceresa-Gastaldo (Bib­li­oteca patristica 12), Florenz 1988.

Saint Jerome, On Illustrious Men, trans. by Th. P. Halton (FaCh), Washington, D.C. 1999.

vita Malchi = Vita Malchi monachi captivi (CPL 619)

PL 23,55-62

Hil. = Hilarius von Poitiers (Pictaviensis)

c. Const. = Contra Constantium imperatorem (CPL 461)

Hilaire de Poitiers, Contre Constance, introd., texte critique, trad., notes et index par A. Rocher (SC 334), Paris 1987.

coll. antiar. = Collectanea antiariana Parisina

Collectanea antiariana Parisina, in: S. Hilarii episcopi Pictaviensis opera 4, Tractatus mysteriorum, rec., commentario critico instru­xit, praefatus est indicesque adiecit A. Feder (CSEL 65), Wien 1916, 41-187.

syn. = Liber de synodis (CPL 434)

PL 10,479-546

Hist. aceph. = Historia acephala (CPG 2119)

Histoire „acéphale“ dʼAthanase, in: Histoire „acéphale“ et index syriaque des lettres festales dʼAthanase dʼAlexandrie, introd., texte critique, trad. et notes par A. Martin avec la collaboration pour lʼédition et la trad. du texte syriaque de M. Albert (SC 317), Paris 1985, 11-213.

Hist. Aug. = Historia Augusta

Scriptores historiae Augustae, ed. E. Hohl, addenda et corrigenda adiecerunt Ch. Samberger et W. Seyfarth, 2 Bände (BT), Leipzig 4/2 1965.

Historia monachorum in Aegypto (CPG 5620)

Historia monachorum in Aegypto, édition critique du texte grec, par A.-J. Festugière (Subsidia Hagiographica 34), Brüssel 1961.

H(e)s(y)ch. Mil. (fr.) = Hesychios von Milet (Patria Konstantinupoleos)

Hesychius Milesius, in: Fragmenta historicorum graecorum, col­le­git, disposuit, notis et prolegomenis illustravit C. Müllerus, vo­lu­men quartum, Paris 1851, 143-177.

Patria, in: Scriptores originum Constantinopolitanarum, rec. Th. Preger, fasciculus alter (BT), Leipzig 1901.

Accounts of Medieval Constantinople. The Patria, trans. by A. Ber­ger (DOML 24), Cambridge, Mass. 2013.

Hyd. chron. II = Hydatius

Hydatii Lemici continuatio chronicorum Hieronymianorum, in: Chronica Minora saec. IV. V. VI. VII., ed. Th. Mommsen, vol. II (MGH AA 11), Berlin 1894, 1-36.

Hydace, Chronique, introd., texte critique, trad., comm. et index par A. Tranoy, 2 Bände (SC 218; 219), Paris 1974.

Hydatii Limini Chronica Subdita, in: R. W. Burgess, The „Chron­icle“ of Hydatius and the „Consularia Constan­ti­nopolitana“. Two con­temporary accounts of the final years of the Roman Empire, Ox­ford 1993, 1-172.

Iamb. myst. = Iamblichos, De mysteriis

Jamblique, Les mystères dʼÉgypte, texte établi et traduit par É. Des Places (CUF. Série grecque), Paris 4 2003.

Iord. = Jordanes

Get. = Getica

De origine actibus Getarum, in: Iordanis Romana et Getica, rec. Th. Mommsen (MGH AA 5/1), Berlin 1882, 53-138.

Iordanis De origine actibus Getarum, a cura di F. Giunta e A. Grillone (Fonti per la storia d ʼ Italia 117), Rom 1991.

Jordanès, Histoire des Goths, introd., trad. et notes par O. Devillers (La roue à livre 27), Paris 1995.

Rom. = Romana

De summa temporum vel origine actibusque gentis Romanorum, in: Iordanis Romana et Getica, rec. Th. Mommsen (MGH AA 5/1), Berlin 1882, 1-52.

Isid. chron. II = Isidor, Chronica maiora

Isidori Iunioris episcopi Hispalensis Chronica Maiora, in: Chronica Minora saec. IV. V. VI. VII., ed. Th. Mommsen, vol. II (MGH AA 11), Berlin 1894, 391-488.

Isidori episcopi Hispalensis opera, Chronica, cura et studio J. C. Martin (CCSL 112), Turnhout 2003.

Itin. Anton. Aug. = Itineraria Antonini Augusti

Antonini Augusti Itineraria Provinciarum et Maritimum, in: Itine­raria Romana, vol. 1, Itineraria Antonini Augusti et Burdigalense, ed. O. Cuntz, conspectum librorum recentiorum adiecit G. Wirth, Stuttgart 1990, 1-85.

Itin. Burdig. = Itinerarium Burdigalense

Itinerarium Burdigalense, in: Itineraria Romana, vol. 1, Itineraria Antonini Augusti et Burdigalense, ed. O. Cuntz, conspectum librorum recentiorum adiecit G. Wirth, Stuttgart 1990, 86-102.

Jo(h). Ant. (fr.) = Johannes Antiochenus

Ioannis Antiocheni Fragmenta ex Historia chronica, introd., edi­zi­one critica e trad. a cura di U. Roberto (TU 154), Berlin 2005.

Joannes Antiochenus, in: Fragmenta historicorum graecorum, col­legit, disposuit, notis et prolegomenis illustravit C. Müllerus, volu­men quartum, Paris 1851, 535-622.

Joannes Antiochenus, in: Fragmenta historicorum graecorum, Lon­diniensi ed., prolegomenis, annotatione, indicibus instruxit C. Mül­ler, volumen quintum, pars prior, Paris 1870, 27-39 (Ad­denda).

Ioannis Antiocheni fragmenta quae supersunt omnia, rec., Anglice vertit, indicibus instruxit S. Mariev (CFHB 47), Berlin 2008.

Jo(h). Mal. = Johannes Malalas, Chronographia (CPG 7511)

Ioannis Malalae Chronographia, rec. I. Thurn (CFHB. Series Berolinensis 35), Berlin 2000.

Ioannis Malalae Chronographia, ex rec. L. Dindorfii (CSHB 26), Bonn 1831.

Johannes Malalas, Weltchronik, übers. von J. Thurn und M. Maier, mit einer Einleitung und Erläuterungen vers. von C. Drosihn u. a. (BGL), Stuttgart 2009.

The Chronicle of John Malalas, a trans. by E. Jeffreys, M. Jeffreys u. a. (Byzantina Australiensia 4), Melbourne 1986.

Johannes Kamateros, Eisagoge astronomias

Johannes Kamateros, Eisagoge astronomias. Ein Kompendium griechischer Astronomie und Astrologie. Meteorologie und Ethno­graphie in politischen Versen, bearb. von L. Weigl, 2 Bände, Würzburg 1907/1908.

Jos. Styl. = Josua Stylites

A. Luther, Die syrische Chronik des Josua Stylites, Berlin 1997 (dt. Übers.) .

The Chronicle of Pseudo-Joshua the Stylite, transl. with notes and introd. by F. R. Trombley and J. W. Watt (TTH 32), Liverpool 2000

Jul. = Iulianus Apostata

LʼEmpereur Julien, Œuvres complètes, texte établi et traduit par J. Bidez, G. Rochefort et Ch. Lacombrade, 3 Bände, versch. Aufl. (CUF. Série grecque), Paris 2003-2004.

ad Ath. = Epistola ad Athenienses

Caes. = Caesares

Giuliano imperatore Dauzat , Simposio i Cesari, edizione critica, trad. e comm. a cura di R. Sardiello (Testi e studi), Galantina 2000.

ep. = Epistulae

LʼEmpereur Julien, Œuvres complètes, tome 1, 2e partie, Lettres et fragments, texte revu et traduit par J. Bidez, 5. Aufl. (CUF. Série grecque), Paris 2004.

Imp. Caesaris Flavii Claudii Iuliani Epistulae, Leges, Poematia, Fragmenta varia, collegerunt et rec. J. Bidez et F. Cumont (Nouvelle collection de textes et documents), Paris 1922 .

mis. = Misopogon

Le Misopogon, in: Œuvres complètes, tome 2, 2e partie, Discours de Julien Empereur (X-XII). Les Césars, Sur Hélios-Roi, Le Miso­pogon, texte établi et traduit par Ch. Lacombrade (CUF. Série grecque), Paris 2 2003, 139-199.

or. = Orationes

LʼEmpereur Julien, Œuvres complètes, tome 1, 1re partie / tome 2, 2e partie, Discours de Julien César, texte établi et traduit par J. Bidez et G. Rochefort, 2 Bände, 2. und 3. Aufl. (CUF. Série grec­que), Paris 2003.

Just. apol. = Justinus der Märtyrer, Apologiae pro Christianis (CPG 1073)

Iustini Martyris Apologiae pro Christianis, Dialogus cum Trypho­ne, ed. by M. Marcovich (PTS 38), Berlin 1994.

Ps.-Kodinos

Patria, in: Scriptores originum Constantinopoli­ta­narum, rec. Th. Preger, fasciculus alter (BT), Leipzig 1901.

Accounts of Medieval Constantinople. The Patria, translated by A. Ber­ger (DOML 24), Cambridge, Mass. 2013.

Konstantinos Rhodios

É. Legrand, Description des œuvres dʼart et de lʼéglise des Saints Apôtres de Constantinople. Poème en vers iambiques, par Con­stan­tin le Rhodien, REG 9 (1896) 32-65.

Constantine of Rhodes, On Constantinople and the Church of the Holy Apostles, with a new edition of the Greek text by I. Vassis, ed. by L. James, with contributions from I. Vassis u. a., Farnham 2012.

Kyrillos von Jerusalem, Epistula ad Constantium s. BHG 413

Lact. mort. pers. = Lactantius, De mortibus persecutorum (CPL 91)

Lactantius, De mortibus persecutorum, ed. and trans. by J. L. Creed (OECT), Oxford 1984.

Lactance, De la mort des persécuteurs, introd., texte critique et trad., comm. de J. Moreau, 2 Bände, 2. Aufl. (SC 39/1-2), Paris 2006.

Laktanz, De mortibus persecutorum – Die Todesarten der Ver­fol­ger. Lateinisch-deutsch, übers. und eingel. von A. Städele (FC 43), Turnhout 2003.

Lib(an). = Libanios

ep. = Epistulae

Libanii opera, rec. R. Foerster, vol. 10-11, Epistulae, 2 Bände (BT), Leipzig 1921/1922.

or. = Orationes

Libanii opera, rec. R. Foerster, vol. 1-5, Orationes, 5 Bände (BT), Leipzig 1903-1908.

Libanios, Discours, texte établi par J. Martin, P. L. Malosse et traduit par P. Petit u. a., 3 Bände, 1. und 3. Aufl. (CUF. Série grecque), Paris 2003.

Libanios, Kaiserreden, eingel., übers. und komm. von G. Fatouros (BGL), Stuttgart 2002.

Lib. pontif. = Liber Ponficalis

Le liber pontificalis, texte, introd. et comm. par L. Duchesne, 3 Bde. (Bibliothèque des Écoles françaises d’Athènes et de Rome. Série 2,1-3), Paris 1955/1957).

Liberat. brev. = Liberatus von Karthago, Breviarium causae Nestoriano­rum et Eutychianorum (CPL 865)

Breviarium causae Nestorianorum et Eutychianorum, in: Acta Con­ciliorum Oecumenicorum, tomus 2, Concilium Universale Chalcedonense, volumen 5, Collectio Sangermanensis, ed. E. Schwartz, Berlin 1936.

Liberato di Cartagine, Breve storia della controversia nestoriana ed eutichiana, a cura di F. Carcione, Anagni 1989.

Lukianos, Epigrammata

s. Anthologia Palatina

Lyd. = Johannes Lydos

mag. = De magistratibus

Ioannis Lydi de magistratibus populi Romani libri tres, ed. R. Wuensch (BT), Leipzig 1903.

Jean Le Lydien, Des Magistratures de lʼÉtat romain, texte établi, traduit et commenté par M. Dubuisson et J. Schamp, 2 Bände (CUF. Série grecque), Paris 2006.

Ioannes Lydus, On powers or The magistracies of the Roman state, introd., critical text, trans., comm. and indices by A. C. Bandy (Memoirs of the American Philosophical Society 149), Philadel­phia 1983.

mens. = De mensibus

Ioannis Lydi liber de mensibus, ed. R. Wuensch (BT), Leipzig 1898.

ost. = De ostentis

Liber de ostentis, in: Ioannis Laurentii Lydi Liber de ostentis et Calen­daria graeca omnia, iterum ed. C. Wachsmuth, accedunt epi­metra duo de cometis et de terrae motibus (BT), Leipzig 2 1897, 1-160.

M. Ign. Ant. = Martyrium Ignatii Antiochenum (BHG 813)

Ignatii Martyrium, in: Ignatii Antiocheni et Polycarpi Smyrnaei Epistulae et martyria, ed. et adnotationibus instruxit A. Hilgenfeld, Berlin 1902, 34-43.

Makkabäerbücher (Drittes und Viertes Buch)

Troisième livre des Maccabées, trad. du texte grec de la Septante, introd. et notes par J. M. Modrze­jewski (La Bible d’Alexandrie 15,3), Paris 2008.

H.-J. Klauck, 4. Makkabäerbuch (JSHRZ III 6), Gütersloh 1989.

The third and fourth books of Maccabees, ed. and trans. by M. Hadas (Jewish Apocryphal literature 3), New York 1953.

Malch. (fr.) = Malchos

Malchus Philadelphensis, in: Fragmenta historicorum graecorum, collegit, disposuit, notis et prolegomenis illustravit C. Müllerus, volumen quartum, Paris 1851, 111-132.

Malchus, in: R. C. Blockley, The fragmentary classicising his­to­rians of the later Roman Empire. Eunapius, Olympiodorus, Priscus and Malchus, volume 2, Text, Translation and Histo­riographical Notes (ARCA 10), Liverpool 1983, 401-462.

Mar. Victorin. = Marius Victorinus

ad Cand. = Ad Candidum Arianum

Ad Candidum, in: Marii Victorini opera 1, Opera theologica, rec. P. Henry et P. Hadot (CSEL 83/1), Wien 1971, 15-48.

Ad Candidum, in: Marii Victorini Afri opera theologica ed. A. Loch­er (BT), Leipzig 1976, 10-28.

Ad Candidum Arrianum, in: Marius Victorinus, Traités théo­logiques sur la Trinité, texte établi par P. Henry, introd., trad. et notes par P. Hadot (SC 68), Paris 1960, 130-173.

adv. Arium = Adversus Arium

Adversus Arium, in: Marii Victorini opera 1, Opera theologica, rec. P. Henry et P. Hadot (CSEL 83/1), Wien 1971, 54-277.

Adversus Arium, in: Marii Victorini Afri opera theologica, ed. A. Locher (BT), Leipzig 1976, 32-167.

Adversus Arium, in: Marius Victorinus, Traités théologiques sur la Trinité, texte établi par P. Henry, introd., trad. et notes par P. Hadot (SC 68), Paris 1960, 188-603.

Marcell. chron. II = Marcellinus Comes, Chronicon

Marcellini v. c. comitis Chronicon, in: Chronica Minora saec. IV. V. VI. VII., ed. Th. Mommsen, vol. II (MGH AA 11), Berlin 1894, 37-104.

The chronicle of Marcellinus, a trans. and comm. (with a repro­duction of Mommsenʼs edition of the text) by B. Croke (Byzantina Australiensia 7), Sydney 1995.

Martyrium Artemii

BHG 169 y und z

Das vormetaphrastische Martyrium Artemii BHG Nr. 169 y z, in: Philostorgius, Kirchengeschichte. Mit dem Leben des Lucian von Antiochien und den Fragmenten eines arianischen Historio­graphen, hg. von J. Bidez, 3., bearb. Aufl. von F. Winkelmann (GCS 21), Berlin 1981, 166-175 (Anhang III).

M(art). Artem. (BHG 170-171 c)

Passio magni Martyris Artemii, in: Die Schriften des Johannes von Damaskos, Bd. 5, Opera homiletica et hagiographica, besorgt von B. Kotter (PTS 29), Berlin 1988, 185-245.

A. Mai, Commentarius historicus de sancto et inclyto magno martyre et prodigioso Artemio collectus ex ecclesiastica historia Philostorgii et non-nullorum aliorum a Iohanne Monacho, in: ders., Spicilegium Romanum 4, Rom 1840, XIV f. 340-97.

Anfang der Artemii Passio mit Philostorgiusʼ Angaben über Arte­mius, in: Philostorgius, Kirchengeschichte. Mit dem Leben des Lu­ci­an von Antiochien und den Fragmenten eines arianischen His­to­riographen, hg. von J. Bidez, 3., bearb. Aufl. von F. Winkel­mann (GCS 21), Berlin 1981, 151-165 (Teiledition; Anhang I).

From Constantine to Julian, (John the Monk), Artemii passio (The Ordeal of Artemius, BHG 170-71c, CPG 8082), introd. and notes by S. Lieu, trans. by M. Vermes, in: S. N. C. Lieu / D. Montserrat (Hgg.), From Constantine to Julian: Pagan and byzantine Views. A source history, London 1996, 210-262.

BHG 172 (Symeon Metaphrastes)

PG 115,1160-1212

Martyrium s. Arethae

BHG 166

La martyre de Saint Aréthas et de ses compagnons (BHG 166), édition critique, étude et annotation M. Detoraki, trad. par J. Beau­camp (Monographies 27), Paris 2007.

BHG 167 (Symeon Metaphrastes)

PG 115,1249-1290

Martyrium s. Nicetae (Gothi)

BHG 1339

Passio s. Nicetae, in: H. Delehaye, Saints de Thrace et de Mésie, AB 31 (1912) 161-300, hier 209-215.

BHG 1340 (Symeon Metaphrastes)

PG 115,703-712

Maximin. c. Ambros. = Auxentius, Epistula de fide, vita et obitu Ulfilae (im Kommentar des Maximinus) (CPL 691)

Commentaires de Maximinus, in: Scolies ariennes sur le concile d’Aquilée, introd., texte latin, trad. et notes par R. Gryson (SC 267), Paris 1980, 236-251.

The Letter of Auxentius, in: P. Heather / J. Matthews (Hgg .), The Goths in the Fourth Century (THH 11), Liverpool 1991, 135-143 (Teil­übersetzung).

Merob. poet. = Merobaudes, Panegyricus II

Flavio Merobaude, Panegirico in versi, introd. e commento a cura di A. Bruzzone (Bibliotheca scriptorum Latinorum 6), Rom 1999.

Narratio de imperatoribus domus Valentinianae et Theodosianae

s. Chronica Gallica

Nest. Heracl. = Nestorius, Liber Heraclidis

Nestorius, Le livre d’Héraclide de Damas, traduit en français par F. Nau avec le concours du R. P. Bedjan et de M. Brière, Paris 1910.

Nestorius, The Bazaar of Heracleides, newly trans. from the Syriac and ed. with an introd., notes and appendices by G. R. Driver and L. Hodgson, Oxford 1925.

Niceph. = Nikephoros Kallistos Xanthopulos, Historia ecclesiastica

PG 145,557-1332; PG 146; PG 147,9-448

Nicet. Chon. = Niketas Choniates

hist. = Historia

Nicetae Choniatae Historia, rec. I. A. van Dieten (CFHB 11,1/2), Berlin 1975.

O city of Byzantium: annals of Niketas Choniates, transl. by H. I. Magoulias, Detroit, 1984.

Thes. = Ex libris Thesauri orthodoxae fidei

PG 139,1087-1444

Nicol. Mes. = Nikolaos Mesarites, Beschreibung der Apostelkirche

Die Beschreibung der Apostelkirche von Nikolaos Mesarites, in: A. Heisenberg, Grabeskirche und Apostelkirche. Zwei Basiliken Konstantins. Untersuchungen zur Kunst und Literatur des aus­ge­henden Altertums, Zweiter Teil, Die Apostelkirche in Konstan­ti­nopel, Leipzig 1908, 1-96.

Nikolaos Mesarites, Description of the Church of the Holy Apos­tles at Constantinople. Greek text ed. with transl., comm., and in­trod. by G. Downey, TAPhS 47 (1957) 855-924.

Not. urb. Const. = Notitia urbis Constantinopolitanae

Notitia Dignitatum. accedunt Notitia urbis Constantinopolitanae et latercula provinciarum, ed. O. Seeck, Berlin 1876.

The Notitia Urbis Constantinopolitanae, in: Two Romes. Rome and Constantinople in the Late Antiquity, ed. by L. Grig and G. Kelly, Oxford 2012, 86-115 (engl. Übers.).

Olymp. (fr.) = Olympiodoros von Theben

Olympiodorus, in: R. C. Blockley, The fragmentary classicising his­torians of the later Roman Empire. Eunapius, Olympiodorus, Pris­cus and Malchus, volume 2, Text, Translation and Histori­o­gra­phi­cal Notes (ARCA 10), Liverpool 1983, 151-220.

Opt. Porf. carm. = Optatianus Porfyrius, Carmina

Publilii Optatiani Porfyrii Carmina, rec. I. Polara, 2 Bände (CSLP) Tu­rin 1973.

Carmi di Publilio Optaziano Porfirio, a cura di G. Polara (Classici la­tini), Turin 2004.

Optat. = Optatus von Mileve, Contra Parmenianum Donatistam

S. Optati Milevitani libri 7. accedunt decem monumenta vetera ad Donatistarum historiam pertinentia, rec. et commentario critico in­di­cibusque instruxit C. Ziwsa (CSEL 26), Wien 1893.

Optat de Milève, Traité contre les donatistes, texte critique, trad., notes et index par M. Labrousse, 2 Bände (SC 412; 413), Paris 1995/1996.

Orib. (inc.) = Oribasios, Collectiones medicae

Oribasii Collectionum medicarum reliquiae, ed. J. Raeder, 4 Bände (Corpus medicorum Graecorum 6/1,1-2; 6/2,1-2), Leipzig 1928-1933.

Orig. = Origenes

Cels. = Contra Celsum (CPG 1476)

Origène, Contre Celse, introd., texte critique, trad. et notes par M. Borret, 5 Bände, versch. Aufl. (SC 132; 136; 147; 150; 227), Paris 1969-2011.

Origenes, Contra Celsum – Gegen Celsus. Griechisch -deutsch, eingel. und komm. von M. Fiedrowicz, übers. von C. Barthold, 5 Bände (FC 50/1-5), Freiburg 2011-2012.

comm. in Mt. / fr. in Mt. = Commentarius in Matthaeum (CPG 1510-1517),

Origenes Werke 10-12,2, Matthäuserklärung, hg. von E. Kloster­mann, U. Treu u. a., 4 Bände, versch. Aufl. (GCS 40; 38; 41/1-2), Leipzig/Berlin 1935-1976.

Ps. Orig. in Iob = Anonymi in Iob commentarius

Anonymi in Iob commentarius, ed. K. B. Steinhauser, adiuvantibus H. Müller et D. Weber (CSEL 96), Wien 2006.

Oros. hist. = Orosius, Historiae adversum paganos

Pauli Orosii Historiarum adversum paganos libri VII. accedit eiusdem liber apologeticus, ex recogn. C. Zangemeister (CSEL 5), Wien 1882.

Orose, Histoires contre les païens, texte établi et traduit par M.-P. Arnaud-Lindet, 3 Bände (CUF. Série latine), Paris 1990-1991.

Paulus Orosius, Die antike Weltgeschichte in christlicher Sicht, übers. und erl. von A. Lippold, eingel. von C. Andresen, 2 Bände (BAW), München 1985/1986.

Orosius, Seven books of history against the pagans, trans. with an introd. and notes by A. T. Fear (TTH 54), Liverpool 2010.

Paulus Orosius, The seven books of history against the pagans, trans. by R. J. Deferrari (FaCh), Washington, D.C. 1964.

Pallad. c. Ambros. = Palladius, contra Ambrosium fragmentai

Scolies ariennes sur le concile d’Aquilée, introd., texte latin, trad. et notes par R. Gryson (SC 267), Paris 1980.

Paneg. = Panegyrici Latini

XII Panegyrici Latini, recogn. brevique adnotatione critica instru­xit R. A. B. Mynors (OCT), Oxford 1964.

Ch. E. Nixon / B. S. Rodgers, In praise of later Roman emperors. The Panegyrici Latini, introd., trans., and historical comm. with the Latin text of R. A. B. Mynors, Berkeley 1994.

Parastaseis syntomoi chronikai

Parastaseis syntomoi chronikai, in: Scriptores originum Constan­tino­politanarum, rec. Th. Preger, fasciculus prior (BT), Leipzig 1901, 19-73.

Constantinople in the early eighth century: the Parastaseis synto­moi chronikai, introd., trans. and comm., ed. by A. Cameron and J. Herrin (Columbia studies in the classical tradition 10), Leiden 1984.

Patr. Nicaen. Nom. = Patrum Nicaenorum nomina (CPG 8516)

Patrum Nicaenorum nomina latine, graece, coptice, syriace, ara­bice, armeniace, sociata opera ed. H. Gelzer, H. Hilgenfeld, O. Cuntz (BT), Leipzig 1898.

Paul. Med. vita Ambr. = Paulinus von Mailand, Vita Ambrosii (CPL 169)

Paulinus Mediolanensis, Vita di S. Ambrogio, introd., testo critico e note a cura di M. Pellegrino (Verba seniorum NS 1), Rom 1961.

Paulinus, Vita Ambrosii, in: Vita di Cipriano, vita di Ambrogio, vita di Agostino, testo critico e comm. a cura di A. A. Bastiaensen, 3. Aufl. (Vite dei santi 3), Mailand 1989, 51-125.

Paul. Nol. carm. = Paulinus von Nola, Carmina (CPL 203)

Paulinus Nolanus, Carmina, ed. G. de Hartel, ed. altera sup­ple­mentis aucta, curante M. Kamptner (CSEL 30/2), Wien 1999.

Peripl. mar. Erythr. = Periplus maris Erythraei

Anonymi (Arriani, ut fertur) Periplus Maris Erythraei, in: Geo­graphi Graeci minores, e codicibus recogn., prolegomenis anno­tatione indicibus instruxit, tabulis aeri incisis illustravit C. Mül­le­rus, volumen primum, Paris 1855, 257-305.

The Periplus Maris Erythraei, text with introd., trans., and comm. by L. Casson, Princeton 1989.

Le Périple de la Mer Erythrée. Suivi dʼune étude sur la tradition et la langue, par H. Frisk (Göteborgs Högskolas årsskrift 33/1), Gö­te­borg 1927.

Petr. ibn Rahib chron. orient. = Petrus ibn Rahib, Chronicon orientale

Petrus ibn Rahib, Chronicon orientale, ed. L. Cheikho, 2 Bände (CSCO 45-46. Scriptores Arabici 1-2), Beirut 1903.

Petr. Patr. exc. sent. = Petros Patrikios, Excerpta de sententiis

Excerpta e Petro Patricio, in: Excerpta historica iussu imp. Con­stantini Porphyrogeniti confecta, ed. U. Ph. Boissevain, C. De Boor, Th. Büttner-Wobst, vol. 4, Excerpta de Sententiis, Ber­lin 1906, 241-271.

Petrus Patricius, in: Fragmenta historicorum graecorum, collegit, dis­posuit, notis et prolegomenis illustravit C. Müllerus, volumen quar­tum, Paris 1851, 181-191.

Th. M. Banchich, The Lost History of Peter the Patrician. An ac­count of Rome’s imperial past from the age of Justinian , London 2015 (Übers.).

Philost. = Philostorgios, Historia ecclesiastica

Philostorgius, Kirchengeschichte. Mit dem Leben des Lucian von Antiochien und den Fragmenten eines arianischen Histo­rio­graphen, hg. von J. Bidez, 3., bearb. Aufl. von F. Winkelmann (GCS 21), Berlin 1981.

Philostorgii Cappadocis ... ecclesiasticae historiae ... libri XII a Pho­tio ... in epitomen contracti, nunc primum editi a Iac. Gothofre­do, Lugduni 1643.

Theodoriti Episcopi Cyri et Evagrii Scholastici Historia Eccle-siastica, item excerpta ex Historiis Philostorgii et Theodori Lec­to­ris. H. Valesius Graeca ex mss. codicibus emendavit, Latine ver­tit et annotationibus illustravit, Paris 1673.

Theodoriti Episcopi Cyri et Evagrii Scholastici Historia Eccle­si­as­tica, item excerpta ex Historiis Philostorgii et Theodori Lec­to­ris. H. Valesius ... emendavit ... . Hanc editionem criticis plurium eru­di­torum observationibus locupletavit Guliel. Reading, Cambridge 1720.

Philostorge, Histoire ecclésiastique, trad. par É. Des Places, in­trod., révision de la trad., notes et index par B. Bleckmann, D. Mey­er, J.-M. Prieur (SC 564), Paris 2013.

Migne = PG 65 (1858) 455-638.

Migne 2 = PG 65 2 (1864) 455-638.

E. Walford, The Ecclesiastical History of Sozomen ... Also the Ecclesiastical History of Philostorgius, transl. by E. W., London 1855, 425-528.

Philostorgius, Church History, trans. with an introd. and notes by Ph. R. Amidon (Writings from the Greco-Roman World 23), Lei­den 2007.

Phot. = Photios

Amph . = Amphilochia

Photii patriarchae Constantinopolitani Epistulae et Amphilochia, rec. B. Laourdas et L. G. Westerink, indices confecit L. G. Weste­rink, vol. 4-6/2, 4 Bände (BT), Leipzig 1986-1988.

bibl. cod. = Bibliotheke

Photius, Bibliothèque, texte établi et traduit par R. Henry, index par J. Schamp, 9 Bände (CUF. Série grecque), Paris 1959-1991.

Photius, The Bibliotheca. A selection, trans. with notes by N. G. Wilson, London 1994.

c. Man. 1 = contra Manichaeos 1

W. Wolska-Conus, Les sources grecques pour l’histoire des Pau­li­ci­ens, Travaux et Mémoires 4 (1970) 120-73

ep. = Epistulae

Photii patriarchae Constantinopolitani Epistulae et Amphilochia, rec. B. Laourdas et L. G. Westerink, indices confecit L. G. Weste­rink, vol. 1-3, 3 Bände (BT), Leipzig 1983-1985.

hom. = Homiliae

Photiu Homiliai, ekdosis keimenu eisagoge kai scholia hypo B. Laurda ( Hellenika Paratema 12), Thessalonike 1959.

The Homilies of Photius, Patriarch of Constantinople, English trans., introd. and comm. by C. Mango (Dumbarton Oaks Studies 3), Cambridge, Mass. 1958.

Pol. Silv. chron. I = Polemius Silvius, Laterculus

Polemii Silvii Laterculus, in: Chronica Minora saec. IV. V. VI. VII., ed. Th. Mommsen, vol. I (MGH AA 9), Berlin 1892, 511-551.

Porph. Christ. = Porphyrios, Gegen die Christen

Porphyrius, „Gegen die Christen“. 15 Bücher, Zeugnisse, Frag­mente und Referate, hg. von A. von Harnack, Abh. der Königlich-Preußischen Akad. der Wissenschaften, Phil.-Hist. Klasse 1916,1, Berlin 1916 (= ders., Kleine Schriften zur Alten Kirche, Berliner Akademieschriften 1908-1930, mit einem Vorwort von J. Dummer [Opuscula 9/2] Leipzig 1980, 362-474).

Praxag. = Praxagoras von Athen

Praxagoras von Athen, in: F. Jacoby, Die Fragmente der grie­chi­schen Historiker, Zweiter Teil, Zeitgeschichte B, Spezial­geschichten, Autobiographien und Memoiren, Zeittafeln, Berlin 1929, 948-949 (Text; fr. 219).

B. Bleckmann, Zwischen Panegyrik und Geschichtsschreibung. Pra­xagoras und seine Vorgänger, in: M. Zimmermann (Hg.), Ge­schichts­schreibung und politischer Wandel im 3. Jh. n. Chr., Stutt­gart 1999, 203-228, hier 209 f. (Übers.).

Prisc. = Priskos

Priscus Panita, excerpta et fragmenta, ed. P. Carolla (BT), Berlin 2008.

Priscus Panites, in: Fragmenta historicorum graecorum, collegit, disposuit, notis et prolegomenis illustravit C. Müllerus, volumen quartum, Paris 1851, 69-110.

Priscus, in: Fragmenta historicorum graecorum, Londiniensi ed., pro­legomenis, annotatione, indicibus instruxit C. Müller, volumen quin­tum, pars prior, Paris 1870, 24-26 (Addenda).

Priscus, in: R. C. Blockley, The fragmentary classicising historians of the later Roman Empire. Eunapius, Olympiodorus, Priscus and Mal­chus, volume 2, Text, Translation and Historiographical Notes (ARCA 10), Liverpool 1983, 222-400.

The Fragmentary History of Priscus, transl. with an introd. by J. Given, Merchantville, N.J. 2014

Procop. = Prokop

Procopii Caesariensis opera omnia, recogn. J. Haury, ed. ste­re­o­ty­pa correctior, addenda et corrigenda adiecit G. Wirth, 4 Bde. (BT), Leip­zig 1962-1964.

Prokop, Werke. Griechisch-deutsch, ed. O. Veh, 4 Bände (Tus­cu­lum), München 1971.

aed. = De aedificiis libri VI

Goth. = De bello Gothico

Pers. = De bello Persico

Vand. = De bello Vandalico

Prosp. = Prosper Tiro von Aquitanien

Prosperi Tironis Epitoma chronicon, in: Chronica Minora saec. IV. V. VI. VII., ed. Th. Mommsen, vol. I (MGH AA 9), Berlin 1892, 341-485.

Epitoma Chronicon (MGH , AA 9: 385-499; chronicle from years 379 to 455), in: A. C. Murray (Hg.), From Roman to Merovingian Gaul. A Reader, Peterborough 2000, 62-76.

Prud. perist. = Prudentius, Liber peristephanon (CPL 1443)

Liber Peristefanon, in: Aurelii Prudentii Clementis Carmina, cura et studio M. P. Cunningham (CCSL 126), Turnhout 1966, 251-389.

Ptol. geog. = Ptolemaios, Geographia

Klaudios Ptolemaios, Handbuch der Geographie. Griechisch-Deutsch, Einleitung, Text und Übersetzung, Index, hg. von A. Stückel­berger und G. Graßhoff, 2 Bde., Basel 2006.

Ren. Frig.= Renatus Profuturus Frigeridus s. unter Greg. Tur. Franc.

Ruf. Fest. = Rufius Festus, Breviarium

Festus, Abrégé des hauts faits du peuple romain, texte établi et tra­duit par M.-P. Arnaud-Lindet (CUF. Série latine), Paris 2 2002.

The Breviarium of Festus, a critical edition with historical comm. by J. W. Eadie (Classical studies 5), London 1967.

M. L. Fele, Il breviarium di Rufio Festo, testo, trad. e comm. fi­lo­lo­gico con una introd. sullʼautore e lʼopera (Bibliotheca Weid­man­ni­ana 14), Hildesheim 2009.

Rufin. = Rufinus von Aquileia

hist. = Historia ecclesiastica

Eusebius Werke, Zweiter Band, Die Kirchengeschichte. Die latei­nische Übersetzung des Rufinus, hg. von E. Schwartz und Th. Mommsen, 3 Bände (GCS 9/1-3), Leipzig 1903-1909.

The Church History of Rufinus of Aquileia. Books 10 and 11, trans. with notes by Ph. R. Amidon, Oxford 1997.

Rufino, Storia della chiesa, trad., introd. e note a cura di L. Dat­tri­no (Testi patristici 54), Rom 2 1997.

hist. mon. = Historia monachorum

Tyrannius Rufinus, Historia monachorum sive de vita sanctorum patrum, hg. von E. Schulz-Flügel (PTS 34), Berlin 1990.

Schol. Lucan. = Lukanscholien

Scholia in Lucani bellum civile, ed. H. Usener, pars prior, Com­menta Bernensia, Leipzig 1869.

Serm. Arian. = Sermo Arianorum

Sermo Arrianorum, in: Antiarianische Schriften. Sermo Arria­no­rum, Contra sermonem Arrianorum, Collatio Cum Maximino Arri­anorum episcopo, Contra Maximinum Arrianum, eingel., übers. und hg. von H.-J. Sieben (AOW 48), Paderborn 2008, 46-63.

Sever. creat. = Severian von Gabala, De mundi creatione (CPG 4194)

PG 56,429-500

Severian of Gabala, Homilies on Creation and Fall, trans. with an introd. and notes by R. C. Hill, in: M. Glerup (Hg.), Commentaries on Genesis 1-3. Severian of Gabala and Bede the Venerable, Down­ers Grove 2010, 1-94.

Socr. = Sokrates, Historia ecclesiastica (CPG 6028)

Sokrates, Kirchengeschichte, hg. von G. Ch. Hansen (GCS N.F. 1), Berlin 1995.

Socrate de Constantinople , Histoire ecclésiastique, texte grec de lʼédition G. Ch. Hansen, traduit par P. Périchon et P. Maraval, introd. et notes P. Maraval, 4 Bände (SC 477; 493; 505; 506), Paris 2004-2007.

Sol. = Solinus, Collectanea rerum memorabilium

C. Iulii Solini Collectanea rerum memorabilium, iterum rec. Th. Mom­msen, ed. altera ex editione anni 1895 lucis ope expressa, Ber­lin 1958.

Soz. = Sozomenos, Historia ecclesiastica (CPG 6030)

Sozomenus, Kirchengeschichte, hg. von J. Bidez, eingel., zum Dr. be­sorgt und mit Registern vers. von G. Ch. Hansen (GCS N. F. 4), Ber­lin 2 1995.

Sozomenos, Historia ecclesiastica – Kirchengeschichte. Grie­chisch-deutsch, übers. und eingel. von G. Ch. Hansen, 4 Bände (FC 73/1-4), Turnhout 2004.

Sozomène, Histoire ecclésiastique, texte grec de lʼédition J. Bidez et G. Ch. Hansen (GCS), trad. par A.-J. Festugière, 4 Bände (SC 306; 418; 495; 516), Paris 1983-2008.

Strab.= Strabon, Geographica

Strabons Geographika. Mit Übersetzung und Kommentar, hg. von S. Radt, 10 Bde., Göttingen 2002-2011.

Sud. = Suda

Lexicographi Graeci, recogniti et apparatu critico instructi, volu­men 1, Suidae lexicon, ps. 1-5, ed. A. Adler, 5 Bände (Sammlung wis­sen­schaftlicher Commentare), Leipzig 1928-1938.

Sulp. Sev. = Sulpicius Severus

chron. = Chronica (CPL 474)

Chronica, in: Sulpicii Severi libri qui supersunt, rec. et commen­tario critico instruxit C. Halm (CSEL 1), Wien 1866, 1-105.

Sulpice Sévère, Chroniques, introd., texte critique, trad. et comm. par G. de Senneville-Grave (SC 441), Paris 1999.

dial. = Dialogi (CPL 477)

Dialogi, in: Sulpicii Severi libri qui supersunt, rec. et commentario critico instruxit C. Halm (CSEL 1), Wien 1866, 152-216.

Mart. = Vita s. Martini (CPL 475)

Vita Sancti Martini, in: Sulpicii Severi libri qui supersunt, rec. et commentario critico instruxit C. Halm (CSEL 1), Wien 1866, 107-137.

