(B 6) Polemius Silvius
- Einleitung
- Text
- Siglen
- Literatur und Quellen
- PDF View
Einleitung
I. Vorbemerkungen zur historischen Einordnung
Der Autor Polemius Silvius ist durch drei Zeugnisse bekannt1. Aus der Vorrede, mit der er seinen Laterculus dem Bischof Eucherius überreichte, geht hervor, dass er mit dem Bischof Eucherius in literarischem Austausch stand2. Ferner war er Teil eines kultivierten Netzwerkes um den Bischof Hilarius von Arles, wie man aus der Vita des Hilarius erfährt.3 Ein ungünstiges Urteil fällt schließlich die Gallische Chronik von 452: „Völlig geisteszerüttet verfasst Silvius nach Vollbringung seiner Dienstaufgaben am Kaiserhof einige Werke über Religion.“4 Diese Notiz verrät, dass Polemius Silvius in der kaiserlichen Bürokratie – vermutlich, wie der Bezug zu Hilarius zeigt, in Arles – tätig war. Da die von Polemius verfassten religiösen Werke nicht bekannt sind, ist unklar, ob die geistige Zerrüttung in der Nähe zu welcher Häresie auch immer zu erkennen ist oder nicht. Rein hypothetisch ist dagegen die Annahme, Silvius sei mit dem Bischof identisch, an den Eucherius einen Brief gerichtet hat und der wohl eher Salvius als Silvius hieß5.
Das allein erhaltene Werk des Polemius Silvius, der Laterculus, ist ein für das spätantike Bildungsgeschehen typisches Konvolut von verschiedenen Listen, in denen für wissenswert gehaltene Dinge gemischten Inhalts zusammengestellt werden. Hier sind es ein Katalog von Monatsnamen, eine Aufzählung der Kaiser, eine Liste der römischen Provinzen, eine Liste von Tieren, einer Liste zur Topographie und zu den Bauten der Stadt Rom, eine Kurzgeschichte von Ninus bis zum Konsulat des Postumianus und Zeno, ein Tierstimmenkatalog sowie eine Tabelle zu Maßen und Gewichten. Eingelegt waren diese Listen zwischen den Abbildungen einzelner Monate. Das Erhaltene weicht dabei teilweise von den Gegenständen ab, die Polemius selbst in der Widmung seines Werks an den Bischof von Lyon Eucherius in einer Inhaltsangabe festgehalten hat. Es fehlen die TafelnS. 144 zur Bestimmung des Osterfestes, die Poeticae fabulae und die Liste von Philosophensekten. Ein großer Teil dieses Handbuchs wurde anscheinend aus einer illustrierten Vorlage abgeschrieben, die die für das vierte Jahrhundert typische Mischung heidnischer und christlicher Inhalte enthalten haben dürfte. Das machen die Hinweise des Autors in der Einleitung deutlich, in denen erläutert wird, welche Rubriken aus religiösen Gründen bewusst ausgeklammert wurden.
Aus diesem Konvolut wurden, dem Programm des Unternehmens der „Kleinen und fragmentarischen Historiker“ entsprechend, ausschließlich die Stücke ausgewählt, die die politische Geschichte der späten Kaiserzeit betreffen6. Das ist einerseits die Kaiserliste (Nr. I), die in den Handschriften die Überschrift Nomina omnium principum trägt, anderseits das als Breviarium temporum (Nr. V) betitelte Kleinwerk. In der Inhaltsangabe stellt Polemius Silvius beide Werkteile in einer von den Überschriften abweichenden Form vor, nämlich als Enumeratio principum cum tyrannis und als Romanae historiae breviter conclusa series. Beim Breviarium temporum erübrigt sich ein historischer Kommentar für die meisten Notizen, da Polemius Silvius hier keinen selbständigen Quellenwert hat, sondern das meiste aus der Chronik des Hieronymus, sehr wenig auch aus Eutrop entnommen hat. Ein gewisses Interesse beanspruchen die sonst nicht erhaltenen Ausführungen zum Diadem und zur Frisur Konstantins.
Von größerem Gewicht ist dagegen die Kaiserliste. Ihre Besonderheit besteht darin, dass abweichend von den Listen des fünften und sechsten Jahrhunderts, die im dritten Band der Monumenta Germaniae Historica herausgegeben worden sind7, neben den Hauptkaisern auch Mitregenten und Usurpatoren aufgeführt werden. Diese Tyrannen und Caesares werden hinter dem herrschenden Kaiser in einer gesonderten Rubrik angeführt, die mit sub quo eingeleitet wird. Die Ähnlichkeiten mit den Gestaltungsprinzipien der Historia Augusta, die die gleiche Form der Berücksichtigung von Usurpatoren und untergeordneten Regenten kennt8, liegen auf der Hand. Die Besonderheit dieser Liste hat der Autor selbst festgehalten, indem er in seiner Inhaltsübersicht von einer Enumeratio principum cumS. 145 tyrannis spricht. Sehr weitreichende Schlussfolgerungen sind aus der Zwischenüberschrift im Text selbst gezogen worden. Denn dass dort nur auf die Nomina omnium principum Romanorum verwiesen wird, sei nur dadurch erklärlich, dass hier die Tyrannen und Nebenkaiser selbst ebenfalls als principes Anerkennung gefunden hätten und es nur eine einzige Kategorie von Kaisern, von purpurati, gebe9. Diese Erklärung ist – sieht man von der Frage ab, ob die Überschrift wirklich von Polemius Silvius selbst stammt – keineswegs zwingend. Denn die Überschrift kann sich durchaus ausschließlich auf die Hauptkaiser beziehen, unter die die Tyrannen und Nebenkaiser ja lediglich in Relativsätzen untergeordnet sind. Die Namen der Usurpatoren tauchen an keiner Stelle ohne eine solche Einleitung mit sub quo auf. Sie sind in gleicher Weise lediglich als eine Erläuterung zum Hauptkaiser zu sehen, wie die knappen Notizen zur jeweiligen Todesart (fast immer occisus), oder die Hinweise auf Nebenregenten, die in der Regel mit cum an den Hauptkaiser angeschlossen werden.
Die Frage, welche Quellen Polemius Silvius benutzt hat, ist nicht völlig zu klären. Einen Überblick über die Parallelen zu Polemius Silvius bietet in tabellarischer Form Burgess10. Burgess vertritt die Ansicht, der Autor habe direkt aus der sogenannten Enmannschen Kaisergeschichte (EKG) geschöpft11. Nur in zwei Fällen, nämlich der Existenz von nur zwei statt drei Gordianen und in der Frage der Legitimität des von der EKG als Usurpator betrachteten Aemilianus zeigten sich Unterschiede12. Nun stammt allerdings die Kaiserliste des Polemius Silvius erst aus der Mitte des fünften Jahrhunderts, so dass zwischen EKG und Polemius hundert Jahre einer komplexen historiographischen Überlieferung liegen. Zu berücksichtigen ist ferner, dass die aufgelisteten Historia Augusta, die Epitome de Caesaribus und die Origo Constantini keineswegs in allen ihren Teilen aus derS. 146 Enmannschen Kaisergeschichte abzuleiten sind. Bei der Usurpatorenliste für die Regierungszeit des Gallienus weist dementsprechend Polemius Silvius Übereinstimmungen für Nebenkaiser auf, die zwar in der Historia Augusta bekannt sind, die aber in der Regel in der Quellenkritik zur Historia Augusta gerade nicht der Enmannschen Kaisergeschichte zugewiesen werden. Die Angaben über die Ermordung des Crispus, die Mitregenten des Licinius Valens und Martinianus sowie die Würde des (von Polemius mit Dalmatius verwechselten) Hannibalianus teilt Polemius Silvius ferner zwar mit der Origo, wobei in den beiden letzteren Punkten sogar enge wörtliche Entsprechungen auffallen13. Ob aber die Origo hier die Enmannsche Kaisergeschichte benutzt hat, ist nicht nachzuweisen, vielmehr zeigt die Erforschung der Quellen der Origo eher, dass gerade in den längeren erzählenden Passagen zur Geschichte des Bürgerkriegs zwischen Konstantin und Licinius eine andere Tradition als die Enmannsche Kaisergeschichte benutzt worden ist14. In weitaus den meisten Fällen zeigen sich schließlich umgekehrt Berührungen nicht mit der EKG-Tradition im Allgemeinen, sondern vielmehr immer wieder ganz spezifische Übereinstimmungen, vor allem mit Aurelius Victor. In einigen Fällen sind gegenüber Aurelius Victor immer wieder auch Varianten zu bemerken, etwa zum Herrschaftsgebiet des Usurpators Iotapian oder den Umständen der Erhebung des Faustinus usw15.S. 147
Appendix: testimonia16
1. Pol. Silv. chron. I p. 518,1–15 (cod. B, Bapogr., apogr. Bollandi [= Boll.])
Polemii Silvii Laterculus. domino beatissimo Eucherio episcopo Silvius.
laterculum ... apud te potissimum, a quo mea omnia pro eius, qui inter nos
est, amoris studio comprobantur, digestum direxi. laetificabor iudicio tuo, si
eum tibi placuisse cognovero. quae in eo sunt: menses singuli ... et in alternis
5inter eos foliis enumeratio principum cum tyrannis, ... Romanae historiae
breviter conclusa series ... continentur.
1 Polemii Mommsen : poltmei B : polemei B apogr. : Patmei `P. Anneii´ Boll. 2 apud B : ad Bolland | pro eius Bolland : protius B : pro eo (olim pro tanto) Mommsen 4 sunt B : sint B corr.
Des Polemius Silvius Laterculus. Silvius an den glückseligsten Herrn Bischof Eucherius. Am liebsten sende ich Dir, von dem alle meine Arbeiten angesichts der intensiven, zwischen uns bestehenden Sympathie geschätzt werden, den revidierten ... Laterculus. Ich werde mich über Dein Urteil freuen, wenn ich erfahre, daß er Dir gefallen hat. Inhalt: Enthalten sind die einzelnen Monate ... und abwechselnd damit auf den Blättern dazwischen eine Aufzählung der Kaiser mitsamt den Usurpatoren, ... eine kurzgefaßte römische Geschichte ...
2. vita Hilarii Arelatensis (BHL 3882) 14,13–19 Cavallin (codd. VA, ed. Barralis [= Barr.], apogr. Caietani [= Caiet.])
si peritorum turba defuisset, simplici sermone rusticorum corda nutriebat
(sc. Hilarius); at ubi instructos supervenisse vidisset, sermone vultu pariter in
quadam gratia insolita excitabatur, se ipso celsior apparebat, ut eiusdem
praelati auctores temporis, qui suis scriptis meritissime claruerunt, Silvius,
5Eusebius, Domnolus, admiratione succensi in haec verba proruperint, non
doctrinam, non eloquentiam, sed nescio quid supra homines consecutum.
2 sermone vultu pariter VA Barr. : sermone pariter et vultu Caiet. 4 praelati VA Barr. Caiet. : prolati Quesnel : praeclari ed. Bolland. | auctores VA : doctores Barr. Caiet. | meritissime A : meritis summi V : meriti summi Barr. 5 domnolus V Caiet. : domnulus A : Donolas Barr. | proruperint V Barr. Caiet. : proruperunt AS. 148
Immer wenn die Schar der Kundigen fort war, nährte er (d. h. Hilarius) in einfacher Sprache die Herzen des Landvolkes; aber sobald er sah, daß gebildete Männer hinzugekommen waren, ließ er sich zugleich in Sprache und Mimik zu einer ungewohnten Gefälligkeit anspornen, schien über sich hinauszuwachsen, so daß vorzügliche zeitgenössische Autoren, die sich völlig zu Recht durch ihre Schriften auszeichneten, Silvius, Eusebius und Domnolus, in Bewunderung entflammt, in folgende Worte ausbrachen, daß er nicht Gelehrsamkeit, nicht Beredsamkeit erreicht habe, sondern etwas Übermenschliches. 17
3. Chron. Gall. (452) 121 (codd. LD)
Silvius turbatae admodum mentis post militiae in palatio exacta munera
aliqua de religione conscribit.