Sulpice Sévère, Vie de saint Martin, introd., texte et trad., comm. et index par J. Fontaine, 3 Bände (SC 133; 134; 135), Paris 1967-1969.

Sulpicius Severus, Vita Sancti Martini – Das Leben des Heiligen Mar­tin. Lateinisch/Deutsch, Übersetzung, Anmerkungen und Nach­wort von G. Huber-Rebenich, Stuttgart 2010.

Sulpicius Severus, Leben des heiligen Martin. Lateinisch und deutsch, eingel., übers. und mit Anmerkungen vers. von K. Smo­lak, Eisenstadt 1997.

Sym. Log. = Symeon Logothetes, Chronicon

Symeonis Magistri et Logothetae Chronicon, rec. S. Wahlgren (CFHB. Series Berolinensis 44), Berlin 2006.

Theophanes Continuatus, Ioannes Cameniata, Symeon Magister, Ge­orgius Monachus, rec. I. Bekker (CSHB 31), Bonn 1838, 603-760.

Sym. Metaphr. Vita Tim. = Symeon Metaphrastes Vita s. Timothei (BHG 1848)

PG 114,761-774

Ps.-Symeon

s. Symeon Logothetes, Chronicon

Synax. eccl. Const. = Synaxarium ecclesiae Constantinopolitanae

Synaxarium ecclesiae Constantinopolitanae, opera et studio H. De-le­haye (Propylaeum ad Acta Sanctorum Novembris), Brüssel 1902.

Synes. ep. = Synesios von Kyrene, Epistulae (CPG 5640)

Synésios de Cyrène, Correspondance. Lettres, texte établi par A. Garzya, traduit et commenté par D. Roques, 2 Bände (CUF. Série grecque), Paris 2 2003.

Synesius Cyrenensis Epistolae, A. Garzya rec. (SCL), Rom 1979.

Th(eo)dr. Lect. h.e. = Theodoros Lector, Historia tripartita (CPG 7502)

Theodoros Anagnostes, Kirchengeschichte, hg. von G. Ch. Han­sen (GCS N. F. 3), Berlin 2 1995.

Th(eo)dt. = Theodoretos von Kyrrhos

ep. = Epistulae (CPG 6239/6240)

Théodoret de Cyr, Correspondance, introd., texte critique, tradition et notes par Y. Azéma, 3 Bände, 1. und 2. Aufl. (SC 40; 98; 111), Paris 1964-1982.

epp. Paul. = Commentarius in omnes sancti Pauli Epistolas (CPG 6209)

PG 82,31-878.

h. rel. = Historia religiosa (CPG 6221)

Théodoret de Cyr, Histoire des moines de Syrie. „Histoire Philo­thée“, introd., texte critique, trad., notes par P. Canivet et A. Leroy-Molinghen, 2 Bände (SC 234; 257), Paris 1977/1979.

PG 82 1283-1496.

haer. = Compendium haereticarum fabularum (CPG 6223)

PG 83,335-556.

h.e. = Historia ecclesiastica (CPG 6222)

Theodoret, Kirchengeschichte, hg. von L. Parmentier, 3., durchges. Aufl., bearb. von G. Ch. Hansen (GCS 19 = GCS N. F. 5), Berlin 1998.

Théodoret de Cyr, Histoire ecclésiastique, texte grec de L. Par­mentier et G. Ch. Hansen (GCS, NF 5, 1998), introd. par A. Mar­tin, trad. par P. Canivet, revue et annotée par J. Bouffartigue u. a., 2 Bände (SC 501; 530), Paris 2006/2009.

Interpretatio in Ezechielem

PG 81,807-1256.

Them. or. = Themistios, Orationes

Themistii Orationes quae supersunt, rec. H. Schenkl, 3 Bde. (BT), Leipzig 1965-1974.

Themistios, Staatsreden, Übersetzung, Einführung und Erläuterung von H. Leppin (BGL) Stuttgart 1998.

Theophyl. Bulg. pass. XV mart. =Theophylaktos von Achrida, Historia martyrii XV martyrum (BHG 1199)

PG 126,151-222.

Thphl. Protosp. urin. =Theophylos Protospatharios, de urinis

J. L. Ideler, Physici et medici Graeci minores, Bd. 1, Berlin 1841, 261-283 (ND Amsterdam 1963).

Th(eo)phn. = Theophanes Confessor, Chronographia

Theophanis Chronographia, rec. C. de Boor, 2 Bände, Leipzig 1883/1885.

The Chronicle of Theophanes Confessor. Byzantine and Near Eastern History, A.D. 284-813, trans. with introd. and comm. by C. Mango and R. Scott with the assistance of G. Greatrex, Oxford 1997.

Urkunden/Dokumente zur Geschichte des Arianischen Streites

Athanasius Werke, Dritter Band, Erster Teil, Urkunden zur Ge­schichte des Arianischen Streites (318-328), hg. von H.-G. Opitz, 1. und 2. Lieferung, Berlin 1934-1935.

Athanasius Werke, Dritter Band , Erster Teil, Dokumente zur Ge­schichte des Arianischen Streites, 3. Lieferung, bis zur Ekthesis Makrostichos, hg. von H. Ch. Bren­necke, u. a., Berlin 2007.

Athanasius Werke, Dritter Band , Erster Teil, Dokumente zur Ge­schichte des Arianischen Streites, 4. Lieferung, bis zur Synode von Alexandrien 362, hg. von H. Ch. Bren­necke u. a., Berlin 2014.

Vit. Athan. arab. = Vita s. Athanasii ex arabico versa

PG 25,CCXLVI-CCLI

(Anonyme) Vit(a) Const(antini) (Konstantinvita)

BHG 364

M. Guidi, Un bios di Costantino, RAL Ser. 5,16 (1907) 304-340.

An anonymous Life of Constantine, in: J. Wilkinson, Jerusalem Pil­grims Before the Crusades, Warminster 1977, 202-204 (Teil­über­setzung).

BHG 365

H.-G. Opitz, Die Vita Constantini des Codex Angelicus 22, Byzan­tion 9 (1934) 535-593.

J. Bidez, Fragments nouveaux de Philostorge sur la vie de Con­stantin, Byzantion 10 (1935) 403-437 (Notes complémentaires von P. Heseler u. J. Bidez: ebd. 438-442) (abgedruckt in der 3. Auf­l. von Bidez, Philostorgius unter „Berichtigungen und Nach­träge“, 363-392).

F. Halkin, Lʼempereur Constantin converti par Euphratas, AB 78 (1960) 5-17 bzw. ders., Etudes d’épigraphie grecque et d’hagio­gra­phie byzantine, London 1973, Nr. 14.

F. Beetham, A Byzantine Life of Constantine (BHG 365 – com­monly known as the Opitz-Vita), in: R. Alston / S. N. C. Lieu (Hgg.), Aspects of the Roman East, Turnhout 2007, 173-230.

Vita sancti Gregentii (BHG 705-706i)

Life and Works of Saint Gregentios, Archbishop of Taphar. Intro­duction, critical edition and translation, ed. by A. Berger, (Millen­nium-Studien 7), Berlin 2006.

Ps.-Zacharias, Historia ecclesiastica

The Chronicle of Pseudo-Zachariah Rhetor, Church and War in Late Antiquity, ed. by G. Greatrex, trans. by R. R. Phenix and C. B. Horn (TTH 55), Liverpool 2011.

Zonar. = Zonaras

Ioannis Zonarae Epitome historiarum. cum C. Ducangii suisque annotationibus, ed. L. Dindorfius, 6 Bände, Leipzig 1868-1875.

Ioannis Zonarae, Epitomae historiarum, libri XIII-XVIII, ed. Th. Büttner-Wobst (CSHB 31), Bonn 1897.

The History of Zonaras. From Alexander Severus to the death of Theodosius the Great, trans. by Th. M. Banchich and E. N. Lane, introd. and comm. by Th. M. Banchich, London 2009 (Teilüber­setzung).

Zos. = Zosimos

Zosime, Histoire nouvelle, texte établi et traduit par F. Paschoud, 5 Bände (I-III 2), 1./ 2 Aufl. (CUF. Série grecque ), Paris 1979-2000.

Zosimos, Neue Geschichte, übers. und eingel. von O. Veh, durch­ges. und erl. von S. Rebenich (BGL), Stuttgart 1990.

III. Literatur

Im Literaturverzeichnis sind nur Titel aufgeführt, die in Einleitung und Kommentar mehr als einmal zitiert werden. Die Zeitschriftentitel folgen den Siglen der Année Philologique.

K. Altmayer, Die Herrschaft des Carus, Carinus und Numerianus als Vorläufer der Tetrarchie (Historia. Einzelschriften 230) Stuttgart 2014.

A. Arjava, Zum Gebrauch der griechischen Rangprädikate des Senatorenstandes in den Papyri und Inschriften, Tyche 6 (1991) 17–35.

M. L. Astarita, Avidio Cassio, Rom 1983.

H. R. Baldus, Uranius Antoninus. Münzprägung und Geschichte (Antiquitas 3,11) Bonn 1971.

B. Baldwin, Eusebius and the siege of Thessalonica, RhM 124 (1981) 291–96.

B. Bleckmann, Die Alamannen im 3. Jahrhundert. Althistorische Bemerkungen zur Ersterwähnung und zur Ethnogenese, MH 59 (2002) 145–71.

B. Bleckmann, Die Identität des Profanhistorikers Euseb, in: K. Jebramcik / F. Goßler (Hgg.), Studentische Festschrift zur Verabschiedung von Professor Dr. phil. Jörg A. Schlumberger, Fürth 2005, 218–27.

B. Bleckmann, Die Reichskrise des III. Jahrhunderts in der spätantiken und byzantinischen Geschichtsschreibung. Untersuchungen zu den nachdionischen Quellen der Chronik des Johannes Zonaras (Quellen und Forschungen zur antiken Welt 11) München 1992.

H. Blümner, Technologisches (Schwefel, Alaun und Asphalt im Alterthum), in: Festschrift zur Begrüssung der … XXXIX. Versammlung deutscher Philologen und Schulmänner, Zürich 1887, 23–39.

H. Brandt, Die Historia Augusta, Philostrat und Asinius Quadratus, ZPE 104 (1994) 78–80.

M. F. A. Brok, Ein spätrömischer Brandpfeil nach Ammianus, Saalburg-Jahrbuch 35 (1978) 57–60.

J.-P. Callu, D’Evagre à l’Histoire Auguste, in: Ders., Culture profane et critique des sources de l’Antiquité tardive. Trente et une études de 1974 à 2003, Rom 2006, 307–23 (= G. Bonamente, F. Paschoud [Hgg.], HAC Genevense 1991, Bari 1994, 71–87).

H. Castritius / M. Springer, Wurde der Name der Alemannen doch schon 213 erwähnt?, in: U. Ludwig / Th. Schilp (Hgg.), Nomen et Fraternitas, Berlin 2008, 431–49.

P. De Cicco, L’Historien Eusèbe (de Nantes?). Nouvelles perspectives. Revue des Études Tardo-antiques 3 (2013/14) 211–42.

J. D. Denniston, The Greek Particles, Oxford 21954.

K. Dietz, Senatus contra principem. Untersuchungen zur senatorischen Opposition gegen Kaiser Maximinus Thrax (Vestigia 29) München 1980.

A. v. Domaszewski, Die Personennamen in der Historia Augusta (Sitzungsberichte d. Heidelberger Akad. d. Wiss., Phil.-Hist. Klasse, Jahrgang 1918, 13) Heidelberg 1918.

P. Goukowsky, Un imitateur tardif d’Hérodote: Eusèbe, historien des Césars, in: C. Brixhe (Hg.), La koiné grecque antique. Vol. 2: la concurrence, Nancy 1996, 171–201.

A. v. Gutschmid, Kleine Schriften, Bd. 5: Schriften zur römischen und mittelalterlichen Geschichte und Literatur, Leipzig 1894.

H. Halfmann, Die Senatoren aus den kleinasiatischen Provinzen des römischen Reiches vom 1. bis 3. Jahrhundert, in: Colloquio internazionale AIEGL su epigrafia e ordine senatorio (Tituli 5) Rom 1982, 603–50.

U. Hartmann, Die Geschichtsschreibung, in: Johne, Zeit der Soldatenkaiser 893–924.

U. Hartmann, Das palmyrenische Teilreich (Oriens et Occidens 2) Stuttgart 2001.

U. Hartmann, Mareades – ein sasanidischer Quisling?, in: J. Wiesehöfer, Ph. Huyse (Hgg.), Ērān ud Anērān. Studien zu den Beziehungen zwischen dem Sasanidenreich und der Mittelmeerwelt (Oriens et Occidens 13) Stuttgart 2006, 105–42.

P. Herrmann, Inschriften von Sardeis, Chiron 23 (1993) 233–66.

P. Janiszewski, The Missing Link. Greek Pagan Historiography in the Second Half of the Third Century and in the Fourth Century AD (JJP Suppl. 6) Warschau 2006.

E. Jeffreys, Malalas’ sources, in: Dies., B. Croke, R. Scott (Hgg.), Studies in John Malalas (Byzantina Australiensia 6) Sydney 1990, 167–216.

K.-P. Johne (Hg.), Die Zeit der Soldatenkaiser. Krise und Transformation des Römischen Reiches im 3. Jahrhundert n. Chr. (235–284), Berlin 2008.

C. P. Jones, The Historian Philostratus of Athens, CQ 61 (2011) 320–22.

F. Lammert, Art. Malleolus 1, RE 14,1 (1928) 908 f.

E. Kettenhofen, Die römisch-persischen Kriege des 3. Jahrhunderts n. Chr. nach der Inschrift Šāhpuhrs I. an der Ka‘be-ye Zartošt (ŠKZ), Wiesbaden 1982.

R. Laqueur, Art. Eusebios 30a, RE Suppl. 5 (1931) 221–23.

H. Lausberg, Handbuch der literarischen Rhetorik. Eine Grundlegung der Literaturwissenschaft, Stuttgart 42008.

C. F. Lehmann-Haupt, Art. Tigranokerta, RE 6A,1 (1936) 981–1007.

A. Luther, Das gallische Sonderreich, in: Johne, Zeit der Soldatenkaiser 325–41.

Ch. Mallan / C. Davenport, Dexippus and the Gothic Invasions: Interpreting the New Vienna Fragment (Codex Vindobonensis Hist. gr. 73, ff. 192v–193r), JRS 105 (2015) 203–26.

E. Manni, Asinio Quadrato e l’arcaismo erodeteo nel III secolo d. C., Studi di storiografia antica in memoria di L. Ferrero, Turin 1971, 191–201.

G. Martin / J. Grusková, „Dexippus Vindobonensis“ (?). Ein neues Handschriftenfragment zum sog. Herulereinfall der Jahre 267/68, WSt 127 (2014) 101–20.

K. Münscher, Die Philostrate (Philologus Suppl. 10) Leipzig 1907, 469–558.

A. Németh, The Mynas codex and the Bibliotheca Corviniana, in: Ch. Gastgeber u. a. (Hg.), Matthias Corvinus und seine Zeit. Europa am Übergang vom Mittelalter zur Neuzeit zwischen Wien und Konstantinopel, Wien 2011, 155–78.

Page, Further Greek Epigrams s. unter Anth. Pal.

I. Piso, Bemerkungen zu Dexippos Vindobonensis (I), GFA 18 (2015) 199–215.

Ph. Probert, Ancient Greek Accentuation, Oxford 2006.

H. Schöne, Ueber den Mynascodex der griechischen Kriegsschriftsteller in der Pariser Nationalbibliothek, RhM 53 (1898) 432–47.

E. Schwartz, Art. Asinius 31, RE 2 (1896) 1603 f.

H. Sivan, The historian Eusebius (of Nantes), JHS 112 (1992) 158–63.

W. Stegemann, Art. Onasimos, RE 18,1 (1939) 406–408.

E. Tidner, De particulis copulativis apud Scriptores Historiae Augustae quaestiones selectae, Diss. Uppsala 1922.

G. Zecchini, Asinio Quadrato storico di Filippo l’Arabo, ANRW II, 34,4, Berlin 1998, 2999–3021.

G. Zecchini, La storiografia greca dopo Dexippo e l’Historia Augusta, Historiae Augustae Colloquium Maceratense, Bari 1995, 297–309 = Ders., Ricerche di storiografia latina tardoantica II. Dall’Historia Augusta a Paolo Diacono, Rom 2011, 31–40 (nach dieser Ausgabe zitiert).

G. Zecchini, Qualche ulteriore riflessione su Eusebio di Nantes e l’EKG, HAC Genevense 1998, Bari 1998, 331–44.

V. Aiello, La Pars Constantiniana degli Excerpta Valesiana. Intro-duzione, testo e commento storico, Messina 22014.

F. Alidoust, Natio molestissima. Römerzeitliche Perserbilder von Cicero bis Ammianus Marcellinus, Gutenberg 2018.

K. Altmayer, Die Herrschaft des Carus, Carinus und Numerianus als Vorläufer der Tetrarchie, Stuttgart 2014.

M. Antiqueira, Festus the Epitomator? The “Historical Monograph” of Festus, in: O. Devillers / B. B. Sebastiani (Hgg.), Sources et modèles des historiens anciens, Bordeaux 2018, 295–305.

B. Baldwin, Festus the Historian, Historia 27 (1978) 197–217.

T. D. Barnes, Jerome and the Origo Constantini, Phoenix 43 (1989) 158–161.

T. D. Barnes, The Lost Kaisergeschichte and the Latin Historical Tra-dition, Bonner Historia Augusta Colloquium 1968/1969, Bonn 1970, 13–43.

T. D. Barnes, The Sources of the „Historia Augusta“, Brüssel 1978.

T. D. Barnes, Rez. zu Eadie, JRS 58 (1968) 263–65.

S.-P. Bergjan / S. Elm (Hgg.), Antioch II. The many faces of Antioch: Intellectual exchange and religious diversity, CE 350–450, Tübingen 2018.

Bertrand-Dagenbach, Vie d’Alexandre Sévère s. unter Hist. Aug.

Bettenworth / Schenk, Rufius Festus s. unter Ruf. Fest.

H. W. Bird, The Breviarium ab urbe condita of Eutropius, Liverpool 1993.

H. W. Bird, Eutropius and Festus: Some reflections on the empire and imperial policy in A. D. 369/370, Florilegium 8 (1986) 11–22.

H. W. Bird, A Strange Aggregate of Errors for A. D. 193, CB 65 (1989) 95–8.

A. Birley, Further notes on HA Severus, in: G. Bonamente / F. Paschoud (Hgg.), Historiae Augustae Colloquium Genevense, Bari 1994, 19–42.

A. Birley, Septimius Severus. The African Emperor, London 21999.

B. Bleckmann, Überlegungen zur Enmannschen Kaisergeschichte und zur Formung historischer Traditionen in tetrarchischer und konstantinischer Zeit, in: G. Bonamente / K. Rosen (Hgg.), Historiae Augustae Colloquium Bonnense, Bari 1997, 11–37.

J. Bleicken, Augustus. Eine Biographie, Berlin 1998.

W. den Boer, Some Minor Roman Historians, Leiden 1972

J. den Boeft u. a., Philological and Historical Commentary on Ammianus Marcellinus, 9 Bde., Leiden 1998–2018.

M. F. A. Brok, Rez. zu Eadie, Mnemosyne 23,3 (1970) 322–24.

R. W. Burgess, A Common Source for Jerome, Eutropius, Festus, Am-mianus, and the Epitome de Caesaribus between 358 and 378, along with further thoughts on the date and nature of the Kaisergeschichte, CPh 100 (2005) 166–92.

R. W. Burgess, Jerome and the Kaisergeschichte, Historia 44 (1995) 349–369.

R. W. Burgess, On the Date of the Kaisergeschichte, CPh 90 (1995) 111–128.

R. W. Burgess, Principes cum tyrannis: Two Studies on the Kaisergeschichte and its Tradition, CQ 43 (1993) 491–500.

A. Cameron, The Last Pagans of Rome, New York 2011.

A. Cameron, Rez. zu Eadie, CR 19,3 (1969) 305–307.

A. Cappelli, Lexicon abbreviaturarum: Wörterbuch lateinischer und italienischer Abkürzungen, Leipzig 21928.

A. Chastagnol, Histoire Auguste. Les empereurs romains des IIe et IIIe siècles, Paris 1994.

A. Chastagnol, L’utilisation des “Caesares” d’Aurélius Victor dans l’Histoire Auguste, Bonner Historia Augusta Colloquium 1966/1967, Bonn 1968, 53–65.

F. Chausson, Severus, XVII,5–XIX,4: une identification?, in: G. Bonamente (Hg.), Historiae Augustae Colloquium Bonnense (1994), Bari 1997, 97–113.

A. Chauvot, Opinions romaines face aux barbares au IVe siècle ap. J.-C., Paris 1998.

E. Cizek, La poètique de l’histoire dans les abrégés du IVe siècle ap. J.-C., RPh 68,1 (1994) 107–29.

G. M. Cohen, The Hellenistic settlements in the East from Armenia and Mesopotamia to Bactria and India, Berkeley 2013

A. Cohn, Quibus ex fontibus S. Aurelii Victoris et libri de Caesaribus et epitomes undecim capita priora fluxerint, Leipzig 1884.

A. E. Cooley, Res Gestae Divi Augusti s. unter August. RG.

H. Dessau, Über Zeit und Persönlichkeit der Scriptores Historiae Au-gustae, Hermes 24 (1889) 337–92.

J. W. Drijvers, The forgotten reign of the emperor Jovian (363–364), Oxford 2022.

J. W. Eadie, The Breviarium of Festus: A fragment in Copenhagen, BICS 14 (1967) 93–5.

P. Edwell, Rome and Persia at war: Imperial competition and contact, Abingdon 2021.

S. Elm, Death and the Tigris: Does Later Roman Historiography present an Antiochene agenda? (Eutropius and Festus), in: Bergjan / Elm, Antioch II., 163–89.

K. Ehling / G. Weber (Hgg.), Konstantin der Grosse. Zwischen Sol und Christus, Darmstadt 2011.

A. Enmann, Eine verlorene Geschichte der römischen Kaiser und das Buch De viris illustribus urbis Romae. Quellenstudien, Philologus Suppl. 4 (1884) 337–501 (erschienen 1883).

Fele, Breviarium, s. unter Ruf. Fest.

M. L. Fele, Le clausole del Breviarium di Festo, Hildesheim 1996.

Fleury, De rebus bellicis, s. unter Anon. Reb. Bell.

W. Förster, Die Escorialhandschrift des Breviarium Rufi Festi, WS 1 (1879) 303–9.

P. François, Rez. zu Arnaud-Lindet, Latomus 55,2 (1996) 415–18.

J. Fündling, Kommentar zur Historia Augusta. Vita Hadriani, 2 Bde., Bonn 2006.

F. Gasti, La letteratura tardolatina. Un profilo storico (secoli III–VII d.C.), Rom 2020.

R. Ghirshman, Iran. Parther und Sasaniden, München 1962.

T. Glas, Valerian. Kaisertum und Reformansätze in der Krisenphase des Römischen Reiches, Paderborn 2014.

T. Gnoli, Aureliano nel IV secolo, in: ders., Aspetti di Tarda Antichità. Storici, storia e documenti del IV secolo d. C., Bologna 2019.

A. Goltz / U. Hartmann, Valerianus und Gallienus, in: Johne, Die Zeit der Soldatenkaiser, Bd. 1, 223–95.

A. Goltz / H. Schlange-Schöningen (Hgg.), Das Zeitalter Diokletians und Konstantins. Bilanz und Perspektiven der Forschung, Köln 2022.

Goulet, Eunape de Sardes s. unter Eunap.

S. Grote, Another look at the Breviarium of Festus, CQ 61 (2011) 704–21.

K. Harper, Pandemics and Passages to Late Antiquity: Rethinking the Plague of c. 249–70, JRA 28 (2015) 223–60.

W. Hartke, De saeculi quarti exeuntis historiarum scriptoribus quaestiones, Leipzig 1932.

U. Hartmann, Der spätantike Philosoph. Die Lebenswelten der paganen Gelehrten und ihre hagiographische Ausgestaltung, 3 Bde., Bonn 2018.

U. Hartmann, Das palmyrenische Teilreich, in: Johne, Die Zeit der Soldatenkaiser, Bd. 1, 343–78.

U. Hartmann, Die Ziele der Orientpolitik Trajans, in: R. Rollinger et al. (Hgg.), Interkulturalität in der Alten Welt, Wiesbaden 2010, 591–633.

S. R. Hauser, Art. Seleukeia-Ktesiphon RAC 30 (2021) 234–51.

R. Helm, Hieronymus und Eutrop, RhM 76 (1927) 138–70 und 254–306.

E. Herkommer, Die Topoi in den Proömien der römischen Geschichtswerke, Diss. Tübingen 1968.

E. Hohl, Die Historia Augusta und die Caesares des Aurelius Victor, Historia 4 (1955) 220–228.

B. Isaac, The meaning of the terms limes and limitanei in ancient sources, in: ders., The Near East under Roman rule, Leiden 1998, 345–87 (= JRS 78 [1988] 125–47.

K.-P. Johne (Hg.), Die Zeit der Soldatenkaiser. Krise und Transformation des Römischen Reiches im 3. Jahrhundert n. Chr. (235–284), Berlin 2008.

A. H. M. Jones, The Later Roman Empire, London 1964.

G. Kelly, Ammianus, Valens, and Antioch, in: Bergjan / Elm, Antioch II., 137–62.

G. Kelly, The Roman World of Festus’ Breviarium, in: C. Kelly u. a. (Hgg.), Unclassical traditions. Volume I: Alternatives to the classical past in Late Antiquity, Oxford 2010, 72–89.

D. Kienast / W. Eck / M. Heil, Römische Kaisertabelle. Grundzüge einer römischen Kaiserchronologie, Darmstadt 62017.

S. Kiss, Schéma narratif et subjectivité du narrateur chez quelques his-toriens de l’Antiquité tardive, Pallas 102 (2016) 255–63.

Ch. Körner, Philippus Arabs. Ein Soldatenkaiser in der Tradition des antoninisch-severischen Prinzipats, Berlin 2002.

A. Kühnen, Die Imitatio Alexandri in der römischen Politik, Münster 2008.

B. Leadbetter, Galerius and the will of Diocletian, London 2009.

N. Lenski, Failure of Empire. Valens and the Roman State in the Fourth Century A.D., Berkeley 2002.

C. Lerouge, L’image des Parthes dans le monde gréco-romain, Stuttgart 2007.

C. S. Lightfoot, Trajan’s Parthian War and the Fourth Century Perspective, JRS 80 (1990) 115–26.

B. Löfstedt, Zum Gebrauch der lateinischen distributiven Zahlwörter, Eranos 56 (1958) 71–117 und 188–223.

F. K. Maier, Palastrevolution. Der Weg zum hauptstädtischen Kaisertum im Römischen Reich des vierten Jahrhunderts, Paderborn 2019.

Mango / Scott s. unter Thphn.

B. Manuwald, Das Gallische Sonderreich in literarischen Quellen, in: Th. Fischer (Hg.), Die Krise des 3. Jahrhunderts n. Chr. und das Gallische Sonderreich, Wiesbaden 2012, 13–27.

M. Marciak, Sophene, Gordyene, and Adiabene. Three Regna Minora of Northern Mesopotamia Between East and West, Leiden 2017.

G. Marconi, Rez. zu Fele, Rivista di cultura classica e medioevale 52,2 (2010) 423–5.

M. McCormick, Eternal victory. Triumphal rulership in late antiquity, Byzantium, and the early medieval West, Cambridge 1986.

N. McLynn, The Persian expedition, in: Rebenich / Wiemer, A companion to Julian the Apostate, 293–325.

M. Meier, Art. Seuche, RAC 30 (2021), 421–56.

Ch. Michels, Antoninus Pius und die Rollenbilder des römischen Prin-ceps. Herrscherliches Handeln und seine Repräsentation in der Hohen Kaiserzeit, Berlin 2018.

A. Momigliano, Pagan and Christian historiography in the fourth century A.D., in: Ders. (Hg.), The Conflict between Paganism and Christianity, Oxford 1963, 79–99.

Th. Mommsen, Über die Quellen der Chronik des Hieronymus, Ge-sammelte Schriften Bd. 7, Berlin 1909, 606–32.

I. Moreno Ferrero, Estructuras narrativas y léxico en el Breviario de Festo: las partículas, in: C. Codoñer u. a. (Hgg.) Stephanion: Homenaje a M. C. Giner, Salamanca 1988, 233–40.

K. Mosig-Walburg, Römer und Perser. Vom 3. Jahrhundert bis zum Jahr 363 n.Chr., Gutenberg 2009.

B. Mouchová, Das Breviarium des Festus und seine Adressaten, Graeco-Latina Brunensia 14 (2009) 143–56.

V. Neri, Medius princeps. Storia e immagine di Costantino nella storio-grafia latina pagana, Bologna 1992.

Nickbakht, Einleitung, s. unter Aur. Vict.

A. Pabst, Quintus Aurelius Symmachus, Reden, Darmstadt 1989.

F. Paschoud, Chronique d’historiographie tardive, AnTard 18 (2010) 309–320.

Paschoud, Zosime s. unter Zos.

M. Peachin, The purpose of Festus’ Breviarium, Mnemosyne 38 (1985) 158–61.

H. Peter, Die geschichtliche Litteratur über die römische Kaiserzeit bis Theodosius I., Bd. 2, Leipzig 1897.

G. Pfund, Von Picus bis Licinius. Historischer Kommentar zu den Chronica urbis Romae im Chronographen von 354, Stuttgart 2021.

A. Piras, Rez. zu Fele, Latomus 70,3 (2011) 885 f.

W. Portmann, Die 59. Rede des Libanios und das Datum der Schlacht von Singara, ByzZ 82 (1989) 1–18.

M. Raimondi, Il Breviarium di Festo e il funzionariato cappadoce alla corte di Valente, Historia 55,2 (2006) 191–206.

S. Rebenich / H.-U. Wiemer (Hgg.), A Companion to Julian the Apostate, Leiden 2020.

M. D. Reeve, Rez. zu Arnaud-Lindet, Gnomon 69 (1997) 508–13.

D. Rohrbacher, The Historians of Late Antiquity, London 2002.

D. Rohrbacher, Enmann’s „Kaisergeschichte“ from Augustus to Domitian, Latomus 68 (2009) 709–19.

F. von Saldern, Studien zur Politik des Commodus, Rahden/Westf. 2003.

M. Schanz / C. Hosius (Hgg.), Festus, in: Die Litteratur des vierten Jahrhunderts (= HdbAW 8.4.1), München 21914, 82–4.

J. Schulde, Rome, Parthia, and the politics of peace, London 2020.

J. Schlumberger, Die Epitome de Caesaribus. Untersuchungen zur heidnischen Geschichtsschreibung des 4. Jahrhunderts, München 1974.

W. Schmid, Eutropspuren in der Historia Augusta. Ein Beitrag zum Problem der Datierung der Historia Augusta, Bonner Historia Augusta Colloquium 1963, Bonn 1964, 123–33.

P. L. Schmidt, Eusebius von Nantes (von Myndos?), in: J.-D. Berger u. a., Die Literatur im Zeitalter des Theodosius (374–430 n. Chr.). Erster Teil (HdbAW 8.6.1), München 2020, 623–43.

P. L. Schmidt, Eutropius, in: R. Herzog (Hg.): Restauration und Erneu-erung. Die lateinische Literatur von 284 bis 374 n. Chr. (= HdbAW 8.5), München 1989, 207–10.

P. L. Schmidt, Rufius Festus, in: R. Herzog (Hg.): Restauration und Er-neuerung. Die lateinische Literatur von 284 bis 374 n. Chr. (= HdbAW 8.5), München 1989, 201–7.

M. Sehlmeyer, Geschichtsbilder für Pagane und Christen. Res Romanae in den spätantiken Breviarien, Berlin 2009.

K. Strobel, Kaiser Traian. Eine Epoche der Weltgeschichte, Regensburg 22019.

I. Schön, Die spätlateinischen Kurzbiographien von Augustus bis Domitian und die sogenannte Enmannsche Kaisergeschichte, Diss. Berlin 1953.

J. B. Solodow, Raucae, tua cura, palumbes, Study of a Poetic Word Order, HSCPh 90 (1986) 129–53.

Swain, Themistius and Valens s. unter Themist.

D. Sperber, Calculo–Logistes–Ḥashban, CQ 19,2 (1969) 374–8.

W. Suerbaum, Vom Antiken zum Frühmittelalterlichen Staatsbegriff. Über Verwendung und Bedeutung von res publica, regnum, imperium und status von Cicero bis Jordanes, Münster 31977.

R. Syme, Emperors and Biography. Studies in the Historia Augusta, Oxford 1971.

L. Van Hoof / P. Van Nuffelen, The Fragmentary Latin Histories of Late Antiquity (AD 300–620). Edition, Translation and Commentary, Cambridge 2020.

M. Verweij, The Festus Manuscript in Brussels: Adventures and errors concerning MS 4659 of the Royal Library of Belgium, In Monte Artium 12 (2019) 121–40.

C. Wagener, Eutropius, Philologus 45 (1886) 509–51.

J. Wienand (Hg.), Contested Monarchy. Integrating the Roman Empire in the Fourth Century AD, Oxford 2015.

M. Winterbottom, Rez. zu Arnaud-Lindet, CR 45 (1995) 264 f.

E. Wölfflin, Das Breviarium des Festus, Archiv für Lateinische Lexi-kographie und Grammatik 13 (1904) 69–97 und 173–80.

G. Zecchini, Qualche ulteriore riflessione su Eusebio di Nantes e sull’EKG (1999), in: ders., Ricerche di storiografia latina tardoantica II. Dall’ Historia Augusta a Paolo Diacono, Rom 2011, 59–71.

S. Zinsli, Kommentar zur Vita Heliogabali der Historia Augusta, Bonn 2014.

A. Alföldi, Die monarchische Repräsentation im römischen Kaiserreiche, Darmstadt 1970.

K. Altmayer, Die Herrschaft des Carus, Carinus und Numerianus als Vor- läufer der Tetrarchie, Stuttgart 2014.

J. G. C. Anderson, The Genesis of Diocletian’s Provincial Re-Organiza- tion, JRS 22 (1932) 24–32.

W. A. Baehrens, Ad Sexti Aurelii Victoris librum de Caesaribus ceteros- que libros sub eius nomine traditos, Mnemosyne n. s. 40 (1912) 251– 57.

W. A. Baehrens, Bericht über die Literatur zu einigen wichtigen römischen Schriftstellern des 3. und 4. Jahrhunderts aus den Jahren 1910/11–1924, III. Aurelius Victor und die auf seinen Namen überlieferten Schriften, JAW 208 (1926) 1–18.

W. A. Baehrens, Vermischtes über lateinischen Sprachgebrauch, Glotta 4,3 (1913) 265–80.

N. Baker-Brian / S. Tougher (Hgg.), The Sons of Constantine, AD 337– 361, Cham 2020.

A. Barbero, Costantino il vincitore, Rom 2016.

P. Barceló, Constantius II. und seine Zeit, Stuttgart 2004.

T. D. Barnes, Constantine and Eusebius, Cambridge, Mass. 1981.

T. D. Barnes, Constantine. Dynasty, Religion and Power in the Later Ro- man Empire, Chichester 2011.

T. D. Barnes, The New Empire of Diocletian and Constantine, Cambridge, Mass. 1982.

H. Bauer / Ch. Morselli, Forum Nervae , in: LTUR II, Rom 1995.

N. H. Baynes, Three Notes on the Reforms of Diocletian and Constantine, JRS 15 (1925) 195–208.

G. de la Bédoyère, Praetorian. The Rise and Fall of Rome’s imperial body- guard, New Haven 2017.

Bertrand-Dagenbach, Histoire Auguste s. unter Hist. Aug.

H. W. Bird, A Note on De Caesaribus 34,7–8, CJ 67 (1972), 360 f.

H. W. Bird, Diocletian and the Deaths of Carus, Numerian and Carinus, Latomus 35 (1976) 123–32.

H. W. Bird, Julian and Aurelius Victor, Latomus 55 (1996) 870–4.

H. W. Bird, Liber de Caesaribus s. unter Aur. Vict. Caes.

H. W. Bird, Sextus Aurelius Victor. A Historiographical Study, Liverpool 1984.

A. R. Birley, The Roman Government of Britain, Oxford 2005.

B. Bleckmann, Der Bürgerkrieg zwischen Constantin II. und Constans (340 n. Chr.), Historia 52 (2003) 225–50.

B. Bleckmann, Constantina, Vetranio und Gallus Caesar, Chiron 24 (1994) 29–68.

B. Bleckmann, Constantine, Rome, and the Christians, in: Wienand, Con- tested Monarchy 309–29.

B. Bleckmann, Constantinus tyrannus. Das negative Konstantinsbild in der paganen Historiographie und seine Nuancen, in: A. J. Turner u. a. (Hgg.), Private and Public Lies. The Discourse of Despotism and De- ceit in the Graeco-Roman World, Leiden 2010, 343–54.

B. Bleckmann, Art. Constantius Gallus, JbAC 51 (2008) 231–37.

B. Bleckmann, Gallus, César de l’Orient?, in: F. Chausson / E. Wolff (Hgg.), Consuetudinis amor. Fragments d’histoire romaine (IIe–VIe siècles) offerts à Jean-Pierre Callu, Rom 2003, 45–56.

B. Bleckmann, Konstantin der Große, Reinbek 1996.

B. Bleckmann, Die konstantinische Wende. Bemerkungen zur antiken Wahrnehmung der Regierung Konstantins als „Wende“, in: S. Freund u. a. (Hgg.), Von Zeitenwenden und Zeitenenden. Reflexion und Kon- struktion von Endzeiten und Epochenwenden, Stuttgart 2015, 31–43.

B. Bleckmann, Die Reichskrise des III. Jahrhunderts in der spätantiken und byzantinischen Geschichtsschreibung, München 1992.

B. Bleckmann, Die severische Familie und die Soldatenkaiser, in: H. Tem- porini-Gräfin Vitzthum (Hg.), Die Kaiserinnen Roms, München 2002, 265–339.

B. Bleckmann, Späte historiographische Quellen zu Konstantin dem Gro- ßen, in: A. Demandt / J. Engemann (Hgg.), Konstantin der Große. Ge- schichte – Archäologie – Rezeption, Trier 2006, 21–30.

B. Bleckmann, Überlegungen zur Enmannschen Kaisergeschichte und zur Formung historischer Traditionen in tetrarchischer und konstantinischer Zeit, in: G. Bonamente / K. Rosen (Hgg.), Historiae Augustae Colloqui- um Bonnense, Bari 1997, 11–37.

L. de Blois, Image and Reality of Roman Imperial Power in the Third Century AD, London 2019.

W. den Boer, Rez. zu Dufraigne, Aurelius Victor, Mnemosyne 4. S. 30,3 (1977) 333 f.

W. den Boer, Some Minor Roman Historians, Leiden 1972.

G. Bonamente, Minor Latin historians of the fourth century A.D., in: G. Marasco (Hg.), Greek and Roman historiography in late antiquity, Lei- den 2003, 85–125.

G. Bonamente / F. Fusco (Hgg.), Costantino il Grande dall’antichità all’U- manesimo, 2 Bde., Macerata 1993

D. Boschung / W. Eck (Hgg.), Die Tetrarchie. Ein neues Regierungssys- tem und seine mediale Präsentation, Wiesbaden 2006.

C. Brakman, Notulae ad historicos Romanos, Revue de l’instruction pub- lique en Belgique 56 (1913) 77–84.

H. Brandt, Kommentar zur Vita Maximi et Balbini der Historia Augusta, Bonn 1996.

T. Burkard / M. Schauer, Lehrbuch der lateinischen Syntax und Semantik, Darmstadt 52012.

D. W. Burgersdijk / A. J. Ross (Hgg.), Imagining Emperors in the Later Roman Empire, Leiden 2018.

R. W. Burgess, Roman Imperial Chronology and Early-Fourth-Century Hi- storiography, Stuttgart 2014.

R. W. Burgess, The Summer of Blood. The “Great Massacre” of 337 and the Promotion of the Sons of Constantine, DOP 62 (2008) 5–51.

A. D. E. Cameron, Two Glosses in Aurelius Victor, CR 15 (1965) 20 f.

A. Carandini, The Atlas of Ancient Rome. 2 Bde., Princeton 2012.

L. Cardinali, Aurelii Victoris Liber de Caesaribus. Incerti auctoris Epitome de Caesaribus. Concordantiae et Indices: 2 Bde., Hildesheim 2012.

M. Casella, Galerio. Il tetrarca infine tollerante, Rom 2017.

A. Chastagnol, Histoire Auguste. Les empereurs romains des IIe et IIIe siècles, Paris 1994.

A. Chastagnol, Les fastes de la Préfecture de Rome au Bas-Empire, Paris 1962.

A. Chastagnol, Le Préfecture urbaine à Rome sous le Bas-Empire, Paris 1960.

A. Chauvot, Opinions romaines face aux barbares au IVe siècle ap. J.-C., Paris 1998.

K. Christ, Kaiserideal und Geschichtsbild bei Sextus Aurelius Victor, Klio 87 (2005) 177–200.

A. Cohn, Quibus ex fontibus S. Aurelii Victoris et Libri de Caesaribus et Epitomes undecim capita priora fluxerint. Diss. Berlin 1884.

J. G. Cook, Crucifixion in the Mediterranean World, Tübingen 22019.

P. B. Corbett, The «De Caesaribus» attributed to Aurelius Victor: points arising from an examination of the mss and of the Teubner edition of F. Pichlmayr, Scriptorium 3,2 (1949) 254–57

P. B. Corbett, One word less, CPh 60 (1965) 119.

S. Corcoran, The Empire of the Tetrarchs. Imperial Pronouncements and Government AD 284–324, Oxford 1996.

E. Courtney, Emendations of Latin Prose Authors, RFIC 133 (2005) 307– 319.

P. H. Damsté, Ad S. Aurelium Victorem, Mnemosyne 45 (1917) 367–82.

C. Davenport, A history of the Roman equestrian order, Cambridge 2019.

S. D’Elia, Studi sulla tradizione manoscritta di Aurelio Vittore, Napoli 1965.

S. D’Elia, Per una nuova edizione critica di Aurelio Vittore, RAAN 43 (1968) 103–94.

S. D’Elia, Ricerche sulla tradizione manoscritta e sul testo di Aurelio Vittore e dell’ “Epitome de Caesaribus”, Napoli 1969.

S. D’Elia, Per una nuova edizione critica di Aurelio Vittore : conclusioni, BStudLat 3 (1973) 52–75.

S. D’Elia, Tradizione diretta e tradizione indiretta nella costituzione del testo di Aurelio Vittore, in: E. Flores (Hg.), La critica testuale greco-la- tina oggi. Metodi e problemi, Atti del Convegno internazionale (Napoli, 29–31 ottobre 1979), Rom 1981, 317–29.

A. Demandt, Art. Magister militum, RE Suppl. XII (1970) 553–790.

S. Destephen, Le voyage imperial dans l’Antiquité tardive, Paris 2016.

J. N. Dillon, The Justice of Constantine, Ann Arbor 2012.

J. W. Drijvers / D. Hunt (Hgg.), The Late Roman World and its Historian. Interpreting Ammianus Marcellinus, London 1999.

J. F. Drinkwater, The Alamanni and Rome 213–496, Oxford 2007.

J. F. Drinkwater, The Gallic Empire, Stuttgart 1987.

E. Drouin, Onomastique Arsacide. Essai d’explication des noms des rois parthes, Revue numismatique 3e série, 13 (1895) 360–88.

Dufraigne, Aurelius Victor, s. unter Aur. Vict. Caes.

J. R. Dunkle, The rhetorical tyrant in Roman historiography: Sallust, Livy and Tacitus, CW 65 (1971) 12–20.

W. Eck, Die Neuorganisation der Provinzen und Italiens unter Diokletian, in: ders. / Puliatti, Diocleziano 111–51.

W. Eck / S. Puliatti (Hgg.), Diocleziano: la frontiera guiridica dell’impero, Pavia 2018.

W. Eck / S. Puliatti (Hgg.), Diocleziano: la frontiera guiridica dell’impero, Pavia 2018.

K. Ehling / G. Weber (Hgg.), Konstantin der Grosse. Zwischen Sol und Christus, Darmstadt 2011.

A. Enmann, Eine verlorene Geschichte der römischen Kaiser und das Buch De viris illustribus urbis Romae. Quellenstudien, Philologus Suppl. 4 (1884) 337–501.

W. Enßlin, Zur Ostpolitik des Kaisers Diokletian Sitzungsbericht der Ba- yer. Akad. der Wissenschaften, phil.-hist. Abt., München 1942.

M. Festy, A propos du Corpus Aurelianum : à la recherche des leçons du codex Metelli perdu, Pallas 41 (1994) 91–136.

M. Festy, Abrégé des Césars s. unter Epit. Caes.

J. Freudenberg, Zu des Aurelius Victor Viri Illustres und Caesares, Hermes 11,4 (1876) 489–97.

J. Fugmann, Ps. Aurelius Victor, De viris illustribus urbis Romae. Latei- nisch und deutsch, Darmstadt 2016.

Th. Fuhrer (Hg.), Rom und Mailand in der Spätantike, Berlin 2012.

T. Glas, Valerian. Kaisertum und Reformansätze in der Krisenphase des Römischen Reiches, Paderborn 2014.

A. Goltz / U. Hartmann, Valerianus und Gallienus, in: Johne, Die Zeit der Soldatenkaiser, Bd. 1, 223–95.

Th. Grünewald, Constantinus Maximus Augustus. Herrschaftspropaganda in der zeitgenössischen Überlieferung, Stuttgart 1990.

Ch. Habicht, Zur Geschichte des Kaisers Konstantin, Hermes 86 (1958) 360–78.

N. Hächler, Kontinuität und Wandel des Senatorenstandes im Zeitalter der Soldatenkaiser, Leiden 2019.

K. Haegemans, Imperial Authority and Dissent. The Roman Empire in AD 235–238, Leuven 2016.

Chr. Hamdoune, L’expédition de Maximien en Afrique, Antiquités afri- caines, 46–48 (2010) 185–99.

K. Harper, The Fate of Rome. Climate, Disease, and the End of an Empire, Princeton 2017.

K. Harper, Pandemics and Passages to Late Antiquity: Rethinking the Plague of c. 249–70, JRA 28 (2015) 223–60.

K. Harter-Uibopuu / F. Mitthof (Hgg.), Vergeben und Vergessen. Amnes- tie in der Antike, Wien 2013.

U. Hartmann, Claudius Gothicus und Aurelianus, in: Johne, Die Zeit der Soldatenkaiser, Bd. 1, 297–324.

U. Hartmann, Der Mord an Kaiser Gallienus, in: Johne, Deleto paene im- perio Romano 81–124.

U. Hartmann, Das palmyrenische Teilreich, in: Johne, Die Zeit der Solda- tenkaiser, Bd. 1, 343–78.

U. Hartmann, The Tetrarchy, in: M. Whitby / H. Sidebottom (Hgg.), The Encyclopedia of Ancient Battles 3, Chichester 2017, 1–11.

L. Havet, Aurélius Victor, Rev. Phil. 40,1 (1916) 138–140.

O. Hekster, Emperors and ancestors. Roman rulers and the constraints of tradition, Oxford 2015.

M. Hertz, Miscellen, NJBB 124 (1881) 283–88.

H. Hildesheimer, De libro qui inscribitur de vir. ill. urbis Romae quaestio- nes historicae, Diss. Berlin 1880.

D. Hoffmann, Das spätrömische Bewegungsheer, 2 Bde., Düsseldorf 1969/ 1970.

E. Hohl, Die Historia Augusta und die Caesares des Aurelius Victor, Hi- storia 4 (1955) 220–28.

M. Humphries, The memory of Mursa: Usurpation, civil war, and contest- ed legitimacy under the sons of Constantine, in: Baker-Brian / Tougher, The Sons of Constantine 157–83.

D. Hunt, The successors of Constantine, in: CAH XIII, Cambridge 1998, 1–43.

U. Huttner, Vom Machtantritt des Maximinus Thrax bis Aemilianus, in: Johne, Die Zeit der Soldatenkaiser, Bd. 1, 161–221.

E. Janssens, Carausius, premier souverain national de Grande-Bretagne, Latomus 1,4 (1937) 269–77.

K.-P. Johne (Hg.), Der „Senatskaiser“ Tacitus, in: ders., Die Zeit der Sol- datenkaiser, Bd. 1, 379–93.

K.-P. Johne (Hg.), Die Zeit der Soldatenkaiser. Krise und Transformation des Römischen Reiches im 3. Jahrhundert n. Chr. (235–284), Berlin 2008.

K.-P. Johne u. a. (Hgg.), Deleto paene imperio Romano. Transformations- prozesse des Römischen Reiches im 3. Jahrhundert und ihre Rezeption in der Neuzeit, Stuttgart 2006.

M. J. Johnson, The Roman Imperial Mausoleum in Late Antiquity, Cam- bridge 2009.

A. H. M. Jones, The Later Roman Empire, 3 Bde., Oxford 1964.

H. Jordan, Zur Topographie von Rom, Hermes 2 (1867) 76–94.

M. Kaser / K. Hackl, Das römische Zivilprozeßrecht (= HdbAW, Abt. 10, Teil 3, Bd. 4), München 21996.

D. Kienast / W. Eck / M. Heil, Römische Kaisertabelle. Grundzüge einer römischen Kaiserchronologie, 6. überarb. Aufl., Darmstadt 2017.

B. Kindt, Zu Sextus Aurelius Victor, Hermes 26,2 (1891) 317 f.

E. Klebs, Lautus und Aurelius Victor 10,5, Archive für lat. Lexikographie 7 (1896) 438–40.

C. A. Klotz, Miscellanea Critica, o. O. 1763, 37–40.

D. Knecht, Rez. zu Dufraigne, Aurelius Victor, AC 45,1 (1976) 290–92.

I. König, Die gallischen Usurpatoren von Postumus bis Tetricus, München 1981.

König, Origo Constantini s. unter Origo Const.

C. Körner, Philippus Arabs. Ein Soldatenkaiser in der Tradition des anto- ninisch-severischen Prinzipats, Berlin 2002.

F. Kolb, Chronologie und Ideologie der Tetrarchie, AnTard 3 (1995) 21– 31.

F. Kolb, Diocletian und die erste Tetrarchie. Improvisation oder Experi- ment in der Organisation monarchischer Herrschaft?, Berlin 1987.

F. Kolb, Die Gestalt des spätantiken Kaisertums unter besonderer Berück- sichtigung der Tetrarchie, in: F. Paschoud / J. Szidat (Hgg.), Usurpatio- nen in der Spätantike, Stuttgart 1997, 35–45.

F. Kolb, Herrscherideologie in der Spätantike, Berlin 2001.

F. Kolb, La Tetrarchia. Struttura, fondmeto e ideologia del potere imperia- le, in: Eck / Puliatti, Diocleziano 3–43.

A. J. Kosto, The transformation of hostageship in Late Antiquity, AnTard 21 (2013) 265–82.

P. Kovács, A History of Pannonia during the Principate, Bonn 2014.

P. Kovács, A History of Pannonia in the Late Roman Period, Bonn 2016.

G. Kreucher, Der Kaiser Marcus Aurelius Probus und seine Zeit, Stuttgart 2003.

W. Kuhoff, Diokletian und die Epoche der Tetrarchie. Das römische Reich zwischen Krisenbewältigung und Neuaufbau, Frankfurt 2001.

A. La Penna, I flosculi sallustiani di Aurelio Vittore, ACD 40–41 (2004– 2005) 377–84

R. Laqueur, Probleme der Spätantike: Vorträge auf dem 17. Deutschen Hi- storikertag, Stuttgart 1930

J.-M. Lassère, Africa, quasi Roma (26 av. J.-C.–711 ap. J.-C.), Paris 2015.

N. Lenski, Constantine and the Cities. Imperial Authority and Civic Poli- tics, Philadelphia 2016.

F. Leo, Die griechisch-römische Biographie nach ihrer litterarischen Form, Leipzig 1901

H. Leppin / H. Ziemssen, Maxentius. Der letzte Kaiser in Rom, Mainz 2007.

A. Lippold, Kommentar zur Vita Maximini Duo der Historia Augusta, Bonn 1991.

J. Lipsius, De Amphitheatro et De Amphitheatris quae extra Romam libel- lus, Antwerpen 1598.

A. Luther, Das gallische Sonderreich, in: Johne, Die Zeit der Soldatenkai- ser, Bd. 1, 325–41.

J. Maehly, Zur Kritik der Caesares des Aurelius Victor, NJPhP 147 (1855) 264–68.

F. K. Maier, Palastrevolution. Der Weg zum hauptstädtischen Kaisertum im Römischen Reich des vierten Jahrhunderts, Paderborn 2019.

J. Mairat, The Coinage of the Gallic Empire, Diss. Oxford 2014.

Mango /Scott s. unter Thphn.

B. Manuwald, Das Gallische Sonderreich in den literarischen Quellen, in: Th. Fischer (Hg.), Die Krise des 3. Jahrhunderts n. Chr. und das Galli- sche Sonderreich, Wiesbaden 2012, 13–27.

P. Maraval, Les fils de Constantin, Paris 2013.

S. Mariotti, II codex Metelli nella tradizione dell'Origo gentis Romanae , SCO 10 (1961) 102–11.

M. Meier, Geschichte der Völkerwanderung. Europa, Asien und Afrika vom 3. bis zum 8. Jahrhundert n. Chr., München 2019.

J. Miller, Bericht über die Literatur zu einigen römischen Schriftstellern des 3. und 4. Jahrhunderts aus den Jahren 1925–1932 (Ammian, Eu- trop, Aurelius Victor, Panegyrici latini), JAW 247 (1935) 52–76.

J. Miller, Art. Chosroes, RE 3,2 (899) 2444 f.

S. Mollea, In Maehly’s Footsteps: iterum better than etiam in Aurelius Victor, Liber de Caesaribus 1.1?, Mnemosyne 71 (2018) 709–13.

A. Momigliano, Per una nuova edizione della ‘Origo gentis Romanae’, in: Ders. (Hg.), Secondo contributo alla storia degli studi classici, Rom 1960, 177–89.

Th. Mommsen, Zu den Caesares des Aurelius Victor, Sitzungsberichte der Königl. Preuß. Akad. der Wissenschaften zu Berlin, 2 (1884), 951–8.

M. Moser, Emperor and Senators in the Reign of Constantius II., Cam- bridge 2018.

K. Mosig-Walburg, Römer und Perser. Vom 3. Jahrhundert bis zum Jahr 363 n.Chr., Gutenberg 2009.

F. L. Müller, Ein unbemerktes Herodot-Zitat, Bildung und Karriere bei S. Aurelius Victor, ACD 34–35 (1998–1999) 407–28.

V. Neri, Aurelio Vittore e la tradizione pagana su Costantino, in: Neri / Gi- rotti, La storiografia tardoantica 13–35.

V. Neri, Costantino nei Caesares di Aurelio Vittore, in: Bonamente / Fus- co, Costantino il Grande, Bd. 2, 701–36.

V. Neri, Medius princeps. Storia e immagine di Costantino nella storiogra- fia latina pagana, Bologna 1992.

V. Neri / B. Girotti (Hgg.), La storiografia tardoantica. Bilanci e prospetti- ve, Mailand 2017.

C. Nipperdey, Opuscula, Berlin 1877.

C. E. V. Nixon, An Historiographical Study of the Caesares of Sextus Au- relius Victor, Diss. Michigan 1971.

C. E. V. Nixon, Aurelius Victor and Julian, CPh 86 (1991) 113–25.

M. Noth, Zur Geschichte des Namens Palästina, Zeitschrift des Deutschen Palästina-Vereins, 62 (1939) 125–44.

A. Omissi, Emperors and Usurpers in the Later Roman Empire, Oxford 2018.

Th. Opitz, Quaestiones de Sex. Aurelio Victore, Diss. Leipzig 1872.

Th. Opitz, Quaestionum de Sex. Aurelio Victore, Acta Societatis Philolo- gae Lipsiensis 2 (1874) 197–277.

Th. Opitz, Sallustius und Aurelius Victor, JKPh 127 (1883) 217–22.

Th. Opitz, Zur Kritik der Caesares, NJPhP 117 (1878) 651–56.

A. Pabst, Comitia imperii. Ideelle Grundlagen des römischen Kaisertums, Darmstadt 1997.

R. J. Penella, A Lowly Born Historian of the Late Roman Empire: Some Observations on Aurelius Victor and his De Caesaribus, Thought 55 (1980) 121–31.

M. Petschenig, Zu spätlateinischen Schriftstellern, Philologus 58 (1899) 154.

F. Pichlmayr, De Caesaribus s. unter Aur. Vict.

F. Pichlmayr, Zu den Caesares des Aurelius Victor, München 1891.

F. Pichlmayr, Zu Sextus Aurelius Victor, Hermes 26,4 (1891) 635 f.

I. Popović, Šarkamen. Eine Residenz und Begräbnisstätte aus der Zeit des Maximinus Daia, in: U. Brandl / M. Vasić (Hgg.), Roms Erbe auf dem Balkan, Mainz 2007, 80–95.

P. Porena, Le origini della prefettura del pretorio tradoantica, Rom 2003.

O. Prinz, Beiträge aus der Thesaurus-Arbeit VI, Philologus 95 (1943) 287– 307.

S. Rebenich / H.-U. Wiemer (Hgg.), A Companion to Julian the Apostate, Leiden 2020.

L. Richardson jr., A New Topographical Dictionary of Ancient Rome, Bal- timore 1992.

K. Rosen, Konstantin der Große. Kaiser zwischen Machtpolitik und Reli- gion, Stuttgart 2013.

A. J. Ross, Ammianus’ Julian. Narrative and Genre in the Res Gestae, Ox- ford 2016.

O. Rossbach, Zu Aurelius Victor, BPhW 38,20 (1918) 475.

E. R. Rudoni, Sei note testuali ad Aurelio Vittore, SCO 56 (2010) 309–14.

J. Schlumberger, Die Epitome de Caesaribus. Untersuchungen zur heidni- schen Geschichtsschreibung des 4. Jahrhunderts, München 1974.

P. L. Schmidt, Art. Das Corpus Aurelianum und S. Aurelius Victor, RE Suppl. 15 (1978) 1583–676.

S. Schmidt-Hofner, Reagieren und Gestalten. Der Regierungsstil des spät- römischen Kaisers am Beispiel der Gesetzgebung Valentinians I., Mün- chen 2008.

B.-J. Schröder, Titel und Text. Zur Entwicklung lateinischer Gedichtüber- schriften. Mit Untersuchungen zu lateinischen Buchtiteln, Inhaltsver- zeichnissen und anderen Gliederungsmitteln, Berlin 1999.

D. R. Shackleton Bailey, Textual Notes on Lesser Latin Historians, HSPh 85 (1981) 155–84.

P. Soverini, Note ad Aurelio Vittore, MCr 19–20 (1984–1985) 235–40.

M. P. Speidel, Maxentius and his Equites Singulares in the Battle at the Milvian Bridge, CA 5 (1986) 253–62.

F. Stabile, Note critiche ed ermeneutiche ad Aurelius Victor, RFIC 47 (1919) 388–93

C. S. Starr, Aurelius Victor: Historian of Empire, AHR 61 (1956) 574–86.

H. Stern, Remarks on the adoratio under Diocletian, JWI 17 (1954) 184–9.

R. Syme, Ammianus and the Historia Augusta, Oxford 1968.

R. Syme, Emperors and Biography. Studies in the Historia Augusta, Ox- ford 1971.

J. Szidat, Historischer Kommentar zu Ammianus Marcellinus Buch XX– XXI. Teil III, Stuttgart 1996.

R. J. Tarrant, Rez. zu Dufraigne, Aurelius Victor, Gnomon 50 (1978) 355– 62.

R. Turcan, Le délit des monétaires rebellés contre Aurélian, Latomus 28 (1969) 948–59.

R. Van Dam, Remembering Constantine at the Milvian Bridge, Cambridge 2011.

F. Walter, Textkritische Beiträge, BBG 48 (1912) 292–94.

F. Walter, Zu Aurelius Victor, BBG 50 (1914) 427 f.

F. Walter, Zu Aurelius Victor BBG 62 (1926) 330 f.

F. Walter, Zu Livius, Tacitus, Aurelius Victor, BPhW 39,44 (1919) 1053– 55.

F. Walter, Zu Lateinischen Schriftstellern, Philologus 83 (1928) 316–30.

F. Walter, Zu Lateinischen Schriftstellern I, WS 48 (1930) 75–82.

A. Watson, Aurelian and the Third Century, London 1999.

U. Weber, Narseh, König der Könige von Ērān und Anērān, Iranica Anti- qua 47 (2012) 153–302.

C. Weyman, Zu Apuleius und Aurelius Victor, BBG 50 (1914) 293 f.

C. R. Whittaker, Herodian s. unter Hdn.

J. Wienand, Der Kaiser als Sieger. Metamorphosen triumphaler Herrschaft unter Constantin I., Berlin 2012.

J. Wienand (Hg.), Contested Monarchy. Integrating the Roman Empire in the Fourth Century AD, New York 2015.

J. Wilkins / R. Nadeau (Hgg.), A Companion to Food in the Ancient World, Malden 2015.

E. Winter / B. Dignas, Rom und das Perserreich, Berlin 2001.

J. Wintjes, Die Römische Armee auf dem Oceanus, Leiden 2020.

E. Wölfflin, Aurelius Victor, RhM 29 (1874) 282–308.

A. J. Woodman / R. H. Martin, The Annals of Tacitus, Book 3, Cambridge 1996.

G. Zecchini, Costantino e la morte di Crispo, in: Neri / Girotti, La storio- grafia tardoantica 127–38.

A. Zestermann, Die Kreuzigung bei den Alten, Annales de l’académie d’archéologie de Belgique 24 (1868) 337–404.

H. Ziemssen, Das Rom des Maxentius. Städtebau und Herrscher zu Beginn des 4. Jahrhunderts, Diss. Hamburg 2011.

Im Literaturverzeichnis sind nur Titel aufgeführt, die in Einleitung und Kommentar mehr als einmal zitiert werden. Die Zeitschriftentitel folgen den Siglen der Année Philologique.

M. Alram, Die Münzprägung des Kaiser Maximinus I. Thrax, Wien 1989.

K. Altmayer, Die Herrschaft des Carus, Carinus und Numerianus als Vorläufer der Tetrarchie, Stuttgart 2014.

A. Amici, La divinizzazione degli imperatori nel Breviario di Eutropio, GIF 54 (2002) 29–51.

A. Baldini, Storie perdute (III secolo d. C.), Bologna 2000.

A. Barbero, Costantino il vincitore, Rom 2016.

H. Bardon, Rezension zu Santini, Eutropius, Latomus 40 (1981) 452 f.

T. D. Barnes, The Lost Kaisergeschichte and the Latin Historical Tradition, in: Bonner Historia Augusta Colloquium 1968/1969, Bonn 1970, 17–30.

T. D. Barnes, The Sources of the „Historia Augusta“, Brüssel 1978.

T. D. Barnes, The New Empire of Diocletian and Constantine, Cambridge Mass. 1982.

Baumgarten-Crusius s. unter Eutr.

Bird, Komm. z. St. s. unter Eutr.

H. W. Bird, Further Observations on the Dating of Enmann’s Kaisergeschichte, CQ 90 (1973) 375–77.

H. W. Bird, Diocletian and the Deaths of Carus, Numerian and Carinus, Latomus 35 (1976) 123–32.

H. W. Bird, Eutropius and Festus: Some Reflections on the Empire and Imperial Policy in A. D. 369/370, Florilegium 8 (1986) 11–22.

H. W. Bird, A Strange Aggregate of Errors for A. D. 193, CB 65 (1989) 95–98.

H. W. Bird, Structure and Themes in Eutropius’ Breviarium, CB 66 (1990) 87–92.

H. W. Bird, Rezension zu Hellegouarc’h, Eutrope, Gnomon 74 (2002) 726–28.

B. Bleckmann, Die Reichskrise des III. Jahrhunderts in der spätantiken und byzantinischen Geschichtsschreibung, München 1992.

B. Bleckmann, Constantina, Vetranio und Gallus Caesar, Chiron 24 (1994) 29–68.

B. Bleckmann, Überlegungen zur Enmannschen Kaisergeschichte und zur Formung historischer Traditionen in tetrarchischer und konstantinischer Zeit, in: G. Bonamente / K. Rosen (Hgg.), Historiae Augustae Colloquium Bonnense, Bari 1997, 11–37.

B. Bleckmann, Zwischen Panegyrik und Geschichtsschreibung. Praxagoras und seine Vorgänger, in: M. Zimmermann (Hg.), Geschichtsschreibung und politischer Wandel im 3. Jh. n. Chr., Stuttgart 1999, 203–28.

B. Bleckmann, Der Bürgerkrieg zwischen Constantin II. und Constans (340 n. Chr.) Historia 52 (2003) 225–50.

B. Bleckmann, Die severische Familie und die Soldatenkaiser, in: H. Temporini-Gräfin Vitzthum (Hg.), Die Kaiserinnen Roms. Von Livia bis Theodora, München 2002, 265–339.

B. Bleckmann, Gallus, César de l’Orient?, in: F. Chausson / E. Wolff (Hgg.), Consuetudinis amor. Fragments d’histoire romaine (IIe–VIe siècles) offerts à Jean-Pierre Callu, Rom 2003, 45–56.

B. Bleckmann, Späte historiographische Quellen zu Konstantin dem Großen, in: A. Demandt / J. Engemann (Hgg.), Konstantin der Große. Geschichte – Archäologie – Rezeption, Trier 2006, 21–30.

B. Bleckmann, Constantinus tyrannus. Das negative Konstantinsbild in der paganen Historiographie und seine Nuancen, in: A. J. Turner u. a. (Hgg.), Private and Public Lies. The Discourse of Despotism and Deceit in the Graeco-Roman World, Leiden / Boston 2010, 343–54.

B. Bleckmann, Südosteuropa im dritten und vierten Jahrhundert (Struktur-geschichtlicher Teil), in: Handbuch zur Geschichte Südosteuropas (in Druckvorbereitung).

J. den Boeft / J. W. Drijvers / D. den Hengst / H. C. Teitler, Philological and Historical Commentary on Ammianus Marcellinus XXII-XXXI, Groningen /Leiden 1995–2017.

W. den Boer, Some Minor Roman Historians, Leiden 1972.

H. Börm / M. Mattheis / J. Wienand (Hgg.), Civil War in Ancient Greece and Rome. Contexts of Disintegration and Reintegration, Stuttgart 2016.

G. Bonamente, La dedica del „Breviarium“ e la carriera di Eutropio, GIF 29 (1977) 274–97.

G. Bonamente, La biografia di Eutropio lo storico, AFLM 10 (1977) 161–210.

G. Bonamente, Eutropio e la tradizione pagana su Costantino, in: L. Gasperini (Hg.), Scritti storico-epigrafici in memoria di M. Zambelli, Rom 1978, 17–59.

G. Bonamente, Giuliano l’Apostata e il Breviario di Eutropio, Rom 1986.

G. Bonamente, L’apoteosi degli imperatori nell’ultima storiografia pagana, in: E. Chrysos (Hg.), Studien zur Geschichte der römischen Spätantike. Festgabe J. Straub, Athen 1989, 19–73.

F. Bordone, La lingua e lo stilo del Breviario di Eutropio, Annali Online di Lettere 2 (2010) 143–62.

Bordone, Komm. z. St. s. unter Eutr.

H. Brandt, Geschichte der römischen Kaiserzeit. Von Diokletian und Konstantin bis zum Ende der konstantinischen Dynastie (284–363), Berlin 1998.

R. W. Burgess, Principes cum tyrannis: two Studies on the „Kaisergeschichte“ and its Tradition, CQ 43 (1993) 491–500.

R. W. Burgess, Jerome and the Kaisergeschichte, Historia 44 (1995) 349–369.

R. W. Burgess, On the Date of the Kaisergeschichte, CPh 90 (1995) 111–28.

R. W. Burgess, Eutropius „v. c. magister memoriae?”, CPh 96 (2001) 76–81.

R. W. Burgess, A Common Source for Jerome, Eutropius, Festus, Ammianus, and the „Epitome de Caesaribus” between 358 and 378, along with further Thoughts on the Date and Nature of the „Kaisergeschichte”, CPh 100 (2005) 166–92.

P. J. Casey, Carausius and Allectus. The British Usurpers, London 1994.

Cellarius s. unter Eutr.

F. Chausson, Stemmata aurea: Constantin, Justine, Théodose. Revendications généalogiques et idéologie impériale au IVe siècle ap. J.-C., Rom 2007.

S. Corcoran, The Empire of the Tetrarchs. Imperial Pronouncements and Government AD 284–324, Oxford 1996.

Crivellucci, Praefatio s. unter Paul. (Erklärung der Siglen, Zeichen und Abkürzungen in Text und Apparat)

S. Destephen, Le voyage impérial dans l’Antiquité tardive. Des Balkans au Proche-Orient, Paris 2016.

Dietsch s. unter Eutr.

M. H. Dodgeon / S. N. C. Lieu, The Roman Eastern Frontier and the Persian Wars AD 226–363, London / New York 1991.

J. F. Drinkwater, The Revolt and Ethnic Origin of the Usurper Magnentius (350–353), and the Rebellion of Vetranio (350), Chiron 30 (2000) 131–59.

Droysen, Praefatio s. unter Eutr.

R. Duncker, Zu Eutropius, Neue Jahrbücher für Philologie und Pädagogik 119 (1879) 641–56.

R. Duncker, De Paeanio Eutropii interprete, Progr. Greiffenberg 1880.

K. Ehling, Vultus horror (Eutrop 9,27,1) und divinus vultus (Pan. Lat. IV[X], 12,2). Beobachtungen zum Porträt der Tetrarchen und Konstantins des Großen, Gymnasium 123 (2016) 375–97.

A. Enmann, Eine verlorene Geschichte der römischen Kaiser und das Buch De viris illustribus urbis Romae. Quellenstudien, Philologus Suppl. 4 (1884) 337–501.

A. Eussner, Specimen criticum ad quosdam scriptores Latinos, Diss. Würzburg 1868.

A. Eussner, Rezension zu Eichert, Eutropii Breviarium, Blätter für das Bayerische Gymnasialschulwesen 8 (1872) 75 f.

A. Eussner („A. B. E.“), Rezension zu Hartel, Eutropii Breviarium, Philologischer Anzeiger 4 (1872) 250–52.

W. Felix, Antike literarische Quellen zur Außenpolitik des Sāsānidenstaates. Erster Band (224–309), Wien 1985.

M. Festy, Aurélius Victor, source de l’Histoire Auguste et de Nicomaque Flavien, in: Historiae Augustae Colloquium Genevense, Bari 1999, 121–33.

M. Festy, Rezension zu Hellegouarc’h, Eutrope, AntTard 9 (2001) 448–51.

F. Gasti, Introduzione s. unter Eutr.

M. Geiger, Gallienus, Frankfurt u. a. 2013.

A. Goltz / U. Hartmann, Valerianus und Gallienus, in: K.-P. Johne (Hg.), Die Zeit der Soldatenkaiser, Bd. 1, 223–95.

A. Goltz, Die Völker an der mittleren und nordöstlichen Reichsgrenze (Mittlere und untere Donau sowie Schwarzmeergebiet), in: K.-P. Johne (Hg.), Die Zeit der Soldatenkaiser, Bd. 1, 449–64.

Th. Grünewald, Constantinus Maximus Augustus. Herrschaftspropaganda in der zeitgenössischen Überlieferung, Stuttgart 1990.

M. Haake, „Trophäen, die nicht vom äußeren Feinde gewonnen wurden, Triumphe, die der Ruhm mit Blut befleckt davon trug …“ Der Sieg im Bürgerkrieg im „langen dritten Jahrhundert“ als ambivalentes Ereignis, in: H. Börm / M. Mattheis / J. Wienand (Hgg.), Civil War in Ancient Greece and Rome. Contexts of Disintegration and Reintegration, Stuttgart 2016, 237-302.

K. Haegemans, Imperial Authority and Dissent. The Roman Empire in AD 235–238, Leuven u. a. 2016.

R. von Haehling, Die Religionszugehörigkeit der hohen Amtsträger des Römischen Reiches seit Constantins I. Alleinherrschaft bis zum Ende der Theodosianischen Dynastie. (324–450 bzw. 455 n. Chr.) Bonn 1978.

Hartel, Eutropii Breviarium s. unter Eutr.

W. Hartel, Eutropius und Paulus Diaconus, Sitzungsberichte der philosophisch-historischen Classe der kaiserlichen Akademie der Wissenschaften 71 (1872) 227–310.

W. Hartke, De saeculi quarti exeuntis historiarum scriptoribus quaestiones, Leipzig 1932 (= Diss. Berlin).

U. Hartmann, Claudius Gothicus und Aurelianus, in: K.-P. Johne (Hg.), Die Zeit der Soldatenkaiser, Bd. 1, 297–324.

U. Hartmann, Das palmyrenische Teilreich, Stuttgart 2001.

U. Hartmann, Das palmyrenische Teilreich, in: K.-P. Johne (Hg.), Die Zeit der Soldatenkaiser, Bd. 1, 343–78.

Haverkamp s. unter Eutr.

Hellegouarc’h, Eutrope / Komm. z. St. s. unter Eutr.

J. Hellegouarc’h, Rezension zu Santini, Eutropius, RPh 56 (1982) 169 f.

R. Helm, Hieronymus und Eutrop, RhM 76 (1927) 138–170, 254–306.

E. Hohl, Die Historia Augusta und die Caesares des Aurelius Victor, Historia 4 (1955) 220–28.

F. Hultsch, Griechische und römische Metrologie, Berlin 21882.

U. Huttner, Vom Machtantritt des Maximinus Thrax bis Aemilianus, in: Johne, Zeit der Soldatenkaiser 1,161–221.

K.-P. Johne (Hg.), Die Zeit der Soldatenkaiser. Krise und Transformation des Römischen Reiches im 3. Jahrhundert n. Chr. (235–284), Bd. 1, Berlin 2008.

K.-P. Johne / Th. Gerhardt / U. Hartmann (Hgg.), Deleto paene imperio Romano. Transformationsprozesse des Römischen Reiches im 3. Jahrhundert und ihre Rezeption in der Neuzeit, Stuttgart 2006.

G. Kelly, Ammianus. The Allusive Historian, Cambridge 2008.

E. Kettenhofen, Die römisch-persischen Kriege des 3. Jahrhunderts n. Chr. nach der Inschrift Šahpuhrs I. an der Ka’be-ye Zartošt (ŠKZ) Wiesbaden 1982.

D. Kienast / W. Eck / M. Heil, Römische Kaisertabelle. Grundzüge einer römischen Kaiserchronologie, 6. überarb. Auflage, Darmstadt 2017.

I. König, Die gallischen Usurpatoren von Postumus bis Tetricus, München 1981.

König, Origo Constantini, s. unter Anon. Vales.

C. Körner, Philippus Arabs. Ein Soldatenkaiser in der Tradition des antoninisch-severischen Prinzipats, Berlin / New York 2002.

F. Kolb, Diocletian und die erste Tetrarchie. Improvisation oder Experiment in der Organisation monarchischer Herrschaft?, Berlin / New York 1987.

F. Kolb, Herrscherideologie in der Spätantike, Berlin 2001.

G. Kreucher, Probus und Carus, in: K.-P. Johne, Die Zeit der Soldatenkaiser, Bd. 1, 395–426.

G. Kreucher, Der Kaiser Marcus Aurelius Probus und seine Zeit, Stuttgart 2003.

W. Kuhoff, Diokletian und die Epoche der Tetrarchie. Das römische Reich zwischen Krisenbewältigung und Neuaufbau (284–313 n. Chr.), Frankfurt u. a. 2001.

Lambros, Paianiou Metaphrasis s. unter Paean. (Erklärung der Siglen, Zeichen und Abkürzungen in Text und Apparat).

B. Leadbetter, Galerius and the Will of Diocletian, London / New York 2009.

N. Lenski, Failure of Empire. Valens and the Roman State in the Fourth Century A. D., Berkeley u. a. 2002.

E. Löfstedt, Syntactica. Studien und Beiträge zur historischen Syntax des Lateins, Bd. 2, Lund 1933.

C. M. Lucarini, Rezension zu Hellegouarc’h, Eutrope, A&R N. S. 48 (2003) 41–44.

A. Luther, Das gallische Sonderreich, in: Johne (Hg.), Zeit der Soldatenkaiser Bd. 1, 325–341.

E. Malcovati, I breviari storici del IV secolo, AFLC 12 (1942) 23–42.

E. Malcovati, Le traduzioni greche di Eutropio, RIL 77 (1943/44) 273–304.

Mariev, Ioannis Antiocheni fragmenta s. unter Ioh. Ant.

I. Mariotti, Note al testo di Sallustio ‘epist. Mithrid.’ 15 sg., StudUrb(B) 49 (1975) 405–11.

P. K. Marshall, Rezension zu Hellegouarc’h, Eutrope, CR 51 (2001) 271 f.

Merula s. unter Eutr.

L. B. Mortensen, The Diffusion on Roman Histories in the Middle Ages: A List of Orosius, Eutropius, Paulus Diaconus and Landolfus Sagax Manuscripts, Filologica Mediolatina 6–7 (1999–2000) 101–200.

Müller, Eutropii Breviarium / Komm. z. St. s. unter Eutr.

B. Munk Olsen, L’étude des auteurs classiques latins aux 11e et 12e siècles, 4 Bde. in 6, Paris 1982–2014.

V. Neri, Costanzo, Giuliano e l’ideale del civilis princeps nelle Storie di Ammiano Marcellino, Rom 1984.

V. Neri, Medius princeps. Storia e immagine di Costantino nella storiografia latina pagana, Bologna 1992.

A. Pasqualini, Massimiano Herculius. Per un’interpretazione della figura e dell’opera, Rom 1979.

F. Paschoud, Histoire Auguste. Vies d’Aurélien et de Tacite, Texte établi, traduit et commenté, Paris 1996.

F. Paschoud, Histoire Auguste. Vies de Probus, Firmus, Saturnin, Proculus et Bonose, Carus, Numérien et Carin. Texte établi, traduit et commenté, Paris 2001.