1 exacta Pithou : exacte LD a.c.
Völlig geisteszerrüttet verfaßt Silvius nach Vollbringung seiner Dienstaufgaben am Kaiserhof einige Werke über die Religion.S. 149 18
**4. Eucherius, epistula ad Salvium episcopum (BHL 5740) 39,24–40,11 Krusch, MGH SS rer. Merov. 3 (codd. A1.1* X7a.b.c)
domino sancto et beatissimo in Christo Salvio episcopo Eucherius. misi ad
beatitudinem tuam scriptam nostrorum (sc. Agaunensium) martyrum passio -
nem. ... nos scripta haec nostra, si vobis suffragantibus dignantur, offerimus.
1 ante domino inscr. incipit prologus beati eucherii ligdunensis episcopi in passione sanctorum martirum thebeorum add. X7b : epistola eucherii lugdunensis episcopi ad sylvium episcopum add. X7c | salvio A1 a.c. A1 * X7b : si(y)lvio A1 corr. X7a.c | episcopo A1 p.c. : epi(scopu)s A1 a.c. | post Eucherius add. episcopus X7a.b.c. 2 scriptam A1 corr. 3 haec nostra om. X7a.c | si (s evanuit) A1 : om. edd. | dignantur A1 : dignanter edd.
Eucherius an den heiligen und glückseligsten Herrn in Christus, den Bischof Salvius. Ich schicke Deiner Seligkeit diese Schrift über das Leiden unserer (d. h. der agaunensischen) Märtyrer. Höflich tragen wir Euch diese unsere Schriften, wenn sie Eurer Unterstützung würdig sind, an.
II. Bemerkungen zum Text
Handschriftliche Überlieferung
Was die beiden Schriften des Pol. Silv., die Kaiserliste und das Breviarium temporum, angeht, hätte man sich in der Forschung weiterhin wie zuvor allein mit dem Codex Bruxellensis 10615–10729 begnügen müssen, wäre neuerdings nicht die bedeutsame Entdeckung des Codex Vallicellianus E 26 erfolgt. Seit der Auffindung dieser Handschrift durch David Paniagua19 ist es nunmehr unumgänglich, für die Textkonstitution der beidenS. 150 hier vorgelegten Schriften auch sie mit heranzuziehen, denn „[l]a scoperta dei testi di Polemio Silvio conservati nel codice Vallicelliano è, per giunta, di valore singolare, data la loro indipendenza in termini stemmatici rispetto al testo del Laterculus tramandato dal codice di Bruxelles“ (ebd. 179). Die handschriftliche Überlieferung spaltet sich dementsprechend in zwei Stränge, deren jeder durch eine Handschrift vertreten wird:
R = Vallicellianus E 26, Rom, Biblioteca Vallicelliana,20 entstanden in Lyon zwischen Ende des 8. und Anfang des 9. Jhs. Der Pergamentcodex, der im Format ca. 25,9 × 21,2 cm 166 (III + 163) Blätter zu je max. 25 Zeilen enthält,21 bietet auf fol. 155v–56r das Breviarium und auf fol. 156r–58r die Kaiserliste.22 Der Text ist in karolingischer Minuskelschrift in einer Kolumne geschrieben. Dem Breviarium geht auf fol. 155r eine knappe Liste mit Gewichts‑ und Maßbestimmungen (De ponderibus et mensuris)23 voS. 151raus, dieser wiederum auf fol. 153r–55r ein Verzeichnis der Päpste (Hic sunt pontifices sanctae Romanae ecclesiae beati Petri apostoli), dessen letzter Eintrag lautet: xcvii Adrianus sedit ann. xxiii mens. x d. xvii. Dies darf als wichtiges Indiz für die Datierung des Manuskriptes dienen.24 Da die Liste nämlich mit Papst Hadrian I. (772–795) abschließt, dessen Amtsdauer angegeben ist, wird das Manuskript mit ziemlicher Sicherheit während der Amtszeit seines Nachfolgers entstanden sein: im Pontifikat Leos III. (795–816).25 Auf die Kaiserliste folgt auf fol. 158v–62r als letztes Textstück des Codex De cyclis decemnovenalibus, danach kommt oben in der Mitte von fol. 162v das Karolus‑Monogramm.
In bezug auf den Laterculus des Pol. Silv. ist zweierlei hervorzuheben: Zum einen handelt es sich bei den in diesem Codex überlieferten silvianischen Texten nur um Exzerpte; neben dem Breviarium und der Kaiserliste sind darin auch noch ein kleines Stück De anno (fol. 136v–37r)26 sowie unmittelbar im Anschluß daran eine Zusammenstellung der kurzen Vorworte zu zwölf Kalendermonaten (fol. 137 recto u. verso) enthalten.27 Zum anderen finden sich diese Exzerpte nicht in der im cod. Bruxellensis dargestellten Gliederung, welche grosso modo als ursprüngliche betrachtet werden muß,28 d. h. die Bestandteile eines einheitlichen Ganzen sind dermaßen auseinandergeraten und im Nachhinein – teilweise beinahe beliebig – zusammengefügt, daß sowohl der Zusammenhang des Werkes als auch dieS. 152 Identifizierbarkeit des Autors völlig verlorengegangen ist. So bilden das Textstück De anno und die kleine Sammlung der dem Kalenderteil des Laterculus entnommenen Vorworte zu den zwölf Monaten einen eigenen Block (fol. 136v–37v), das Breviarium und die Kaiserliste – in dieser Reihenfolge – einen weiteren (fol. 155v–58r), und diese beiden Blöcke sind durch dazwischen eingeschobene fremde Texte29 voneinander getrennt.30
B = Bruxellensis 10615–10729, Brüssel, Koninklijke Bibliotheek van België (Bibliothèque royale de Belgique). Die Pergamenthandschrift, die aus dem 12. Jh. stammt, befand sich einst im Besitz des Cusanusstiftes und gehörte hernach dem ehemaligen Jesuitenkolleg in Antwerpen.31 Im Format 27,7 × 19,2 cm 233 Blätter à 70 Zeilen umfassend,32 enthält der Codex auf fol. 93 / 95 den Laterculus des Pol. Silv. Das Blatt 94 (recto u. verso) istS. 153 eine von späterer Hand angefertigte Abschrift von fol. 93,33 was jedoch, wie von Gutschmid anmerkt,34 nicht unbedingt implizieren muß, daß dortige (Sonder‑)Lesungen keinen Überlieferungswert haben. Die Kaiserliste befindet sich auf fol. 93r (u. 94r), das Breviarium auf fol. 95r. In seiner ed. altera hat Mommsen den Codex mit der Sigle P versehen,35 in der vorliegenden Ausgabe wird hingegen der Buchstabe B (< Bruxellensis) benutzt.36 Der Text ist in karolingischer Minuskelschrift („in una scrittura carolina minuta, regolare e assai elegante“37) in zwei Kolumnen („2 coll. separate daS. 154 mm 8“38) geschrieben. Das Schriftbild wirkt insgesamt gleichmäßig und einheitlich. Aber nicht nur die relativ kleine Schrift39 sowie der geringe Zeilenabstand, sondern auch eine großflächige braune Verfärbung auf fol. 93r und vor allem die stark verblaßte und abgeriebene Schrift erschweren an etlichen Stellen der Kaiserliste das Lesen erheblich.40 Möglicherweise hat dieser Umstand dazu geführt, daß fol. 93 später kopiert (und als fol. 94 eingebunden) wurde.41 Abgesehen von den oben genannten physischen Gegebenheiten des Manuskriptes ist der im cod. Bruxellensis überlieferte Laterculus aber auch in textkritischer Hinsicht nicht ganz unproblematisch. So bemerkt Mommsen zu seiner ed. princ., deren Grundlage eine „von dem Chef des paläographischen Bureaus in Brüssel, Herrn Emil Gachet, sorgfältig revidierte Abschrift“42 bildete: „Der Text ist nicht interpoliert, aber sehr corrupt, so dass an manchen Stellen die Lesung zweifelhaft bleibt.“43 Im Codex geht dem silvianischen Laterculus ein Textstück Fra-gmentum de S. Dionysio auf fol. 91v voraus und diesem wiederum auf fol. 90v–91r Omelia Fulgentii epi(scopi) de natale Domini (Homilie des Bischofs Fulgentius über die Geburt des Herrn).44 Demgegenüber folgt dem Laterculus das Glossarium Bruxellense45 auf fol. 95v–96r, und im AnschlußS. 155 daran findet sich auf fol. 96r Haymo Autiss(iodorensis), expositio in Pauli epistolas 46. Nachfolgende fol. 97 und 98 sind unbeschrieben gelassen, und erst mit fol. 99r folgen Werke des (Ps.‑)Aratus von anderer Hand.47 So wird der Teil des Manuskriptes auf fol. 93 bis 96 (bzw. 98) als eine kodikologische Einheit betrachtet.48 Auffallend ist dabei, daß die Vorderseite von fol. 93 am oberen Rand mit folgender Notiz von späterer Hand versehen ist: „Hic incipit Poltmei Laterculus. Repetuntur autem hæc | pag. seq. 94: forte quod hæc maculata fuerint inter scribendum. | Hic porro scribitur Poltmei, ibi Polemei. Vide Bollandum in Præfatio|ne gen. ४ ǀǀǀ“.49 So wird nicht nur ein möglicher Grund für die Fertigung der Abschrift (fol. 94) genannt,50 sondern auch ausdrücklich vermerkt, daß ein Bestandteil des Autorennamens, Polemius, in der Vorlage und in der Abschrift unterschiedlich geschrieben ist.51 Ansonsten kann der Verfasser des Laterculus, wie dem Absender des Widmungsbriefes52 (fol. 93r) zu entnehmen ist,53 beinahe einwandfrei mit einem gewissen Silvius identifiziert werden, von dem u. a.S. 156 die Gallische Chronik (452) 12154 berichtet.55 Neben dieser wichtigen Information über den Autor hat der Bruxellensis einen weiteren Vorrang vor dem Vallicellianus: Im Bruxellensis ist die ursprüngliche Textform des gesamten silvianischen Laterculus bis auf wenige Ausnahmen56 unversehrt erhalten. Daher ist er für die Textherstellung des Werks des Pol. Silv. weiterhin gewinnbringend hinzuzuziehen.
Indes steht der Bruxellensis aufgrund seiner minderen Qualität57 bei der Textkonstitution der hier vorgelegten beiden Schriften des Pol. Silv. dem Vallicellianus deutlich nach. So bietet R die richtige bzw. eine bessere Lesart gegen B unter anderem an folgenden Stellen:
– princ. 5 a cereaR : caereia B
– princ. 34 gorgianiR : gorgianus B
– princ. 39 pugna guthorumR : pugnatorum B
– princ. 49 babalatusR : bala et B
– princ. 67 etiam romaeR : aetiamprome B
– princ. 73 filius tyranniR : tiranni filii tiranni B
– brev. 1 omni asiaeR : omnia si B
– brev. 6 corinthiiR : correnti B
regnaveruntR : regnare ceperunt B
– brev. 11 dictusR : dicitur B
– brev. 12 per ius potestatisR : prius potestates B
– brev. 14 fuerint vicissim creatiR : sue vicisse creati B
– brev. 15 ei substitutusR : eis constitutus B
regunturR : reiciuntur B
– brev. 16 astyrioR : asterio B.
Vor allem hat R an folgenden Stellen den von B ausgelassenen Teil des Textes: 58
– princ. 2 aegyptiom. B
– princ. 10 otho occisus. vitellius occisusom. B
– princ. 26 illiusom. B
– princ. 35 etom. B
– princ. 37 filioom. B
S. 157– princ. 41 gallusom. B
– brev. 11 servius atque tarquiniusom. B.