F. Paschoud, Histoire Auguste. Vies des trente tyrans et de Claude. Texte établi, traduit et commenté, Paris 2011.

M. Petschenig, Bericht über die Literatur zu späteren römischen Geschichtsschreibern bis einschließlich 1890, Jahresbericht über die Fortschritte der klassischen Altertumswissenschaft 72 (1892) 1–74.

W. Pirogoff, De Eutropii Breviarii ab u. c. indole ac fontibus, Diss. Berlin 1873.

S. Ratti, Les empereurs romains d’Auguste à Dioclétien dans le Bréviaire d’Eutrope. Les livres 7 à 9 du Bréviaire d’Eutrope: introduction, traduction et commentaire, Paris 1996.

V. Reichmann, Römische Literatur in griechischer Übersetzung (Philologus Suppl. 34) Leipzig 1943.

G. Reinhold, Das Geschichtswerk des Livius als Quelle späterer Historiker, Berlin 1898.

L. D. Reynolds (Hg.), Texts and Transmission. A Survey of the Latin Classics, Oxford 1983.

K. Rosen, Konstantin der Große. Kaiser zwischen Machtpolitik und Religion, Stuttgart 2013.

K. Rosen, Julian. Kaiser, Gott und Christenhasser, Stuttgart 2006.

Rühl, Praefatio s. unter Eutr.

H. A. Sanders, The Lost Epitome of Livy, in: ders. (Hg.), Roman Historical Sources and Institutions (University of Michigan Studies, Humanistic Series 1) New York 1904, 149–260.

C. Santini, L’Adversum Paganos di Orosio e la tradizione manoscritta del Breviarium di Eutropio, GIF 30 (1978) 79–91.

C. Santini, Per una caratterizzazione stilistica del Breviarium di Eutropio, GIF 31 (1979) 1–16.

Santini, Praefatio s. unter Eutr.

C. Santini, Rezension zu Hellegouarc’h, Eutrope, Latomus 62 (2003) 168–71.

W. Schmid, Eutropspuren in der Historia Augusta. Ein Beitrag zum Problem der Datierung der Historia Augusta, in: Bonner Historia-Augusta-Colloquium 1963, Bonn 1964, 123–33.

P. L. Schmidt, Eutropius, in: R. Herzog / P. L. Schmidt (Hgg.), Handbuch der lateinischen Literatur der Antike. Restauration und Erneuerung: 284–374 (HdbAW 8,5) München 1989, 201–7.

Schoonhoven s. unter Eutr.

E. Schulze, De Paeanio Eutropii interprete, Philologus 29 (1869) 285–99.

N. Scivoletto, La civilitas del IV secolo e il significato del Breviarium di Eutropio, GIF 22 (1970) 14–45.

N. Scivoletto, La tradizione manoscritta di Eutropio, GIF 14 (1961) 129–62.

O. Seeck, Die Briefe des Libanius zeitlich geordnet, Leipzig 1906 = ND Hildesheim 1966.

O. Seeck, Geschichte des Untergangs der antiken Welt, Bd. 4, Stuttgart 21922 = ND Stuttgart 1966.

W. Seston, L’humiliation de Galère, REA 42 (1940) 515–519.

D. R. Shackleton Bailey,Textual Notes on Lesser Latin Historians, HSPh 85 (1981) 155–84.

J. Šorn, Der Sprachgebrauch des Historikers Eutropius. Ein Beitrag zur historischen Grammatik der lateinischen Sprache, Laibach 1892.

J. Šorn, Der Sprachgebrauch des Eutropius. Erster Theil, Progr. Hall 1888.

J. Šorn, Der Sprachgebrauch des Eutropius. Zweiter Theil, Progr. Laibach 1889.

W. Srb, Textkritisches zu Eutrop, 1, 20, 3–4, in: U. Schmitzer (Hg.), Suus cuique mos. Beiträge zur paganen Kultur des lateinischen Westens im 4. Jahrhundert n. Chr. (Vertumnus 1) Göttingen 2006, 249–52.

J. Straub, Studien zur Historia Augusta (Dissertationes Bernenses historiam orbis antiqui nascentisque medii aevi elucubrantes 1,4) Bern 1952.

Sylburg s. unter Eutr.

H. Van Oosten, Keiserdatums in Eutropius, AClass 32 (1989) 59–78.

P. Venini, Peanio traduttore di Eutropio, MIL 37,7 (1983) 421–47.

R. Verdière, Rezension zu Santini, Eutropius, Latomus 41 (1982) 396 f.

Verheyk s. unter Eutr.

Vinetus s. unter Eutr.

C. Wagener, Jahresbericht 1: Eutropius, Philologus 42 (1884) 379–402, 511–33.

C. Wagener, Jahresbericht 2: Eutropius, Philologus 44 (1885) 300–52.

C. Wagener, Jahresbericht 3: Eutropius, Philologus 45 (1886) 509–51.

J. Wienand, Der Kaiser als Sieger. Metamorphosen triumphaler Herrschaft unter Constantin I., Berlin 2012.

Im Literaturverzeichnis sind nur solche Titel aufgeführt, die in Einleitung und Kommentar mehr als einmal zitiert werden.

G. Alföldy, Eine Bauinschrift aus dem Colosseum, ZPE 109 (1995) 195–226.

J. C. Anderson, A Topographical Tradition in Fourth Century Chronicles: Domitian’s Building Program, Historia 32 (1983) 93–105.

T. D. Barnes, The Lost Kaisergeschichte and the Latin Historical Tradition, in: Bonner Historia Augusta Colloquium 1968/69, Bonn 1970, 13–43.

T. D. Barnes, The New Empire of Diocletian and Constantine, Cambridge, Mass. 1984.

Ph. Bartholomew, Fifth-Century Facts, Britannia 13 (1982) 261–70.

F. A. Bauer, Stadt ohne Kaiser, in: Th. Fuhrer (Hg.), Rom und Mailand in der Spätantike, Berlin 2012, 3–85.

R. Behrwald / Ch. Witschel (Hgg.), Rom in der Spätantike. Historische Erinnerung im städtischen Raum, Stuttgart 2012.

C. Bertrand-Dagenbach / A. Molinier-Arbo, Histoire Auguste, tom. III/2, Vie d’Alexandre Sévère, Paris 2014.

M. Beyeler, Geschenke des Kaisers. Studien zur Chronologie, zu den Empfängern und zu den Gegenständen der kaiserlichen Vergabungen im 4. Jahrhundert n. Chr., Berlin 2011.

A. R. Birley, The Roman Government of Britain, Oxford 2005.

R. F. Bland, The Coinage of Iotapian, in: M. J. Price u. a. (Hgg.), Essays in Honour of Robert Carson and Ketthe Jenkins, London 1993, 191–206.

B. Bleckmann, Art. Constantius III (Kaiser 421) [Nachtrag zum RAC] JbAC 51 (2008) 227–31.

B. Bleckmann, Die Reichskrise des III. Jahrhunderts in der spätantiken und byzantinischen Geschichtsschreibung, München 1992.

B. Bleckmann, Überlegungen zur Enmannschen Kaisergeschichte und zur Formung historischer Traditionen in tetrarchischer und konstantinischer Zeit, in: G. Bonamente / K. Rosen (Hgg.), Historiae Augustae Colloquium Bonnense, Bari 1997, 11–37.

H. Börm, Westrom. Von Honorius bis Justinian, Stuttgart 2013.

Hagiographi Bollandiani (Hgg.), Catalogus codicum hagiographicorum bibliothecae regiae Bruxellensis, pars I. codices Latini membranei, tomus II, Brüssel 1889.

St. Brecht, Die römische Reichskrise von ihrem Ausbruch bis zu ihrem Höhepunkt in der Darstellung byzantinischer Autoren, Rahden 1999.

D. Brook’s, Prosper’s Chronicle: A Critical Edition and Translation of the Edition of 445, Thesis (Master of Arts), Ottawa 2014.

Burgess s. unter Origo Rom.

Burgess, The Chronicle of Hydatius s. unter Hyd. chron.

R. W. Burgess, The Chronograph of 354: Its Manuscripts, Contents, and History, Journal of Late Antiquity 5 (2012) 345–96 (= Burgess, Manuscripts).

R. W. Burgess, The Dark Ages Return to Fifth-Century Britain: The “Re-stored” Gallic Chronicle Exploded, Britannia 21 (1990) 185–95.

R. W. Burgess, The Gallic Chronicle of 452: A New Critical Edition with a Brief Introduction, in: R. W. Mathisen / D. Shanzer (Hgg.), Society and Culture in Late Antique Gaul, Aldershot 2001, 52–84.

R. W. Burgess, Principes cum tyrannis: Two Studies on the Kaisergeschichte and its Tradition, CQ 43 (1993) 491–500.

R. W. Burgess, Roman Imperial Chronology s. unter Origo Rom.

R. W. Burgess / M. Kulikowski, Mosaics of time. Vol. 1: A historical introduction to the chronicle genre from its origins to the High Middle Ages, Turnhout 2013.

A. Busch, Die Frauen der theodosianischen Dynastie (Historia Einzel-schriften 237), Stuttgart 2015.

J.-P. Callu, A nouveau le savon de Constantin, Historia 44 (1995) 500–2.

M.-B. Carre / C. Virlouvet, Rome: la limite orientale de l’Area Sacra du Largo Argentina, MEFRA 97 (1985) 532–42.

L. Casson, Ships and seamanship in the ancient world, Princeton 1973 (with add. and corr. 1986).

B. Croke, Arbogast and the Death of Valentinian II, Historia 25 (1976) 235–44.

A. Demandt, Art. Magister militum, RE Suppl. 12 (1970) 553–790.

A. Demandt, Die Spätantike (HdbAW 3,6), München 2 2007.

J. Divjak / W. Wischmeyer (Hgg.), Das Kalenderhandbuch von 354. Der Chronograph des Filocalus, Wien 2014.

E. S. Dulabahn, Studies on the Laterculus of Polemius Silvius, Diss. Bryn Mawr College 1987.

R. Duncan-Jones, Money and Government in the Roman Empire, Cambridge 1994.

Eccardus s. unter Origo Rom.

U. Eigler, Art. Polemius Silvius, DNP 10 (2001) 5 f.

N. T. Elkins, The Flavian Colosseum Sestertii : Currency or largess? NC 166 (2006) 212–21.

W. Enßlin, Art. Merobaudes, RE 15,1 (1931) 1038 f.

Festy, Pseudo-Aurélius Victor, s. unter Epit. Caes.

J. Fündling, Kommentar zur Vita Hadriani der Historia Augusta, Bonn 2006.

J. Fugmann, Ps. Aurelius Victor, s. unter Vir. ill.

G. Funaioli, Der Lokativ und seine Auflösung, Archiv für lat. Lexikographie u. Grammatik 13 (1904) 301–72.

R. Gall, Art. Flavium amphitheatrum, RE 6,2 (1909) 2516–25.

Th. Gerhardt / U. Hartmann, Fasti, in: K.-P. Johne (Hg.), Die Zeit der Soldatenkaiser, Bd. 2, 1055–1198.

T. Glas, Valerian. Kaisertum und Reformansätze in der Krisenphase des Römischen Reiches, Paderborn 2014.

A. Goltz / U. Hartmann, Valerianus und Gallienus, in: K.-P. Johne (Hg.), Die Zeit der Soldatenkaiser, Bd. 1, 223–95.

M. L. Gualandi / A. Pinelli, Un trionfo per due. La matrice di Olbia: un unicum iconografico ‘fuori contesto’, in:„Conosco un ottimo storico dell’arte ...“, Festschr. E. Castelnuovo, Pisa 2012, 11–45.

A. von Gutschmid, Zum Kaiserverzeichniß des Polemius Silvius, RhM 17 (1862) 326 f. (= ders., Kleine Schriften, 5, Leipzig 1894, 277–79).

M. Haake, Zum römischen Triumph im dritten Jahrhundert n. Chr., in: F. Goldbeck / J. Wienand (Hgg.), Der römische Triumph in Prinzipat und Spätantike, Berlin 2017, 357–95.

G. Halsall, Barbarian Migrations and the Roman West, 376–568, Cam-bridge 2007.

K. J. Hartswick, The Gardens of Sallust: A Changing Landscape, Austin 2004.

A. Hoffmann / U. Wulf (Hgg.), Die Kaiserpaläste auf dem Palatin in Rom, Darmstadt 2 2006.

J. H. Humphrey, Roman Circuses. Arenas for Chariot Racing, London 1986.

M. Humphries, Chronicle and Chronology. Prosper of Aquitaine, his Methods and the Development of Early Medieval Chronography, EME 5 (1996) 155–75.

U. Huttner, Vom Machtantritt des Maximinus Thrax bis Aemilianus, in: K.-P. Johne (Hg.), Die Zeit der Soldatenkaiser, Bd. 1, 161–221.

K.-P. Johne (Hg.), Die Zeit der Soldatenkaiser. Krise und Transformation des Römischen Reiches im 3. Jahrhundert n. Chr. (235–284), 2 Bde. Berlin 2008.

B. W. Jones, The emperor Domitian, London 1992.

H. Jordan, Das Templum deae Syriae in Rom, Hermes 6 (1872) 314–22.

P. Just, Imperator et Episcopus. Zum Verhältnis von Staatsgewalt und christlicher Kirche zwischen dem 1. Konzil von Nicaea (325) und dem 1. Konzil von Konstantinopel (381), Stuttgart 2003.

G. Kampers, Geschichte der Westgoten, Paderborn 2008.

D. Kienast / W. Eck / M. Heil, Römische Kaisertabelle. Grundzüge einer römischen Kaiserchronologie, Darmstadt 6. überarb. Auflage 2017.

T. E. Kitchen, Apocalyptic Perceptions of the Roman Empire in the Fifth Century A. D., in: C. Feik u. a. (Hgg.), Abendländische Apokalyptik. Kompendium zur Genealogie der Endzeit (Kulturgeschichte der Apokalypse 1), Berlin 2013, 641–60.

H. Kloft, Liberalitas principis. Herkunft und Bedeutung, Köln 1970.

I. König, Die gallischen Usurpatoren von Postumus bis Tetricus, München 1981.

König, Origo Constantini, s. unter Anon. Vales.

P. Kovács, History of Pannonia during the Principate, Bonn 2014

W. Kuhoff, Diokletian und die Epoche der Tetrarchie: das römische Reich zwischen Krisenbewältigung und Neuaufbau, Frankfurt a. M. 2001.

K. Latte, Römische Religionsgeschichte (HdbAW 5,4), München 1960.

N. E. Lenski, Failure of Empire. Valens and the Roman State in the Fourth Century A. D., Berkeley 2002.

H. Leppin / H. Ziemssen, Maxentius. Der letzte Kaiser in Rom, Mainz 2007.

E. Löfstedt, Philologischer Kommentar zur Peregrinatio Aetheriae, Uppsala 1911.

E. Löfstedt, Syntactica. Studien und Beiträge zur historischen Syntax des Lateins 1 2 /2, Lund 1942/1933.

A. Luther, Das gallische Sonderreich, in: K.-P. Johne (Hg.), Die Zeit der Soldatenkaiser, Bd. 1, 325–41.

R. W. Mathisen, Provinciales, Gentiles, and Marriages between Romans and Barbarians in the Late Roman Empire, JRS 99 (2009) 140–55.

M. A. McEvoy, Child Emperor Rule in the Late Roman West, AD 367–455, Oxford 2013.

M. Meier / St. Patzold, August 410 – Ein Kampf um Rom, Stuttgart 2010.

Th. Mommsen, Chronica minora saec. IV. V. VI. VII., Vol. I–III (MGH AA 9. 11. 13) Berlin 1892–1898.

Th. Mommsen, Gesammelte Schriften 7 (Philologische Schriften), Berlin 1909 (= Mommsen, Ges. Schr.).

Th. Mommsen, Polemii Silvii Laterculus, in: ders., Gesammelte Schriften. 7, Berlin 1909, 633–67 (= Abh. Kgl. Sächs. Ges. Wiss. 3 [1857] 223–77).

Th. Mommsen, Die römische Chronologie bis auf Caesar, Berlin 1859 2 (= Mommsen [1859]).

Th. Mommsen, Über den Chronographen vom Jahre 354, Abh. Kgl. Sächs. Ges. Wiss. 2 (1850) 547–693 (= Mommsen 1 ).

Th. Mommsen, Zur byzantinischen Chronographie, RhM 11 (1857) 625 f. (= Mommsen [1857]).

J. F. Mountford, De mensium nominibus, JHS 43 (1923) 102–16.

S. Muhlberger, The Fifth-Century Chroniclers. Prosper, Hydatius, and the Gallic Chronicler of 452 (ARCA 27), Leeds 1990.

S. Muhlberger, The Gallic Chronicle of 452 and Its Authority for British Events, Britannia 14 (1983) 23–33.

D. Paniagua, Intorno alla lettera prefatoria e all’introduzione del Laterculus di Polemio Silvio, in: L. Cristante / T. Mazzoli, Il calamo della memoria: Riuso di testi e mestiere letterario nella tarda antichità, V , Polymnia: studi di filologia classica 16 (2013) 155–74.

D. Paniagua, Nuevas aportaciones acerca del Glossarium Bruxellense (Bruxelles, Bibl. Roy.10.615-10.729 ff. 95v-96r). Dossiers d’HEL, SHESL, 2015, L’activité lexicographique dans le haut Moyen Âge latin. Rencontre autour du Liber Glossarum (suite), 8, 110–23.

(https://halshs.archives-ouvertes.fr/halshs-01174655/document)

D. Paniagua, Sul ms. Roma , Bibl. Vallicelliana , E 26 e sulla trasmissione manoscritta di Polemio Silvio: un nuovo testimone (poziore) per due sezioni del Latercvlvs , RHT 5 (2016) 163–80.

Paschoud, Zosime, s. unter Zos.

M. Pawlak, Theodosius, a Son of Athaulf and Galla Placidia, Eos 92 (2005) 224–43.

F. de Reiffenberg, Notice d’un manuscrit de la bibliothèque royale, in: Bulletin de l’Académie Royale des Sciences et Belles‑Lettres de Bruxelles 8, Brüssel 1841, 247–66.

S. Remijsen, The End of Greek Athletics in Late Antiquity, Cambridge 2015.

L. Richardson, jr, A New Topographical Dictionary of Ancient Rome, Baltimore 1992.

S. Rodgers, Merobaudes and Maximus in Gaul, Historia 30 (1981) 82–105.

A. Rösger, Usurpatorenviten in der Historia Augusta, in: A. Lippold (Hg.), Bonner Festgabe Johannes Straub: zum 65. Geburtstag am 18. Oktober 1977 dargebracht von Kollegen und Schülern, Bonn 1977, 359–93.

Roncallius s. unter Origo Rom.

M. R. Salzman, Ambrose and the Usurpation of Arbogastes and Eugenius: Reflections on Pagan–Christian Conflict Narratives, JECS 18 (2010) 191–223.

M. R. Salzman, On Roman Time. The Codex-Calendar of 354 and the

Rhythms of Urban Life in Late Antiquity, Berkeley 1990.

R. Scharf, Die dynastische Stellung der Galla Placidia, in: Ders., Spätrömi-sche Studien. Prosopographische und quellenkundliche Untersuchun-gen zur Geschichte des 5. Jahrhunderts nach Christus, Mannheim 1996, 5–25.

R. Scharf, Jovinus – Kaiser in Gallien, Francia 20 (1993) 1–13.

R. Scharf, Die Kanzleireform des Stilicho und das römische Britannien, Historia 39 (1990) 461–74.

P. L. Schmidt, Origo gentis Romanorum, in: R. Herzog / P. L. Schmidt (Hgg.), Handbuch der lateinischen Literatur der Antike. Restauration und Erneuerung: 284–374 (HdbAW 8,5), München 1989, 183.

B.-J. Schröder, Titel und Text. Zur Entwicklung lateinischer Gedichtüberschriften. Mit Untersuchungen zu lateinischen Buchtiteln, Inhaltsverzeichnissen und anderen Gliederungsmitteln, Berlin 1999.

H. Sivan, Was Theodosius I a Usurper? Klio 78 (1996) 198–211.

H. Sivan , Galla Placidia. The Last Roman Empress, Oxford 2011.

D. Ch. Stathakopoulos, Famine and Pestilence in the Late Roman and Early Byzantine Empire. A systematic survey of subsistence crises and epidemics, Aldershot 2004.

R. Steinacher, Der Laterculus Regum Wandalorum et Alanorum. Eine afrikanische Ergaenzung der Chronik Prosper Tiros aus dem 6. Jahrhundert (Staatsprüfungsarbeit, Institut für Österreichische Geschichtsforschung), Wien 2001.

T. Stickler, Aëtius. Gestaltungsspielräume eines Heermeisters im ausge-henden Weströmischen Reich (Vestigia 54), München 2002.

J. Szidat, Usurpator tanti nominis. Kaiser und Usurpator in der Spätantike, Stuttgart 2010.

E. A. Thompson, Zosimus 6.10.2 and the Letters of Honorius, CQ 92 (1982) 442–62.

Valentini / Zucchetti s. unter Origo Rom.

A. W. Van Buren, Art. Obeliskos, RE 17,2 (1937) 1705–14.

G. Wesch‑Klein, Der Laterculus des Polemius Silvius – Überlegungen zu Datierung, Zuverlässigkeit und historischem Aussagewert einer spätantiken Quelle, Historia 51 (2002) 57–88.

J. Wienand, Der Kaiser als Sieger. Metamorphosen triumphaler Herrschaft unter Constantin I., Berlin 2012.

A. Wirsching, Wie die Obelisken Rom erreichten, Gymnasium 117 (2010) 255–73.

G. Wissowa, Religion und Kultus der Römer (HdbAW 5,4), München 1912 2 .

I. Wood, The End of Roman Britain. Continental Evidence and Parallels, in: D. Dumville / M. Lapidge (Hgg.), Gildas: New Approaches, Woodbridge 1984, 1–25.

D. Woods, On the Alleged Letters of Honorius to the Cities of Britain in 410, Latomus 71 (2012) 818–26.

K. Zangemeister, Zur Weltchronik des sogenannten Severus Sulpicius, RhM 33 (1878) 322–24.

F. Zevi, Per l’identificazione della Porticus Minucia frumentaria, MEFRA 105 (1993) 661–708.

K. Ziegler, Art. Polemius 9, RE 21,1 (1951) 1260–63.

S. Ch. Zinsli, Kommentar zur Vita Heliogabali der Historia Augusta, Bonn 2014.

Im Literaturverzeichnis sind nur solche Titel aufgeführt, die in Einleitung und Kommentar mehr als einmal zitiert werden. Zeitschriftentitel folgen den Siglen der Année Philologique.

F. Anders, Flavius Ricimer. Macht und Ohnmacht des weströmischen Heermeisters in der zweiten Hälfte des 5. Jahrhunderts, Frankfurt a. M. 2010.

T. D. Barnes, Constantine and Eusebius, Cambridge, Mass. 1981.

T. D. Barnes, Constantine: Dynasty, Religion and Power in the Later Roman Empire, Chichester 2011.

T. D. Barnes, The New Empire of Diocletian and Constantine, Cambridge, Mass. 1984.

Bauer / Strzygowski, Eine alexandrinische Weltchronik, s. unter Chron. Alex.

R. Behrwald / Ch. Witschel (Hgg.), Rom in der Spätantike. Historische Erinnerung im städtischen Raum, Stuttgart 2012.

M. Beyeler, Geschenke des Kaisers. Studien zur Chronologie, zu den Em­pfängern und zu den Gegenständen der kaiserlichen Vergabungen im 4. Jahrhundert n. Chr., Berlin 2011.

F. Bilabel, Die kleineren Historikerfragmente auf Papyrus (Kleine Texte für Vorlesungen und Übungen 149), Bonn 1923.

B. Bischoff, Katalog der festländischen Handschriften des 9. Jahrhunderts (mit Ausnahme der wisigotischen). Teil 2. Laon – Paderborn, Wies­ba­den 2004.

F. Blass, A. Debrunner, Grammatik des neutestamentlichen Griechisch, bearb. von F. Rehkopf, Göttingen 151979.

B. Bleckmann, Der Bürgerkrieg zwischen Constantin II. und Constans (340 n. Chr.), Historia 52 (2003) 225–50.

B. Bleckmann, Constantina, Vetranio und Gallus Caesar, Chiron 24 (1994) 29–68.

B. Bleckmann, Gallus, César de l’Orient?, in: F. Chausson / É. Wolff (Hgg.), Consuetudinis amor. Fragments d’histoire romaine (IIᵉ–VIᵉ siècles) offerts à Jean-Pierre Callu, Rom 2003, 45–56.

B. Bleckmann, Konstantin der Große, Reinbek 22003.

B. Bleckmann, Die Reichskrise des III. Jahrhunderts in der spätantiken und byzantinischen Geschichtsschreibung, München 1992.

B. Bleckmann, Die Schlacht von Mursa und die zeitgenössische Deutung eines spätantiken Bürgerkrieges, in: H. Brandt (Hg.), Gedeutete Reali­tät. Krisen, Wirklichkeiten, Interpretationen (3.–6. Jh. n. Chr.), Stuttgart 1999, 47–101.

B. Bleckmann, Vom Tsunami von 365 zum Mimas-Orakel: Ammianus Mar­cellinus als Zeithistoriker und die spätgriechische Tradition, in: den Boeft u. a. (Hgg.), Ammianus after Julian, 7–31.

Bleckmann / Stein, Philostorgios, s. unter Philost.

J. den Boeft u.a. (Hgg.), Ammianus after Julian. The Reign of Valentinian and Valens in Books 26–31 of the Res Gestae, Leiden 2007.

F. Boll, Art. Finsternisse, RE 6,2 (1909) 2329–64.

P. Brennan, Combined Legionary Detachments as Artillery Units, Chiron 10 (1980) 553–67.

Burgess, The Chronicle of Hydatius s. unter Cons. Const.

R. W. Burgess, The Date, Purpose, and Historical Context of the Original Greek and the Latin Translation of the So-Called Excerpta Latina Barbari, Traditio 56 (2013) 1–56.

R. W. Burgess / J. H. F. Dijkstra, The ‘Alexandrian World Chronicle’, s. unter Chron. Alex.

R. W. Burgess / J. H. F. Dijkstra, The Berlin ‘Chronicle’, s. unter Chron. Berol.

R. W. Burgess / M. Kulikowski, Mosaics of time. The Latin chronicle traditions from the first century BC to the sixth century AD. Vol. 1: A historical introduction to the chronicle genre from its origins to the high middle ages, Turnhout 2013.

C. Cardelle de Hartmann, Philologische Studien zur Chronik des Hydatius von Chaves (Palingenesia 47) Stuttgart 1994.

H. Chantraine, Die Kreuzesvision von 351. Fakten und Probleme, ByzZ 86/87 (1993/94) 430–41.

S. Corcoran, The Empire of Tetrarchs, Oxford 1996.

Croke, The Chronicle of Marcellinus, s. unter Marcell.

B. Croke, Chronicles, annals and ‘consular annals’ in Late Antiquity, Chi­ron 31 (2001) 291–331.

B. Croke, City Chronicles of Late Antiquity, in: G. W. Clarke (Hg.), Reading the Past in Late Antiquity, Rushcutters Bay 1990, 165–203.

B. Croke, Count Marcellinus and his Chronicle, Oxford 2001.

B. Croke, Reinventing Constantinople, YClS 34 (2010) 241–64.

G. Dagron, Naissance d’une capitale. Constantinople et ses institutions de 330 à 451, Paris 21984.

A. Demandt, Verformungstendenzen in der Überlieferung antiker Sonnen- und Mondfinsternisse (Abh. d. Geistes.- und Sozialwiss. Kl. 1970, 7) Wies­baden 1970.

J. F. Drinkwater, The Alamanni and Rome 213–496, Oxford 2007

J. F. Drinkwater, The Revolt and Ethnic Origin of the Usurper Magnentius (350–353), and the Rebellion of Vetranio (350), Chiron 30 (2000) 131–59.

J. F. Drinkwater, The Usurpers Constantine III (407–411) and Jovinus (411–413), Britannia 29 (1998) 269–98.

R. M. Errington, Theodosius and the Goths, Chiron 26 (1996) 1–27.

R. M. Errington, Roman Imperial Policy from Julian to Theodosius, Cha­pel Hill 2006.

C. Frick, Die Fasti Idatiani und das Chronicon Paschale, ByzZ 1 (1892) 283–92.

G. Funaioli, Der Lokativ und seine Auflösung, Archiv für lat. Lexiko­gra­phie u. Grammatik 13 (1904) 301–72.

G. Galdi, Syntaktische Untersuchungen zu Jordanes. Beiträge zu den Romana (Spudasmata 150) Hildesheim 2013.

F. Geppert, Die Quellen des Kirchenhistorikers Socrates Scholasticus (Stu­dien zur Geschichte der Theologie und der Kirche 3–4) Leipzig 1898.

F. T. Gignac, A Grammar of the Greek Papyri of the Roman and Byzan­tine Periods 1 / 2, Mailand 1976 / 1981.

F. K. Ginzel, Spezieller Kanon der Sonnen- und Mondfinsternisse für das Ländergebiet der klassischen Altertumswissenschaft und den Zeitraum von 900 vor Chr. bis 600 nach Chr., Berlin 1899.

T. Glas, Valerian. Kaisertum und Reformansätze in der Krisenphase des Römischen Reiches, Paderborn 2014.

E. Guidoboni, Catalogue of Ancient Earthquakes in the Mediterranean Area up to the 10th Century, Rom 1994.

Th. Grünewald, Constantinus Maximus Augustus. Herrschaftspropaganda in der zeitgenössischen Überlieferung, Wiesbaden 1990.

Th. Grünwald, Räuber, Rebellen, Rivalen, Rächer. Studien zu latrones im Römischen Reich, Stuttgart 1999.

V. Grumel, La Chronologie. Traité d’études byzantines I, Paris 1958.

Ch. Habicht, Zur Geschichte des Kaisers Konstantin, Hermes 86 (1958) 360–78.

J. J. Hahn, Vetustus error extinctus est. Wann wurde das Sarapeion von Alexandria zerstört?, Historia 55 (2006) 368–83.

Hansen, Sokrates, s. unter Socr.

P. Heather, Goths and Romans, 332–489, Oxford 1991.

P. Heather, Liar in Winter: Themistius and Theodosius, YClS 34 (2010) 185–213.

Heather / Moncur, Politics, s. unter Them.

E. T. Hermanowicz, Possidius of Calama. A Study of the North African Episcopate at the Time of Augustine, Oxford 2008.

M. Heil, Die Jubilarfeiern der römischen Kaiser, in: H. Beck / H.-U. Wie­mer (Hgg.) Feiern und Erinnern, Geschichtsbilder im Spiegel antiker Feste, Berlin 2009, 167–202.

M. Heinzelmann, Translationsberichte und andere Quellen des Reli­qui­en­kul­tes, Turnhout 1979.

D. Henning, Periclitans res publica. Kaisertum und Eliten in der Krise des Weströmischen Reiches 454/5–493 n.Chr., Stuttgart 1999.

D. Hofmann, Suizid in der Spätantike, Stuttgart 2007.

O. Holder-Egger, Untersuchungen über einige annalistische Quellen zur Geschichte des fünften und sechsten Jahrhunderts, II, Neues Archiv der Gesellschaft für ältere deutsche Geschichtskunde 1 (1876) 289–368.

O. Holder-Egger, Untersuchungen über einige annalistische Quellen zur Geschichte des fünften und sechsten Jahrhunderts, III, Neues Archiv der Gesellschaft für ältere deutsche Geschichtskunde 2 (1877) 47–111.

F. Jacoby, Art. Excerpta Barbari, RE 6,2 (1909) 1566–76.

Jeanjean / Lançon, Saint Jérôme, s. unter Hier.

K.-P. Johne (Hg.), Die Zeit der Soldatenkaiser. Krise und Transformation des Römischen Reiches im 3. Jahrhundert n. Chr. (235–284), Bd. 1, Berlin 2008.

M. J. Johnson, On the Burial Places of the Valentinian Dynasty, Historia 40 (1991) 501–6.

M. J. Johnson, The Roman Imperial Mausoleum in Antiquity, Cambridge 2014.

G. Kaufmann, Die Fasten der späteren Kaiserzeit als ein Mittel zur Kritik der weströmischen Chroniken, Philologus 34 (1876) 235–95.

D. Kienast, Römische Kaisertabelle. Grundzüge einer römischen Kaiser­chro­nologie, Darmstadt 21996.

R. Klein, Distruzione di templi nella tarda antichità, in: Atti dell’Ac­ca­de­mia Romanistica Costantiniana 10 (1991) 127–52.

F. Kolb, Chronologie und Ideologie der Tetrarchie, AntTard 3 (1995) 21–31.

F. Kolb, Diocletian und die erste Tetrarchie, Berlin 1987.

G. Kreucher, Der Kaiser Marcus Aurelius Probus und seine Zeit, Stuttgart 2003.

B. Krusch, Studien zur christlich-mittelalterlichen Chronologie. Der 84­jährige Ostercyclus und seine Quellen, Leipzig 1880.

W. Kuhoff, Diokletian und die Epoche der Tetrarchie: das römische Reich zwischen Krisenbewältigung und Neuaufbau, Frankfurt a. M. 2001.

M. Kulikowski, Rome’s Gothic Wars from the Third Century to Alaric, Cambridge 2007.

N. Lenski, Failure of Empire: Valens and the Roman State in the Fourth Century A.D., Berkeley 2002.

H. Leppin, Der Reflex der Selbstdarstellung der valentinianischen Dy­nastie bei Ammianus Marcellinus und den Kirchenhistorikern, in: J. den Boeft u.a. (Hgg.), Ammianus after Julian, 33–51.

H. Leppin, Theodosius der Große, Darmstadt 2003.

H. Lietzmann, Ein Blatt aus einer antiken Weltchronik, s. unter Chron. Berol.

A. Lippold, Art. Theodosius I., RE Suppl. 13 (1973) 837–961.

E. Löfstedt, Late Latin, Oslo 1959.

E. Löfstedt, Philologischer Kommentar zur Peregrinatio Aetheriae, Uppsa­la 1911.

S. Lorenz, Imperii fines erunt intacti. Rom und die Alamannen 350–378, Frankfurt a. M. 1997.

W. Lütkenhaus, Constantius III. Studien zu seiner Tätigkeit und Stellung im Westreich 411–421, Bonn 1998.

S. Lunn-Rockliffe, Commemorating the Usurper Magnus Maximus: Ek­phrasis, Poetry, and History in Pacatus’ Panegyric of Theodosius, JLA 3 (2010) 316–36.

Malosse, Libanios IV, s. unter Lib. or.

S. G. MacCormack, Art and Ceremony in Late Antiquity, Berkeley 1981.

Mango / Scott, The Chronicle of Theophanes Confessor, s. unter Thphn.

P. Maraval, Les fils de Constantin, Paris 2013.

Maraval, Socrate, s. unter Socr.

M. Marcos, Constantine, Dalmatius Caesar, and the Summer of A.D. 337, Latomus 73 (2014) 748–74.

M. McCormick, Eternal Victory. Triumphal Rulership in Late Antiquity, Byzantium, and the Early Medieval West, Cambridge 1986.

K. McNamee, Abbreviations in Greek Literary Papyri and Ostraca, Ann Arbor 1981.

Th. Mommsen, Chronica minora saec. IV. V. VI. VII., Vol. I–III (MGH AA 9. 11. 13) Berlin 1892–1898.

E. Moreno Resano, La usurpación de Nepociano (350 D.C.), Veleia 26 (2009) 297–322.

K. Mosig-Walburg, Römer und Perser. Vom 3. Jahrhundert bis zum Jahr 363 n.Chr., Gutenberg 2009.

S. Muhlberger, The fifth century chroniclers. Prosper, Hydatius, and the Gallic Chronicler of 452, Cambridge 1981.

W. Müller-Wiener, Bildlexikon zur Topographie Istanbuls, Tübingen 1977.

E. Nechaeva, Embassies – Negotiations – Gifts. Systems of East Roman Diplomacy in Late Antiquity, Stuttgart 2014.

Nixon / Rogers, In Praise, s. unter Paneg.

D. Norberg, Beiträge zur spätlateinischen Syntax, Uppsala 1944.

I. Opelt, Die lateinischen Schimpfwörter und verwandte sprachliche Er­scheinungen: eine Typologie, Heidelberg 1965.

Paschoud, Zosime, s. unter Zos.

S. Rebenich, Rezension zu: Burgess, Chronicle of Hydatius und Cardelle de Hartmann, Studien, Gnomon 71 (1999) 437–48.

U. Roberto, Diocleziano, Rom 2014.

V. Rose, Die Handschriften-Verzeichnisse der Königlichen Bibliothek zu Berlin, 12 (Verzeichnisse der lat. Handschriften 1) Berlin 1893.

J. Rüpke, Geschichtsschreibung in Listenform: Beamtenlisten unter rö­mi­schen Kalendern, Philologus 141 (1997) 65–85.

R. Scharf, Iovinus – Kaiser in Gallien, Francia 20 (1993) 1–13.

E. Schwartz, Christliche und jüdische Ostertafeln, Berlin 1905.

O. Seeck, Art. Chronica Constantinopolitana, RE 3,2 (1899) 2454–60.

O. Seeck, Geschichte des Untergangs der antiken Welt, 6 Bde., Stuttgart 1920–1922 (ND 1966).

O. Seeck, Art. Hydatius 2, RE 9,1 (1914) 40–43.

O. Seeck, Regesten der Kaiser und Päpste für die Jahre 311 bis 476 n. Chr. Vorarbeit zu einer Prosopographie der christlichen Kaiserzeit, Stuttgart 1919.

O. Seeck, Studien zur Geschichte Diocletians und Constantins. II., Neue Jahrbücher zur Philologie und Pädagogik 139 (1889) 601–34.

B. D. Shaw, Sacred Violence. African Christians and Sectarian Hatred in the Age of Augustine, Cambridge 2011.

Sieben, Ad Cresconium, s. unter Aug. Cresc.

S. Šoproni, Contra Acinco et Bononia. Bemerkungen zu den Fasti des Hy­datius, in: Studien zu den Militärgrenzen Roms 2: Vorträge des 10. In­ternationalen Limeskongresses in der Germania inferior, Bonn 1977, 393–97.

D. Ch. Stathakopoulos, Famine and Pestilence in the Late Roman and Ear­ly Byzantine Empire. A systematic survey of subsistence crises and epi­demics, Aldershot 2004.

E. Stein, Geschichte des spätrömischen Reiches I, Berlin 1928.

J. Szidat, Usurpator tanti nominis. Kaiser und Usurpator in der Spätantike, Stuttgart 2010.

L. Traube, Hieronymi Chronicorum codicis Floriacensis fragmenta Lei­densia, Parisina, Vaticana, Leiden 1902.

P. Van Nuffelen, Socrate de Constantinople et les chroniques, JÖByz 54 (2004) 53–75.

V. Väänänen, Introduction au latin vulgaire, Paris 31981.

C. Vandersleyen, Chronologie des préfets d’Égypte de 284 à 395, Brüssel 1962.

Whitby / Whitby, Chronicon Paschale, s. unter Chron. Pasch.