Seiner minderen Qualität zum Trotz kommt aber auch dem Bruxellensis wegen folgender Trennfehler ein nicht geringer eigenständiger Überlieferungswert zu:
– princ. 39 herinnoovel ‑neo B : truscio R
– princ. 43 eosdemB : eos R
– princ. 63 ponticarumB : pontificarum R
– brev. 16 privilegiisB : privilegi sic R
mosB : mors R.
Außerdem enthält B den von R ausgelassenen Teil des Textes:
– princ. 79 maximus1 om. R
– princ. 80–84 deest R.
Besonders bemerkenswert sind allerdings Stellen, an denen die beiden Hss. gemeinsam eine falsche oder zumindest zweifelhafte Lesart aufweisen; folgende Fehler gehen mit ziemlicher Wahrscheinlichkeit auf einen gemeinsamen Hyparchetyp:
– princ. 2 nepusRB : nepos B apogr.
– brev. 15 perdurantRB (statt perdurat)
– brev. 16 cognomenRB (statt cognomenti).
Zuletzt sind Irrtümer zu nennen, die womöglich sogar auf den Archetyp zurückgehen:
– princ. 7 syriaR : siria B (historisch falsch)
– princ. 47 quintiliusRB (richtig Quintillus)
– brev. 15 kalendisRB (richtig Idibus).
2. Die beiden Schriften im LaterculusDas ursprüngliche Layout59 des gesamten Laterculus des Pol. Silv. läßt sich anhand der Textgestaltung seines in der Hs. B erhaltenen Teils nurS. 158 annähernd erschließen. Wie oben bereits angedeutet,60 leistet die Hs. R dabei keine Hilfe. Um ein besseres Verständnis für den Stellenwert und die Funktion der beiden Schriften des Pol. Silv. zu erlangen, wird im Folgenden eine kurze Übersicht über die inhaltliche Gliederung der in B überlieferten Texte gegeben.
Die praefatio (Pol. Silv. chron. I p. 518 f.) zur gesamten Kalendertafel besteht aus folgenden Abschnitten:
- Autorname und Werktitel‣
- epistola dedicatoria ‣
- ‚Inhaltsverzeichnis‘‣
- De diebus ‣
- De signis ‣
- De anno ‣
- Hauptteil und Beigaben
Der Ausdruck in alternis inter eos (sc. menses) foliis (Pol. Silv. chron. I p. 518,10 f.) läßt vermuten, daß die Beigaben bzw. ihre Teile nicht etwa auf der Rückseite eines Kalenderblattes, sondern „abwechselnd damit auf den Blättern zwischen den (Monaten)“ aufgeschrieben waren.67 So liegt die Kaiserliste68 zwischen Januar und Februar und das Breviarium69 zwischen August und September.
Der Hauptteil des Laterculus gliedert sich wie folgt 70 :
‚Inhaltsverzeichnis‘ (Quae in eo sunt) 71 | Überschrift |
---|---|
IANVARIVS | |
1. enumeratio principum cum tyrannis | Nomina omnium principum Romanorum |
FEBRVARIVS | |
2. (sc.enumeratio) provinciarum Romanarum | Nomina provinciarum 72 |
MARTIVS | |
3. (sc. enumeratio) spirantium quadrupedum, volatilium, natantium | Nomina cunctarum (sic) spirancium atque qua-drupedum; item volucrum; item eorum que se non movencium; item colobrarum 73 |
APRILIS | |
Nomina insectorum sive reptancium; item natan-tium 74 | |
MAIVS | |
4. ratio quaerendae lunae festivique paschalis 75 | |
IVNIVS | |
5. urbis Romae fabricarum enarratio | Quae sint Romae 76 |
IVLIVS | |
6. poeticae fabulae | |
AVGVSTVS | |
7. Romanae historiae breviter conclusa series | Breviarium temporum |
SEPTEMBER | |
8. cum stridoribus animantium | |
OCTOBER | |
9. (sc. cum) ponderibus sive mensuris | |
NOVEMBER | |
10. (sc. cum) metrorum omnium pedibus | Voces varie animancium (= 8) 77 |
DECEMBER | |
11. (sc. cum) sectis filosoficis 78 | Nomina ponderum vel mensurarum (= 9) 79 |
Wie die vorstehende Tabelle zeigt, fehlen die Texte 4, 6, 10 und 11 in der rechten Spalte. Sonst finden sich die in quae in eo sunt angekündigten Texte im Kalenderteil wieder.
3 . EditionenDie bisher maßgebende kritische Ausgabe für die zwei Beigaben aus dem Laterculus des Pol. Silv., die Kaiserliste und das Breviarium, lieferte Mommsen im Jahre 1892 im ersten Band seiner Chronica minora (MGH AA 9,1 S. 520–23 [Nomina omnium principum Romanorum]. 547 [Bre-viarium temporum]).80 Sie ist genau genommen Mommsens editio altera, denn er hatte bereits 1857 im dritten Band der Abhandlungen der Königlich Sächsischen Gesellschaft der Wissenschaften (= dem zweiten Band der Abh. der Phil.-Hist. Classe der Kgl. Sächs. Ges. Wiss., S. 231–77, bes. 242–47 [princ. mit Anm.]. 274–76 [brev. mit Anm.]) die praefatio und alle erhaltenen Beigaben des Laterculus81 herausgegeben.82
Diese ed. princ. beruhte aber auf einem „apographum non optimum“ (Mommsen, Chron. min. 1,517) der Hs. B, das zahlreiche Fehler enthielt, und in der Folge brachte Mommsen 1861, nachdem er eine Autopsie der Hs. vorgenommen hatte, im achten Band der Abh. Kgl. Sächs. Ges. Wiss. (= dem dritten Band der Abh. Philol.-Hist. Class. der Kgl. Sächs. Ges. Wiss., S. 694–96) viele Korrekturen sowie einige KonjektuS. 162ren83 an. Im Anschluß daran machte A. von Gutschmid 1862 in seiner Miszelle für RhM, Zum Kaiserverzeichniß des Polemius Silvius, (Neue Folge, 17. Jahrg., S. 326 f. = Kl. Schr. 5, Leipzig 1894, 277–79) nicht wenige substantielle Erwägungen und Vorschläge, denen Mommsen später in seiner editio altera teilweise Folge leistete, vgl. Mommsen, app. crit. etwa zu princ. 7 Syria. 45 ex fabro. 49 Romae Felicissimus.
Bei seiner beidmaligen Editionsarbeit stand Mommsen allein die Hs. B zur Verfügung, weil zu seiner Zeit nicht bekannt war, daß für einen Teil des Laterculus, insbesondere für die hier vorliegenden beiden Schriften, eine weitere Handschrift (R) existierte. So konnten einige Konjekturen, die teils auf Mommsen selbst, teils auf von Gutschmid zurückgehen, erst nach der Auffindung von R durch einzelne Lesarten dieser Hs. bestätigt werden, s. phil. Komm. zu princ. 39 pugna Gothorum. 49 Romae Felicissimus.
4. Orthographische und phonetische BemerkungenDie Orthographie des vorliegenden Textes wird weitgehend normalisiert und der klassischen (d. h. in modernen Editionen sonst üblichen) lateinischen Schreibweise angeglichen. Dabei wird bewußt darauf verzichtet, hsl. Lesarten, welche von den klassischen Rechtschreibregeln abweichen, erschöpfend im textkritischen Apparat aufzuführen, damit dieser nicht mit trivialen Auskünften überfrachtet wird. 84
Im Folgenden sind in den beiden Hss. R und B überlieferte Schreibweisen aufgezählt, die charakteristische Merkmale der mittelalterlichen Schreibpraxis widerspiegeln, doch zugleich in der vorliegenden Edition stillschweigend standardisiert werden 85 :
inp‑ für imp‑ 86 : inp‑ in den Formen von imperator (princ. 1. 62), bei imperium (princ. 2. 58. 62. 83; brev. 7. 10. 11) sowie in den Formen von imperare (princ. 63; brev. 8)S. 163 87 ;
e statt ae bzw. oe 88 : ces‑ in dem Namen Caesar in R und B (princ. 1. 2. 3. 26. 31. 41. 61. 62. 67; brev. 14); regine in R und B statt reginae (princ. 2); prelio in R statt proelio (ebd.); egypti in R statt Aegypti (ebd.); egypto in R bzw. egipto in B statt Aegypto (princ. 59); pred‑ 89 in den Formen von praedictus in R (princ. 2. 28. 56. 74); agripine in R und B für Agrippinae (princ. 8); thessalonice in R bzw. tessalonice in B statt Thessalonicae (princ. 62); antiochie in R bzw. anthiocie in B statt Antiochiae (princ. 72); cep‑ in den Formen von coepisse (princ. 62; brev. 5. 6 [nur in B]. 13); pena(m) in R und B statt poenam (princ. 8);
B verwendet Zahlzeichen oder schreibt die Zahlen aus, während R diese, ob Kardinal‑ oder Ordinalzahlen, ausschreibt 90 , z. B. sex in R, aber vi in B (princ. 2); decimo in R, dagegen x (o s. l.) in B (princ. 8)91; zusammengesetzte Zahlen werden sehr uneinheitlich geschrieben, so etwa ducentis quadraginta et tribus in R und B (brev. 11) oder mille et ducentis in R und B (brev. 17), aber quinquaginta et vi in B (princ. 2) oder xx et tribus in B (brev. 15); für die Zahl Zwei verfährt B nicht konsequent: duo in R und B (princ. 34. 49; brev. 19), dann duas in R, aber ii in B (brev. 7);
ti statt ci 92 und umgekehrt 93 : lutius in R statt Lucius (princ. 3); domicio in B statt Domitio (princ. 4); domicianus in B statt Domitianus (princ. 13); p(ro)vintiarum in R statt provinciar um (princ. 49); dioclecianus in Bapogr. statt Diocletianus (princ. 58); maxencius in B statt Maxentius (princ. 62); dalmacius in R und B statt Dalmatius (princ. 63); gencium in B statt gentium (ebd.); magnencius in B statt Magnentius (princ. 67); nacione in B statt natione (princ. 67); nepocianus in B statt Nepotianus (princ. 67); gracianus in B statt Gratianus (princ. 73. 75. 79);
th statt t (graphematischer Gräzismus) 94 und umgekehrt 95 : theberius in B statt Tiberius (princ. 4); tessalonice in B statt Thessalonicae (princ. 62);S. 164 antiochie in R bzw. anthiocie in B statt Antiochiae (princ. 72); sogar th statt tt: athalus in B statt Attalus (princ. 79);
e statt i 96 und umgekehrt 97 : theberius in B, richtig aber tiberius in der früheren Hs. R (princ. 4); aurilius in B, doch richtig aurēlius in R (princ. 21); afir in Bapogr. statt Afĕr (princ. 25); aurilianus in B statt Aurēlianus (princ. 48); iohannis in B statt Iohannes (princ. 83);
tt für t 98 : brittanici in R bzw. brittannici in B statt Britannici (princ. 6);
n für nn 99 : brittanici bzw. brittania in R für Britannici (princ. 6) und Britannia (princ. 59);
i statt y 100 und umgekehrt 101 : überwiegend häufig tir‑ in den Formen von tyrannus in B (princ. 7. 9. 14. 19. 26. 31. 34. 38. 40. 45. 49. 53. 57. 59 [auch in R]. 62. 63. 67. 72. 73. 76. 79. 83); gothyco in R statt Gothico (princ. 46); egipto in B statt Aegypto (princ. 59);
p für pp 102 : agripine in R und B statt Agrippinae (princ. 8);
b für p (Sonorierung) 103 : bisone in B statt Pisone 104 (princ. 10); procobius in B statt Procopius (princ. 72);
f für ph (Spirantisierung) 105 : stefano in R statt Stephano (princ. 13); filippus sowie filippo in R statt Philippus und Philippo (princ. 37);
s für ss 106 : casius in B statt Cassius (princ. 19);
ff für f 107 : affrica in B statt Africa (princ. 34);
t statt d und umgekehrt: aput in B statt apu d 108 (princ. 43); detrici in R statt Tetrici (princ. 49);
rr für r 109 : tyrranni in R statt tyranni (princ. 45); garrus in R statt Carus (princ. 54);S. 165
x für z: xenobia in B statt Zenobia (princ. 49); xenone in B statt Zenone (princ. 84);
Ausfall von u: proculs in B statt Proculus (princ. 53) 110 ;
si für ti (vor Vokal) 111 : dioclesianus in R und B statt Diocletianus (princ. 58); decensius in B statt Decentius (princ. 67); sabassianus in B statt Sebastianus (princ. 79);
ii für i: hii in B statt hi (princ. 58) 112 ;
l statt l l 113 und umgekehrt 114 : achileus in B statt Achilleus (princ. 59); gallerius in B statt Galerius (princ. 60);
Wegfall von p 115 : resumsisset in R statt resumpsisset (princ. 62);
Einschub eines i 116 : silvianus in Bapogr. statt Silvanus (princ. 67);
c statt ch 117 und umgekehrt118: anthiocie 119 in B (vgl. antiochie in R) statt Antiochiae (princ. 72); archadius in B statt Arcadius (princ. 77);
c für g: lucduni in R bzw. luctuni in B statt Lugduni (princ. 73) 120 ;
t für d: luctuni in B statt Lugduni (princ. 73);
u für o: theud‑ in R in dem Namen Theodosius (princ. 75. 77);
ci für si 121: theodocius in B statt Theodosius (princ. 75);
a für e: sabastianus in R bzw. sabassianus in B statt Sebastianus (princ. 79).
5. Analyse des ProsarhythmusDie Analyse des Prosarhythmus erweist sich im Falle des Laterculus des Pol. Silv. als in mancherlei Hinsicht brauchbar und scheint, da die Kalendertafel das einzige überlieferte Werk des Autors ist, sogar unentbehrS. 166lich. Weisen die Satzperioden Phänomene wie Klauseln auf, so drängt sich die Klauselrhythmik als ein textimmanentes Kriterium für die Wahrnehmung der formalen Gestaltung des Textes sowie der Wortwahl des Verfassers auf.122
In der Kaiserliste begegnen z. B. Hexameterschlüsse (– ⏑ ⏑ – ⏓), die in guter Prosa möglichst gemieden werden: Regalianus ibīdem (45) und re-gnum deposuerunt (58).123 Abgesehen von dem ersteren (Grenz-)Fall, in dem das Kolon einen Teil des Eigennamens enthält,124 ist deposuerunt ein singulärer Verstoß. Aber in Anbetracht der Tatsache, daß Pol. Silv. – wie die Analyse unten im Detail zeigt125 – sich streng an die Klauselgesetze hält, erscheint es erwägenswert, ob der ursprüngliche Text nicht deposuerunt regnum (Dispondeus) lautete und beim Abschreiben zu regnum deposuerunt verändert wurde.126
In einem ähnlichen Zusammenhang dienen die Ergebnisse der Analyse zweifelsohne auch dazu, vorschnelle Urteile über Autor und Werk in der Spätantike127 gewissermaßen abzubauen. Mommsen räumt zwar ein, daß der Laterculus dem zeitgenössischen Leser für das Aneignen von Allgemeinwissen diverse nützliche Informationen bereitstellt,128 weist aber zugleichS. 167 darauf hin, daß diese größtenteils nicht vom Verfasser selbst stammen, sondern aus verschiedenen Vorlagen kompiliert sind.129 Mommsens Fazit lautet: „Die armselige Dürftigkeit der Kenntnisse wie der Ideen dieser Epoche, ihre platte Opposition gegen die Reminiscenzen des Heidenthums liegen in dieser Encyclopädie in einem Spiegel vor, der nicht schmeichelhaft, aber belehrend ist.“ 130 Noch Ziegler schließt seinen Artikel über Pol. Silv. mit dem oben angeführten Zitat von Mommsen. Zuvor äußert er sich selbst so: „Die sprachliche und stilistische Kümmerlichkeit des Machwerks eines Mannes, den die Zeit zu den praeclari auctores zählte, wird schon aus den wenigen hier gegebenen Proben deutlich.“131 Allerdings ist es keine leichte Aufgabe, anhand einer äußerst geringen Textmenge – es geht um Kurzlisten, durch die der christlich umgearbeitete Kalender, den zu erstellen die eigentliche Absicht des Kompilators war, ergänzt und angereichert wird – über die Frage zu diskutieren, ob Pol. Silv. tatsächlich ein ideenloser Abschreiber gewesen ist oder nicht. Aber selbst wenn man ihm Ideenlosigkeit vorwerfen mag, ist eine Pauschalkritik an seiner sprachlichen Fähigkeit keineswegs angebracht. Läßt etwa gedankliche und inhaltliche Armut zwangsläufig auf sprachliche und stilistische Dürftigkeit schließen? Ganz im Gegenteil, denn zumindest seine beiden Werke in der vorliegenden Edition132 zeugen vielmehr davon, wie sehr sich der VerfasserS. 168 gedanklich und sprachlich bemüht, umfangreiche und vielfältige Themen (sämtliche römischen Kaiser, sämtliche Tiere, Weltgeschichte usw.) in allerknappster Form (auf Zwischenblättern eines Kalenders) abzuhandeln.S. 169133 Bemerkenswert ist, daß Pol. Silv. ein bestimmtes Vokabular bevorzugt, welches mit den Motiven, die jeweils die ganze Schrift durchziehen, korrespondiert. Zudem finden sich häufig Klauselschemata, die für den Prosarhythmus charakteristisch sind, besonders im Zusammenhang mit diesem Vokabular134:
Kaiserliste‚Tod‘
α. deficere
defecit (43 eosdem defecit [Dispondeus])
β. extinguere
extincti (62 extincti sunt [Dispondeus]); extinctus (83 tyrannus extinctus est [akatalektischer Dikretikus])
γ. fulminare
fulminatus (54 [Ditrochäus])
δ. incendere
incensus (71 incensus a Gothis [katalektischer Dikretikus (o lang gemessen) od. Hypodochmius (o kurz gemessen135)])
ε. occidere
occidi (67 iussit occidi [katalektischer Dikretikus]); occisi (29. 33 filio occisi, 35 Pupienus occisi [katalektischer Dikretikus], 44 filiis occisi [Di-spondeus]); occisus (13 occisus a Stephano, 24 Iulianus occisus, 27 occisus a fratre, 30 Heliogabalus occisus, 36 Gordianus occisus, 46 Gōthico occisus, 48 Aurelianus occisus, 51 eius occisus, 64 Constantii occisus, 65 infamissimae occisus [katalektischer Dikretikus]; 5 occisus a Chaerea, 62 natus occisus est [akatalektischer Dikretikus]; 10 Pisone occisus, Otho occisus u. Vitellius occisus, 22. 55 filius occisus, 23 Pertinax occisus, 46 Gŏthico occisus, 47 Quintilius occisus 136 [Dispondeus]; 73 Lugduni occisus est [Spondeus + Kretikus])
ζ. perire
perierunt (3 sorte perierunt [katalektischer Dikretikus])
S. 170η. vitam finire
vitam finivit (74 [Dispondeus])
‚Usurpator‘
tyranni (9 Clodius tyranni fuerunt, 26 Caesare tyranni fuerunt, 31 Taurinus tyranni fuerunt, 34 Africa tyranni fuerunt, 40 Romae tyranni fuerunt, 45 Italia tyranni fuerunt, 49 Treveris tyranni fuerunt, 53 Bonosus tyranni fuerunt, 59 Britannia tyranni fuerunt, 67 Gallia tyranni fuerunt, 73 filius tyranni fuerunt, 79 Victor tyranni fuerunt [Kretikus + Ditrochäus]); tyrannus (57 Iulianus tyrannus fuit, 63 Cypro tyrannus fuit, 72 Antiochiae tyrannus fuit, 83 tyrannus extinctus est [akatalektischer Dikretikus]; 62 fuit tyrannus [Ditrochäus])
Breviarium temporum‚Beginn‘
α. exordium
exordio (17 ab urbis exordio [akatalektischer Dikretikus])
β. incipere
coeperunt (5 regnare coeperunt, 15 esse coeperunt [katalektischer Di-kretikus]); coepit (10 coepit imperium [katalektischer Dikretikus]); incipit (17 annus incipit [Hypodochmius])
‚Erfindung‘
invenit (16 constringerentur invenit 137 [Ditrochäus + Palimbakcheus138])
‚Ernennung / Amtsantritt‘
α. creare
creari (14 suevissent creari [Ditrochäus]); creati (12 duo creati sunt [katalektischer Dikretikus])
β. procedere
processit (12 consorte processit [katalektischer Dikretikus])
S. 171‚Geburt‘
α. generare
generatus (10 cum fratre generatus est [akatalektischer Dikretikus])
β. nasci
natus (2 Abraham natus est [Spondeus + Kretikus])
‚Herrschaft‘
α. imperare / imperium
imperant (10 sub quibus Lydi imperant [Spondeus + Kretikus139])
imperium (10 coepit imperium, 11 processit imperium [katalektischer Dikretikus])
β. postestas
potestas (15 nunc potestas [Ditrochäus])
γ. regnare / regnum / rex
regna (13 regna creverunt [katalektischer Dikretikus]); regnare (5 regnare coeperunt [katalektischer Dikretikus]); regnaverunt (6. 11 [Di-spondeus]); reges (2 reges fuerunt [Ditrochäus])
Diese gedanklichen und sprachlichen Bemühungen des Pol. Silv., die erst durch die Klauselanalyse ersichtlich werden, erscheinen weniger zufällig, wenn man die Tatsache berücksichtigt, daß der Laterculus noch weitere vier Schriften umfaßte,140 von denen möglicherweise zwei das Interesse des Pol. Silv. an Verslehre und Prosodie bezeugen: die im ‚Inhaltsverzeichnis‘ (Pol. Silv. chron. I p. 518,9–15) angezeigten, in der Hs. aber fehlenden zwei Beigaben, poeticae fabulae und pedes metrorum omnium.
Was genau Pol. Silv. mit den poeticae fabulae meinte, bleibt unklar. 141 Es könnte sich hierbei um eine weitere Liste142 handeln, in der Titel oderS. 172 sonstige Merkmale solcher Geschichten aufgezählt sind, oder um eine Aneinanderreihung etlicher Fabeln, die entweder von ihm frei ersonnen oder, was wahrscheinlicher ist, aus ihm leicht zugänglichen Quellen143 geschöpft sind. Wie dem auch sei, es läßt sich nicht leugnen, daß die Beigabe, deren Inhalt ‚poeticae‘ fabulae bilden, auf irgendeine Weise mit metrisch gebundener Sprache zu tun hat.
Die fehlende Beigabe pedes metrorum omnium legt nahe, daß Pol. Silv. über fundierte Kenntnisse der antiken Metrik verfügte. Auch hier strebt er – ähnlich wie bei der Kaiserliste (s. phil. Komm. zum Titel omnium) oder bei dem Verzeichnis der Tiernamen (vgl. chron. I p. 543 cunctarum spirancium etc.) – eine vollständige Liste an: metrorum omnium.144 Vermutlich hat er in diesem Fall die in der lateinischen Dichtung vorkommenden Versfüße (pedes) aufgeführt, die im einzelnen je nach Möglichkeit einem bestimmten Versmaß (Mono-, Di-, Tri-, Tetra-, Penta- und Hexameter) zugrundeliegen.