J. N. Adams, Latin Words for ‘Woman’ and ‘Wife’, Glotta 50 (1972), 234–55.

H. Arens, Die christologische Sprache Leos des Großen. Analyse des To-mus an den Patriarchen Flavian (FThSt 122), Basel u. a. 1982.

R. S. Bagnall, Consuls of the Later Roman Empire (Philological Mono-graphs of the American Philological Association 36), Atlanta 1987.

H. R. Baldus, Theodosius der Große und die Revolte des Magnus Maximus. Das Zeugnis der Münzen, Chiron 14 (1984) 175–92.

M. Bandini, Catalogus codicum Latinorum Bibliothecae Mediceae Lauren-tianae, Florenz 1774–7.

T. D. Barnes, Patricii under Valentinian III, Phoenix 29 (1975) 155–70.

T. D. Barnes, The Career of Athanasius, Studia Patristica 21 (1989), 390–401.

P. S. Barnwell, Emperor, Prefects & Kings. The Roman West, 395–565, London 1992.

A. A. Barrett, Saint Germanus and the British Missions, Britannia 40 (2009), 197–217.

N. H. Baynes, A Note on Professor Bury’s ‘History on the Later Roman Empire’, JRS 12 (1922), 207–29.

G. Becht-Jördens, „Und dieser erregte die Herzen mit campanischem Gras…“ Zu den drei Epigrammen des Prosper Tiro von Aquitanien gegen Pelagianer, Nestorianer und „Semipelagianer“ (CPL 518 f.), in: M. Baumbach u. a. (Hgg.), Mousopolos Stephanos. Festschrift für Her-wig Görgemanns (Bibliothek der klassischen Altertumswissenschaften, N. F., 2. Reihe, Bd. 102), Heidelberg 1998, 278–308.

B. Bischoff, Paläographie des römischen Altertums und des abendlän-dischen Mittelalters, Berlin 32004.

Ph. Blaudeau, Alexandrie et Constantinople (451–491). De l’histoire à la géo-ecclésiologie (BEFAR 327), Rom 2006.

Ph. Blaudeau, Pierre et Marc. Remarques sur la revendication d’une relation fondatrice entre sièges Romain et Alexandrine dans la seconde moitié du Ve siècle, in: Pietro e Paolo. Il loro rapport con Roma nelle testimonianze antiche. XXIX incontro di studiosi dellʼantichità cristiana, Augustinia-num, Roma, 4–6 maggio 2000 (SEAug 74), Rom 2001, 577–91.

Ph. Blaudeau, Rome contre Alexandrie? L’interprétation pontificale de l’enjeu monophysite (de l’émergence de la controverse Eutychienne au schisme Acacien 448–484), Adamantius 12 (2006), 140–216.

B. Bleckmann, Arelate metropolis: Überlegungen zur Datierung des Konzils von Turin und zur Geschichte Galliens im 5. Jahrhundert, RQA 98 (2003), 162–73.

B. Bleckmann, Der Barbareneinfall von 406 und die Erhebung des Usurpa-tors Constantinus III. Zu einem chronologischen Problem des frühen fünften Jahrhunderts, in: C. Gǎudac u. a. (Hgg.), Orbis antiquus. Studia in honorem Ioannis Pisonis (Bibliotheca Musei Napocensis 21), Cluj-Napoca 2004, 41–4.

B. Bleckmann, Der salmasische Johannes Antiochenus: Ein Versuch zur Bestimmung seines Profils für die Geschichte der Spätantike, in: L. Galli Milić / N. Hecquet-Noti (Hgg.), Historiae Augustae Colloquium Gene-vense in honorem F. Paschoud septuagenarii, Bari 2010, 51–61.

B. Bleckmann, Honorius und das Ende der römischen Herrschaft in West-europa, HZ 265 (1997), 561–95.

B. Bleckmann, Art. Constantius III (Kaiser 421) [Nachtrag zum RAC], JbAC 51 (2008), 227–31.

B. Bleckmann, Art. Constantinus III. (Kaiser, 407/11), RAC Suppl. 2 (2004), 454–62.

G. Bonner, Art. Pelagius/Pelagianischer Streit, TRE (1996), 176–85.

A. D. Booth, The Date of Jerome’s Birth, Phoenix 33 (1979), 346–53.

H. Ch. Brennecke, Lateinischer oder germanischer „Arianismus“? Zur Fra-ge einer Definition am Beispiel der religiösen Konflikte im nordafrika-nischen Vandalenreich, in: H. Müller u. a. (Hgg.), Collatio Augustini cum Pascentio (Sb ÖAW, phil.-hist. Klasse 779), Wien 2008, 125–44.

H. Ch. Brennecke, Rom und der dritte Kanon von Serdika (342), ZRG (KA) 69 (1983), 15–45.

P. Brown, Augustine of Hippo. A Biography, Berkeley u. a. 1969.

R. Browning, Where was Attila’s Camp?, JHS 73 (1953), 143–5.

A. Bucherius, De doctrina temporum commentarius in Victorium Aquita-nium, Antwerpen 1643.

R. W. Burgess, Studies in Eusebian and post-Eusebian Chronography (His-toria Einzelschriften 135), Stuttgart 1999.

R. W. Burgess, The Accession of Marcian in the Light of Chalcedonian Apologetic and Monophysite Polemic, ByzZ 86/87 (1993/1994), 47–68.

R. W. Burgess / M. Kulikowski, Mosaics of Time. The Latin Chronicle Traditions from the First Century BC to the Sixth Century AD. Bd. 1: A Historical Introduction to the Chronicle Genre from its Origins to the High Middle Ages (Studies in the Early Middle Ages 33), Turnhout 2013.

V. Burrus, The Making of a Heretic. Gender, Authority, and the Priscillian-ist Controversy (Transformation of the Classical Heritage 24), Berkeley 1995.

A. Busch, Die Frauen der theodosianischen Dynastie (Historia Einzelschrif-ten 237), Stuttgart 2015.

A. Cameron, Claudian. Poetry and Propaganda at the Court of Honorius, Oxford 1970.

C. Cardelle de Hartmann, Historie und Chronographie. Entstehung und Frühzeit lateinischer Chronistik (von Hieronymus bis Beda), Minerva 14 (2000), 107–27.

P. J. Carefoote, Pope Boniface I, the Pelagian Controversy and the Growth of Papal Authority, Augustiniana 46 (1996), 261–89.

E. Caspar, Geschichte des Papsttums. Von den Anfängen bis zur Höhe der Weltherrschaft. Bd. 1: Römische Kirche und Imperium Romanum, Tü-bingen 1930.

H. Castritius, Barbaren im Garten „Eden“: Der Sonderweg der Vandalen in Nordafrika, Historia 59 (2010), 371–80.

H. Castritius, Die Völkerlawine der Silvesternacht 405 oder 406 und die Gründung des Wormser Burgunderreichs, in: V. Gallé (Hg.), Die Burgunder. Ethnogenese und Assimilation eines Volkes. Dokumentation des 6. wissenschaftlichen Symposiums der Nibelungenliedgesellschaft Worms e.V. und der Stadt Worms vom 21. bis 24. September 2006, Worms 22009, 31–47.

H. Castritius, Art. Wandalen. § 1. Historisch, RGA 33 (2006), 168–209.

M. Cesa, Il matrimonio di Placidia ed Ataulfo sullo sfondo dei rapporti fra Ravenna e i Visigoti, RomBarb 12 (1992/93), 23–53.

H. Chadwick, Priscillian of Avila. The Occult and the Charismatic in the Early Church, Oxford 1976.

H. Chadwick, The Exile and Death of Flavian of Constantinople: A Pro-logue to the Council of Chalcedon, JThS 6 (1955), 17–34.

H. Chantraine, Das Schisma von 418/19 und das Eingreifen der kaiserlichen Gewalt in die römische Bischofswahl, in: P. Kneissl / V. Losemann (Hgg.), Alte Geschichte und Wissenschaftsgeschichte. Festschrift für Karl Christ zum 65. Geburtstag, Darmstadt 1988, 79–94.

J. Chéné, Les origines de la controverse semi-Pélagienne, AThA 13 (1953), 59–109.

D. Claude, Probleme der vandalischen Herrschaftsnachfolge, Deutsches Archiv 30 (1974), 329–55.

F. M. Clover, Geiseric and Attila, Historia 22 (1973), 104–17.

F. M. Clover, Geiseric the Statesman. A Study of Vandal Foreign Policy. A Dissertation Submitted to the Faculty of the Division of the Humanities in Candidacy for the Degree of Doctor of Philosophy, Chicago, Illinois 1966.

F. M. Clover, The Pseudo-Boniface and the Historia Augusta, Bonner His-toria-Augusta-Colloquium 1977/1978 (Antiquitas. R. 4, Bd. 14), Bonn 1980, 73–95.

C. Colpe u. a., Art. Geister (Dämonen), RAC 9 (1976), 546–796.

Ch. Courtois, Les Vandales et l’Afrique, Paris 1955.

S. Cristo, Some Notes on the Bonifacian-Eulalian Schism, Aevum 5 (1977), 163–7.

B. Croke, Arbogast and the Death of Valentinian II, Historia 25 (1976), 235–44.

B. Croke, Chronicles, Annals and “Consular Annals” in Late Antiquity, Chi-rom 31 (2001), 291–331.

B. Croke, The Origins of the Christian World Chronicle, in: B. Croke / A. M. Emmett (Hgg.), History and Historians in Late Antiquity, Frankfurt am Main u. a. 1983, 116–31.

F. Decret, L’Afrique manichéenne (IVe–Ve siècles). Étude historique et doctrinale, 2 Bde., Paris 1978.

A. Demandt, Die Spätantike. Römische Geschichte von Diocletian bis Jus-tinian, 284–565 n. Chr. (HdAW 3,6), München 1989.

A. Demandt, Art. Magister militum, RE Suppl. 12 (1970), 553–790.

H.-J. Diesner, Das Vandalenreich. Aufstieg und Untergang, Stuttgart 1966.

H.-J. Diesner, Art. Vandalen, RE Suppl. 10 (1965), 957–92.

L. Dossey, The Last Days of Vandal Africa: An Arian Commentary on Job and its Historical Context, JTS 54 (2003), 60–138.

V. C. Drecoll, Kommentierende Analyse zu Liberatus, Breviarium 1–7, ZAC 14 (2010), 9–30.

J. F. Drinkwater, The Usurpers Constantine III (407–411) and Jovinus (411–413), Britannia 29 (1998), 269–98.

G. D. Dunn, Easter and the Battle of Pollentia, JRH 34 (2010), 55–66.

F. Dvornik, The Idea of Apostolicity in Byzantium. And the Legend of the Apostle Andrew (DOS 4), Cambridge, Mass. 1958.

K. Ehling, Zur Geschichte Constantins III., Francia 23 (1996), 1–11.

A. Elberti, Prospero d’Aquitania. Teologo e discepolo, Rom 1999.

W. Enßlin, Rez. zu: de Lepper, De Rebus Gestis Bonifatii Comitis Africae et Magistri Militum, Tilburg 1941, Gnomon 18 (1942), 139–42.

W. Enßlin, Art. Merobaudes, RE 15,1 (1931), 1038 f.

J. Ernesti, Princeps christianus und Kaiser aller Römer. Theodosius der Große im Lichte zeitgenössischer Quellen (Paderborner Theologische Studien 25), München u. a. 1998, zgl. Diss. Rom 1997.

R. M. Errington, Roman Imperial Policy from Julian to Theodosius, Chapel Hill 2006.

E. Faber, Athanarich, Alarich, Athaulf. Zum Wandel westgotischer Herr-schaftskonzeptionen, Klio 92 (2010), S. 157–69.

P. Fargues, Claudien. Études sur sa poésie et son temps, Paris 1933.

H. Fichtenau, „Politische“ Datierungen des frühen Mittelalters, in: Ders. (Hg.), Beiträge zur Mediävistik. Ausgewählte Aufsätze. Bd. 3: Lebens-ordnungen, Urkundenforschung, Mittellatein, Stuttgart 1986, 186–285.

H. Fuhrmann, Die Wahl des Papstes – ein historischer Überblick, GWU 9 (1958), 762–80.

H. Fuhrmann, Widerstände gegen den päpstlichen Primat im Abendland, in: M. Maccarrone (Hg.), Il primato del vescovo di Roma nel primo mil-lennio. Ricerche e testimonianze. Atti del symposium storico-teologico, Roma, 9–13 ottobre 1989 (PCSS. Atti e documenti 4), Vatikanstadt 1991, 707–36.

A. Fürst, Augustinus im Orient, ZKG 110 (1999), 293–314.

G. Galdi, Syntaktische Untersuchungen zu Jordanes. Beiträge zu den Ro-mana (Spudasmata 150), Hildesheim 2013.

F. K. Ginzel, Handbuch der mathematischen und technischen Chronologie. Das Zeitrechnungswesen der Völker. Bd. 3, Leipzig 1914.

St. Gioanni, La contribution épistolaire dʼEnnode de Pavie à la primauté pontificale sous le règne des papes Symmaque et Hormisdas, MEFRM 113 (2001), 245–68.

Ch. Gnilka, Philologische Streifzüge durch die römische Dichtung, Basel 2007.

Ch. Gnilka, Prudentiana I. Critica, München / Leipzig 2000.

B. Green, Leo the Great and the Heresy of Nestorius, Studia Patristica 43 (2006), 373–80.

A. Grillmeier, Jesus der Christus im Glauben der Kirche. Bd. 1: Von der apostolischen Zeit bis zum Konzil von Chalkedon (451), Freiburg u. a. 1979.

W. Hagemann, Die rechtliche Stellung der Patriarchen von Alexandrien und Antiochien. Eine historische Untersuchung, ausgehend vom Kanon 6 des Konzils von Nizäa, OS 13 (1964), 171–91.

I. Hajdú, Beiträge aus der Thesaurus-Arbeit XXVII: pro consule oder pro-consul?, MH 56 (1999) 119–27.

J. B. Hall, Pollentia, Verona, and the Chronology of Alaric’s First Invasion of Italy, Philologus 132 (1988), 245–57.

G. Halsall, Barbarian Migrations and the Roman West, 376–568, Cam-bridge 2007.

G. Halsall, Review Article: Movers and Shakers: The Barbarians and the Fall of Rome, EME 8 (1999), 131–45.

R. P. C. Hanson, The Search for the Christian Doctrine of God. The Arian Controversy 318–381, Edinburgh 1988.

H. Hauke, Katalog der lateinischen Fragmente der Bayrischen Staatsbiblio-thek München. Bd. 2, Wiesbaden 2011.

P. J. Heather, Goths and Romans 332–489, Oxford 1991.

P. J. Heather, The Huns and the End of the Roman Empire in Western Eu-rope, EHR 110 (1995), 4–41.

M. Heinzelmann, The ‘Affair’ of Hilary of Arles (445) and Gallo-Roman Identity in the Fifth Century, in: J. Drinkwater / H. Elton (Hgg.), Fifth-Century Gaul: A Crisis of Identity?, Cambridge 1992, 239–51.

R. Helm, Art. Prosper, RE 23.1 (1957), 880–97.

R. Heuberger, Vandalische Reichskanzlei und Königsurkunden. Mit Aus-blicken auf die Gesamtentwicklung der frühgermanischen Herrscher-urkunde, MIÖG 43 (1929), 76–113.

G. Hille, De continuatione Prosperi a. 641 Hauniensi, Berlin 1866.

H. Hoffmann, Buchkunst und Königtum im ottonischen und frühsalischen Reich, Stuttgart 1986.

O. Holder-Egger, Untersuchungen über einige annalistische Quellen zur Geschichte des fünften und sechsten Jahrhunderts. I. Die Chronik Pros-pers von Aquitanien, Neues Archiv 1 (1876), 13–90.

A. W. J. Holleman, Pope Gelasius I and the Lupercalia, Diss. Amsterdam 1974.

P.-M. Hombert, Nouvelles Recherches de Chronologie Augustinienne (EAA 163), Paris 2000.

Ch. Horn, Augustinus, München 1995.

T. Howe, Vandalen, Barbaren und Arianer bei Victor von Vita (Studien zur Alten Geschichte 7), Frankfurt am Main 2007.

M. Humphries, Chronicle and Chronology. Prosper of Aquitaine, his Me-thods and the Development of Early Medieval Chronography, EME 5 (1996), 155–75.

A. Y. Hwang, Intrepid Lover of Perfect Grace. The Life and Thought of Prosper of Aquitaine, Washington, D. C. 2009.

G. Jachmann, Textgeschichtliche Studien, hg. von Ch. Gnilka, Königstein 1982.

G. Jachmann, Ausgewählte Schriften, hg. von Ch. Gnilka, Königstein 1981.

N. W. James, Leo the Great and Prosper of Aquitaine: A Fifth Century Pope and His Adviser, JTS 44 (1993), 554–84.

T. Janßen, Stilicho. Das weströmische Reich vom Tode des Theodosius bis zur Ermordung Stilichos (395–408), Marburg 2004, zgl. Diss. Münster 1999.

A. H. M. Jones, The Later Roman Empire 284–602. A Social, Economic, and Administrative Survey, 3 Bde., Oxford 1964.

D. Kienast, Römische Kaisertabelle. Grundzüge einer römischen Kaiser-chronologie, Darmstadt 52011.

R. Klein, Constantius II. und die christliche Kirche (IdF 26), Darmstadt 1977.

H. M. Klinkenberg, Papsttum und Reichskirche bei Leo d.Gr., ZRG KA 38 (1952), 37–112.

H. Koch, Gelasius im kirchenpolitischen Dienste seiner Vorgänger, der Päpste Simplicius (468–483) und Felix III. (483–492). Ein Beitrag zur Sprache des Papstes Gelasius I. (492–496) und früherer Papstbriefe (SBAW 1935,6), München 1935.

F. Kolb, Herrscherideologie in der Spätantike, Berlin 2001.

D. König, Motives and Justifications for Enforcing Religious Conformity. A Manichaean-Priscillianist Case Study (302–572), Francia 35 (2008), 1–31.

J.-M. Kötter, Autonomie der illyrischen Kirche? Die Sixtus-Briefe der Col-lectio Thessalonicensis und der Streit um das kirchliche Illyricum, Mil-lennium 9 (2012), 163–86.

J.-M. Kötter, Die Suche nach der kirchlichen Ordnung. Gedanken zu grund-legenden Funktionsweisen der spätantiken Reichskirche, HZ 298 (2014), 1–28.

J.-M. Kötter, Art. Servus Dei, HAS 1–4 (2012).

J.-M. Kötter, Stability and Threat to the Order of the Church. Some Thoughts on the Personalization of the Church in Late Antiquity, Inter-Disciplines 2,1 (2011), 37–64.

J.-M. Kötter, Zwischen Kaisern und Aposteln. Das Akakianische Schisma (484–519) als kirchlicher Ordnungskonflikt der Spätantike (Roma Æter-na 2), Stuttgart 2013, zgl. Diss. Frankfurt am Main 2011.

B. Krusch, Die Chronicae des sogenannten Fredegar, Neues Archiv 7 (1882), 247–351

M. Kulikowski, Barbarians in Gaul, Usurpers in Britain, Britannia 31 (2000), 325–45.

M. Kulikowski, The Career of the Comes Hispaniarum Asterius, Phoenix 54 (2000), 123–41.

A.-M. La Bonnardière, »Aurelius Augustinus« ou »Aurelius, Augus-tinus«?, Revue Bénédictine 91 (1981), 231–7.

J. L. M. de Lepper, De Rebus Gestis Bonifatii Comitis Africae et Magistri Militum, Tilburg 1941.

R. Lim, The Nomen Manichaeorum and Its Uses in Late Antiquity, in: E. Iricinschi / H. M. Zellentin (Hgg.), Heresy and Identity in Late Anti-quity (Texts and Studies in Ancient Judaism 119), Tübingen 2008, 143–67.

W. A. Löhr, Augustin, Pelagius und der Streit um die christliche Lebens-form, in: Th. Fuhrer (Hg.), Die christlich-philosophischen Diskurse der Spätantike: Texte, Personen, Institutionen. Akten der Tagung vom 22.–25. Februar 2006 am Zentrum für Antike und Moderne der Albert-Lud-wigs-Universität Freiburg (Philosophie der Antike 28), Stuttgart 2008, 221–43.

W. A. Löhr, Augustinus und sein Verhältnis zu Pelagius: Eine Relecture der Quellen, Augustiniana 60 (2010), 63–86.

R. Lorenz, Der Augustinismus Prospers von Aquitanien, ZKG 73 (1962), 217–52.

J. Lössl, Augustine, “Pelagianism”, Julian of Aeclanum, and Modern Scholarship, ZAC 11 (2007), 129–50.

J. Lössl, Julian von Aeclanum. Studien zu seinem Leben, seinem Werk, sei-ner Lehre und ihrer Überlieferung (Vigiliae Christianae Suppl. 60), Lei-den u. a. 2001.

S. Lunn-Rockliffe, Commemorating the Usurper Magnus Maximus: Ek-phrasis, Poetry, and History in Pacatusʼ Panegyric of Theodosius, Jour-nal of Late Antiquity 3 (2010), 316–36.

W. Lütkenhaus, Constantius III. Studien zu seiner Tätigkeit und Stellung im Westreich 411–421, Bonn 1998, zgl. Diss. 1997.

M. Maccarone, La concezione di Roma. Città di Pietro e di Paolo: Da Da-maso a Leone I, in: Università di Roma La Sapienza (Hg.), Roma, Cos-tantinopoli, Mosca (Da Roma alla terza Roma. Studi 1), Neapel 1983, 63–85.

O. J. Maenchen-Helfen, Die Welt der Hunnen. Eine Analyse ihrer histori-schen Dimension, Graz u. a. 1978.

R. A. Markus, Chronicle and Theology: Prosper of Aquitaine, in: Ch. Holds-worth / T. P. Wiseman (Hgg.), The Inheritance of Historiography 350–900 (Exeter Studies in History 12), Exeter 1986, 31–43.

R. A. Markus, Die spectacula als religiöses Konfliktfeld städtischen Lebens in der Spätantike, FZPhTh 38 (1991), 253–71.

W. Marschall, Karthago und Rom. Die Stellung der nordafrikanischen Kir-che zum Apostolischen Stuhl in Rom (PuP 1), Stuttgart 1971.

M. Martin, Zur Entstehung des ersten burgundischen Königreichs (413–436) am Rhein, in: B. Päffgen u. a. (Hg.), Cum Grano Salis. Beiträge zur europäischen Vor- und Frühgeschichte. Festschrift für Volker Bier-brauer zum 65. Geburtstag, Friedberg 2005, 237–48.

R. W. Mathisen, Ecclesiastical Factionalism and Religious Controversy in Fifth-Century Gaul, Washington D. C. 1989.

R. W. Mathisen, Sigisvult the Patrician, Maximinus the Arian, and Political Strategems in the Western Roman Empire c. 425–40, EME 8 (1999), 173–96.

J. Matthews, Olympiodorus of Thebes and the History of the West (A.D. 407–425), JRS 60 (1970), 79–97.

J. Matthews, Western Aristocracies and Imperial Court A. D. 464–425, Ox-ford 1975.

M. A. McEvoy, Child Emperor Rule in the Late Roman West, AD 367–455, Oxford 2013.

M. Meier / St. Patzold, August 410 – Ein Kampf um Rom, Stuttgart 2010.

Y. Móderan, Une guerre de religion: Les deux Églises d’Afrique à l’époque Vandale, AntTard 11 (2003), 21–44.

Th. Mommsen, Das römisch-germanische Herrscherjahr, Neues Archiv 16 (1891), 49–65.

Th. Mommsen, Die Chronik des Cassiodorus Senator vom Jahre 519 n. Chr. nach den Handschriften herausgegeben, Abhandl. der phil.-hist. Cl. der königl. sächsischen Gesellschaft der Wiss., 3 Bde., Leipzig 1861, 574–90.

J. Moorhead, Victor of Vita. History of the Vandal Persecution (TTH 10), Liverpool 1992.

St. Muhlberger, Prosper's Epitoma Chronicon: Was there an Edition of 443?, CPh 81 (1986), 240–4.

St. Muhlberger, The Copenhagen Continuation of Prosper: A Translation, Florilegium 6 (1984) 71–95.

St. Muhlberger, The Fifth-Century Chroniclers. Prosper, Hydatius, and the Gallic Chronicler of 452 (ARCA 27), Leeds 1990.

A. C. Murray, From Roman to Merovingian Gaul. A Reader (Readings in medieval civilizations and cultures 5), Ontario 2000, 62–76

C. E. V. Nixon, Relations between Visigoths and Romans in Fifth-Century Gaul, in: J. F. Drinkwater / H. Elton (Hgg.), Fifth-Century Gaul: A Cris-is of Identity? Cambridge u. a. 1992, 64–74.

J. J. O’Donnell, Cassiodorus, Berkeley 1979.

J. M. O’Flynn, Generalissimos of the Western Roman Empire, Edmonton 1983.

S. I. Oost, Galla Placidia Augusta. A Biographical Essay, Chicago u. a. 1968.

A. Pabst, Divisio regni. Der Zerfall des Imperium Romanum in der Sicht der Zeitgenossen (Habelts Dissertationsdrucke. Reihe Alte Geschichte 23), Bonn 1986, zgl. Diss. Erlangen-Nürnberg 1985.

F. Papencordt, Geschichte der vandalischen Herrschaft in Afrika, Berlin 1837.

M. Pawlak, Valentinian III and Aetius, Classica et Christiana 4/2 (2009), 123–35.

O. Perler, Das Datum der Bischofsweihe des heiligen Augustinus, REAug 11 (1965), 25–37.

Ch. Pietri, Roma Christiana. Recherches sur l’Eglise de Rome, son organi-sation, sa politique, son idéologie de Miltiade à Sixte III (311–440), 2 Bde., Rom 1976.

G. de Plinval, Prosper d’Aquitaine. Interprète de Saint Augustin, RecAug 1 (1958), 339–55.

W. Pohl, die Völkerwanderung. Eroberung und Integration, Stuttgart 22002.

St. Rebenich, Jerome (The Early Church Fathers), New York 2002.

H. Reimitz, Art. Merobaudes. § 2: historisches, RGA 19 (2001), 572 f.

B. S. Rodgers, Merobaudes and Maximus in Gaul, Historia 30 (1981), 82–105.

M. R. Salzman, Ambrose and the Usurpation of Arbogastes and Eugenius: Reflections on Pagan–Christian Conflict Narratives, JECS 18 (2010), 191–223.

R. Scharf, Der spanische Kaiser Maximus und die Ansiedlung der Westgo-ten in Aquitanien, Historia 41 (1992), 374–84.

R. Scharf, Jovinus – Kaiser in Gallien, Francia 20 (1993), 1–13.

R. Scharf, Sebastianus – ein „Heldenleben“, ByzZ 82 (1989), 140–56.

A. Schindler, Art. Augustin/Augustinismus I, TRE 4 (1979), 645–98.

L. Schmidt, Geschichte der Wandalen, München 21942.

R. Schmidt, Reichenau und St. Gallen. Ihre literarische Überlieferung zur Zeit des Klosterhumanismus in St. Ulrich und Afra zu Augsburg um 1500, Sigmaringen 1985.

W. Schneemelcher, Athanasius von Alexandrien als Theologe und als Kir-chenpolitiker, ZNTW 43 (1950/51), 242–56.

B.-J. Schröder, Titel und Text. Zur Entwicklung lateinischer Gedichtüber-schriften. Mit Untersuchungen zu lateinischen Buchtiteln, Inhaltsver-zeichnissen und anderen Gliederungsmitteln, Berlin / New York 1999.

A. Schwarcz, Bedeutung und Textüberlieferung der Historia persecutionis Africanae provinciae des Victor von Vita, in: A. Scharer / G. Scheibelrei-ter (Hgg.), Historiographie im frühen Mittelalter (Veröffentlichungen des Instituts für österreichische Geschichtsforschung 32), München / Wien 1994, 115–40.

K.-H. Schwarte, Diokletians Christengesetz, in: R. Günther / St. Rebenich, (Hgg.), E fontibus haurire. Beiträge zur römischen Geschichte und zu ihren Hilfswissenschaften (Studien zur Geschichte und Kultur des Alter-tums N. F. 1. Reihe 8), München u. a. 1994, 204–40.

E. Schwartz, Publizistische Sammlungen zum acacianischen Schisma (ABAW N. F. 10), München 1934.

E. Schwartz, Zum Decretum Gelasianum, ZNTW 29 (1930), 161–8.

Ch. Schweizer, Hierarchie und Organisation der römischen Reichskirche in der Kaisergesetzgebung vom vierten bis zum sechsten Jahrhundert (EH 3,479), Berlin u. a. 1991, zgl. Diss. Zürich 1989.

O. Seeck, Art. Arbogastes 1, RE 2,1 (1895), 415–9.

O. Seeck / G. Veith, Die Schlacht am Frigidus, Klio 13 (1913), 451–67.

L. Sguaitamatti, Der spätantike Konsulat (Paradosis 53), Fribourg 2012, zgl. Diss. Zürich 2010.

H. J. Sieben, Vom Apostelkonzil zum Ersten Vatikanum. Studien zur Ge-schichte der Konzilsidee, Paderborn u. a. 1996.

H. Sivan, Galla Placidia. The Last Roman Empress, Oxford 2011.

H. Sivan, Was Theodosius I a Usurper?, Klio 78 (1996), 198–211.

J. Spielvogel, Arianische Vandalen, katholische Römer. Die reichspoli-tische und kulturelle Dimension des christlichen Glaubenskonflikts im spätantiken Nordafrika, Klio 87 (2005), 201–22.

R. Steinacher, Der Laterculus Regum Wandalorum et Alanorum. Eine afri-kanische Ergaenzung der Chronik Prosper Tiros aus dem 6. Jahrhundert (Staatsprüfungsarbeit, Institut für Österreichische Geschichtsforschung), Wien 2001.

R. Steinacher, The So-called Laterculus Regum Vandalorum et Alanorum: A Sixth-Century African Addition to Prosper Tiro’s Chronicle?, in: A. H. Merrills (Hg.), Vandals, Romans and Berbers. New Perspectives on Late Antique North Africa, Aldershot 2004, 163–80.

R. Steinacher, Von Würmern bei lebendigem Leib zerfressen …und die Läusesucht Phtheiriasis. Ein antikes Strafmotiv und seine Rezeptions-geschichte, Tyche 18 (2003), 145–66.

C. E. Stevens, Marcus, Gratian, Constantine, Athenaeum 35 (1957), 316–47.

T. Stickler, Aëtius. Gestaltungsspielräume eines Heermeisters im aus-gehenden Weströmischen Reich (Vestigia 54), München 2002, zgl. Diss. Würzburg 2000.

T. Stickler, Art. Marcianus, RAC 24 (2012), 76–89.

A. Strobel, Texte zur Geschichte des frühchristlichen Osterkalenders (Li-turgiewissenschaftliche Quellen und Forschungen 64), Münster 1984.

A. Strobel, Ursprung und Geschichte des frühchristlichen Osterkalenders (TUGAL 121), Berlin 1977.

K. F. Stroheker, Spanien im spätrömischen Reich (284–475), AEA 45 (1972), 587–606.

J. Szidat, Die Usurpation des Eugenius, Historia 28 (1979), 487–508.

J. Szidat, Usurpator tanti nominis. Kaiser und Usurpator in der Spätantike (337–476 n. Chr.) (Historia Einzelschriften 210), Stuttgart 2010.

U. Täckholm, Aetius and the Battle on the Catalaunian Fields, ORom 7 (1969), 259–76.

E. A. Thompson, Romans and Barbarians. The Decline of the Western Em-pire, Madison, Wisc. 1982.

E. A. Thompson, Saint Germanus of Auxerre and the End of Roman Britain (Studies in Celtic History 6), Woodbridge 1984.

C. Tiersch, Johannes Chrysostomus in Konstantinopel (398–404). Welt-sicht und Wirken eines Bischofs in der Hauptstadt des Oströmischen Rei-ches (Studien und Texte zu Antike und Christentum 6), Tübingen 2000.

D. E. Trout, The Years 394 and 395 in the Epitoma Chronicon: Prosper, Augustine and Claudian, CPh 86 (1991), 43–7.

B. L. Twyman, Aetius and the Aristocracy, Historia 19 (1970), 480–503.

W. Ullmann, Der Grundsatz der Arbeitsteilung bei Gelasius I., HJb 97/98 (1978), 41–70.

W. Ullmann, Die Machtstellung des Papsttums im Mittelalter. Idee und Ge-schichte, Graz u. a. 1960.

W. Ullmann, Gelasius I. (492–496). Das Papsttum an der Wende der Spät-antike zum Mittelalter (PuP 18), Stuttgart 1981.

V. Väänänen, Introduction au latin vulgaire, Paris 31981.

L. Valentin, Saint Prosper d’Aquitaine. Étude sur la littérature latine ecclé-siastique au cinquième siècle en Gaule, Toulouse 1900.

P. Van Nuffelen, Un héritage de paix et de piété. Étude sur les histoires ecclésiastiques de Socrate et de Sozomène (Orientalia Lovaniensia Ana-lecta 142), Löwen 2004.

J. Villanueva, Viage literario à las iglesias de Espana. Bd. 3, Madrid 1817.

K. Vössing (Hg.), Victor von Vita. Historia Persecutionis Africanae Provin-ciae Temporum Geiserici et Hunerici Regum Wandalorum. Kirchen-kampf und Verfolgung unter den Vandalen in Africa (Texte zur For-schung 96), lat./dt., Darmstadt 2011.

K. Vössing, Das Königreich der Vandalen. Geiserichs Herrschaft und das Imperium Romanum, Darmstadt 2014.

K. Vössing, Art. Stilicho, RGA 30 (2005), 16–23.

O. Wermelinger, Rom und Pelagius. Die theologische Position der rö-mischen Bischöfe im pelagianischen Streit in Jahren 411–432 (PuP 7), Stuttgart 1975.

E. Wirbelauer, Die Nachfolgerbestimmung im römischen Bistum (3.–6. Jh.). Doppelwahlen und Absetzungen in ihrer herrschaftssoziologischen Bedeutung, Klio 76 (1994), 388–437.

G. Wirth, Attila. Das Hunnenreich und Europa, Stuttgart u. a. 1999.

H. Wolfram, Das Reich und die Germanen. Zwischen Antike und Mittel-alter (Das Reich und die Deutschen 1), Berlin 1990.

H. Wolfram, Geschichte der Goten. Von den Anfängen bis zur Mitte des sechsten Jahrhunderts. Entwurf einer historischen Ethnographie, Mün-chen 1979.

H. Wolfram, Gotische Studien. Volk und Herrschaft im frühen Mittelalter, München 2005.

W. F. Wyatt, Ennodius and Pope Symmachus. Part 2, in: L. Webber Jones (Hg.), Classical and Mediæval Studies in Honor of Edward Kennard Rand. Presented upon the Completion of his Fortieth Year of Teaching, New York 1938, 284–91.

G. Zecchini, Aezio. L’ultima difesa dell’Occidente Romano (Centro ricer-che e documentazione sull’antichità. Monografie 8), Rom 1983.

J. Ziegler, Zur religiösen Haltung der Gegenkaiser im 4. Jh. n. Chr. (FAS 4), Kallmünz 1970.

F. Anders, Flavius Ricimer. Macht und Ohnmacht des weströmischen Heer-meisters in der zweiten Hälfte des 5. Jahrhunderts (Europäische Hoch-schulschriften 3,1077), Frankfurt am Main u. a. 2010.

H. H. Anton, Art. Burgunden. II. Historisches, RGA 4 (1981), 235–248.

B. S. Bachrach, The Alans in Gaul, Traditio 23 (1967), 476–489.

B. S. Bachrach, A History of the Alans in the West. From their First Appear-ance in the Sources of Classical Antiquity through the Early Middle Ages (Minnesota Monographs in the Humanities 7), Minneapolis 1973.

H. R. Baldus, Theodosius der Große und die Revolte des Magnus Maximus. Das Zeugnis der Münzen, Chiron 14 (1984) 175–192.

Ph. Bartholomew, Fifth-Century Facts, Britannia 13 (1982), 261–270.

S. Baumgart, Die Bischofsherrschaft in Gallien des 5. Jahrhunderts. Eine Untersuchung zu den Gründen und Anfängen weltlicher Herrschaft der Kirche (Münchener Arbeiten zur Alten Geschichte 8), München 1995, zgl. Diss. 1990.

G. Becht-Jördens, „Und dieser erregte die Herzen mit campanischem Gras…“ Zu den drei Epigrammen des Prosper Tiro von Aquitanien ge-gen Pelagianer, Nestorianer und „Semipelagianer“ (CPL 518 f.), in: M. Baumbach u. a. (Hgg.), Mousopolos Stephanos. Festschrift für Her-wig Görgemanns (Bibliothek der klassischen Altertumswissenschaften, N. F., 2. Reihe, Bd. 102), Heidelberg 1998, 278–308.

S.-P. Bergjan u. a. (Hgg.), Apollinarius und seine Folgen (Studien und Texte zu Antike und Christentum 93), Tübingen 2015.

A. R. Birley, The Roman Government of Britain, Oxford 2005.

Ph. Blaudeau, Alexandrie et Constantinople (451–491). De l’histoire à la géo-ecclésiologie (BEFAR 327), Rom 2006.

Ph. Blaudeau, Rome contre Alexandrie? L’interprétation pontificale de l’enjeu monophysite (de l’émergence de la controverse Eutychienne au schisme Acacien 448–484), Adamantius 12 (2006), 140–216.

B. Bleckmann, Honorius und das Ende der römischen Herrschaft in West-europa, HZ 265 (1997), 561–595.

B. Bleckmann, Art. Constantinus III. (Kaiser, 407/11), RAC Suppl. 2 (2004), 454–462.

B. Bleckmann, Der Barbareneinfall von 406 und die Erhebung des Usur-pators Constantinus III. Zu einem chronologischen Problem des frühen fünften Jahrhunderts, in: C. Gǎudac u. a. (Hgg.), Orbis antiquus. Studia in honorem Ioannis Pisonis (Bibliotheca Musei Napocensis 21), Cluj-Na-poca 2004, 41–44.

B. Bleckmann, Art. Constantius III (Kaiser 421) [Nachtrag zum RAC], JbAC 51 (2008), 227–231.

G. Bonner, Art. Pelagius/Pelagianischer Streit, TRE (1996), 176–185.

H. Börm, Westrom. Von Honorius bis Justinian, Stuttgart 2013.

H. Ch. Brennecke, Studien zur Geschichte der Homöer. Der Osten bis zum Ende der homöischen Reichskirche (Beiträge zur historischen Theologie 73), Tübingen 1988.

P. Brown, Augustine of Hippo. A Biography, Berkeley u. a. 1969.

R. W. Burgess, The Dark Ages Return to Fifth-Century Britain: The “Re-stored” Gallic Chronicle Exploded, Britannia 21 (1990), 185–195.

R. W. Burgess, The Accession of Marcian in the Light of Chalcedonian Apologetic and Monophysite Polemic, ByzZ 86/87 (1993/1994), 47–68.