Am Ende der Klauselanalyse der Kaiserliste und des Breviariums stellt sich außerdem heraus, daß neben dem quantitierenden das akzentuierende Prinzip ziemlich deutlich zu beobachten ist. Wie weiter unten gezeigt wird, treten Satzschlüsse, die als katalektischer Dikretikus cursus planus oder als akatalektischer Dikretikus cursus tardus aufweisen, sehr häufig auf (bei Kretikus + Ditrochäus hingegen taucht cursus velox nur noch selten auf).145 Immerhin entspricht eine solche Verwendung der Kadenzen dem allgemeinen Wandel zum akzentuierenden Rhythmus im 4./5. Jh.146
Zuletzt sei darauf hingewiesen, daß nicht erst Pol. Silv., sondern bereits seine Vorgänger, u. a. Hieronymus und Eutrop, in ihren Geschichtswerken den Prosarhythmus verwandt haben. Da die Chronik des Hieronymus und das Breviarium Eutrops mit großer Sicherheit unserem Autor als Vorlagen dienten, stellt sich die wichtige Frage, inwieweit er den Text seiner Vorlagen wortgetreu wiedergibt oder anders formuliert, auf welche Weise und in welchem Umfang er Änderungen bzw. Umschreibungen vornimmt.147 Oft berühren solche Varianten oder Paraphrasen nicht nur den Sinn des Textes,S. 173 sondern auch die Rhythmik des Satzes. Als Paradebeispiele für Kolometrie und Prosarhythmus seien hier zwei Stellen genannt:
Pol. Silv. princ.. 43:Valerianus captus a Persis apud eosdem defecit.
Die Parallelen bei Hieronymus und Eutrop lauten148:
Valerianus in christianos persecutione commota statim a Sapore Persarum rege capitur ibique servitute miserabili consenescit (Hier. chron. 220d);
Valerianus in Mesopotamia bellum gerens a Sapore Persarum rege superatus est, mox etiam captus apud Parthos ignobili servitute consenuit (Eutr. 9,7).
Pol. Silv. verkürzt, indem er den für eine Liste römischer Regenten ir-relevanten Namen des Sasanidenherrschers wegläßt, den Ausdruck des Agens beim Passiv, a Sapore Persarum rege, zu a Persis und ändert entsprechend apud Parthos in apud eosdem (sc. Persas). Das Agens und die Passivform von capere werden umgestellt, was einen neuen Rhythmus zur Folge hat: captus a Persis (– ⏑ – – ⏓: katalektischer Dikretikus), vgl. bei Hieronymus a ... Persarum rege capitur (– – ⏑ ⏑ ⏑ ⏓: Spondeus + Kretikus [Auflösung der 3. Länge]) sowie bei Eutrop a ... rege, superatus est (– ⏑ ⏑ ⏑ – ⏑ ⏓: akatalektischer Dikretikus [Auflösung der 2. Länge]) / etiam captus (⏑ ⏑ – – ⏓: Dispondeus [Auflösung der 1. Länge]). Nicht minder auffällig ist aber der Satzschluß. Pol. Silv. ersetzt nämlich consenescere durch deficere 149 und kreiert somit einen puren Dispondeus: apud eosdem defecit (– – – ⏓), vgl. bei Hieronymus servitute miserabili consenescit (– ⏑ – – ⏑ – ⏓: Kretikus + Ditrochäus) und bei Eutrop servitute consenuit (– ⏑ – ⏑ ⏑ ⏓: katalektischer Dikretikus [Auflösung der 3. Länge]).150
Pol. Silv. brev.. 16:... Diocletianus gemmas vestibus habitus regalis inserere etc.
Bei Eutrop heißt es:
ornamenta gemmarum vestibus calciamentisque indidit (sc. Diocletianus) (9,26).
S. 174Anders als in Beispiel (a) befolgt Pol. Silv. hier zur Paraphrasierung seiner Vorlage ein weiteres Prinzip: Wörter und Begriffe werden nicht nur gestrichen oder durch Synonyme ersetzt, sondern sogar aus eigenen Stücken hinzugefügt. So hat er in seinem Text ornamenta und calciamenta ausfallen lassen, indere mit inserere wiedergegeben, habitus regalis hingegen eingeschoben. Zusammen mit regalis bildet der Infinitiv inserere 151 einen katalektischen Dikretikus (mit Auflösung der 3. Länge), vgl. bei Eutrop calciamentisque indidit (– – – ⏑ ⏓: Spondeus + Kretikus [mit Elision des Vokals e von -que]; oder – ⏑ – ⏑ ⏓: Hypodochmius [ohne Elision]).
Schon aus diesen zwei Beispielen geht hervor, wie Pol. Silv. ältere Vorlagen umarbeitet und dabei dennoch die Klauselgesetze nicht außer acht läßt. Im Folgenden werden sämtliche Satzperioden (einschließlich rhythmisch gestalteter Sinneinheiten innerhalb eines jeden Satzes) in seinen beiden Schriften analysiert:152
1. katalektischer Dikretikus
– ⏑ – –⏓
ipse se fecit. (1) cursus planus
constituti sunt. (2)
S. 175dictus Augustus (2) cursus planus
[sorte perierunt. (3) (i als Halbkonsonant) cursus planus]
ipse se ferro, (8) cursus planus
quaereretur, occidit. (8) cursus planus
Iulianus occisus. (24) cursus planus
occisus a fratre. (27) cursus planus
filio occisi. (29. 33) (o von filio elidiert) cursus planus
Pupienus occisi. (35) cursus planus
Gordianus occisus. (36) cursus planus
captus a Persis (43) cursus planus
[Quintillus occisus. (47) cursus planus]
Aurelianus occisus. (48) cursus planus
eius occisus. (51) (i von eius als Halbkonsonant153) cursus planus
habere permisit. (52) cursus planus
uxoris suae frater. (62)
imperium resumpsisset, (62)
esse coeperunt. (62) cursus planus
[factus est 〈Caesar〉 (63) (Caesar von Mommsen ergänzt154) cursus planus]
Constantii occisus. (64) (2. i von Constantii elidiert) cursus planus
infamissimae occisus. (65) (ae elidiert) cursus planus
iussit occidi. (67) cursus planus
[incensus a Gothis. (71) (o lang gemessen) cursus planus]
factus Augustus. (75) cursus planus
⏑ ⏑ ⏑ – –⏓
Heliogabalus occisus. (30) (Auflösung der 1. Länge) cursus planus
– ⏑ ⏑ ⏑– ⏓
sorte perierunt. (3) (Auflösung der 2. Länge) cursus planus
hominum omne superavit, (8) (Auflösung der 2. Länge) cursus planus
– ⏑ – ⏑ ⏑⏓
solus obtinuit. (2) (Auflösung der 3. Länge) cursus planus
factus in Syria. (7) (Auflösung der 3. Länge) cursus planus
occisus a Stephano. (13) (Auflösung der 3. Länge) cursus planus
S. 1762. akatalektischer Dikretikus
– ⏑– – ⏑ ⏓
Lucius Caesares (3) cursus tardus
privignus ex Livia, (4) cursus tardus
coniugio suo iunxerat. (4) (keine Synizese bei suo)
Germanici filius (5) cursus tardus
occisus a Chaerea. (5) cursus tardus
[paterque Brittannici 155 . (6) cursus tardus]
Marcus Aurelius. (21) cursus tardus
Herennio filio (39) cursus tardus
Iulianus tyrannus fuit. (57)
Constantii filius, (62) cursus tardus
natus occisus est, (62) cursus tardus
Caesares sibi fecerat, (62) (sibi legitur pro iambo)
Cypro tyrannus fuit, (63)
Antiochiae tyrannus fuit. (72)
tyrannus extinctus est (83) cursus tardus
– ⏑ ⏑ ⏑– ⏑⏓
in Cappadocia fuit. (38) (Auflösung der 2. Länge)
–⏑– ⏑ ⏑ ⏑⏓
[eius 156 Domitio (4) (Auflösung der 3. Länge)]
3. Ditrochäus
– ⏑ – ⏓
gentis subactor. (12)
frater eius, (13) (i von eius als Halbkonsonant, s. o. S. 175 Anm. 1)
Severus Afer. (25)
filio Philippo, 157 (37)
in pugna Gothorum. (39)
fulminatus. (54)
Caesares fuerunt. (61)
fuit tyrannus, (62)
S. 177suae maritus, (62)
qui imperavit, (63)
Iulianus. (68)
[Valentinianus. (70) (2. i als Halbkonsonant)]
possidetur. (83)
4. Kretikus + Ditrochäus
– ⏑ – – ⏑– ⏓
Clodius tyranni fuerunt. (9)
illius tyranni fuerunt. (26)
Taurinus tyranni fuerunt. (31)
in Africa tyranni fuerunt. (34)
factus est Christianus. (37) cursus velox
Romae tyranni fuerunt. (40)
in Italia tyranni fuerunt. (45)
Treveris tyranni fuerunt. (49)
Bonosus tyranni fuerunt. (53)
in Britannia tyranni fuerunt. (59)
gentium Ponticarum. (63) cursus velox
in Gallia tyranni fuerunt, (67)
filius tyranni fuerunt, (73)
Victor tyranni fuerunt. (79)
Placidus Valentinianus, (82)
⏑ ⏑ ⏑ – – ⏑– ⏓
[Caesare tyranni fuerunt. (26) (Auflösung der 1. Länge)]
– ⏑ ⏑ ⏑ – ⏑ – ⏓
consulibus adnotavi. (84) (Auflösung der 2. Länge)
5. Dispondeus
– – – ⏓
devicisset, (2)
quam praegnantem (4)
[primum factus (7)]
Pisone occisus. (10) (e elidiert)
Otho occisus. (10) (o von Otho nicht elidiert)
S. 178dici iussit, (13)
Antonius fuit. (14) (i von Antonius als Halbkonsonant158)
ex praefecto. (15)
Antoninus Pius. (18) (i bei Pius lang gemessen159)
Pertinax occisus. (23)
frater praedicti. (28)
[in pugnatorum (B). (39)]
apud eosdem (eos [R]) defecit. (43)
filiis occisi. (44)
provinciarum facti sunt, (49) (mit vorangehendem Kretikus)
[haberi (B) permisit. (52)]
frater praedicti. (56)
Romanorum divisum est; 160 (58) (e von est elidiert)
extincti sunt. (62)
praedictorum. (66)
Valentinianus. (70) (2. i als Vokal)
vitam finivit. (74)
frater praedicti. (78)
praesens Augustus, (81)
⏑⏑ – –⏓
Vitellius occisus. (10) (Auflösung der 1. Länge)
filius occisus. (22. 55) (Auflösung der 1. Länge)
Gothico occisus. (46) (2. o von Gothico elidiert, Auflösung der 1. Länge)
Quintilius occisus. (47) (Auflösung der 1. Länge)
– ⏑⏑ ⏑ ⏑⏓
filius Theodosii. (77) (Auflösung der 2. und 3. Länge)
– – ⏑ ⏑ ⏓
et dedecora, (8) (Auflösung der 3. Länge)
6. Spondeus + Kretikus
– – –⏑⏓
occiso in curia (in curia Bmarg.)161 (2)
S. 179Agrippinae filius, (8)
poenam quaeritur, (8)
Antoninus Pius. (18) (i bei Pius kurz gemessen162)
Volusiano Caesare. (41)
praedicti filius (44)
Lugduni occisus est. (73) (i von Lugduni elidiert)
⏑ ⏑ – – ⏑⏓
Lepido mortuo, (2) (Auflösung der 1. Länge)
Ingenuus Sirmii (44) (Auflösung der 1. Länge)
– ⏑ ⏑– ⏑⏓
post quadriennium, (2) (Auflösung der 2. Länge)
paterque Britannici. (6) (Auflösung der 2. Länge)
[quaeritur (B), occidit. (8) (Auflösung der 2. Länge)]
Eugenius fuit. (76) (Auflösung der 2. Länge)
– – ⏑ ⏑ ⏑⏓
eius Domitio (4) (Auflösung der 3. Länge)
Salonino et Licinio (44) (2. o von Salonino elidiert, Auflösung der 3. Länge)
7. Hypodochmius 163
– ⏑ – ⏑ ⏓
ab urbe condita (1)
quadriennium, (2)
filia nepos, (2)
Antonius fuit. (14) (i von Antonius als Vokal)
Traianus Ulpius. (16)
Hadrianus Aelius. (17)
Cassius fuit. (19) (i von Cassius als Vokal)
et Galerius. (60)
incensus a Gothis. (71) (o kurz gemessen)
[Eugenius fuit. (76) (i von Eugenius als Halbkonsonant, vgl. S. 175 Anm. 1)]
– ⏑ ⏑ ⏑ ⏑⏓
in Macedonia (39) (Auflösung der 2. Länge)
S. 1808. Hexameterschluss
– ⏑ ⏑– ⏓
Regalianus ibidem, 164 (45)
deposuerunt. 165 (58)
9. Ionicus a maiore
– – ⏑⏓
Constantius. (80)
10. Ionicus a minore
⏑ ⏑– ⏓
Iovianus. (69)
B. Pol. Silv. brev..
1. katalektischer Dikretikus
– ⏑ – – ⏓
regnare coeperunt. (5) cursus planus
consorte processit; (12) cursus planus
duo creati sunt, (12) (duo einsilbig lang gemessen [Synizese] oder s. u.)
regna creverunt (13) cursus planus
Pontusque migravit. (13) (mi vor gr lang gemessen166) cursus planus
ipse se fecit. (14) cursus planus
esse coeperunt, (15) cursus planus
cuncta, perdurat. (15) cursus planus
⏑⏑ ⏑– – ⏓
S. 181duo creati sunt, (12) (Auflösung der 1. Länge)
– ⏑ ⏑ ⏑– ⏓
esse voluisset , (12) (Auflösung der 2. Länge)
– ⏑ – ⏑ ⏑⏓
coepit imperium. (10) (Auflösung der 3. Länge)
processit imperium, (11) (Auflösung der 3. Länge)
regalis inserere (16) (Auflösung der 3. Länge)
Zenone consulibus, (17) (Auflösung der 3. Länge)
2. akatalektischer Dikretikus
– ⏑ – – ⏑ ⏓
urbe depulsus est, (11) cursus tardus
alter obsisteret. (12) cursus tardus
odorata confectio est, (16) (e von est elidiert) cursus tardus
urbis exordio (17) cursus tardus
– ⏑ ⏑ ⏑ – ⏑ ⏓
cum fratre generatus est, (10) (Auflösung der 2. Länge)
⏑ ⏑ ⏑– ⏑ ⏑ ⏑⏓
tempore sui similium, (12) (Auflösung der 1. und 3. Länge)
3. Ditrochäus
– ⏑– ⏓
reges fuerunt. (2)
Cecrops Athenis, (3)
suevissent creari, (14)
nunc potestas, (15)
propria capillos (16) (propria abl.)
constringerentur) (16)
⏑ ⏑ ⏑– ⏓
[asiriorum (B). (8) (a kurz gemessen, Auflösung der 1. Länge)]
4. Kretikus + Ditrochäus
– ⏑ ⏑ ⏑ – ⏑ – ⏓
vulneribus interempto (15) (Auflösung der 2. Länge)
S. 1825. Dispondeus
– – – ⏓
commutassent. (1)
regnaverunt. (6. 11)
partes divisum est. (7) (e von est elidiert [Prodelision])
successerunt. (9)
Ancus, Priscus, (11)
erecti sunt, (11)
custoditur. (16)
completis annis (17)
– – ⏑ ⏑⏓
Troiae excidium. (4) (ae elidiert, Auflösung der 3. Länge)
Constantinus senior, (16) (i von senior als Vokal)
6. Spondeus + Kretikus
– – – ⏑⏓
Beli filius, (1)
Abraham natus est (2)
Moyses 167 fuit. (3)
[partes divisum est. (7) (ohne Prodelision)]
sub quibus Lydi imperant (10) (i von Lydi elidiert)
Superbus dicitur (11)
quadraginta et tribus, (11) (letztes a von quadraginta elidiert)
Constantinus senior, (16) (i von senior als Halbkonsonant)
privilegiis communiit, (16)
⏑ ⏑ – – ⏑⏓
chlamydem blatteam, (16) (Auflösung der 1. Länge)
7. Hypodochmius
– ⏑ – ⏑ ⏓
annus incipit. (17)
S. 183 6. Zur TextkonstitutionSowohl in R als auch in B ist der Text der Kaiserliste und des Breviariums fortlaufend geschrieben. Mommsen, der in seiner ed. princ. (s. u. S. 161 f.) ohne weitere Bearbeitung diesen Fließtext gedruckt hatte, hat in der zweiten Ausgabe (s. u. S. 161 f.) die Kaiserliste in 84 kleine Kapitel eingeteilt. Mommsens Kapiteleinteilung wird in der vorliegenden Edition beibehalten; wenn aber ein Haupt‑ oder Nebensatz Informationen über tyrannus enthält, wird kein Zeilenvorschub durchgeführt. Anders verhält es sich mit dem Breviarium: Der Text wird im Unterschied zur MGH‑Ausgabe fortlaufend geschrieben und in 17 Kapitel untergliedert.
1 Vgl. die Appendix zu diesem Abschnitt der Einleitung, wo auch die originalsprachlichen Zeugnisse mit Übersetzung zu finden sind (S. 147–49).
2 Pol. Silv. chron. I p. 518; s. Appendix, test. 1.
3 Vit. Hil. Arel. 14; s. Appendix, test. 2.
4 Chron. Gall. (452) 121; s. Appendix, test. 3.
5 Eucher. epist. ad Salv. 39 sq.; s. Appendix, test. **4.
6 Das Verzeichnis der Provinzen und das Verzeichnis der stadtrömischen Bauwerke und topographischen Besonderheiten sind in der vorliegenden Sammlung der KFHist trotz ihres historischen Interesses wegen der Abwesenheit irgendwelcher auf die Ereignisgeschichte zu beziehenden Vorgänge nicht erfasst.
7 Chron. min. 3,411–15.
8 Rösger, Usurpatorenviten 382–86.
9 Rösger, Usurpatorenviten 391 f. Diese „Gleichsetzung von legitimen Kaisern und tyranni gleichermaßen unter dem Oberbegriff princeps“ entspreche der Auffassung der Historia Augusta, vgl. Avid. 3,3: proposui enim, Diocletiane Auguste, omnes, qui imperatorium nomen sive ⟨iusta causa sive〉 iniusta habuerunt, in litteras mittere, ut omnes purpuratos, Auguste, cognosceres. Rösger geht von einer pragmatischen Auffassung des Autors der Historia Augusta aus, der am Beispiel von Maximus und Victor, die bald als Mitregenten des Theodosius anerkannt waren, bald als Tyrannen abgestempelt wurden, gelernt habe, wie relativ der Unterschied zwischen Usurpatoren und legitimen Kaisern war und dies auch immer wieder angibt, vgl. Hist. Aug. Pesc. 1,1; quadr. tyr. 2,2; Aur. Vict. Caes. 33,24.
10 Burgess, Principes cum tyrannis 499 f.
11 Burgess, Principes cum tyrannis 493 f.
12 Burgess, Principes cum tyrannis 494.
13 Anon. Val. 25: Licinius Martinianum sibi Caesarem fecit; dagegen Pol. Silv. 62: Licinius (…) qui Martinianum et Valentem Caesares sibi fecerat. Anon. Val. 38: eius fratrem Annibalianum (…) regem regum et Ponticarum gentium constituit; Pol. Silv. 63: Dalmatius (in Wirklichkeit Hannibalianus) factus est rex regum gentium Ponticarum. Einer unveröffentlichten Saarbrücker Staatsarbeit folgend, geht König von einer Benutzung des Anonymus Valesianus durch Polemius Silvius aus.
14 Zur Frage König, Origo Constantini 22–24. Barnes, Kaisergeschichte 27 schließt eine Benutzung der Kaisergeschichte durch die Origo aus.
15 Mommsen, Chron. min. 1,517 geht davon aus, dass in der Kaiserliste fast alles bei Polemius Silvius auf Aurelius Victor und teilweise auf die Epitome de Caesaribus zurückgeht, wobei keine der beiden Schriften von Polemius Silvius direkt benutzt worden sei. Beim Breviarium ist die Benutzung des Hieronymus und Eutrops gesichert. Zusätzlich ist ein Anonymus hinzugezogen: „alia autem descendunt ex scriptore, cuius nobis copia non est.“
16 Zwei Sternchen (**) vor der Ziffer: Die Zuweisung des Passus zum vorliegenden Werk ist nicht sicher. Zur Erklärung der Siglen, Zeichen und Abkürzungen in Text und Apparat s. u. S. 185 f.
17 In der Vita des Hilarius von Arles (H. Lietzmann, Art. Hilarius 12, RE 8,2 [1913] 1604), die dessen Schüler Honoratus von Marseille (H. Lietzmann, Art. Honoratus 18, RE 8,2 [1913] 2276) wohl verfaßt hat (Cavallin, praef. III [in: S. Cavallin (Hg.), Vitae sanctorum Honorati et Hilarii episcoporum Arelatensium, Lund 1952], 35–40), kommt „Silvius“, ein Namensbestandteil unseres Autors, vor, vgl. PL 50,1231 f. Anm. d (= 50,1231 D u. 1232 CD): „Quinam fuerint hi tres auctores (sc. Silvius, Eusebius, Domnolus) Bollandi continuator non invenit. Joannes Salinas Domnulum a Sidonio Apolllinari lib. iv, ep. 25, et lib. ix, ep. 13 et 15, commendatum notavit ; ex quibus testimoniis is natione Afer, et vir apprime doctus, ac ob litteras quæstor fuisse cognoscitur. Silvium vero in Chronico Pro-speri Tironis nomine edito memoratum reperimus ad annum 15 Theodosii Junioris post Honorii mortem, id est ad an. 439 : Silvius, inquit, turbatæ admodum mentis post militiæ in palatio exactæ munera, aliqua de religione conscripsit. Est etiam auctor Kalendarii a Bollandistis editi tom. VI Junii, part. ii, pag. 182, et inscripti Eucherio episcopo an. 449, ut patet ex notationibus Bollandi tom. I Januar. in præfat. c. 4, § 3, ac ex epistola nuncupatoria ipsius Silvii apparet, eum aliorum quoque operum fuisse auctorem, quæ ad eundem Eucherium legenda miserat. De Eusebio nihil scimus.“; hingegen J. Salinas (Hg.), Sanctorum Prosperi Aquitani et Honorati Massiliensis opera, Rom 1732, der sonst über Domnolus einiges zu berichten weiß: „... De Silvio, Eusebio, ac Ædesio nihil certi reperire potui“ (275 f. Anm. k). Allerdings ist mit dem Chronicon, das „Prosperi Tironis nomine“ (PL 50,1231 f. Anm. d [= 50,1232 C]) herausgegeben wurde, die anonyme Gallische Chronik von 452 gemeint, s. zu test. 3; vgl. C. Scardino, Einl. (Kap. IV 1) (zur Gallischen Chronik von 452 [KFHist G 7]), KFHist G7–G8, 25–30.
18 Zur periphrastischen Steigerung „völlig geisteszerrüttet“ (admodum [vgl. Scardino a. a. O. 38] zum Partizipialadjektiv turbatae gesetzt) s. Stotz 4,301. – Zur ausführlichen Diskussion der Formulierung turbata admodum mens s. Dulabahn, Studies on the Laterculus 19–23; vgl. hist. Komm. zu Chron. Gall. (452) 121 hochgradig geistesgestört (KFHist G 7). – Zum acc. pl. neutr. exacta (Pithous Vorschlag) statt des gen. sg. fem. exactae (LD a.c.) s. phil. Komm. zu Chron. Gall. (452) 121 exacta (KFHist G 7). Vgl. zum Ausdruck post militiae in palatio exacta munera Dulabahn, Studies on the Laterculus 15–19.