R. W. Burgess, The Gallic Chronicle, Britannia 25 (1994), 240–243.

R. W. Burgess, The Gallic Chronicle of 452: A New Critical Edition with a Brief Introduction, in: R. W. Mathisen / D. Shanzer (Hgg.), Society and Culture in Late Antique Gaul. Revisiting the Sources, Aldershot 2001, 52–84.

R. W. Burgess, The Gallic Chronicle of 511: A New Critical Edition with a Brief Introduction, in: R. W. Mathisen / D. Shanzer (Hgg.), Society and Culture in Late Antique Gaul. Revisiting the Sources, Aldershot 2001, 85–100.

R. W. Burgess / H. F. Dijkstra, The “Alexandrian World Chronicle”, its Consularia and the Date of the Destruction of the Serapeum (with an Appendix on the List of Praefecti Augustales), Millennium 10 (2013), 39–114.

R. W. Burgess / M. Kulikowski, Mosaics of Time. The Latin Chronicle Traditions from the First Century BC to the Sixth Century AD. Bd. 1: A Historical Introduction to the Chronicle Genre from its Origins to the High Middle Ages (Studies in the Early Middle Ages 33), Turnhout 2013.

T. S. Burns, The Settlement of 418, in: J. Drinkwater / H. Elton (Hgg.), Fifth-Century Gaul: A Crisis of Identity?, Cambridge u. a. 1992, 53–63.

V. Burrus, The Making of a Heretic. Gender, Authority, and the Priscillian-ist Controversy (Transformation of the Classical Heritage 24), Berkeley 1995.

A. Busch, Die Frauen der theodosianischen Dynastie (Historia Einzel-schriften 237), Stuttgart 2015.

A. Cameron, The Last Pagans of Rome, Oxford 2011.

C. Cardelle de Hartmann, Philologische Studien zur Chronik des Hydatius von Chaves (Palingenesia 47), Stuttgart 1994.

C. Cardelle de Hartmann, Historie und Chronographie. Entstehung und Frühzeit lateinischer Chronistik (von Hieronymus bis Beda), Minerva (Valladolid) 14 (2000), 107–127.

J. Casey / M. E. Jones, The Gallic Chronicle Restored: A Chronology for the Anglo-Saxon Invasions and the End of Roman Britain, Britannia 19 (1988), 367–398.

E. Caspar, Geschichte des Papsttums. Von den Anfängen bis zur Höhe der Weltherrschaft. Bd. 1: Römische Kirche und Imperium Romanum, Tü-bingen 1930.

H. Castritius, Art. Wandalen. § 1. Historisch, RGA 33 (2006), 168–209.

M. Cesa, Il matrimonio di Placidia ed Ataulfo sullo sfondo dei rapporti fra Ravenna e i Visigoti, RomBarb 12 (1992/93), 23–53.

O. Chadwick, John Cassian. A Study in Primitive Monasticism, Cambridge 1950.

J. Chéné, Les origines de la controverse semi-Pélagienne, AThA 13 (1953), 59–109.

D. Claude, Zur Ansiedlung barbarischer Föderaten in der ersten Hälfte des 5. Jahrhunderts, in: A. Schwarcz / H. Wolfram (Hgg.), Anerkennung und Integration. Zu den wirtschaftlichen Grundlagen der Völkerwanderungs-zeit 400–600. Berichte des Symposions der Kommission für Frühmittel-alterforschung. 7. bis 9. Mai 1986 Stift Zwettl, Niederösterreich (ÖAW, Phil.-hist. Kl. – Denkschriften 193), Wien 1988, 13–16.

F. M. Clover, Geiseric the Statesman. A Study of Vandal Foreign Policy. A Dissertation Submitted to the Faculty of the Division of the Humanities in Candidacy for the Degree of Doctor of Philosophy, Chicago 1966.

F. M. Clover, Geiseric and Attila, Historia 22 (1973), 104–117.

Ch. Courtois, Les Vandales et l’Afrique, Paris 1955.

B. Croke, Arbogast and the Death of Valentinian II, Historia 25 (1976), 235–244.

B. Croke, The Origins of the Christian World Chronicle, in: Ders. / A. M. Emmett (Hgg.), History and Historians in Late Antiquity, Frankfurt am Main u. a. 1983, 116–131.

N. Daniel u. a., Die lateinischen mittelalterlichen Handschriften der Universitätsbibliothek München. Die Handschriften aus der Folioreihe, Hälfte 1 (Die Handschriften der Universitätsbibliothek München 3,1), Wiesbaden 1974.

E. Dassmann, Ambrosius von Mailand. Leben und Werk, Stuttgart 2004.

F. Decret, L’Afrique manichéenne (IVe–Ve siècles). Étude historique et doctrinale, 2 Bde., Paris 1978.

A. Demandt, Art. Magister militum, RE Suppl. 12 (1970), 553–790.

A. Demandt, Der spätrömische Militäradel, in: Ders. (Hg.), Zeitenwende. Aufsätze zur Spätantike, Berlin 2013, 52–84 (erstmals: Chiron 19 [1980], 609–636).

H.-J. Diesner, Gildos Herrschaft und die Niederlage bei Theueste (Tebessa), Klio 40 (1962), 178–186.

K. Dietz, Zur Verteidigung der Nordgrenze des römischen Reiches in der Spätantike aus althistorischer Sicht, in: M. Konrad / Ch. Witschel (Hgg.), Römische Legionslager in den Rhein- und Donauprovinzen – Nuclei spätantik-frühmittelalterlichen Lebens? (ABAW, Phil.-hist. Kl. 138), München 2011, 63–77.

J. F. Drinkwater, The Bacaudae of Fifth-Century Gaul, in: Ders. / H. Elton (Hgg.), Fifth-Century Gaul: A Crisis of Identity?, Cambridge u. a. 1992, 208–217.

J. F. Drinkwater, The Usurpers Constantine III (407–411) and Jovinus (411–413), Britannia 29 (1998), 269–298.

P. Duparc, La Sapaudia, CRAI 102 (1958), 371–383.

J. Durliat, Le salaire de la paix sociale dans les royaumes barbares (Ve–VIe siècles), in: A. Schwarcz / H. Wolfram (Hgg.), Anerkennung und Inte-gration. Zu den wirtschaftlichen Grundlagen der Völkerwanderungszeit 400–600. Berichte des Symposiums der Kommission für Frühmittelalter-forschung, 7. bis 9. Mai 1986 Stift Zwettl (VÖ der Kommiss. für Früh-mittelalterforschung 11), Wien 1988, 21–72.

F. Dvornik, The Idea of Apostolicity in Byzantium. And the Legend of the Apostle Andrew (DOS 4), Cambridge, Mass. 1958.

K. Ehling, Zur Geschichte Constantins III., Francia 23 (1996), 1–11.

U. Eigler, Art. Sulpicius II.14, DNP 11 (2001), 1105.

W. Enßlin, Rez. zu: de Lepper, De Rebus Gestis Bonifatii Comitis Africae et Magistri Militum, Tilburg 1941, Gnomon 18 (1942), 139–142.

J. Ernesti, Princeps christianus und Kaiser aller Römer. Theodosius der Gro-ße im Lichte zeitgenössischer Quellen (Paderborner Theologische Stu-dien 25), München u. a. 1998, zgl. Diss. Rom 1997.

R. M. Errington, Roman Imperial Policy from Julian to Theodosius, Chapel Hill 2006.

E. Ewig, Der Martinskult im Frühmittelalter, in: Ders., Spätantikes und frän-kisches Gallien. Gesammelte Schriften (1952–1973) (Beihefte der Fran-cia 3,1), hg. v. H. Atsma, München 1976, 371–392.

E. Faber, Athanarich, Alarich, Athaulf. Zum Wandel westgotischer Herr-schaftskonzeptionen, Klio 92 (2010), 157–169.

P. Fargues, Claudien. Études sur sa poésie et son temps, Paris 1933.

E. Flórez, España sagrada, Bd. 4, Madrid 1756.

W. H. C. Frend, Paulinus of Nola and the Last Century of the Western Empire, JRS 59 (1969), 1–11.

G. Funaioli, Der Lokativ und seine Auflösung, ALLG 13 (1904), 301–372.

A. Gillett, The Accession of Euric, Francia 26 (1999), 1–40.

F. K. Ginzel, Handbuch der mathematischen und technischen Chronologie. Das Zeitrechnungswesen der Völker. Bd. 3, Leipzig 1914.

M. Girard, Le Campus Mauriacus. Nouvelle étude sur le champ de bataille d’Attila, RH 28 (1885), 321–331.

K. M. Girardet, Trier 385. Der Prozeß gegen die Priszillianer, Chiron 4 (1974), 577–608.

W. Goffart, Barbarians and Romans A. D. 418–584. The Techniques of Accommodation, Princeton 1980.

W. Goffart, Barbarian Tides. The Migration Age and the Later Roman Empire, Philadelphia 2006.

A. Grillmeier, Jesus der Christus im Glauben der Kirche. Bd. 1: Von der apostolischen Zeit bis zum Konzil von Chalkedon (451), Freiburg u. a. 1979.

J. Hahn, Vetustus error extinctus est. Wann wurde das Sarapeion von Alex-andria zerstört? Historia 55 (2006) 368–383.

J. Hahn, The Destruction of the Serapeion 392 A. D. and the Transformation of Alexandria into the “Christ-Loving City”, in: Ders. u. a. (Hgg.), From Temple to Church. Destruction and Renewal of Local Cultic Topography in Late Antiquity, Leiden 2006, 335–366.

G. Halsall, Review Article: Movers and Shakers: The Barbarians and the Fall of Rome, EME 8 (1999), 131–145.

G. Halsall, Barbarian Migrations and the Roman West, 376–568, Cam-bridge 2007.

P. J. Heather, Goths and Romans 332–489, Oxford 1991.

P. J. Heather, The Emergence of the Visigothic Kingdom, in: J. Drinkwater / H. Elton (Hgg.), Fifth-Century Gaul: A Crisis of Identity?, Cambridge u. a. 1992, 84–94.

P. J. Heather, The Huns and the End of the Roman Empire in Western Europe, EHR 110 (1995), 4–41.

U. Heil, Avitus von Vienne und die homöische Kirche der Burgunder (PTS 66), Berlin u. a. 2011.

M. Heinzelmann, Bischofsherrschaft in Gallien. Zur Kontinuität römischer Führungsschichten vom 4. bis zum 7. Jahrhundert. Soziale, prosopo-graphische und bildungsgeschichtliche Aspekte (Beihefte der Francia 5), München 1976, zgl. Diss. Mannheim 1972.

M. Heinzelmann, The ‘Affair’ of Hilary of Arles (445) and Gallo-Roman Identity in the Fifth Century, in: J. Drinkwater / H. Elton (Hgg.), Fifth-Century Gaul: A Crisis of Identity?, Cambridge 1992, 239–251.

D. Henning, Periclitans res publica. Kaisertum und Eliten in der Krise des Weströmischen Reiches 454/5–493 n. Chr. (Historia Einzelschriften 133), Stuttgart 1999, zgl. Diss. Marburg 1997/98.

O. Holder-Egger, Über die Weltchronik des sogenannten Severus Sulpitius und südgallische Annalen des fünften Jahrhunderts, Diss. Göttingen 1875.

O. Holder-Egger, Untersuchungen über einige annalistische Quellen zur Geschichte des fünften und sechsten Jahrhunderts. II. Das Chronicon imperiale oder Pithoeanum, Neues Archiv 1 (1876), 91–120.

H. Holze, Erfahrung und Theologie im frühen Mönchtum. Untersuchungen zu einer Theologie des monastischen Lebens bei den ägyptischen Mönchsvätern, Johannes Cassian und Benedikt von Nursia, Göttingen 1991.

M. Humphries, Chronicle and Chronology. Prosper of Aquitaine, his Me-thods and the Development of Early Medieval Chronography, EME 5 (1996), 155–175.

T. Janßen, Stilicho. Das weströmische Reich vom Tode des Theodosius bis zur Ermordung Stilichos (395–408), Marburg 2004, zgl. Diss. Münster 1999.

G. Kampers, Geschichte der Westgoten, Paderborn u. a. 2008.

G. Kaufmann, Die Fasten von Constantinopel und die Fasten von Ravenna, Philologus 42 (1884), 471–510.

A. A. King, Liturgies of the Primatial Sees, London 1957.

R. Klein, Der Streit um den Victoriaaltar. Die dritte Relatio des Symmachus und die Briefe 17, 18 und 57 des Bischofs Ambrosius von Mailand. Ein-führung, Text und Erläuterung (Texte zur Forschung 7), Darmstadt 1972.

A. Kleinschmidt / S. Mratschek, Art. Paulinus von Nola, RAC 26 (2015), 1147–66.

H. M. Klinkenberg, Papsttum und Reichskirche bei Leo d. Gr., ZRG KA 38 (1952), 37–112.

J.-M. Kötter, Die Suche nach der kirchlichen Ordnung. Gedanken zu grund-legenden Funktionsweisen der spätantiken Reichskirche, HZ 298 (2014), 1–28.

J.-M. Kötter, Prosper von Aquitanien und Papst Leo der Große. Der Primat des Papstes im Spiegel einer zeitgenössischen Chronik, RQA (bevor-stehend).

M. Kulikowski, Barbarians in Gaul, Usurpers in Britain, Britannia 31 (2000), 325–345.

M. Kulikowski, The Career of the Comes Hispaniarum Asterius, Phoenix 54 (2000), 123–141.

M. Kulikowski, The Visigothic Settlement in Aquitania: The Imperial Per-spective, in: R. W. Mathisen / D. Shanzer (Hgg.), Society and Culture in Late Antique Gaul. Revisiting the Sources, Aldershot 2001, 26–38.

M. Kulikowski, Late Roman Spain and Its Cities, Baltimore 2004.

M. Kulikowski, Rome’s Gothic Wars from the Third Century to Alaric, Cambridge 2007.

F. Leitschuh / H. Fischer, Katalog der Handschriften der Königlichen Bibli-othek zu Bamberg, Bd. 1, Bamberg 1887–1912, 1966.

J. L. M. de Lepper, De Rebus Gestis Bonifatii Comitis Africae et Magistri Militum, Tilburg 1941.

H. Leppin, Theodosius der Große. Auf dem Weg zum christlichen Impe-rium, Darmstadt 2003.

H. Leppin, Kaisertum und Christentum in der Spätantike. Überlegungen zu einer unwahrscheinlichen Synthese, in: A. Fahrmeier / A. Imhausen (Hgg.), Die Vielfalt normativer Ordnungen. Konflikte und Dynamik in historischer und ethnologischer Perspektive (Normative Orders 8), Frankfurt am Main 2013, 197–223.

J. H. W. G. Liebeschuetz, Alaric’s Goths: Nation or Army?, in: J. Drink-water / H. Elton (Hgg.), Fifth-Century Gaul: A Crisis of Identity?, Cam-bridge u. a. 1992, 75–83.

J. T. Lienhard, Paulinus of Nola and Early Western Monasticism. With a Study of the Chronology of His Works and an Annotated Bibliography, 1879–1976 (Theophaneia 28), Bonn 1977.

H. Lietzmann, Zeitrechnung der römischen Kaiserzeit, des Mittelalters und der Neuzeit für die Jahre 1–2000 n. Chr., Berlin 41984.

W. A. Löhr, Augustin, Pelagius und der Streit um die christliche Lebens-form, in: Th. Fuhrer (Hg.), Die christlich-philosophischen Diskurse der Spätantike: Texte, Personen, Institutionen. Akten der Tagung vom 22.–25. Februar 2006 am Zentrum für Antike und Moderne der Albert-Lud-wigs-Universität Freiburg (Philosophie der Antike 28), Stuttgart 2008, 221–243.

S. Lunn-Rockliffe, Commemorating the Usurper Magnus Maximus: Ek-phrasis, Poetry, and History in Pacatusʼ Panegyric of Theodosius, Jour-nal of Late Antiquity 3 (2010), 316–336.

W. Lütkenhaus, Constantius III. Studien zu seiner Tätigkeit und Stellung im Westreich 411–421, Bonn 1998, zgl. Diss. 1997.

M. Maccarone, La concezione di Roma. Città di Pietro e di Paolo: Da Dama-so a Leone I, in: Università di Roma La Sapienza (Hg.), Roma, Costanti-nopoli, Mosca (Da Roma alla terza Roma. Studi 1), Neapel 1983, 63–85.

P. MacGeorge, Late Roman Warlords, Oxford 2002.

F. Madden, Additions to the Manuscripts in the British Library in the Years MDCCCXLVI–MDCCCXLVII, London 1864.

O. J. Maenchen-Helfen, Die Welt der Hunnen. Eine Analyse ihrer histo-rischen Dimension, Graz u. a. 1978.

M. Marcos, Papal Authority, Local Autonomy and Imperial Control: Pope Zosimus and the Western Churches (a. 417–18), in: Dies. u. a. (Hgg.), The Role of the Bishop in Late Antiquity. Conflict and Compromise, London u. a. 2013, 145–166.

P. W. Martens, Origen and Scripture. The Contours of the Exegetical Life, Oxford 2012.

M. Martin, Zur Entstehung des ersten burgundischen Königreichs (413–436) am Rhein, in: B. Päffgen u. a. (Hgg.), Cum Grano Salis. Beiträge zur europäischen Vor- und Frühgeschichte. Festschrift für Volker Bier-brauer zum 65. Geburtstag, Friedberg 2005, 237–248.

R. W. Mathisen, Hilarius, Germanus, and Lupus: The Aristocratic Back-ground of the Chelidonius Affair, Phoenix 33 (1979), 160–169.

R. W. Mathisen, Resistance and Reconciliation. Majorian and the Gallic Aristocracy after the Fall of Avitus, Francia 7 (1979), 598–627.

R. W. Mathisen, Ecclesiastical Factionalism and Religious Controversy in Fifth-Century Gaul, Washington D. C. 1989.

R. W. Mathisen, Sigisvult the Patrician, Maximinus the Arian, and Political Strategems in the Western Roman Empire c. 425–40, EME 8 (1999), 173–196.

J. Matthews, Western Aristocracies and Imperial Court A. D. 464–425, Ox-ford 1975.

N. B. McLynn, Ambrose of Milan. Church and Court in a Christian Capital, Berkeley 1994.

M. Meier / St. Patzold, August 410 – Ein Kampf um Rom, Stuttgart 2010.

M. Miller, The Last British Entry in the ‘Gallic Chronicles’, Britannia 9 (1978), 315–318.

St. Muhlberger, The Gallic Chronicle of 452 and Its Authority for British Events, Britannia 14 (1983), 23–33.

St. Muhlberger, The Fifth-Century Chroniclers. Prosper, Hydatius, and the Gallic Chronicler of 452 (ARCA 27), Leeds 1990.

St. Muhlberger, Looking Back from Mid Century: the Gallic Chronicler of 452 and the Crisis of Honorius’ Reign, in: J. Drinkwater / H. Elton (Hgg.), Fifth-Century Gaul: A Crisis of Identity?, Cambridge u. a. 1992, 28–37.

A. C. Murray, From Roman to Merovingian Gaul. A Reader (Readings in medieval civilizations and cultures 5), Toronto 2000, 62–76

D. Natal / J. Wood, Playing with Fire. Conflicting Bishops in Late Roman Spain and Gaul, in: K. Cooper / C. Leyser (Hgg.), Making Early Medi-eval Societies. Conflict and Belonging in the Latin West, 300–1200, Cambridge 2016, 33–57.

C. E. V. Nixon, Relations between Visigoths and Romans in Fifth-Century Gaul, in: J. Drinkwater / H. Elton (Hgg.), Fifth-Century Gaul: A Crisis of Identity? Cambridge u. a. 1992, 64–74.

J. M. O’Flynn, Generalissimos of the Western Roman Empire, Edmonton 1983.

S. I. Oost, The Revolt of Heraclian, CPh 61 (1966), 236–242.

S. I. Oost, Galla Placidia Augusta. A Biographical Essay, Chicago u. a. 1968.

A. Pabst, Divisio regni. Der Zerfall des Imperium Romanum in der Sicht der Zeitgenossen (Habelts Dissertationsdrucke. Reihe Alte Geschichte 23), Bonn 1986, zgl. Diss. Erlangen-Nürnberg 1985.

M. Pawlak, Valentinian III and Aetius, Classica et Christiana 4/2 (2009), 123–135.

O. Perler, Das Datum der Bischofsweihe des heiligen Augustinus, REAug 11 (1965), 25–37.

Ch. Pietri, Roma Christiana. Recherches sur l’Eglise de Rome, son organi-sation, sa politique, son idéologie de Miltiade à Sixte III (311–440), 2 Bde., Rom 1976.

W. Pohl, Die Völkerwanderung. Eroberung und Integration, Stuttgart 22002.

W. Pohl, Übergänge von der Antike zum Mittelalter – Eine unendliche De-batte?, in: M. Konrad / Ch. Witschel (Hgg.), Römische Legionslager in den Rhein- und Donauprovinzen – Nuclei spätantik-frühmittelalterlichen Lebens? (ABAW, Phil.-hist. Kl. 138), München 2011, 47–62.

H. Reimer / V. Chuaqui de Reimer, Priszillian und der Priszillianismus in den Akten spanischer Konzilien des 4. bis 6. Jahrhunderts, Klio 71 (1989), 508–515.

B. S. Rodgers, Merobaudes and Maximus in Gaul, Historia 30 (1981), 82–105.

M. R. Salzman, Ambrose and the Usurpation of Arbogastes and Eugenius: Reflections on Pagan–Christian Conflict Narratives, JECS 18 (2010), 191–223.

K. Schäferdiek, Gotien. Eine Kirche im Vorfeld des frühbyzantinischen Reiches, JbAC 33 (1990), 36–52.

R. Scharf, Sebastianus – ein „Heldenleben“, ByzZ 82 (1989), 140–156.

R. Scharf, Der comes sacri stabuli in der Spätantike, Tyche 5 (1990), 135–147.

R. Scharf, Der spanische Kaiser Maximus und die Ansiedlung der West-goten in Aquitanien, Historia 41 (1992), 374–384.

R. Scharf, Jovinus – Kaiser in Gallien, Francia 20 (1993), 1–13.

R. Scharf, Der Iuthungenfeldzug des Aetius. Eine Neuinterpretation einer christlichen Grabinschrift aus Augsburg, Tyche 9 (1994), 131–145.

R. Scharf, Die dynastische Stellung der Galla Placidia, in: Ders., Spätrömi-sche Studien. Prosopographische und quellenkundliche Untersuchungen zur Geschichte des 5. Jahrhunderts nach Christus (Mannheimer histo-rische Forschungen 9), Mannheim 1996, zgl. Diss. 1990, 5–25.

R. Scharf, Die „Gallische Chronik von 452“, der Fall Karthagos und die An-siedlung der Burgunder, in: Ders., Spätrömische Studien. Prosopogra-phische und quellenkundliche Untersuchungen zur Geschichte des 5. Jahrhunderts nach Christus (Mannheimer historische Forschungen 9), Mannheim 1996, zgl. Diss. 1990, 37–47.

A. Schindler, Art. Augustin/Augustinismus I, TRE 4 (1979), 645–698.

L. Schmidt, Geschichte der Wandalen, München 21942.

A. Schwarcz, The Visigothic Settlement in Aquitania: Chronology and Archaeology, in: R. W. Mathisen / D. Shanzer (Hgg.), Society and Culture in Late Antique Gaul. Revisiting the Sources, Aldershot 2001, 15–25.

O. Seeck, Art. Bagaudae, RE 2,2 (1896), 2766–2767.

O. Seeck, Art. Chronica Gallica, RE 3,2 (1899), 2460.

L. Sguaitamatti, Der spätantike Konsulat (Paradosis 53), Fribourg 2012, zgl. Diss. Zürich 2010.

B. D. Shaw, Sacred Violence. African Christians and Sectarian Hatred in the Age of Augustine, Cambridge u. a. 2011.

H. Sivan, Was Theodosius I a Usurper?, Klio 78 (1996), 198–211.

H. Sivan, Galla Placidia. The Last Roman Empress, Oxford 2011.

J. Spielvogel, Arianische Vandalen, katholische Römer. Die reichspoli-tische und kulturelle Dimension des christlichen Glaubenskonflikts im spätantiken Nordafrika, Klio 87 (2005), 201–222.

R. Steinacher, Die Vandalen. Aufstieg und Fall eines Barbarenreichs, Stutt-gart 2016.

C. E. Stevens, Marcus, Gratian, Constantine, Athenaeum 35 (1957), 316–347.

C. Stewart, Cassian the Monk, New York u. a. 1998.

T. Stickler, Aëtius. Gestaltungsspielräume eines Heermeisters im ausgehen-den Weströmischen Reich (Vestigia 54), München 2002, zgl. Diss. Würzburg 2000.

K. F. Stroheker, Spanien im spätrömischen Reich (284–475), AEA 45 (1972), 587–606.

J. Svennung, Orosiana: Syntaktische, semasiologische und kritische Studien zu Orosius, Diss. Uppsala 1922.

S. Szádeczky-Kardoss, Art. Bagaudae, RE Suppl. 11 (1968), 346–354.

J. Szidat, Die Usurpation des Eugenius, Historia 28 (1979), 487–508.

J. Szidat, Usurpator tanti nominis. Kaiser und Usurpator in der Spätantike (337–476 n. Chr.) (Historia Einzelschriften 210), Stuttgart 2010.

U. Täckholm, Aetius and the Battle on the Catalaunian Fields, ORom 7 (1969), 259–276.

E. A. Thompson, Peasant Revolts in Late Roman Gaul and Spain, P&P 2 (1952), 11–23.

E. A. Thompson, Romans and Barbarians. The Decline of the Western Em-pire, Madison, Wisc. 1982.

E. A. Thompson, Saint Germanus of Auxerre and the End of Roman Britain (Studies in Celtic History 6), Woodbridge 1984.

C. Tiersch, Johannes Chrysostomus in Konstantinopel (398–404). Weltsicht und Wirken eines Bischofs in der Hauptstadt des Oströmischen Reiches (Studien und Texte zu Antike und Christentum 6), Tübingen 2000.

D. E. Trout, The Years 394 and 395 in the Epitoma Chronicon: Prosper, Augustine and Claudian, CPh 86 (1991), 43–47.

B. L. Twyman, Aetius and the Aristocracy, Historia 19 (1970), 480–503.

W. Ullmann, Die Machtstellung des Papsttums im Mittelalter. Idee und Ge-schichte, Graz u. a. 1960.

P. Van Nuffelen, Un héritage de paix et de piété. Étude sur les histoires ecclésiastiques de Socrate et de Sozomène (Orientalia Lovaniensia Ana-lecta 142), Löwen 2004.

H. Vollrath, Die Landnahme der Angelsachsen nach dem Zeugnis der erzäh-lenden Quellen, in: M. Müller-Wille / R. Schneider (Hgg.), Ausgewählte Probleme europäischer Landnahmen des Früh- und Hochmittelalters. Methodische Grundlagendiskussion im Grenzbereich zwischen Archäo-logie und Geschichte. Bd. 1 (Vorträge und Forschungen 41), Sigmarin-gen 1993, 317–337.

K. Vössing, Art. Stilicho, RGA 30 (2005), 16–23.

K. Vössing (Hg.), Victor von Vita. Historia Persecutionis Africanae Provin-ciae Temporum Geiserici et Hunerici Regum Wandalorum. Kirchen-kampf und Verfolgung unter den Vandalen in Africa (Texte zur For-schung 96), lat./dt., Darmstadt 2011.

K. Vössing, Das Königreich der Vandalen. Geiserichs Herrschaft und das Imperium Romanum, Darmstadt 2014.

D. H. Williams, Ambrose of Milan and the End of the Arian-Nicene Con-flicts, Oxford 1995.

G. Wirth, Attila. Das Hunnenreich und Europa, Stuttgart u. a. 1999.

H. Wolfram, Geschichte der Goten. Von den Anfängen bis zur Mitte des sechsten Jahrhunderts. Entwurf einer historischen Ethnographie, Mün-chen 1979.

H. Wolfram, Zur Ansiedlung reichsangehöriger Föderaten. Erklärungsver-suche und Forschungsziele, MIÖG 91 (1983), 5–35.

H. Wolfram, Das Reich und die Germanen. Zwischen Antike und Mittelalter (Das Reich und die Deutschen 1), Berlin 1990.

H. Wolfram, Gotische Studien. Volk und Herrschaft im frühen Mittelalter, München 2005.

I. Wood, The End of Roman Britain. Continental Evidence and Parallels, in: D. Dumville / M. Lapidge (Hgg.), Gildas: New Approaches, Woodbridge 1984, 1–25

K. Zangemeister, Zur Weltchronik des sogenannten Severus Sulpicius, RhM 33 (1878), 322–324.

G. Zecchini, Aezio. L’ultima difesa dell’Occidente Romano (Centro ricer-che e documentazione sull’antichità. Monografie 8), Rom 1983.

A. Zerfass, Mysterium mirabile: Poesie, Theologie und Liturgie in den Hymnen des Ambrosius von Mailand zu den Christusfesten des Kirchen-jahres, Tübingen 2008.

F. Anders, Flavius Ricimer. Macht und Ohnmacht des weströmischen Heermeisters in der zweiten Hälfte des 5. Jahrhunderts (Europäische Hochschulschriften 3:1077), Frankfurt am Main u. a. 2010.

H. H. Anton, Art. Burgunden. II. Historisches, RGA 4 (1981), 235–248. J. Arce, Los Vándalos en Hispania (409–429 A. D.), AntTard 10 (2002), 75– 86.

J. Arce, The Enigmatic Fifth-Century, in: H.-W. Goetz u. a. (Hgg.), Regna and Gentes. The Relationship between Late Antique and Early Medieval Peoples and Kingdoms in the Transformation of the Roman World (TRW 13), Leiden u. a. 2003, 135–160.

J. Arce, Bárbaros y romanos en Hispania. 400–507 A. D., Madrid ²2007.

T. D. Barnes, Patricii under Valentinian III, Phoenix 29 (1975) 155–70.

P. S. Barnwell, Emperor, Prefects & Kings. The Roman West, 395–565, London 1992.

F. Beisel, Studien zu den fränkisch-römischen Beziehungen. Von ihren Anfängen bis zum Ausgang des 6. Jahrhunderts, Idstein 1987, zgl. Diss. Trier 1986.

G. A. Bevan, The New Judas. The Case of Nestorius in Ecclesiastical Politics, 428–451 CE (Late Antique History and Religion 13), Löwen 2016.

B. Bischoff, Katalog der festländischen Handschriften des neunten Jahrhunderts (mit Ausnahme der wisigotischen). Teil 1, Aachen u. a. 1998.

J. Blázquez, Die Rolle der Kirche in Hispanien im 4. und 5. Jahrhundert, Klio 63 (1981), 349–360.

B. Bleckmann, Honorius und das Ende der römischen Herrschaft in Westeuropa, HZ 265 (1997), 561–595.

B. Bleckmann, Apokalypse und kosmische Katastrophen: Das Bild der theodosianischen Dynastie beim Kirchenhistoriker Philostorg, in: W. Brandes / F. Schmieder (Hgg.), Endzeiten. Eschatologie in den monotheistischen Weltreligionen (Millennium-Studien 16), Berlin 2008, 13–40.

B. Bleckmann, Art. Constantius III (Kaiser 421) [Nachtrag zum RAC], JbAC 51 (2008), 227–231.

R. Blockley, East Roman Foreign Policy. Formation and Conduct from Diocletian to Anastasius (ARCA 30), Leeds 1992.

S. Bodelón, Idacio. Prodigios y providencialismo en su Crónica, MHA 17 (1996), 117–132.

F. Boll, Art. Finsternisse, RE 6,2 (1909), 2329–2364.

G. Bonner, Art. Pelagius/Pelagianischer Streit, TRE (1996), 176–185.

H. Börm, Westrom. Von Honorius bis Justinian, Stuttgart 2013.

H. Börm, Hydatius von Aquae Flaviae und die Einheit des Römischen Reiches im 5. Jahrhundert, in: B. Bleckmann / T. Stickler (Hgg.), Griechische Profanhistoriker des fünften nachchristlichen Jahrhunderts, Stuttgart 2014, 195–214.

K. Bowes / M. Kulikowski, Introduction, in: Diess. (Hgg.), Hispania in Late Antiquity. Current Perspectives (The Medieval and Early Modern Iberian World 24), Leiden / Boston 2005, 1–26.

W. Brandes, Anastasios ὁ δίκορος: Endzeiterwartung und Kaiserkritik in Byzanz um 500 n. Chr., ByzZ 90 (1997), 24–63.

D. Braund, Georgia in Antiquity. A History of Colchis and Transcaucasian Iberia 550 BC–AD 562, Oxford 1994.

S. de Brestian, Vascones and Visigoths. Creation and Transformation of Identity in Northern Spain in Late Antiquity in: R. W. Mathisen / D. Shanzer (Hgg.), Romans, Barbarians, and the Transformation of the Roman World. Cultural Interaction and the Creation of Identity in Late Antiquity, Farnham 2011, 283–298.

P. Brown, Augustine of Hippo. A Biography, Berkeley u. a. 1969.

P. Brown, The Diffusion of Manichaeism in the Roman Empire, JRS 59 (1969), 92–103.

R. W. Burgess, A New Reading for Hydatius Cronicle 177 and the Defeat of the Huns in Italy, Phoenix 42 (1988), 357–363.

R. W. Burgess, Hydatius. A Late Roman Chronicler in Post-Roman Spain, Diss. Oxford 1988.

R. W. Burgess, The Dark Ages Return to Fifth-Century Britain: The “Restored” Gallic Chronicle Exploded, Britannia 21 (1990), 185–195.

R. W. Burgess, From Gallia Romana to Gallia Gothica. The View from Spain, in: H. Elton / J. F. Drinkwater (Hgg.), Fifth-Century Gaul. A Crisis of Identity?, Cambridge 1992, 19–27.

R. W. Burgess, The Chronicle of Hydatius and the Consularia Constantinopolitana. Two Contemporary Accounts of the Final Years of the Roman Empire, Oxford 1993.

R. W. Burgess, The Accession of Marcian in the Light of Chalcedonian Apologetic and Monophysite Polemic, ByzZ 86/87 (1993/94), 47–68.

R. W. Burgess, Hydatius and the Final Frontier: The Fall of the Roman Empire and the End of the World, in: R. W. Mathisen / H. Sivan (Hgg.), Shifting Frontiers in Late Antiquity, Aldershot 1996, 321–332.

R. W. Burgess, The Gallic Chronicle of 511. A New Critical Edition with a Brief Introduction, in: R. W. Mathisen / D. Shanzer (Hgg.), Society and Culture in Late Antique Gaul. Revisiting the Sources, Aldershot 2001, 85–100.

R. W. Burgess / M. Kulikowski, Mosaics of Time. The Latin Chronicle Traditions from the First Century BC to the Sixth Century AD. Bd. 1: A Historical Introduction to the Chronicle Genre from its Origins to the High Middle Ages (Studies in the Early Middle Ages 33), Turnhout 2013.

T. Burkard / M. Schauer, Lehrbuch der lateinischen Syntax und Semantik, Darmstadt 5 2012.

A. Busch, Die Frauen der theodosianischen Dynastie. Macht und Repräsentation kaiserlicher Frauen im 5. Jahrhundert (Historia Einzelschriften 237), Stuttgart 2015.

J. Campos, Idacio, obispo de Chaves: su Cronicón. introducción, texto crítico, versión española y comentario, Salamanca 1984.

C. Candelas Colodrón, «Plebs» y aristocracia en el Cronicón de Hidacio. La organización politica hispano-romana en el siglo V, Polis 13 (2001), 129–139.

C. Candelas Colodrón, Hidacio, ¿obispo de Chaves? Iglesia, territorio y poder en el siglo V, Gallaecia 21 (2002), 287–294.

C. Cardelle de Hartmann, Philologische Studien zur Chronik des Hydatius von Chaves (Palingenesia 47), Stuttgart 1994.

C. Cardelle de Hartmann, Ortodoxos y priscilianistas en la época sueva, in: E. Koller / H. Laitenberger (Hgg.), Suevos–Schwaben. Das Königreich der Sueben auf der iberischen Halbinsel (411–585), Tübingen 1998, 81– 104.

C. Cardelle de Hartmann, Historie und Chronographie. Entstehung und Frühzeit lateinischer Chronistik (von Hieronymus bis Beda), Minerva (Valladolid) 14 (2000), 107–127.

H. Castritius, Barbaren im Garten „Eden“: Der Sonderweg der Vandalen in Nordafrika, Historia 59 (2010), 371–80.

H. Chadwick, Priscillian of Avila. The Occult and the Charismatic in the Early Church, Oxford 1976.

D. Claude, Prosopographie des spanischen Suebenreiches, Francia 6 (1978), 647–676.

F. M. Clover, Geiseric the Statesman. A Study of Vandal Foreign Policy, Diss. Chicago 1966.

F. M. Clover, Geiseric and Attila, Historia 22 (1973), 104–117.

R. Collins, Visigothic Spain 409–711, Oxford 2004.

Ch. Courtois, Auteurs et Scribes. Remarques sur la chronologie d’Hydace, Byzantion 21 (1951), 23–54.

Ch. Courtois, Les Vandales et l’Afrique, Paris 1955.

B. Croke, Arbogast and the Death of Valentinian II, Historia 25 (1976), 235–244.

B. Croke, The Origins of the Christian World Chronicle, in: Ders. / A. M. Emmett (Hgg.), History and Historians in Late Antiquity, Frankfurt am Main u. a. 1983, 116–131.

C. Delaplace, La fin de l’Empire romain d’Occident. Rome et les Wisigoths de 382 à 531, Rennes 2015.

A. Demandt, Art. Magister militum, RE Suppl. 12 (1970), 553–790.

P. C. Díaz Martínez, Los distintos “grupos sociales” del noroeste hispano y la invasión de los suevos, SHHA 1 (1983), 75–88.

P. C. Díaz Martínez, La monarquía sueva en el s. V. Aspectos políticos y prosopográficos, SHHA 4–5 (1986–87), 205–226.

P. C. Díaz Martínez, El imperio, los bárbaros y el control sobre la Bética en el siglo V, in: Actas del I coloquio de historia antiqua de Andalucia. Cordoba 1988. Bd. 2, Córdoba 1993, 317–325.

P. C. Díaz Martínez, City and Territory in Hispania in Late Antiquity, in: G. P. Brogiolo u. a. (Hgg.), Towns and their Territories between Late Antiquity and the Early Middle Ages (TRW 9), Leiden u. a. 2000, 3–36.

P. C. Díaz Martínez / L. R. Menéndez-Bueyes, The Cantabrian Basin in the Fourth and Fifth Centuries. From Imperial Province to Periphery, in: K. Bowes / M. Kulikowski (Hgg.), Hispania in Late Antiquity. Current Perspectives (The Medieval and Early Modern Iberian World 24), Leiden / Boston 2005, 265–297.

J. F. Drinkwater, The Usurpers Constantine III (407–411) and Jovinus (411– 413), Britannia 29 (1998), 269–298.

Ch. Dufresne Du Cange u. a., Glossarium ad scriptores mediae et infimae Latinitatis, erw. u. neu hg. v. L. Favre. Bd. 5, Paris 1885.