19 Vgl. Paniagua, un nuovo testimone (poziore) 163–80, bes. 174 f.: „L’ispezione del codice in Biblioteca Vallicelliana mi ha permesso di scoprire recentemente che, in realtà, il codice E 26 tramanda altri materiali del Laterculus, che non sono stati mai prima identificati come tali … Si tratta in particolare di due sezioni diverse del Laterculus, e cioè dei Nomina omnium principum Romanorum e del Breuiarium temporum, che in entrambi i casi conoscevamo finora soltanto attraverso un unico testimone, cioè il codice Bruxelles, Bibl. Roy. 10.615-10.729. Naturalmente, non occorre dire che il ritrovamento nel codice Vallicelliano di due testi tramandati da un codex unicus non fa che accrescerne il valore e l’interesse filologico.“ In seinem 2013 publizierten Aufsatz‚ Intorno alla lettera prefatoria e all’introduzione del Laterculus di Polemio Silvio‘ (in: L. Cristante / T. Mazzoli, Il calamo della memoria: Riuso di testi e mestiere letterario nella tarda antichità, V. Raccolta delle relazioni discusse nel v incontro internazionale di Trieste, Biblioteca statale, 26–27 aprile 2012 [Trieste], Polymnia: studi di filologia classica; 16 [2013] 155–74) zitiert Paniagua Pol. Silv. brev.. 17 und verwendet dabei für den für das Jahr 449 n. Chr. designierten weströmischen Konsul die nur in dem Vallicellianus überlieferte Namensform ‚Astyrius‘ (ebd. 155). Der Konsul ist jedoch besser unter dem Namen ‚Asturius‘ bekannt. Daher hatte Mommsen bereits Asturio vorgeschlagen, während der Bruxellensis asterio bietet (vgl. app. crit. z. St.). Zur Namensform des Asturius vgl. CLRE 432, worin gezeigt wird, daß alle faßbaren Quellen außer dem Bruxellensis einhellig „Asturius“ bieten (so etwa Cons. Const. 449 Asturio et Protogene), jedoch mit Anm. 2: „The correct spelling of his name is presumably with a Y, as on the (now lost) front leaf of his diptych, known from an early drawing.“ Den frühesten Beleg für diese mutmaßlich korrekte Schreibweise liefert m. W. nun der Vallicellianus, vgl. phil. Komm. z. St.
20 Als Digitalisat verfügbar unter der URL: http://www.internetculturale.it/jmms/iccu-viewer/iccu.jsp?id=oai%3Awww.internetculturale.sbn.it%2FTeca%3A20%3ANT0000%3-ACNMD%5C%5C0000171870 (zuletzt abgerufen am 24. Juni 2017).
21 Der Schriftspiegel (specchio di scrittura) mißt dabei ca. 18,5 bis 20 × 15,8 bis 17 cm (Paniagua, un nuovo testimone 166 f.).
22 Die Rückseite von fol. 155, wo das Breviarium beginnt, hat 25 Zeilen, die Vorderseite von fol. 158, wo die Kaiserliste mit Pol. Silv. princ.. 79 abbricht und kein weiterer Text anschließt, hingegen nur 21. Alle dazwischen liegenden Blätter haben je 24 Zeilen.
23 Auch Pol. Silv. hat eine ähnliche Liste (Nomina ponderum vel mensurarum) erstellt (Pol. Silv. chron. I p. 549–51), in der sich „ein paar beachtenswerthe Notizen“ (Mommsen, Polemii Silvii Laterculus 238 = Ges. Schr. 7, 639) finden, die jedoch mit der Liste im Vallicellianus nichts zu tun hat – abgesehen von ganz wenigen inhaltlichen (und nicht wörtlichen) Übereinstimmungen (so etwa Pol. Silv. chron. I p. 550 anfora [sc. habet]... urnas II; ebd. librae [sc. sunt]unciae XII; vgl. entsprechende Formulierungen im cod. Vallicellianus, fol. 155 recto unciae XII libram efficiunt; ebd. urnae duo amphoram reddunt).
24 Paniagua, un nuovo testimone 167.
25 Paniagua, un nuovo testimone 167. Streng genommen bildet das Jahr 795 lediglich den terminus post quem, weil eine Verfasserschaft unter Leo III. zwar wahrscheinlich, aber letztlich nicht beweisbar ist; dem Schreiber hätte nämlich nicht eine aktuelle Papstliste zur Verfügung stehen können, vgl. Wesch‑Klein, Überlegungen zu Datierung 57; s. u. S. 159 Anm. 6.
26 Pol. Silv. chron. I p. 518 f.; s. u. S. 158 mit Anm. 7. Eigentlich ist der cod. Vallicellianus E 26 durch den Text De anno schon längst bekannt gewesen, vgl. Mountford, De mensium nominibus 102–16; Jones, The Names of the Months 50–56; P. Gatti, Il De anno di Polemio Silvio (Pol. Silv. chron. I p. 518, 28sqq), MH 41 (1984) 47 f.
27 So entsteht hier zumindest ein lückenloser Übergang zwischen dem Teiltext De anno und dem Vorwort zum Januar, vgl. Pol. Silv. chron. I p. 518 sowie Pol. Silv. fast. = CIL I2 p. 257; ferner cod. Bruxellensis 10615–10729, fol. 93r und 94r.
28 Mit nur wenigen Ausnahmen, s. u. S. 158–61.
29 fol. 138r–55r.
30 Bemerkenswert ist in diesem Zusammenhang, daß sowohl fol. II recto als auch fol. III recto jeweils ein kurzes, nicht vollständiges Inhaltsverzeichnis bieten, in dem unter den Exzerpten aus dem Laterculus nur für das Breviarium temporum die Überschrift angegeben ist, so z. B. in der oberen Hälfte des Blattes IIr: „S(ancti) Bedae Presbyt(eri) | Calendarium | De cyclis | De sex aetatibus mundi | Catalogus Roman(orum) pontif(icum) a S(ancto) Petro ad Adrianum I | De ponderibus et mensuris | Breviarium temporum | Opus pascale“. Die beiden Verzeichnisse – das Verzeichnis auf fol. II recto ist viel knapper als das auf fol. III recto – stammen von verschiedenen Händen. In der unteren Hälfte des Blattes IIr hat ferner eine andere jüngere Hand folgendes notiert: „Codex ereptus e bibliotheca Lugudunensi combusta ab haereticis, emtus a P. D. Ioanne de Bosco Ord. Caelestinorum, et bibliothecae Vallicellanae addictus, quem Ioannes Mabillonius Monachus Benedictinus e Cong.ne S. Mauri vir longe eruditissimus, plurimi fecit“; hierzu vgl. Paniagua, un nuovo testimone 170 f.
31 Vgl. Mommsen, Chron. min. 1,517: „Scriptus liber, a quo pendemus, saeculi XII, ex bibliotheca cardinalis Nicolai Cusani (1401 – 1464), quam is legavit hospitali in vico Cues prope Berncastel a se fundato, ante a. 1643 inter alia multa congesta ad acta sanctorum edenda pervenit in collegium Iesuitarum Antverpiense, unde translatus in regiam Bruxellensem ibi prostat signatus n. 10615 – 10729“; dens., Laterculus 233 = Ges. Schr. 7, 637 f.; auch Catalogus codicum hagiographicorum bibliothecae regiae Bruxellensis, pars I. codices Latini membranei, tomus II, Brüssel 1889, 394; ebd. 395: „Codex olim fuit Hospitalis S. Nicolai prope Kuss. Hæc inscripta sunt fol. primo alterius codicilli papyracei membranis præfixi in margine superiore ; vox autem Kuss nescio quo pravo consilio atramento obducta vix nunc legi potest. Inde transiit in Museum Bollandianum ubi signabatur ✠ MS 120. a.“.
32 Vgl. Catalogus I 2, 394: „Foliorum 232, mediæ formæ (0m,277 × 0,192)“; anders Mommsen, Polemii Silvii Laterculus 233 = Ges. Schr. 7, 633. Indes vgl. Catalogus I 2, ebd. Anm. 2: „Bina folia notantur tum numero 51, tum numero 213; ast excisum est jam folium quod signatum erat 97; ita ut demum folium ultimum notatum sit 231; ferner Paniagua, un nuovo testimone 174 Anm. 47: „specchio di scrittura ± 240 × ±152 mm“.
33 Ziegler, Art. Polemius 1261,17 f.; vgl. Mommsen, Chron. min. 1,517 Anm. 3: „Folium interpositum 94 apographum est praecedentis recens et erroribus plenum.“
34 Von Gutschmid, Kaiserverzeichniß 326 = Kl. Schr. 5, 277 äußerte sich zu Pol. Silv. princ. 49 folgendermaßen: „In den räthselhaften romefili ......., welches in der Aufzählung der unter Aurelian aufgetretenen Tyrannen ... zwischen Antiochus und duo Tetrici steht, vermuthete ich längst ein ‘Romae Felicissimus’. Dies wird nunmehr durch die Lesart des Originals ‘rimir fil//simus’ zur Gewissheit erhoben, damit aber, wie mir scheint, zugleich der Beweis geliefert, dass die Abschrift des Blattes 93 zwar von einem weniger sorgsamen Vergleicher als Mommsen, aber zu einer Zeit gefertigt worden ist, wo einzelne Schriftzüge des Originals leserlicher waren als jetzt.“ Folglich wurde auch diese Kopie von fol. 93 bei der Kollationierung berücksichtigt.
35 Mommsen, Chron. min. 1,512.
36 Daß Mommsen, der sonst Brüsseler Handschriften in der Regel mit der Sigle B bezeichnet (vgl. Mommsen, Chron. min. 1,14 [B = Bruxellensis n. 7524–7555]. 616 [B = Bruxellensis 1791–1794]), in seiner Ausgabe des silvianischen Laterculus für den Bruxellensis 10615–10729 den Buchstaben P verwendet, liegt wahrscheinlich daran, daß dieser Buchstabe schon im Zuge seiner Arbeit an dem Laterculus provinciarum (Pol. Silv. chron. I p. 524–42: zweite Beigabe zwischen Februar u. März, vgl. unten S. 159 f.) für den Bambergensis E III 14 benutzt worden ist. Da es keinen besonderen Grund gibt, unseren Bruxellensis P zu nennen (wie z. B. in Fr. Pichlmayrs Ausgabe des Aurelius Victor [l970] p = Pulmannianus [Bruxellensis]), wird die Sigle P in der vorliegenden Edition nicht beibehalten, vgl. hierzu auch M. Becker, Einl. (Kap. III) (zu den Consularia Constantinopolitana [KFHist G1]), KFHist G 1–4, 7–10.
37 Paniagua, un nuovo testimone 174 Anm. 47; vgl. Mommsen, Chron. min. 1,517 „litteris minutis“; dens. a. a. O. 238 f. Anm. 15 = Ges. Schr. 7, 638 Anm. 1; Catalogus I 2, 394: „... litteris minusculis, ut scriba nobis significare videatur se in mente habuisse maximam documentorum vim minimo spatio concludere“. So ist die Handschrift nach de Reiffenberg, Notice d’un manuscrit de la bibliothèque royale (in: Bulletin de l’Académie Royale des Sciences et Belles‑Lettres de Bruxelles 8, Brüssel 1841, 247–66) gleichsam eine der „petites bibliothèques portatives“ (248), in welche „[o]n ... insérait successivement le plus de choses possible, et grâce à l’exiguité des caractères, à une sévère économie de l’espace, on formait des recueils compactes qui laissent bien loin derrière eux celles de nos éditions, où l’art de concentrer la matière, en ménageant l’étendue, est poussé le plus loin“ (247).