L. Ennabli, Carthage. Une métropole chrétienne du IVe à la fin du VIIe siècle, Paris 1997.

W. Enßlin, Art. Maldra, RE 14,1 (1928), 858–859.

E. Ewig, Der Martinskult im Frühmittelalter, in: Ders. / H. Atsma (Hgg.), Spätantikes und fränkisches Gallien. Gesammelte Schriften (1952–1973). Bd. 1 (Beihefte Francia 3:1), München 1976, 371–392.

E. Ewig, Franken und Rom (3.–5. Jahrhundert). Versuch einer Übersicht, Rheinische Vierteljahrsblätter 71 (2007) 1–42.

E. Flórez, España sagrada. Bd. 4, Madrid 1756.

A. Fo, Il cosiddetto Epigramma Paulini attribuito a Paolino di Béziers. Testo criticamente riveduto, traduzione e studio introduttivo, Romanobarbarica 16 (1999), 97–167.

D. Fonseca Sorribas, El municipium municipiumromano de Aquae Flaviae y su problemática, Antesteria 1 (2012), 519–528.

W. H. C. Frend, A New Eyewitness of the Barbarian Impact on Spain, in: J. M. Blázquez / A. González Blanco (Hgg.), Cristianismo y aculturación en tiempos del Imperio Romano (Antigüedad y Cristianismo 7), Murcia 1990, 333–342.

G. Funaioli, Der Lokativ und seine Auflösung, ALLG 13 (1904), 301–372.

A. Fürst, Hieronymus. Askese und Wissenschaft in der Spätantike, Freiburg 2003.

Ch. Gabrielli, L’aristocrazia femminile spagnola del IV secolo d. C. Fra rivoluzione e conservazione, HAnt 21 (1997), 431–444.

J. Galazak, A diarquia sueva. Sociedade e poder no regnum dos Quados ocidentais e no Regnum Suevorum (358–585 d. C.), RPA 16 (2013), 323– 350.

H. Gallego Franco, Modelos femeninos en la historiografía hispana tardoantigua. De Orosio a Isidoro de Sevilla, HAnt 28 (2004), 197–222.

H. Gallego Franco, Crónicas de una relación ilícita. Mujeres, acción política e historiografía en Hispania tardoantigua, in: A. Domínguez Arranz / R. M. Marina Sáez (Hgg.), Género y enseñanza de la historia. Silencios y ausencias en la construcción del pasado, Madrid 2015, 315–343

I. Gelarda, Guerre e diplomazia in Iberia nel Chronicon del vescovo Idazio, Hormos 1 (2008–09), 294–306.

J. Gil Fernández, Notas a Hidacio, in: G. Hinojo Andrés / J. C. Fernández Corte (Hgg.), Munus Quaesitum Meritis. FS Carmen Codoñer, Salamanca 2007, 379–386.

A. Gillett, Envoys and Political Communication in the Late Antique West. 411–533, Cambridge 2003.

F. K. Ginzel, Spezieller Kanon der Sonnen- und Mondfinsternisse für das Ländergebiet der klassischen Altertumswissenschaften und den Zeitraum von 900 vor Chr. bis 600 nach Chr., Berlin 1899.

K. M. Girardet, Trier 385. Der Prozeß gegen die Priszillianer, Chiron 4 (1974), 577–608.

F. Giunta, Idazio ed i barbari, Anuario de Estudios Medievales 1 (1964), 491–494.

W. Goffart, Barbarian Tides. The Migration Age and the Later Roman Empire, Philadelphia 2006.

F. Görres, Kirche und Staat im spanischen Suevenreich (409 bis 585 bzw. 589), ZWTh 36 (1893), 542–578.

G. Greatrex, The Background and Aftermath of the Partition of Armenia in AD 387, AHB 14 (2000), 35–48.

G. Hallier, Le monument circulaire du plateau de l’Odéon à Carthage. Précisions sur la conception et la géometrie d’un parti original, AntAfr 31 (1995), 201–230.

G. Halsall, Childeric’s Grave, Clovis’ Succession, and the Origins of the Merovingian Kingdom, in: R. W. Mathisen / D. Shanzer (Hgg.), Society and Culture in Late Antique Gaul. Revisiting the Sources, Aldershot 2001, 116–133.

G. Halsall, Barbarian Migrations and the Roman West, 376–568, Cambridge 2007.

St. Hamann, Vorgeschichte und Geschichte der Sueben in Spanien, München 1971, zgl. Diss. Regensburg.

H. Hattenhauer, Avctoritas Apostolica. St. Martin in Trier AD 385/386, ZRG RA 132 (2015), 399–416.

P. J. Heather, The Emergence of the Visigothic Kingdom, in: J. Drinkwater / H. Elton (Hgg.), Fifth-Century Gaul: A Crisis of Identity?, Cambridge u. a. 1992, 84–94.

U. Heil, Avitus von Vienne und die homöische Kirche der Burgunder (PTS 66), Berlin u. a. 2011.

D. Henning, CIL VI 32005 und die „Rostra Vandalica“, ZPE 110 (1996), 259–264.

D. Henning, Periclitans res publica. Kaisertum und Eliten in der Krise des Weströmischen Reiches 454/5–493 n. Chr. (Historia Einzelschriften 133), Stuttgart 1999, zgl. Diss. Marburg 1997/98.

K. G. Holum, Theodosian Empresses. Women and Imperial Dominion in Late Antiquity (Transformation of the Classical Heritage 3), Berkeley 1982.

E. Hübner, Art. Araceli, RE 2,1 (1895), 366.

M. Humphries, Chronicle and Chronology. Prosper of Aquitaine, his Methods and the Development of Early Medieval Chronography, EME 5 (1996), 155–175.

T. Janson, Latin Prose Prefaces. Studies in Literary Conventions (Acta Universitatis Stockholmiensis 13), Diss. Stockholm 1964.

T. Janßen, Stilicho. Das weströmische Reich vom Tode des Theodosius bis zur Ermordung Stilichos (395–408), Marburg 2004, zgl. Diss. Münster 1999.

J. Jarnut, Die Landnahme der Langobarden in Italien aus historischer Sicht, in: M. Müller-Wille / R. Schneider (Hgg.), Ausgewählte Probleme europäischer Landnahmen des Früh- und Hochmittelalters. Methodische Grundlagendiskussion im Grenzbereich zwischen Archäologie und Geschichte. Bd. 1 (Vorträge und Forschungen 41), Sigmaringen 1993, 173– 194.

A. H. M. Jones, The Later Roman Empire 284–602. A Social, Economic, and Administrative Survey. 3 Bde., Oxford 1964.

G. Kampers, Die Genealogie der Könige der Spaniensueben in prosopographischer Sicht, FMS 14 (1980), 50–58.

Th. E. Kitchen, Apocalyptic Perceptions of the Roman Empire in the Fifth Century A. D., in: V. Wieser u. a. (Hgg.), Abendländische Apokalyptik. Kompendium zur Genealogie der Endzeit, Berlin 2012, 641–660.

T. Klär, Die Vasconen und das Römische Reich. Der Romanisierungsprozess im Norden der Iberischen Halbinsel (Potsdamer Altertumswissenschaftliche Beiträge 59), Stuttgart 2017.

K. M. Klein, Flavius Josephus, Hieronymus und die Eroberung Roms 410, Klio 98 (2016), 653–682.

A. Kleineberg u. a., Europa in der Geographie des Ptolemaios. Die Entschlüsselung des „Atlas der Oikumene“. Zwischen Orkney, Gibraltar und den Dinariden, Darmstadt 2012.

E. Koller, Suevos – Schwaben?, in: Ders. / H. Laitenberger (Hgg.), Suevos – Schwaben. Das Königreich der Sueben auf der Iberischen Halbinsel (411– 585). Interdisziplinäres Kolloquium (Braga 1996), Tübingen 1998, 213– 239.

J.-M. Kötter, Prosper von Aquitanien und Papst Leo der Große. Der Primat des Papstes im Spiegel einer zeitgenössischen Chronik, RQ 111 (2016), 252–271.

J.-M. Kötter, Der Umgang der zeitgenössischen lateinischen Chronistik mit der reichskirchlichen Entwicklung im fünften Jahrhundert, in: V. Drecoll / U. Heil (Hgg.), Anti-Arianismus und mehr. Zum Profil des lateinischen Christentums im beginnenden Frühmittelalter (bevorstehend).

M. Kulikowski, The Career of the Comes Hispaniarum Asterius, Phoenix 54 (2000), 123–141.

M. Kulikowski, The Visigothic Settlement in Aquitania: The Imperial Perspective, in: R. W. Mathisen / D. Shanzer (Hgg.), Society and Culture in Late Antique Gaul. Revisiting the Sources, Aldershot 2001, 26–38.

M. Kulikowski, Marcellinus of Dalmatia and the Dissolution of the Fifth- Century Empire, Byzantion 72 (2002), 177–191.

M. Kulikowski, Late Roman Spain and Its Cities, Baltimore 2004.

M. Kulikowski, Cities and Government in Late Antique Hispania. Recent Advances and Future Research, in: Ders. / K. Bowes (Hgg.), Hispania in Late Antiquity. Current Perspectives (The Medieval and Early Modern Iberian World 24), Leiden / Boston 2005, 31–76.

M. Kulikowski, The Late Roman City in Spain, in: Ch. Witschel / J.-U. Krause (Hgg.), Die Stadt in der Spätantike, Niedergang oder Wandel (Historia Einzelschriften 190), München 2006, 129–152.

H. Laitenberger, Vorwort, in: Ders. / E. Koller (Hgg.), Suevos – Schwaben. Das Königreich der Sueben auf der Iberischen Halbinsel (411–585). Interdisziplinäres Kolloquium (Braga 1996), Tübingen 1998, ix–xix.

B. Lançon, L’Afrique vandale comme objet de chronique (429–534): la tertia pars orbis terrarum chez les chroniqueurs latins des Ve et VIe siècles, in: E. Wolff (Hg.), Littérature, politique et religion en Afrique vandale, Paris 2015, 39–52.

H. Lausberg, Handbuch der Literarischen Rhetorik. Eine Grundlegung der Literaturwissenschaft, Stuttgart ³1990.

J. L. M. de Lepper, De Rebus Gestis Bonifatii Comitis Africae et Magistri Militum, Tilburg 1941.

A. Lintott, Imperium Romanum. Politics and Administration, London u. a. 1993.

J. E. López Pereira, Gallaecia, algo más que un nombre geográfico para Hidacio, in: Primera reunión gallega de estudios clásicos (Santiago-Pontevedra, 2–4 Julio 1979). Ponencias y comunicaciones, Santiago de Compostela 1981, 243–251.

J. E. López Pereira, Cultura y literatura latina en el no. peninsular en la latinidad tardía, Minerva 1 (1987), 129–144.

F. Lotter, Antonius von Lérins und der Untergang Ufernorikums. Ein Beitrag zur Frage der Bevölkerungskontinuität im Alpen-Donau-Raum, HZ 212 (1971), 265–315.

W. Lütkenhaus, Constantius III. Studien zu seiner Tätigkeit und Stellung im Westreich 411–421, Bonn 1998, zgl. Diss. 1997.

P. MacGeorge, Late Roman Warlords, Oxford 2002.

O. Maenchen-Helfen, The World of the Huns. Studies in their History and Culture, Berkeley 1973.

G. Maier, Amtsträger und Herrscher in der Romania Gothica. Vergleichende Untersuchungen zu den Institutionen der ostgermanischen Völkerwanderungsreiche (Historia Einzelschriften 181), Stuttgart 2005, zgl. Diss. Freiburg 1998.

T. Mañanes Pérez, Asturica Augusta como epicentro viario en época romana, Larouco 3 (2003), 63–93.

M. Martin, Zur Entstehung des ersten burgundischen Königreichs (413– 436) am Rhein, in: B. Päffgen u. a. (Hgg.), Cum Grano Salis. Beiträge zur europäischen Vor- und Frühgeschichte. FS Volker Bierbrauer, Friedberg 2005, 237–248.

P. Mateos Cruz, La Basílica de Santa Eulalia de Mérida. Arqueología y urbanismo, Madrid 1999.

R. W. Mathisen, Resistance and Reconciliation. Majorian and the Gallic Aristocracy after the Fall of Avitus, Francia 7 (1979), 598–627.

R. W. Mathisen, The Third Regnal Year of Eparchius Avitus, CPh 80 (1985), 326–335.

R. W. Mathisen, Barbarian Bishops and the Churches “in barbaricis gentibus” during Late Antiquity, Speculum 72 (1997), 664–697.

R. W. Mathisen, Sigisvult the Patrician, Maximinus the Arian, and Political Strategems in the Western Roman Empire c. 425–40, EME 8 (1999), 173–196.

R. W. Mathisen, Barbarian “Arian” Clergy, Church Organization, and Church Practices, in: G. M. Berndt / R. Steinacher (Hgg.), Arianism. Roman Heresy and Barbarian Creed, Farnham u. a. 2014, 145–192.

J. Matthews, Western Aristocracies and Imperial Court A. D. 464–425, Oxford 1975.

M. Meier, Der Völkerwanderung ins Auge blicken. Individuelle Handlungsspielräume im 5. Jahrhundert n. Chr. (Karl-Christ-Preis für Alte Geschichte 2), Heidelberg 2016.

H. Menge, Repetitorium der lateinischen Syntax und Stilistik, München 13 1960.

D. M. Metcalf, The Coinage of the First and Second Suevic Kingdoms: From Romanitas to Latinization, in: Museo do Pobo Galego (Hg.), Galicia. Da romanidade á xermanización. Problemas históricos e culturais, Santiago de Compostela 1992, 355–365.

W. Meyer-Lübke, Romanisches etymologisches Wörterbuch, Heidelberg 1935.

C. Molè, Uno storico del V secolo: il vescovo Idazio. 2 Teile, SicGymn 27/ 28 (1974/75), 279–351 u. 58–139.

C. Molè, Prospettive universali e prospettive locali nella storiografia latina del V secolo, in: La Storiografia ecclesiastica nella tarda antichità: Atti del convegno tenuto in Erice (3–8 XII, 1978), Messina 1980, 195–239.

Th. Mommsen, Das römisch-germanische Herrscherjahr, Neues Archiv 16 (1891), 49–65.

J. R. Moss, The Effects of the Policies of Aetius on the History of Western Europe, Historia 22 (1973), 711–731.

A. A. Mosshammer, The Chronicle of Eusebius and Greek Chronographic Tradition, Lewisburg 1979.

St. Muhlberger, Prosper’s Epitoma Chronicon: Was there an Edition of 443?, CPh 81 (1986), 240–4.

St. Muhlberger, The Fifth-Century Chroniclers. Prosper, Hydatius, and the Gallic Chronicler of 452 (ARCA 27), Leeds 1990.

D. Natal / J. Wood, Playing with Fire. Conflicting Bishops in Late Roman Spain and Gaul, in: K. Cooper / C. Leyser (Hgg.), Making Early Medieval Societies. Conflict and Belonging in the Latin West, 300–1200, Cambridge 2016, 33–57.

P. Nautin, L’introduction d’Hydace à sa continuation de la Chronique d’Eusèbe et de Jérôme, RHT 14/15 (1984/85), 143–153.

K.-L. Noethlichs, Die gesetzgeberischen Maßnahmen der christlichen Kaiser des 4. Jahrhunderts gegen Häretiker, Heiden und Juden, Diss. Köln 1971.

D. Norberg, Syntaktische Forschungen auf dem Gebiet des Spätlateins, Uppsala 1943 (ND Hildesheim u. a. 1990).

J. M. O’Flynn, Generalissimos of the Western Roman Empire, Edmonton 1983.

S. I. Oost, The Revolt of Heraclian, CPh 61 (1966), 236–242.

S. I. Oost, Galla Placidia Augusta. A Biographical Essay, Chicago u. a. 1968.

J. Orlandis / D. Ramos-Lissón, Die Synoden auf der Iberischen Halbinsel bis zum Einbruch des Islam (711), Paderborn 1981.

J. Pampliega, Los germanos en España, Pamplona 1998.

S. Panzram, „Hilferufe“ aus Hispaniens Städten. Zur Ausbildung einer Metropolitanordnung auf der Iberischen Halbinsel (4.–6. Jahrhundert), HZ 301 (2015), 626–661.

M. Pawlak, Theodosius. A Son of Athaulf and Galla Placidia, Eos 92 (2005) 224–243.

M. J. Peréx Agorreta, En torno a la localización de Aracilus (Navarra), HAnt 14 (1990), 135–138.

G. B. Picotti, Il “patricius” nell’ultima età imperiale e nei primi regni barbarici d’Italia, ASI 86 (1928), 3–80.

J. M. Piel, Zur Problematik der Beziehungen zwischen Sueben und Westgoten, in: FS zur Hundertjahrfeier des Deutschen Vereins in Lissabon 1870– 1970, Lissabon 1971, 48–53.

St. Rebenich, Rez. zu: Burgess, The Chronicle of Hydatius and the Consularia Constantinopolitana; Cardelle de Hartmann, Philologische Studien zur Chronik des Hydatius von Chaves, Gnomon 71 (1999), 437–448.

H. Reimer / V. Chuaqui de Reimer, Priszillian und der Priszillianismus in den Akten spanischer Konzilien des 4. Bis 6. Jahrhunderts, Klio 71 (1989), 508–515.

W. Reinhart, Historia general del reino hispánico de los Suevos, Madrid 1952.

V. Rose, Verzeichnis der lateinischen Handschriften der Königlichen Bibliothek zu Berlin. Bd. 1: Die Meermann-Handschriften des Sir Thomas Phillipps (Handschriften-Verzeichnisse der Königlichen Bibliothek zu Berlin 12), Berlin 1893.

P. le Roux / A. Tranoy, Maurocellus vicarius. ETF(hist) 25 (2012), 385– 391.

L. Rübekeil, Suebica. Völkernamen und Ethnos (Innsbrucker Beiträge zur Sprachwissenschaft 68), Innsbruck 1992.

F. Rühl, Chronologie des Mittelalters und der Neuzeit, Berlin 1897.

Ph. von Rummel, Where have all the Vandals gone? Migration, Ansiedlung und Identität der Vandalen im Spiegel archäologischer Quellen aus Nordafrika, in: G. M. Berndt / R. Steinacher (Hgg.), Das Reich der Vandalen und seine (Vor-) Geschichten (ÖAW Denkschriften philos.-hist. Kl. 366 / Forschungen zur Geschichte des Mittelalters 13), Wien 2008, 151–181.

J. Rüsen, Die Kultur der Zeit. Versuch einer Typologie temporaler Sinnbildungen, in: Ders. (Hg.), Zeit deuten. Perspektiven – Epochen – Paradigmen, Bielefeld 2003, 23–53.

F. J. Sanz Huesma, Hidacio y Censorio. El foedus de 438 entre Roma y los Suevos, Polis 21 (2009), 59–75.

C. Scardino, Das Geschichtsbild der lateinischen Chronisten im 5. und 6. Jh. n. Chr., in: J. Borsch u. a. (Hgg.) Die Weltchronik des Johannes Malalas im Kontext spätantiker Memorialkultur (Malalas-Studien 3), Tübingen 2018, 261–285 (bevorstehend).

K. Schäferdiek, Die Kirche in den Reichen der Westgoten und Suewen bis zur Errichtung der westgotischen katholischen Staatskirche (Arbeiten zur Kirchengeschichte 39), Berlin 1967.

R. Scharf, Sebastianus – ein „Heldenleben“, ByzZ 82 (1989), 140–156.

R. Scharf, Der spanische Kaiser Maximus und die Ansiedlung der Westgoten in Aquitanien, Historia 41 (1992), 374–384.

R. Scharf, Jovinus – Kaiser in Gallien, Francia 20 (1993), 1–13.

L. Schmidt, Geschichte der Wandalen, München ²1942.

L. Schmidt, Die Westgermanen, München 1970 (ND von Ders., Geschichte der deutschen Stämme bis zum Ausgang der Völkerwanderung. Die Westgermanen. 2 Teile, München ²1938/40).

A. Schulten, Art. Narbasi, RE 16,2 (1935), 1700.

A. Schulten, Art. Turiasso RE 7A,2 (1948), 1384–1385.

F. Schulz, Hieronymus, Augustinus und der Osten, in: Ders. / C. Föller (Hgg.), Osten und Westen 400-600 n. Chr. Kommunikation, Kooperation und Konflikt (Roma Æterna 4), Stuttgart 2016, 135–156.

O. Seeck, Art. Aiulfus, RE 1 (1894), 1129–1130.

O. Seeck, Art. Hydatius 2, RE 9,1 (1914), 40–43.

P. Senay, Carthage XI. À la basilique dite «triconque» de l’aedes memoriae. Fouilles 1994–2000 (CEA 36), Quebec 2000.

G. Siebigs, Kaiser Leo I. Das oströmische Reich in den ersten drei Jahren seiner Regierung (457–460 n. Chr.) (Beiträge zur Altertumskunde 276), Berlin 2010.

H. Sivan, Was Theodosius I a Usurper?, Klio 78 (1996), 198–211.

C. Sotinel, La localisation des événements dans les chroniques de l'Antiquité tardive, GeogrAnt 20/21 (2011/12), 153–162.

D. Ch. Stathakopoulos, Famine and Pestilence in the Late Roman and Early Byzantine Empire. A Systematic Survey of Subsistence Crises and Epidemics (Birmingham Byzantine and Ottoman Monographs 9), Aldershot 2004.

D. Ch. Stathakopoulos, “And the Mother did not spare the Baby at her Breast” or Searching for Meaning in Tecnoctonia and Tecnophagy, in: A. Lymberopoulou (Hg.), Images of the Byzantine World. Visions, Messages, and Meanings. Studies Presented to Leslie Brubaker, Farnham u. a. 2011, 35–46.

R. Steinacher, Geschlechterrollen bei Hydatius, in: R. Rollinger / Ch. Ulf (Hgg.), Frauen und Geschlechter. Bilder – Rollen – Realitäten in den Texten antiker Autoren zwischen Antike und Mittelalter, Wien u.a. 2006, 155–165.

R. Steinacher, The Herules, Fragments of a History, in: F. Curta (Hg.), Neglected Barbarians, Turnhout 2010, 321–364.

R. Steinacher, Die Vandalen. Aufstieg und Fall eines Barbarenreichs, Stuttgart 2016.

R. Steinacher, Rom und die Barbaren. Völker im Alpen- und Donauraum (300–600), Stuttgart 2017.

T. Stickler, Aëtius. Gestaltungsspielräume eines Heermeisters im ausgehenden Weströmischen Reich (Vestigia 54), München 2002, zgl. Diss. Würzburg 2000.

G. Strecker, Art. Ebioniten, RAC 4 (1959), 487–500.

K. F. Stroheker, Spanische Senatoren der spätrömischen und westgotischen Zeit, Madrider Mitteilungen 4 (1963), 107–132.

K. F. Stroheker, Spanien im spätrömischen Reich (284–475), AEA 45 (1972), 587–606.

S. Szádecky-Kardoss, Art. Bagaudae, RE Suppl. 11 (1968), 346–354.

O. J. Tallgren, De sermone vulgari Quisquiliae, Helsinki 1919.

M. Taylor, Art. Heruler, RGA 14 (1999), 468–474.

E. A. Thompson, Peasant Revolts in Late Roman Gaul and Spain, P&P 2 (1952), 11–23.

E. A. Thompson, The Visigoths from Fritigern to Euric, Historia 12 (1963), 105–126.

E. A. Thompson, The End of Roman Spain 1–4, NMS 20–23 (1976–79), 3– 28. 3–31. 3–22. 1–22.

E. A. Thompson, Romans and Barbarians. The Decline of the Western Empire, Madison, Wisc. 1982.

E. A. Thompson, The Huns and the End of the Roman Empire in Western Europe, EHR 435 (1995), 4–41.

C. Tiersch, Johannes Chrysostomus in Konstantinopel (398–404). Weltsicht und Wirken eines Bischofs in der Hauptstadt des Oströmischen Reiches (Studien und Texte zu Antike und Christentum 6), Tübingen 2000.

C. Torres Rodríguez, Límites geográficos de Galicia en los siglos IV y V, Cuadernos de Estudios Gallegos 4 (1949), 367–384.

C. Torres Rodríguez, Hidacio, el primer cronista español, Revista de Archivos, Bibliotecas y Museos 62 (1956), 755–794.

C. Torres Rodríguez, Peregrinaciones de Galicia a Tierra Santa en el siglo V. Hidacio, Compostellanum 1 (1956), 401–448.

C. Torres Rodríguez, Reckiario, rey de los Suevos. Primer ensayo de unidad peninsular, Boletín de la Universidad Compostelana de Santiago 65 (1957), 129–177.

C. Torres Rodríguez, Un rector de la ciudad de Lugo en el siglo V, Cuadernos de Estudios Gallegos, 12 (1957), 158–166.

C. Torres Rodríguez, Nota sobre la Galicia Romana, Cuadernos de Estudios Gallegos 13 (1958), 255–259.

C. Torres Rodríguez, El reino de los Suevos, La Coruña 1977.

A. Tranoy, Hydace. Chronique. 2 Bde. (SC 218/219), Paris 1974.

A. Tranoy, La Galice romaine. Recherches sur le nord-ouest de la péninsule Ibérique dans l’Antiquité, Paris 1981.

P. Ubric Rabaneda, The Church in the Suevic Kingdom (411–585 AD), in: J. D’Emilio (Hg.), Culture and Society in Medieval Galicia. A Cultural Crossroads at the Edge of Europe (The Medieval and Early Modern Iberian World 58), Leiden 2015, 210–245.

V. Väänänen, Introduction au latin vulgaire, Paris 3 1981.

P. Van Nuffelen, Un héritage de paix et de piété. Étude sur les histoires ecclésiastiques de Socrate et de Sozomène (Orientalia Lovaniensia Analecta 142), Löwen 2004.

V. Vandenberg, Fames facta est ut homo hominem comederet: l’Occident médiéval face au cannibalisme de survie (Ve-XIe siècle), RBPh 86 (2008), 217–272.

L. Várady, Zur Klarstellung der zwei Hydatius-Stellen, Helikon 2 (1962), 259–263.

F. Vattioni “Aedes Memoriae” a Cartagine, Augustinianum 36 (1996), 389– 395.

J. Vilella, Mala temporis nostri: la actuación de León Magno y Toribio de Astorga en contra del maniqueísmo-priscilianismo hispano, Helmantica 58 (2007), 7–66.

N. Villaverde Vega, El reino vándalo-africano y la persistencia mercantil del estrecho septegaditano (mitad s. V–primer tercio s. VI), Madrider Mitteilungen 49 (2008), 425–450.

M. Vitiello, Amalasuintha. The Transformation of Queenship in the Post- Roman World, Philadelphia 2017.

J. Vives, Über Ursprung und Verbreitung der spanischen Ära, in: HJ 58 (1938), 97–108.

K. Vössing (Hg.), Victor von Vita. Historia Persecutionis Africanae Provinciae Temporum Geiserici et Hunerici Regum Wandalorum. Kirchenkampf und Verfolgung unter den Vandalen in Africa (Texte zur Forschung 96), lat./dt., Darmstadt 2011.

N. Wagner, Die Personennamen als Sprachdenkmäler der iberischen Sueben, in: E. Koller / H. Laitenberger (Hgg.), Suevos–Schwaben. Das Königreich der Sueben auf der iberischen Halbinsel (411–585), Tübingen 1998, 137–150.

J. M. Wallace-Hadrill, Fredegar and the History of France, in: Ders., The Long Haired Kings and Other Studies in Frankish History, London 1962, 71–94.

St. Weber, Die Chronik des Sulpicius Severus. Charakteristika und Intentionen (Bochumer Altertumswissenschaftliches Colloquium 30), Trier 1997, zgl. Diss. Bochum.

A. Weckwerth, Clavis Conciliorum Occidentalium septem prioribus saeculis celebratorum (CCL Claves – Subsidia 3), Turnhout 2013.

H. White, Die Bedeutung von Narrativität in der Darstellung der Wirklichkeit, in: Ders., Die Bedeutung der Form. Erzählstrukturen in der Geschichtsschreibung, Frankfurt am Main 1990, 11–39.

H.-U. Wiemer, Theoderich der Große. König der Goten – Herrscher der Römer. Eine Biographie, München 2018.

G. Wirth, Geiserich und Byzanz. Zur Deutung eines Priscusfragments, in: Byzantion. FS Andreas Stratos. Bd. 1, Athen 1986, 185–206.

H. Wolfram, Geschichte der Goten. Von den Anfängen bis zur Mitte des sechsten Jahrhunderts. Entwurf einer historischen Ethnographie, München 1979.

H. Wolfram, Das Reich und die Germanen. Zwischen Antike und Mittelalter (Das Reich und die Deutschen 1), Berlin 1990.

I. N. Wood, The End of Roman Britain. Continental Evidence and Parallels, in: D. Dumville / M. Lapidge (Hgg.), Gildas: New Approaches, Woodbridge 1984, 1–25.

I. N. Wood, Chains of Chronicles. The Example of London, British library ms. add. 16974, in: R. Corradini (Hg.), Zwischen Niederschrift und Wiederschrift: Hagiographie und Historiographie im Spannungsfeld von Kompendienüberlieferung und Editionstechnik (Forschungen zur Geschichte des Mittelalters 18), Wien 2010, 67–78.

G. Zecchini, Aezio. L’ultima difesa dell’Occidente Romano (Centro ricerche e documentazione sull’antichità. Monografie 8), Rom 1983.

G. Zecchini, Latin Historiography: Jerome, Orosius and the Western Chronicles, in: G. Marasco (Hg.), Greek and Roman Historiography in Late Antiquity. Fourth to Sixth Century A. D., Leiden u. a. 2003, 317–345.

E. Zöllner, Geschichte der Franken bis zur Mitte des sechsten Jahrhunderts, München 1970.

III. Sekundärliteratur

Im Literaturverzeichnis sind nur solche Titel aufgeführt, die in Einleitung und Kommentar mehr als einmal zitiert werden. Zeitschriftentitel folgen den Siglen der Année Philologique.

L. Abramowski, Art. Eunomios, RAC 6 (1966) 936-947.

Adler s. unter Suda.

D. Afinogenov, Le manuscrit grec Coislin. 305: La version primitive de la Chronique de Georges le Moine, REByz 62 (2004) 239-46.

M. Albertz, Zur Geschichte der jung-arianischen Kirchengemeinschaft, Theo­logische Studien und Kritiken 82 (1909) 205-278.

P. Amandry, La mantique Apollinienne à Delphes, Paris 1950.

Amidon s. unter Philost.

J. P. Arendzen, A New Syriac Text of the Apocalyptic Part of the „Tes­ta­ment of the Lord“, JThS 2 (1901) 401-416.

D. W.-H. Arnold, The Early Episcopal Career of Athanasius of Alexandria (Christianity and Judaism in Antiquity 6), London 1991.

J. R. Asmus, Ein Beitrag zur Rekonstruktion der Kirchengeschichte des Philostorgios, ByzZ 4 (1895) 30-44.

L. Ayres, Nicaea and its Legacy. An Approach to Fourth-Century Trinita­rian Theology, Oxford 2004.

A. Baldini, Cautele nell’uso di Filostorgio (ed altri tardi storici „frammen­tari“), Koinonia 33 (2009) 9-26.

A. Baldini, Eunapio, Olimpiodoro, Filostorgio: indizi sulle „responsibilità“ del patriarca Fozio, in: D. Meyer (Hg.), Philostorge et l’historiographie de l’An­tiquité tardive, 41-64.

G. Bardy, Recherches sur Saint Lucien d’Antioche et son école (Études de théo­logie historique), Paris 1936.

M. R. Barnes / D. H. Williams (Hgg.), Arianism after Arius. Essays on the De­velopment of the Fourth Century Trinitarian Conflicts, Edinburgh 1993.

T. D. Barnes, Athanasius and Constantius. Theology and Politics in the Con­stantinian Empire, Cambridge, Mass. 1993.

T. D. Barnes, The Collapse of the Homoeans in the East, StP 29 (1997) 3-16.

T. Barnes, Constantine: Dynasty, Religion and Power in the Later Roman Em­pire (Blackwell Ancient Lives), Chichester 2011.

P. Batiffol, Fragmente der Kirchengeschichte des Philostorgius, RQA 3 (1889) 252-289.

P. Batiffol, Quaestiones Philostorgianae, Diss. Paris 1891.

P. Batiffol, Rez. Bidez, Philostorgius, Bulletin d’ancienne littérature et d’archéologie chrétiennes 4 (1914) 65-68.

F. A. Bauer, Stadt, Platz und Denkmal in der Spätantike. Untersuchungen zur Ausstattung des öffentlichen Raums in den spätantiken Städten Rom, Konstantinopel und Ephesos, Mainz 1996.

M. Becker, Eunapios aus Sardes, Biographien über Philosophen und So­phis­ten. Einleitung, Übersetzung, Kommentar, Stuttgart 2013.

Beetham s. unter BHG 365 .

C. Bevegni, Fozio, Eunomio e i Padri Cappadoci. I ,codici‛ 137 e 138 della Bib­liotheca, in: G. Menestrina (Hg.), Fozio. Tra crisi ecclesiale e ma­gi­ste­ro letterario (Letteratura cristiana antica. Studi), Brescia 2000, 45-74.

Bidez, Anhang I-VII, in: Bidez, Philostorgius.

Bidez, Fragments nouveaux s. unter BHG 365.

Bidez, Philostorgius s. unter Philost.

E. Bihain, Le „Contre Eunome“ de Théodore de Mopsueste. Source d’un pas­sage de Sozomène et d’un passage de Théodoret concernant Cyrille de Jérusalem, Muséon 75 (1962) 331-355.

F. Blass / A. Debrunner, Grammatik des neutestamentlichen Griechisch, be­arb. von F. Rehkopf, Göttingen 171990.

Ph. Blaudeau / P. Van Nuffelen (Hgg.), L’historiographie tardo-antique et la transmission des savoirs (Millennium-Studien 55), Berlin 2015.

B. Bleckmann, Apokalypse und kosmische Katastrophen: Das Bild der theo­dosianischen Dynastie beim Kirchenhistoriker Philostorg, in: W. Bran­des / F. Schmieder (Hgg.), Endzeiten. Eschatologie in den mo­no­theistischen Weltreligionen (Millennium-Studien 16), Berlin 2008, 13-40.

B. Bleckmann, Constantina, Vetranio und Gallus Caesar, Chiron 24 (1994) 29-68.

B. Bleckmann, Der Bürgerkrieg zwischen Constantin II. und Constans (340 n. Chr.), Historia 52 (2003) 225-250.

B. Bleckmann, Die Reichskrise des III. Jahrhunderts in der spätantiken und by­zantinischen Geschichtsschreibung. Untersuchungen zu den nach­dio­ni­schen Quellen der Chronik des Johannes Zonaras (Quellen und For­schun­gen zur Antiken Welt 11), München 1992.

B. Bleckmann, Die Schlacht von Mursa und die zeitgenössische Deutung eines spätantiken Bürgerkrieges, in: H. Brandt (Hg.), Gedeutete Rea­li­tät. Krisen, Wirklichkeiten, Interpretationen (3.-6. Jh. n.Chr.) (Historia Ein­zelschriften 134), Stuttgart 1999, 47-101.

B. Bleckmann, Die Vita BHG 365 und die Rekonstruktion der verlorenen Kir­chengeschichte Philostorgs, JbAC 46 (2003) 7-16.

B. Bleckmann, Ein Kaiser als Prediger: Zur Datierung der konstantini­schen „Rede an die Versammlung der Heiligen“, Hermes 125 (1997) 183-202.

B. Bleckmann, Einige Vergleiche zwischen Ammian und Philostorg: Gal­lus, die imitatio Alexandri Julians und die Usurpation Prokops, in: D. Mey­er (Hg.), Philostorge et l’historiographie de l’Antiquité tardive, 79-92.

B. Bleckmann, Gallus, César de l’Orient?, in: F. Chausson / É. Wolff (Hgg.), Consuetudinis amor. Fragments d’histoire romaine (IIe-VIe siècles) offerts à Jean-Pierrre Callu (Saggi di storia antica 19), Rom 2003, 45-56.

B. Bleckmann, Konstantin in der Kirchengeschichte Philostorgs, Mil­len­ni­um 1 (2004) 185-231.

B. Bleckmann, Krisen und Krisenbewältigung: Die Eroberung Roms durch Ala­rich in der Darstellung Philostorgs, in: H. Scholten (Hg.), Die Wahr­nehmung von Krisenphänomenen. Fallbeispiele von der Antike bis in die Neuzeit, Köln 2007, 97-109.

B. Bleckmann, Nikephoros und Philostorgios, JÖByz (im Druck).

J. den Boeft u. a. (Hgg.), Ammianus after Julian. The Reign of Valentinian and Valens in Books 26-31 of the Res Gestae (Mnemosyne. Suppl. 289), Lei­den 2007.

J. den Boeft u. a. (Hgg.), Cognitio Gestorum. The Historiographic Art of Am­mianus Marcellinus, Amsterdam 1992.

J. den Boeft / J. W. Drijvers / D. den Hengst / H. C. Teitler, Philological and Historical Commentary on Ammianus Marcellinus XXII-XXVI, Gro­ningen / Leiden 1995-2008.

G. Bonamente / K. Rosen (Hgg.), Historiae Augustae Colloquium Bon­nen­se (Munera 9), Bari 1997.

G. W. Bowersock, Julian the Apostate, London 1978.

C. M. Bowra, Εἴπατε τῷ βαϲιλῆι, Hermes 87 (1959) 426-35 bzw. ders., On Greek Margins, Oxford 1970, 233-44.

H. Brakmann, Art. Axomis (Aksum), RAC Suppl. 1 (2001) 718-810.

H. Ch. Brennecke, Hilarius von Poitiers und die Bischofsopposition gegen Kon­stantius II. (PTS 26) Berlin 1984.

H. Ch. Brennecke u. a. (Hgg.), Logos. Festschrift für Luise Abramowski zum 8. Juli 1993 (Beihefte zur ZNTW 67), Berlin 1993.

H. Ch. Brennecke, Lukian von Antiochien in der Geschichte des Ari­ani­schen Streites, in: ders. u. a. (Hgg.), Logos. Festschrift für Luise Abra­mows­ki zum 8. Juli 1993 (Beihefte zur ZNTW 67), Berlin 1993, 170-192.

H. Ch. Brennecke, Art. Nicäa. I. Ökumenische Synode von 325, TRE 24 (1994) 429-441.

H. Ch. Brennecke, Philostorg und der anonyme homöische Historiker, in: D. Meyer (Hg.), Philostorge et l’historiographie de l’Antiquité tardive, 105-117.

H. Ch. Brennecke, Studien zur Geschichte der Homöer. Der Osten bis zum En­de der homöischen Reichskirche (Beiträge zur historischen The­o­lo­gie 73), Tübingen 1988.

S. P. Brock, A letter attributed to Cyril of Jerusalem on the rebuilding of the Temple, Bulletin of the School of Oriental and African Studies 40 (1977) 267-286.

Bruggisser, Constantin à la lance. La fondation de Constantinople d’après Philostorge, in: D. Meyer (Hg.), Philostorge et l’historiographie de l’Antiquité tardive, 145-168.

R. W. Burgess, Studies in Eusebian and Post-Eusebian Chronography (Hi­sto­ria Einzelschriften 135), Stuttgart 1999.

Th. Büttner-Wobst, Der Tod des Kaisers Julian. Eine Quellenstudie, Philo­lo­gus 51 (1892) 561-580.

B. Cabouret u. a. (Hgg.), Antioche de Syrie: histoire, images et traces de la ville antique, Paris 2004.

A. Cameron / J. Long, Barbarians and Politics at the Court of Arcadius, Ber­keley 1993.

A. Cameron, Claudian. Poetry and Propaganda at the Court of Honorius, Ox­ford 1970.

A. Cameron, The last pagans of Rome, Oxford 2011.

Casson, The Periplus Maris Erythraei s. unter Peripl. mar. Erythr .

F. Cavallera, Le schisme d’Antioche (IVe-Ve siècle), Diss. Paris 1905.

M. Cesa, Il matrimonio di Placidia ed Ataulfo sullo sfondo dei rapporti fra Ravenna e i Visigoti, RomBarb 12 (1992-1993) 23-53.

Ch. Chaffin, Olympiodorus of Thebes and the sack of Rome. A study of the „Historikoi logoi“, with translated fragments, commentary and ad­di­tional material, Lewiston 1993.

A. Chastagnol, Les fastes de la préfecture de Rome au Bas-Empire (Études pro­sopographiques 2), Paris 1962.

F. Chausson / É. Wolff (Hgg.), Consuetudinis amor. Fragments d’histoire ro­maine (IIe-VIe siècles) offerts à Jean-Pierrre Callu (Saggi di storia an­tica 19), Rom 2003.

A. Chauvot, Ulfila dans l’oeuvre de Philostorge, in: D. Meyer (Hg.), Phi­lo­storge et l’historiographie de l’Antiquité tardive, 289-305.

M. Clauss, Der magister officiorum in der Spätantike (4.-6. Jahrhundert). Das Amt und sein Einfluß auf die kaiserliche Politik (Vestigia 32), Mün­chen 1980.

J.-B. Clérigues, Nicéphore Grégoras, copiste et superviseur du Lauren­tia­nus 70,5, RHT n. s. 2 (2007) 21-47.

F. M. Clover, Olympiodorus of Thebes and the Historia Augusta, in: J. Straub (Hg.), Bonner Historia-Augusta-Colloquium 1979/1981 (Anti­qui­tas. Reihe 4: Abhandlungen zur Historia-Augusta-Forschung 15), Bonn 1983, 127-152.

L. Cracco Ruggini, Iatrosofistica pagana, „filosofia“ cristiana e medicina (IV-VI secolo), in: F. Chausson / É. Wolff (Hgg.), Consuetudinis amor. Frag­ments d’histoire romaine (IIe-VIe siècles) offerts à Jean-Pierre Callu (Saggi di storia antica 19), Rom 2003, 189-216.

G. Dagron, Naissance d’une capitale. Constantinople et ses institutions de 330 à 451 (Bibliothèque byzantine. Études 7), Paris 21984.

V. C. De Clercq, Ossius of Cordova. A contribution to the history of the Con­stantinian period (The Catholic University of America Studies in Chris­tian Antiquity 13), Washington, D.C. 1954.

H. Delehaye, Les origines du culte des martyrs (Subsidia hagiographica 20), Brüssel 21933.

R. Delmaire, Largesses sacrées et res privata. L’aerarium impérial et son ad­ministration du IVe au VIe siècle (Collection de l’École française de Rome 121), Rom 1989.

A. Demandt, Die Spätantike (HdbAW 3,6), München 22007.

A. Demandt, Art. magister militum, RE Suppl. 12 (1970) 553-790.

A. Demandt / J. Engemann (Hgg.), Konstantin der Große, Geschichte – Ar­chäologie – Rezeption. Inter­nationales Kolloquium vom 10. – 15. Ok­tober 2005 an der Universität Trier zur Landes­aus­stel­lung Rhein­land-Pfalz 2007 „Konstantin der Große“ (Schriftenreihe des Rheini­schen Landes­muse­ums Trier 32), Trier 2006.

J. D. Denniston, The Greek Particles, Oxford 21954.

Des Places s. unter BMP.

R. Devreesse, Le patriarcat d’Antioche. Depuis la paix de l’église jusqu’à la conquête arabe (Études palestiniennes et orientales), Paris 1945.

S. Diefenbach, Constantius II. und die „Reichskirche“ – ein Beitrag zum Ver­hältnis von kaiserlicher Kirchenpolitik und politischer Integration im 4. Jh., Millennium 9 (2012) 59-121.

F. Diekamp, Literargeschichtliches zu der Eunomianischen Kontroverse, ByzZ 18 (1909) 1-13.

J. L. van Dieten, Zur Überlieferung und Veröffentlichung der Panoplia Dog­matike des Niketas Choni­ates (Zetemata Byzantina 3), Amsterdam 1970.

J. L. van Dieten, Zur Überlieferung der Panoplia Dogmatike des Niketas Cho­niates. Codex Parisiensis Graecus 1234, in: Polychronion, Festschr. F. Dölger, Heidelberg 1966, 166-80.

A. Dihle, Art. Indien, RAC 18 (1998) 1-56.

A. Dihle, L’ambassade de Théophile l’Indien ré-examinée, in: T. Fahd (Hg.), L’Arabie préislamique et son environnement historique et cul­turel. Actes du Colloque de Strasbourg, 24-27 juin 1987 (Travaux du Cen­tre de recherche sur le Proche-Orient et la Grèce Antiques 10), Lei­den 1989, 461-468.

A. Dihle, Umstrittene Daten. Untersuchungen zum Auftreten der Griechen am Roten Meer (Wissen­schaftliche Abhandlungen der Arbeits­ge­mein­schaft für Forschung des Landes Nordrhein-Westfalen 32), Köln 1965.

E. von Dobschütz, Christusbilder. Untersuchungen zur christlichen Legen­de (TU 18), Leipzig 1899.

G. Downey, The Builder of the Original Church of the Apostles at Con­stan­tinople. A Contribution to the Criticism of the Vita Constantini Attri­buted to Eusebius, DOP 6 (1951) 51-80.

V. H. Drecoll, Die Entwicklung der Trinitätslehre des Basilius von Cäsa­rea. Sein Weg vom Homö­u­sianer zum Neonizäner (Forschungen zur Kir­chen- und Dogmengeschichte 66), Göttingen 1996.

J. W. Drijvers, Cyril of Jerusalem: Bishop and City (Suppl. to Vigiliae Christianae 72), Leiden 2004.

J. Drinkwater, The Revolt and Ethnic Origin of the Usurper Magnentius (350-353), and the Rebellion of Vetranio (350), Chiron 30 (2000) 131-159.

M. Edwards, Alexander of Alexandria and the Homoousion, VChr 66 (2012) 482-502.

K. Ehling / G. Weber (Hgg.), Konstantin der Große. Zwischen Sol und Chris­tus (Zaberns Bildbände zur Archäologie), Darmstadt 2011.

A. Ehrhard, Überlieferung und Bestand der hagiograpischen und homi­le­ti­schen Literatur der grie­chischen Kirche 1-3 (TU 50-52), Leipzig 1937-52.

W. Eltester, Die Kirchen Antiochias im IV. Jahrhundert, ZNTW 36 (1937) 251-286.

M. V. Escribano Paño, Intolerancia y exilio. Las leyes teodosianes contra los eunomianos, Klio 89 (2007) 184-208.

T. Fahd (Hg.), L’Arabie préislamique et son environnement historique et culturel. Actes du Colloque de Strasbourg, 24-27 juin 1987 (Travaux du Centre de recherche sur le Proche-Orient et la Grèce Antiques 10), Lei­den 1989.

Th. C. Ferguson, The Past is Prologue. The Revolution of Nicene Historio­gra­phy (Suppl. to Vigiliae Christianae 75), Leiden 2005.

A. J. Festugière, Antioche païenne et chrétienne. Libanius, Chrysostome et les moines de Syrie. Avec un commentaire archéologique sur l’„Anti­ochi­kos“ (196 ss.) par R. Martin (Bibliothèque des Écoles françaises d’Athénes et de Rome 194), Paris 1959.

M. Festy, Philostorge: de la source latine d’Eunape à la Zwillingsquelle, in: D. Meyer (Hg.), Philostorge et l’historiographie de l’Antiquité tardive, 65-77.

G. Fiaccadori, Teofilo indiano (Biblioteca di „Felix Ravenna“ 7), Ravenna 1992.

J. Fontenrose, The Delphic Oracle, Berkeley 1978.

P. Franchi de’ Cavalieri, Di un frammento di una Vita di Costantino nel co­dice greco 22 della Biblioteca Angelica, Studi e documenti di storia e di­ritto 18 (1897) 89-131 (= ders., Scritti agiografici 1 [1893-1900] [Stu­di e testi 221], Vatikanstadt 1962, 157-198).

P. Franchi de’ Cavalieri, Note agiografiche VII (Studi e testi 49), Rom 1928.

H. Funke, Majestäts- und Magieprozesse bei Ammianus Marcellinus, JbAC 10 (1976) 145-175.

I. Gajda, Le royaume de Ḥimyar à l’époque monothéiste. L’histoire de l’Arabie du Sud ancienne de la fin du IVe siècle de l’ère chrétienne jusqu’à l’avènement de l’Islam (Mémoires de l’Académie des Inscrip­tions et Belles-Lettres 40), Paris 2009.

Gelzer / Hilgenfeld / Cuntz s. unter Patr. Nicaen. Nom .

G. Gentz, überarb. u. erw. von F. Winkelmann, Die Kirchengeschichte des Ni­cephorus Callistus Xanthopulus und ihre Quellen. Nachgelassene Un­tersuchungen (TU 98), Berlin 21966.

F. Th. Gignac, A grammar of the Greek papyri of the Roman and By­zan­tine periods 1/2, Mailand 1976/81.

F. D. Gilliard, The Social Origins of Bishops in the Fourth Century, Diss., Berkeley 1966.

K.-M. Girardet, Die Erhebung Kaiser Valentinians II. Politische Umstände und Folgen (375/76), in: ders. (Hg.), Kaisertum, Religionspolitik und das Recht von Staat und Kirche in der Spätantike (Antiquitas. Reihe 1: Ab­handlungen zur alten Geschichte 56), Bonn 2009, 345-386 (= Chiron 34 [2004] 109-149).

Gothofredus s. unter Philost..

Gothofredus, Diss(ertationes) (beigebunden in Gothofredus)

H. Grégoire / P. Orgels, S. Gallicanus, consul et martyr dans la passion de SS. Jean et Paul et sa vision „constantinienne“ du crucifié, Byzantion 24 (1954) 579-605.

Gryson, Scolies ariennes s.unter Maximin. c. Ambros.

A. Guida, L’ultimo oracolo di Delfi per Giuliano, in: Giuliano imperatore, le sue idee, i suoi amici, i suoi avversari, Atti del conv. intern. di studi 1998, Rudiae 10 (1998) 387-413.

A. Güldenpenning, Geschichte des Oströmischen Reiches unter den Kai­sern Arcadius und Theodosius II., Halle a.d. Saale 1885.

H. G. Gundel, Art. Kometen, RE 11,1 (1921) 1143-1193.

T. Hägg, Photios als Vermittler antiker Literatur. Untersuchungen zur Tech­nik des Referierens und Exzerpierens in der Bibliotheke (Studia Graeca Upsaliensia 8), Stockholm 1975.

J. Hahn, Gewalt und religiöser Konflikt. Studien zu den Auseinander­set­zungen zwischen Christen, Heiden und Juden im Osten des Römischen Rei­ches (von Konstantin bis Theodosius II.) (Klio Beihefte. N. F. 8), Berlin 1993.

J. Hahn, Kaiser Julian und ein dritter Tempel? Idee, Wirklichkeit und Wir­kung eines gescheiterten Projektes, in: ders. (Hg.), Zerstörungen des Je­ru­salemer Tempels. Geschehen – Wahrnehmung – Bewältigung (Wis­sen­schaftliche Untersuchungen zum Neuen Testament 147), Tü­bin­gen 2002, 237-262.

Th. Hainthaler, Christliche Araber vor dem Islam. Verbreitung und kon­fes­sio­nelle Zugehörigkeit. Eine Hinführung (Eastern Christian Studies 7), Leu­ven 2007.

Halkin, L’empereur Constantin s. unter BHG 365.

R. P. C. Hanson, The Search for the Christian Doctrine of God. The Arian Con­troversy, 318-381, Edinburgh 1988.

A. von Harnack, Lehrbuch der Dogmengeschichte, 3 Bände, Tübingen 5 1931-1932.

von Harnack, Porphyrius „Gegen die Christen“ s. unter Porph. Christ.

G. Hartmann, Photios’ Literarästhetik, Borna-Leipzig 1929.

W.-D. Hauschild, Art. Basilius von Caesarea, TRE 5 (1980) 301-313.

M.-M. Hauser-Meury, Prosopographie zu den Schriften Gregors von Na­zi­anz (Theophaneia 13), Bonn 1960.

S. Heid, Kreuz – Jerusalem – Kosmos. Aspekte frühchristlicher Staurolo­gie (JbAC Erg.-Bd. 31), Münster 2001.

A. Heisenberg, Grabeskirche und Apostelkirche. Zwei Grabeskirchen Kon­stantins. Untersuchungen zur Kunst und Literatur des ausgehenden Al­ter­tums, Leipzig 1908.

P. Heseler, Neues zur Vita Constantini des codex Angelicus 22, Byzantion 10 (1935) 399-402.

K. Heyden, Die Christliche Geschichte des Philippos von Side. Mit einem kom­mentierten Katalog der Fragmente, in: M. Wallraff (Hg.), Julius Afri­canus und die christliche Weltchronistik, Berlin 2006, 209-243.

O. Hihn, The Election and Deposition of Meletius of Antioch: The Fall of an Integrative Bishop, in: J. Leemans u. a. (Hgg.), Episcopal Elections in Late Antiquity (Arbeiten zur Kirchengeschichte 119), Berlin 2011, 357-374.

D. Hoffmann, Das spätrömische Bewegungsheer und die Notitia Digni­ta­tum, 2 Bände (Epigraphische Studien 7), Düsseldorf 1969/1970.

D. Hofmann, Suizid in der Spätantike. Seine Bewertung in der lateinischen Li­teratur, Stuttgart 2007.

K. G. Holum, Theodosian Empresses. Women and Imperial Dominion in Late Antiquity, London 1982.

E. Honigmann, La liste originale des pères de Nicée, Byzantion 14 (1939) 17-76.

T. Janßen, Stilicho. Das weströmische Reich vom Tode des Theodosius bis zur Ermordung Stilichos (395-408), Diss., Marburg 2004.

L. Jeep, Quellenuntersuchungen zu den griechischen Kirchenhistorikern (Jahr­bücher für classische Philologie. Suppl. 14/2), Leipzig 1885, 53-178.

K. P. Johne (Hg.), Die Zeit der Soldatenkaiser. Krise und Transformation des Römischen Reiches im 3. Jahrhundert n. Chr. (235-284), 1. Band, Berlin 2008.

A. H. M. Jones, The Later Roman Empire (284-602). A social, economic and admi­nis­trative survey, 2 Bde., Oxford 1964.

W. E. Kaegi, Byzantium and the Decline of Rome, Princeton 1968.

Th. R. Karmann, Meletius von Antiochien. Studien zur Geschichte des tri­ni­tätstheologischen Streits in den Jahren 360-364 n.Chr. (Regensburger Stu­dien zur Theologie 68), Frankfurt a. M. 2009.

J. Klinkenberg, De Photi Bibliothecae codicibus historicis, Diss. Bonn 1913.

G. Koehler, Untersuchungen zur Geschichte des Kaisers Valens (364-378), Diss. Jena 1925.

F. Kolb, Herrscherideologie in der Spätantike (Studienbücher Geschichte und Kultur der Alten Welt), Berlin 2001.

Th. A. Kopecek, A History of Neo-Arianism (Patristic Monograph Series 8), Cambridge, Mass. 1979 (zwei Bände mit durchlaufender Seiten­zäh­lung).

P. Koetschau, Rez. Bidez, Philostorgius, ThLZ 39 (1914) 265-67.

Z. Kuban, Konstantins neue Polis: Konstantinopel, in: A. Demandt / J. En­ge­mann (Hgg.), Konstantin der Große, Geschichte – Archäologie – Re­zep­tion. Internationales Kolloquium vom 10. – 15. Oktober 2005 an der Uni­versität Trier zur Landesausstellung Rheinland-Pfalz 2007 „Kon­stan­tin der Große“ (Schriftenreihe des Rheinischen Landesmu­seums Trier 32), Trier 2006, 221-234.

G. L. Kustas, History and Theology in Photius, Greek orthodox theological review 10/1 (1964) 37-74.

H. Lejdegård, Honorius and the city of Rome. Authority and legitimacy in late antiquity, Diss., Uppsala 2002.

P. Lemerle, Le premier humanisme byzantin. Notes et remarques sur en­seignement et culture à Byzance des origines au Xe siècle (Biblio­thèque byzantine. Études 6), Paris 1971.

N. Lenski, The Election of Jovian and the Role of the Late Imperial Guards, Klio 82 (2000) 492-515.

N. Lenski, Were Valentinian, Valens and Jovian Confessors before Julian the Apostate?, ZAC 6 (2002) 253-276.

N. Lenski, Failure of Empire. Valens and the Roman State in the Fourth Cen­tury A.D., Berkeley 2002.

H. Leppin, Das Bild des Gallus bei Philostorg. Überlegungen zur Tradi­tions­geschichte, in: D. Meyer (Hg.), Philostorge et l’historiographie de l’Antiquité tardive, 185-202.

H. Leppin, Der Reflex der Selbstdarstellung der valentinianischen Dyna­stie bei Ammianus Marcel­li­nus und den Kirchenhistorikern, in: J. den Boeft u. a. (Hgg.), Ammianus after Julian. The Reign of Valentinian and Valens in Books 26-31 of the Res Gestae (Mnemosyne. Suppl. 289), Leiden 2007, 33-51.

H. Leppin, Heretical Historiography: Philostorgius, in: StPatr. 34 (2001) 111-124.

H. Leppin, Von Constantin dem Großen zu Theodosius II. Das christliche Kai­sertum bei den Kirchenhistorikern Socrates, Sozomenus und Theo­do­ret (Hypomnemata 110), Göttingen 1996.

M. Leumann, Lateinische Laut- und Formenlehre (HdbAW 2,2,1), Mün­chen 21972.

D. Levenson, Julian’s Attempt to Rebuild the Temple: An Inventory of An­cient and Medieval Sources, in: H. W. Attridge u. a. (Hgg.), Of Scribes and Scrolls. Studies on the Hebrew Bible, Intertestamental Ju­da­ism, and Christian Origins. Presented to John Strugnell (College Theo­logy Society Resources in Religion 5), Landham 1990, 261-279.

P. Levy, Michaelis Pselli de Gregorii Theologi charactere iudicium, Diss. Straß­burg, Leipzig 1912

Y. H. Lewy, Julian the Apostate and the Building of the Temple (1941), The Jerusalem Cathedra 3 (1983) 70-96.

J. H. W. G. Liebeschuetz, Barbarians and Bishops. Army, Church, and State in the Age of Arcadius and Chrysostom, Oxford 1990.

H. Lietzmann, Apollinaris von Laodicea und seine Schule, Texte und Un­ter­suchungen, Tübingen 1904.

R. Lim, Public disputation, power and social order in late antiquity, Berke­ley 1995.

W. Löhr, Arius Reconsidered (Part 1), ZAC 9 (2006) 524-560.

W. Löhr, Die Entstehung der homöischen und homöusianischen Kir­chen­par­teien. Studien zur Synodalgeschichte des 4. Jahrhunderts (Bonner Bei­träge zur Kirchen- und Theologiegeschichte 2), Bonn 1986.

F. Loofs, Art. Meletius von Antiochien, Realenzyklopädie für protestanti­sche Theologie und Kirche 12 (1903) 552-558.

F. Loofs, Das Bekenntnis Lucians, des Märtyrers (SPAW), Berlin 1915, 576-603 (= ders., Patristica. Ausgewählte Aufsätze zur Alten Kirche, hg. von H. Ch. Brennecke / J. Ulrich [Arbeiten zur Kirchengeschichte 71], Berlin 1999, 143-171).

C. Luibhéid, The Arianism of Eusebius of Nicomedia, ITQ 43 (1976) 3-23.

O. Maenchen-Helfen, Die Welt der Hunnen. Eine Analyse ihrer histo­ri­schen Dimension, Wien 1978.

Mai s. unter Mart. Artem.

P.-L. Malosse, Philostorge, Libanios et Julien: divergences et conver­gences, in: D. Meyer (Hg.), Philostorge et l’historiographie de l’Anti­qui­té tardive, 203-222.

C. A. Mango, Constantine’s Mausoleum and the Translation of Relics, ByzZ 83 (1990) 51-62.

Mango, The Homilies of Photius s. unter Phot. hom.

Mango / Scott s. unter Thphn.

G. Marasco, Filostorgio. Cultura, fede e politica in uno storico ec­cle­siasti­co del V secolo (Studia Ephemeridis „Augustinianum“ 92), Rom 2005.

A. Martin, Athanase d’Alexandrie et l’Église d’Égypte au IVe siècle (328-373) (Collection de École française de Rome 216), Rom 1996.

A. Martin, Athanase et les néo-ariens, in: D. Meyer (Hg.), Philostorge et l’histo­riographie de l’Antiquité tardive – Philostorg im Kontext der spät­antiken Geschichtsschreibung (Collegium Beatus Rhenanus 3), Stutt­gart 2011, 275-288.

Martin, Introduction s. unter Thdt.

A. Martin, Le fil d’Arius: 325-335, RHE 84 (1989) 297-333.

E. Martini, Studien zur Textgeschichte der Bibliotheke des Patriarchen Photios von Kpel I. Der alte Pinax, Ὁ ἐν Κωνϲταντινουπόλει Ἑλ­λη­νι­κὸϲ Φιλολογικὸϲ Ϲύλλογοϲ (Πεντηκονταετηρίϲ 1861-1911), 34 (Suppl.) (1913-21) 297-318; Teil-ND bei Μ. Δ. Χαλκιοπούλου, Φω­τί­ου πατριάρχου Κωνϲταντινουπόλεωϲ Μυριόβιβλοϲ (Μικρὴ Μυ­ριό­βιβλοϲ 2), Athen 1986.

E. Martini, Textgeschichte der Bibliotheke des Patriarchen Photios von Kon­stantinopel I, ASAW 60 (28) (1911)

M. Matter, Antioche dans l’Histoire ecclésiastique de Philostorge, in: D. Meyer (Hg.), Philostorge et l’historiographie de l’Antiquité tar­dive, 169-183.

Mayer = A. Mayer, Psellos’ Rede über den rhetorischen Charakter des Gre­gorios von Nazianz, ByzZ 20 (1911) 27-100.

M. McCormick, Eternal Victory. Triumphal Rulership in Late Antiquity, Byzantium, and the Early Medieval West, Cambridge 1986.

D. Meyer, Introduction s. unter BMP.

D. Meyer, Médecine et théologie chez Philostorge, in: V. Boudon-Millot / B. Pouderon, Les Pères de l'Église face à la science médicale de leur temps, Paris 2005, 427-449.

D. Meyer, Die unsichtbaren Flüsse: Geographie, Geophysik und Medizin in Philostorgios, Kirchengeschichte III 9-10, in: J. Althoff u. a. (Hgg.), An­tike Naturwissenschaft und ihre Rezeption, Trier 2004, 87-110.

D. Meyer, Philostorg, Aristoteles und Josephus. Naturwissenschaftliche Ex­kurse in der Kirchengeschichte, in: Dies. (Hg.), Philostorge et l’hi­sto­riographie de l’Antiquité tardive, 21-40.

D. Meyer (Hg.), Philostorge et l’historiographie de l’Antiquité tardive – Phi­lostorg im Kontext der spätantiken Geschichtsschreibung (Colle­gi­um Beatus Rhenanus 3), Stuttgart 2011.

Modrzejewski, Troisième livre des Maccabées s. unter Makkabäerbücher .

E. Mühlenberg, Apollinaris von Laodicea (Forschungen zur Kirchen- und Dog­mengeschichte 23), Göttingen 1969.

E. Mühlenberg, Art. Apollinaris von Laodicea, TRE 3 (1978) 362-371.

E. Mühlenberg, Die philosophische Bildung Gregors von Nyssa in den Bü­chern Contra Eunomium, in: ders., Gott in der Geschichte. Ausgewählte Auf­sätze zur Kirchengeschichte, Berlin 2008, 149-162.

W. W. Müller, Art. Himyar, RAC 15 (1991) 303-331.

S. I. Oost, Galla Placidia Augusta. A Biographical Essay, Chicago 1968.

Opitz s. unter BHG 365.

H.-G. Opitz, Die Zeitfolge des arianischen Streites von den Anfängen bis zum Jahr 328, ZNTW 33 (1934) 131-159.

Orlandi, Storia della Chiesa di Alessandria s. unter Geschichte der Kirche von Alexandrien.

A. Pabst, Divisio regni. Der Zerfall des Imperium Romanum in der Sicht der Zeitgenossen (Habelts Dissertationsdrucke. Reihe Alte Geschich­te. Heft 23), Bonn 1986.

F. Paschoud, Fausta en nouvelle Phèdre. Étude d’un modèle interprétatif, in: ders., Eunape, Olympiodore, Zosime. Scripta minora. Recueil d’ar­ticles, avec addenda, corrigenda, mise à jour et indices (Munera 24), Bari 2006, 459-472.

Paschoud, Zosime s. unter Zos .

H. W. Parke / D. E. W. Wormell, The Delphic Oracle 1/2, Oxford 1956.

M. Pawlak, L’usurpation de Jean (423-425), Eos 90 (2003) 123-145.

Pertusi s. unter Const. Porphyr. them.

N. Pigulewskaja, Byzanz auf den Wegen nach Indien. Aus der Geschichte des byzantinischen Handels mit dem Orient vom 4. bis 6. Jahrhundert (Berliner Byzantinische Arbeiten 36), Berlin 1969.

Ch. Piétri, Roma Christiana. Recherches sur l’Eglise de Rome, son orga­ni­sa­tion, sa politique, son idéologie de Miltiade à Sixte III (311-440), Bd. 1, Rom 1976.

R. Pouchet, Basile le Grand et son univers d’amis d’après sa correspon­dance. Une stratégie de communion (Studia Ephemeridis „Augusti­nia­num“ 36), Rom 1992.

C. Preisendanz, Anthologia Palatina. Codex Palatinus et Codex Parisinus pho­totypice editi (Codices Graeci et Latini photographia depicti 15), Lei­den 1911.

Prieur, Introduction s.unter BMP.

J.-M. Prieur, Les sources chrétiennes de Philostorge: vue d’ensemble, in: D. Meyer (Hg.), Philostorge et l’historiographie de l’Antiquité tardive, 95-104.

J.-M. Prieur, Les voyages de Théophile l’Indien selon l’Histoire ecclé­si­astique de Philostorge, in: B. Caseau u. a. (Hgg.), Pèlerinages et lieux saints dans l’Antiquité et le Moyen Âge. Mélanges offerts à Pierre Ma­ra­val (Monographies 23), Paris 2006, 417-427.

St. B. Psaltes, Grammatik der Byzantinischen Chroniken, Göttingen 1913.

T. Rajak, Justus of Tiberias, CQ 67 (1973) 345-68.

J. T. Ramsey, A descriptive catalogue of Greco-Roman comets from 500 B.C. to A.D. 400 (Syllecta Classica 17), Iowa City 2006/07.

M. R.-Alföldi, Phönix aus der Asche. Die Liburna, ein Gründungs­monu­ment von Constantinopolis, Stuttgart 2004.

Reading s. unter Philost.

Richard, AΠO ΦΩNHΣ, Byzantion 20 (1950) 191–222 bzw. ders., Opera mi­nora 3, Leuven 1977, Nr. 60 mit Appendice III-IV.

L. Robert, Villes d’Asie Mineure, études de géographie ancienne, Paris 2 1962.

Röder, Gregor von Nyssa. Contra Eunomium s. unter Greg. Nyss.

D. Roques, Synésios de Cyrène et la Cyrénaïque du Bas-Empire (Études d’antiquités africaines), Paris 1987.

K. Rosen, Julian. Kaiser, Gott und Christenhasser, Stuttgart 2006.

Ph. Rousseau, Basil of Caesarea, Berkeley 1994.

J. Ryckmans, Le christianisme en Arabie du Sud préislamique, in: Acca­de­mia Nazionale dei Lincei, Atti del Convegno internazionale sul tema: L’Oriente cristiano nella storia della civiltà (Problemi attuali di scienza e di cultura 62), Rom 1964, 413-454.

G. Sabbah, Ammien Marcellin 24,7: L’incendie de la flotte. Histoire et tra­gé­die, in: L. Holtz u. a. (Hgg.), De Tertullien aux Mozarabes. Antiquité tar­dive et christianisme ancien (IIIe-VIe siècles). Mélanges offerts à Jacques Fontaine, Paris 1992, 627-642.

G. Sabbah, Sozomène et Philostorge: le récit des concile de 359, in: D. Meyer (Hg.), Philostorge et l’historiographie de l’Antiquité tardive, 119-141.

K. Schäferdiek, Wulfila. Vom Bischof von Gotien zum Gotenbischof, in: ders., Schwellenzeit. Beiträge zur Geschichte des Christentums in Spät­an­tike und Frühmittelalter, hg. von W. Löhr / H. Ch. Brennecke(Arbei­ten zur Kirchengeschichte 64), Berlin 1996, 1-40 (= ZKG 90 [1979] 253-292).

K. Schäferdiek, Schwellenzeit. Beiträge zur Geschichte des Christentums in Spätantike und Frühmittelalter, hg. von W. Löhr / H. Ch. Brennecke (Ar­beiten zur Kirchengeschichte 64), Berlin 1996.

J. Schamp, Photios. Historien des lettres. La Bibliothèque et ses notices bio­graphiques (Bibliothèque de la Faculté de Philosophie et Lettres de l’Université de Liège 248), Paris 1987.

J. Schiettecatte, D’Aden à Zafar. Villes d’Arabie du sud préislamique (Ori­ent & Méditerranée. Archéologie 6), Paris 2011.

J. Schladebach, Basilius von Ancyra. Eine historisch-philosophische Stu­die, Diss., Leipzig 1898.

W. Schneemelcher, Athanasius von Alexandrien als Theologe und als Kir­chen­politiker, in: G. Ruhbach (Hg.), Die Kirche angesichts der kon­stan­ti­nischen Wende, Darmstadt 1976, 279-296.

A. B. Schneider, Jüdisches Erbe in christlicher Tradition: eine kanonge­schicht­liche Untersuchung zur Bedeutung und Rezeption der Makkabä­er­bücher in der Alten Kirche des Ostens, Diss., Heidelberg 2000.

F. Schuller / H. Wolff (Hgg.), Konstantin der Große. Kaiser einer Epo­chen­wende, Lindenberg 2007.

E. Schwartz, Eusebios, in: ders., Griechische Geschichtsschreiber, hg. v. d. Kommission f. spätantike Religionsgeschichte bei d. Dt. Akad. d. Wiss. zu Berlin, Leipzig 21959, 495-598.

E. Schwartz, Zur Geschichte des Athanasius. Gesammelte Schriften 3, Ber­lin 1959.

E. Schwartz, Zur Kirchengeschichte des 4. Jahrhunderts, in: ders., Zur Geschichte der Alten Kirche und ihres Rechts. Gesammelte Schriften 4, Berlin 1960, 1-110.

E. Schwyzer (/ A. Debrunner), Griechische Grammatik 1/2 (HdbAW 2,1,1/2), München 1953/50.

O. Seeck, Geschichte des Untergangs der antiken Welt, 6 Bände, versch. Auf­lagen, Stuttgart 1920-1922.

O. Seeck, Regesten der Kaiser und Päpste für die Jahre 311 bis 476 n.Chr. Vor­arbeit zu einer Prosopographie der christlichen Kaiserzeit, Stuttgart 1919 (unveränderter Nachdruck, Frankfurt a. M. 1964).

I. Shahîd, Byzantium and the Arabs in the fourth century, Washington, D.C. 1984.

I. Shahîd, The Martyrs of Nâjran. New Documents (Subsidia hagio­gra­phi­ca 49), Brüssel 1971.

H. Sivan, Ulfila’s Own Conversion, HThR 89 (1996) 373-386.

S. Schmidt-Hofner, Die Regesten der Kaiser Valentinian und Valens in den Jahren 364 bis 375 n. Chr., ZRG 125 (2008) 498-602.

R. Smith, Julian’s gods. Religion and philosophy in the thought and action of Julian the Apostate, London 1995.

M. Sordi (Hg.), L’Europa nel mondo antico, Mailand 1986.

M. Stachura, Eunomian Rights to Draw Testaments in the Legislation of 389-399, ZRG KA 92 (2006) 45-62.

Stadtmüller s. unter Anth. Pal.

G. Stemberger, Juden und Christen im „Heiligen Land“. Palästina unter Kon­stantin und Theodosius, München 1987.

J. Stenger, Hellenische Identität in der Spätantike. Pagane Autoren und ihr Un­behagen an der eigenen Zeit (Untersuchungen zur antiken Literatur und Geschichte 97), Berlin 2009.

J. Straub (Hg.), Bonner Historia-Augusta-Colloquium 1979/1981 (Anti­qui­tas. Reihe 4: Abhandlungen zur Historia-Augusta-Forschung 15), Bonn 1983.

T. Stickler, Aetius. Gestaltungsspielräume eines Heermeisters im aus­ge­hen­den Weströmischen Reich (Vestigia 54), München 2002.

T. Stickler, Die spätrömischen Heermeister bei Philostorg, in: D. Meyer (Hg.), Philostorge et l’historiographie de l’Antiquité tardive, 247-261.

A. von Stockhausen, Athanasius in Antiochien, ZAC 10 (2006) 86-102.

A. von Stockhausen, Athanasius von Alexandrien s. unter Ath. ep. Afr.

J. Szidat, Usurpator tanti nominis. Kaiser und Usurpator in der Spätantike (337-476 n.Chr.) (Historia Einzelschriften 210), Stuttgart 2010.

M. Tetz, Eudoxius-Fragmente?, in: F. L. Cross (Hg.), StPatr 3 (1961) 314-323.

F. Thelamon, Païens et chrétiens au IVe siècle. L’apport de l’„Histoire ecclésiastique“ de Rufin d’Aquilée (Collection des Études Au­gustin­iennes. Antiquité 86), Paris 1981.

L. Threatte, The Grammar of Attic Inscriptions 1/2, Berlin 1980/96.

L.-S. Lenain de Tillemont, Mémoires pour servir à l’histoire ecclésiastique des six premiers siècles, justifiéz par les citations des Auteurs ori­gi­naux, avec une chronologie où l’on fait un abregé de l’histoire ec­clé­si­astique et avec des Notes pour éclaircir les difficultez des faits et de la chro­nologie, Band 6, 2. Auflage, Paris 1704.

R. S. O. Tomlin, The Emperor Valentinian I, Diss. Oxford 1973.

L. Traube, Nomina sacra, München 1907.

W. T. Treadgold, The Nature of the Bibliotheca of Photius (Dumbarton Oaks Studies 18), Washington, D.C. 1980.

J. S. Trimingham, Christianity among the Arabs in pre-Islamic times (Arab background series), London 1979.

J. Ulrich, Die Anfänge der abendländischen Rezeption des Nizänums (PTS 39), Berlin 1994.

R. P. Vaggione, Eunomius of Cyzicus and the Nicene Revolution (Oxford Early Christian Studies), Oxford 2000.

Vaggione, Eunomius. The Extant Works s. unter Eun.

R. P. Vaggione, Some Neglected Fragments of Theodore of Mopsuestia’s Contra Eunomium, JThS 31 (1980) 403-470.

Valesius, Annot(ationes) s. unter Philost.

P. Van Nuffelen, Isolement et apocalypse: Philostorge et les eunomiens sous Théodose II, in: D. Meyer (Hg.), Philostorge et l’historiographie de l’Antiquité tardive, 307-328.

P. Van Nuffelen, Un héritage de paix et de piété. Étude sur les histoires ecclésiastiques de Socrate et de Sozomène (Orientalia Lovaniensia Ana­lec­ta 142), Leuven 2004.

Vermes s. unter Mart. Artem.

U. Wagner-Lux / H. Brakmann, Art. Jerusalem I (stadtgeschichtlich), RAC 17 (1996) 631-718.

M. Wallraff, Christus verus sol. Sonnenverehrung und Christentum in der Spätantike (JbAC Erg.-Bd. 32), Münster 2001.

M. Wallraff, Der Kirchenhistoriker Sokrates. Untersuchungen zu Ge­schichts­darstellung, Methode und Person (Forschungen zur Kirchen- und Dogmengeschichte 68), Göttingen 1997.

M. and M. Whitby, Chronicon Paschale s. unter Chron. Pasch.

F. J. Wiebe, Kaiser Valens und die heidnische Opposition (Antiquitas. Reihe 1: Abhandlungen zur Alten Geschichte 44), Bonn 1995.

M. Wiles, Attitudes to Arius in the Arian Controversy, in: M. R. Barnes / D. H. Williams (Hgg.), Arianism after Arius. Essays on the De­vel­op­ment of the Fourth Century Trinitarian Conflicts, Edinburgh 1993, 3-30.

M. Wiles, Eunomius: hair-splitting dialectician or defender of the accessi­bi­lity of salvation?, in: R. Williams (Hg.), The making of orthodoxy. Essays in honour of Henry Chadwick, Cambridge 1989, 157-172.

R. Williams, Arius. Heresy and Tradition, London 22001.

N. Wilson, The autograph of Nicephorus Callistus Xanthopoulus, JThS 25 (1974) 437-42.

N. Wilson (Hg.), Fozio. Biblioteca, Mailand 1992.

N. Wilson (Hg.), Photius. A selection trans. with notes, London 1994.

F. Winkelmann, Berichtigungen und Nachträge in: Bidez, Philostorgius 341-92.

F. Winkelmann, Heiden und Christen in den Werken der oströmischen Hi­sto­riker des 5. Jahrhunderts, in: J. van Oort / D. Wyrwa (Hgg.), Hei­den und Christen im 5. Jahrhundert (Studien der Patristischen Arbeits­ge­mein­schaft 5), Leuven 1998, 123-159.

E. Wirbelauer, Die Eroberung Roms in der Darstellung Philostorgs, in: D. Meyer (Hg.), Philostorge et l’historiographie de l’Antiquité tardive, 229-245.

D. Woods, Three Notes on Aspects of the Arian Controversy, c. 354-367 CE, JThS 44 (1993) 604-619.

G. Zecchini, Filostorgio, in: A. Garzya (Hg.), Metodologie della ricerca sul­la tarda antichità. Atti del Primo Convegno dell’Associazione di Stu­di Tardoantichi (Atti dei convegni. Associazione di studi tardo­antichi 1), Neapel 1990, 579-598.

G. Zecchini, L’immagine di Teodosio II nella storiografia ecclesiastica, MediterrAnt 5 (2002) 529-546.

K. Ziegler, Art. Photios 13, RE 20,1 (1941) 667-737.

Zum Seitenanfang