38 Paniagua, un nuovo testimone 174 Anm. 47.
39 Auf fol. 93r–95r umfaßt jede Zeile der zweispaltigen Seite des Bruxellensis durchschnittlich ± 45 Buchstaben (d. h. ± 90), während beim cod. Vallicellianus (fol. 155v–58r) die Anzahl der Buchstaben pro Zeile ca. 40 beträgt.
40 U. a. Pol. Silv. princ.. 39 „herinnoo vel ‑neo“. 49 „rome⟦ili⟧is|simus“ u. „fau*tinus“. 67 „quem“. 83 „**iohannis vel ⟦ ̣ ̣⟧iohannis (p. c.)“.
41 Vgl. Paniagua, Intorno alla lettera prefatoria 159: „Il foglio 93v‑r [...] è stato ricopiato in seguito (f. 94v‑r, qui indicato con la sigla P bis) da una mano più tarda, probabilmente perché l’originale ha una grande macchia che pone certe difficoltà alla lettura del testo.“; vgl. auch den oberen Rand des cod. Bruxellensis 10615–10729 fol. 93r: „Repetuntur autem haec pag. seq. 94: forte quod haec maculata fuerint inter scribendum.“ (s. u. S. 155). Paniagua fährt aber fort (ebd.): „Tuttavia, il testo di f. 93v-r è leggibile.“
42 Mommsen, Polemii Silvii Laterculus 234 = Ges. Schr. 7, 634.
43 Mommsen, Polemii Silvii Laterculus 238 mit Anm. 15 = Ges. Schr. 7, 638 Anm. 1.
44 Vgl. die Beschreibung der Hs. bei de Reiffenberg, Notice d’un manuscrit 256.
45 Vgl. Paniagua, Nuevas aportaciones acerca 110–23, bes. 113 ([zuletzt abgerufen am 24. Juni 2017]). Gemäß Paniaguas detaillierter Gliederung findet sich dieses Stück auf fol. 95va–96ra; vgl. de Reiffenberg, Notice d’un manuscrit 256: „Bollandus, p. xliii de sa préface des Acta Sanctorum, annonce qu’il avait l’intention de publier ce petit traité (sc. Poltmei Silvii [Polemei Bapogr.] latercolus) avec des notes. A la fin sont des chapitres intitulés: Breviarium temporum. Nomina ponderum, mensurarum, et non pas Nomina principum romanorum, comme dans l’inventaire. Ils sont suivis d’un petit glossaire, appelé dans l’inventaire: Ptotomei glossarium, on ne sait sur quelle autorité.“
46 Paniagua, Nuevas aportaciones 113.
47 Vgl. R. Naumann (Hg.), Serapeum: Zeitschrift für Bibliothekwissenschaft, Handschriftenkunde und ältere Litteratur, 4. Jahrgang, Leipzig 1843, 110; de Reiffenberg, Notice d’un manuscrit 256 f.
48 Paniagua, Nuevas aportaciones 113: „la séptima unidad codicológica“.
49 Hervorhebung durch den Verfasser. „४ ǀǀǀ“ bedeutet wohl die Seitenzahl 43.
50 S. o. S. 152 f.
51 In der Hs. sind Autorenname und Werktitel in Majuskeln geschrieben: „POLTMEI SILVII LATERCOLVS.“ (fol. 93r); „POLEMEI SILVII LATERCOLVS.“ (fol. 94r). „Polemii“ ist Mommsens Vorschlag, vgl. Mommsen, Polemii Silvii Laterculus 234 = Ges. Schr. 7, 634: „Die Conjectur Bollands P. Annaeus Silvius, die aus jenem P. Annius oder Annaeus Florus geflossen ist, ist nicht glücklich; ein solcher Name würde für das fünfte Jahrhundert so wenig passen wie Polemius Silvius der damaligen Nomenclatur durchaus angemessen ist. Polemii finden sich in dieser Zeit öfter, z. B. heisst so einer der Consuln des J. 338. Uebrigens soll nach Bolland praef. gen. p. XLIII zuerst Patmei, dann an einer andern Stelle Polemei in der Handschrift stehen; Herrn Gachets Angabe darüber verstehe ich nicht recht; es scheint einmal Poltmei, einmal Polemei zu stehen. [Irrtum, anscheinend dadurch hervorgerufen, daß der Inhalt von f. 93 von jüngerer Hand auf f. 94 wiederholt ist. Die Handschrift hat Poltmei.]“ (H. Dessaus Ergänzung in den eckigen Klammern nur in Ges. Schr. 7, Berlin 1909, 634). Vgl. ferner Paniagua, Intorno alla lettera prefatoria 160 mit app. crit.
52 Zur epistola dedicatoria s. u. S. 158 mit Anm. 3.
53 „DOMINO BEATISSIMO EVCHERIO EPISCOPO SILVIVS.“ (Pol. Silv. chron. I p. 518,3).
54 S. Appendix, test. 3.
55 Vgl. Dulabahn, Studies on the Laterculus 10–32, bes.13–23.
56 S. u. S. 158–61.
57 S. o. S. 154.
58 Vgl. Paniagua, un nuovo testimone 175–78.
59 Layout (und Graphik) ist früher wie heute wesentliche Komponente der Kalenderproduktion. Freilich hat Pol. Silv. auf graphische Elemente verzichtet: De diebus. dierum necessum non fuit formas depingi, quia sibi omnes qualitate consimiles sunt etc. (Pol. Silv. chron. I p. 518,16–18); De signis. de signis nihil est quod dicatur, quia non sunt, etiamsi dicantur (Pol. Silv. chron. I p. 518,24 f.); „Die Zeichen des Thierkreises schickten sich gleichfalls nicht mehr für den christlichen Mann; «wer sah je am Sternengewölbe irdische Individuen», Steinböcke oder Fische? Noch weniger Gnade fanden natürlich die Bilder der sieben tagbeherrschenden Planeten; «wozu die Tage abmalen oder benennen, da sie doch alle gleich sind»? So blieben also einestheils die Bilder der Planeten und die Zeichen der Ekliptik weg, die noch den Kalender der Chronographie von 354 schmückten“ (Mommsen, Polemii Silvii Laterculus 236 = Ges. Schr. 7, 636).
60 S. o. S. 151 f. 156.
61 S. Appendix, test. 1,1 u. oben S. 155 f.; Pol. Silv. chron. I p. 518,1 f.
62 S. Appendix, test. 1,1–4 u. oben S. 155 f.; Pol. Silv. chron. I p. 518,3–8. In dieser dem ganzen Laterculus vorangestellten Widmungsepistel an Eucherius, den Bischof von Lyon, (?–450, vgl. A. Jülicher, Art. Eucherius 4, RE 6,1 [1907] 883 f.)erklärt Pol. Silv., warum er eine neue Kalendertafel zu entwickeln hatte:„Nachdem ich den von Vorgängern erstellten Laterculus (= Kalendertafel), der mit für Rechenkünstler schwierigen Angaben versehen ist, durchgelesen hatte, habe ich, damit er weniger Gebildeten nicht allzu unverständlich bleibe, durch die Auflösung des in ihm Dargestellten die Darlegung verändert“ (p. 518,4–6 laterculum, quem priores fecerunt, cum difficilibus supputatoribus indiciis notatum legissem, ne minus doctis esset obscurior, absolutione positarum in eo rerum significationem mutavi). absolutione ist ein abl. instrumenti und mit rerum (gen. obiectivus) verbunden, vgl. Paniagua, Intorno alla lettera prefatoria 160, der in seiner Edition zu Recht vor absolutione interpungiert; anders Mommsen, der zwischen absolutione und positarum ein Komma setzt und dadurch den abl. in den vorangehenden ne-Satz gehören läßt (p. 518,5).
63 S. Appendix, test. 1,4–7 u. oben S. 158–61; Pol. Silv. chron. I p. 518,9–15.
64 Pol. Silv. chron. I p. 518,16–23.
65 Pol. Silv. chron. I p. 518,24–27.
66 Pol. Silv. chron. I p. 518,28–519,10. Der Text über das ‚Jahr‘, der aus christlicher Sicht einen substantiellen Überblick über die Bedeutung und Geschichte des Begriffs bietet, ist neben dem Codex B auch in der Hs. R überliefert. Der angelsächsische Benediktinermönch Beda Venerabilis (673–735 [?]; vgl. G. Goetz, Art. Beda 3, RE 3,1 [1897] 182 f.; ferner Mommsen, MGH AA 13,2 S. 225 f.) galt als Autor des in R überlieferten Textes De anno (fol. 136 verso–37 recto), bevor Mountford, De mensium nominibus 102–16 die Verfasserschaft bezweifelte und Jones, The Names of the Months 50–56 Pol. Silv. als Verfasser identifizierte. Vgl. hierzu Paniagua, un nuovo testimone 163–80, bes. 163–66; s. o. S. 151 mit Anm. 3.
67 „inter eos [sc. menses]“ (Pol. Silv. chron. I p. 518,11; Ziegler, Art. Polemius 1260,51 f.: „eingeschoben zwischen sie [d. h. die Monate]“) ist streng genommen unpassend, denn hinter dem Monat Dezember kommt noch eine Beigabe. Offen bleiben Fragen, z. B. wie viele Blätter für jede Beigabe ursprünglich benötigt wurden oder ob dabei auch die Rückseiten beschrieben wurden.
68 Pol. Silv. chron. I p. 520–23.
69 Pol. Silv. chron. I p. 547.
70 Vgl. Mommsen, Chron. min. 1,514 f.; Mommsen, Polemii Silvii Laterculus 237 f. = Ges. Schr. 7, 637 f.; Dulabahn, Studies on the Laterculus 2 f. In der linken Spalte: die Formulierungen in der praefatio (Pol. Silv. chron. I p. 518,9–15), in der rechten: die Überschriften erhaltener Beigaben mitsamt den Monatsnamen (vgl. CIL I2 p. 254–79) in gleicher Reihenfolge wie in der Hs. B. Zur Diskrepanz zwischen den Formulierungen im Inhaltshinweis und den Überschriften vgl. Schröder, Titel und Text 128 f.; auch phil. Komm. zu Nomina omnium principum Romanorum.
71 Zur Umschreibung des Phänomens ‚Inhaltsverzeichnis‘ vgl. Schröder, Titel und Text 323 mit Anm. 330. Paniagua, Intorno alla lettera prefatoria 160 druckt in seiner Ausgabe quae in eo sint.
72 Pol. Silv. chron. I p. 524–42. Ein Verzeichnis der Provinzen des späten römischen Reichs.Zur Datierungsfrage dieses „zweiten von dem Speierer Codex nicht abhängigen Text[es], der das keineswegs unwichtige Aktenstück wesentlich berichtigt“ (Mommsen, Polemii Silvii Laterculus 238 f. = Ges. Schr. 7, 638 f.), vgl. Wesch‑Klein, Überlegungen zu Datierung 57–88, bes. 57: „Dieser Laterculus (sc. das Verzeichnis der römischen Provinzen) repräsentiert nicht die Provinzordnung gegen Mitte des 5. Jh., sondern einen älteren Zustand“.
73 Pol. Silv. chron. I p. 543.
74 Pol. Silv. chron. I p. 543 f. Fortsetzung der vorangehenden Liste: Insekten, Reptilien, schwimmende Tiere. Zur Erörterung spezifischer Aspekte, die der „CATALOG OF SWIMMING CREATURES“ aufzeigt, vgl. Dulabahn, Studies on the Laterculus 67–85.
75 Eigler, Art. Polemius Silvius 5: „Den eigentlichen Kern christl(icher) chronographischer Lit(eratur) beträfe die in der Vorrede angekündigte ratio quaerendae lunae festivique paschalis (die »Errechnung des Ostertermins«)“; vgl. Dulabahn, Studies on the Laterculus 101–104.
76 Pol. Silv. chron. I p. 545. Eine Aufzählung der Sehenswürdigkeiten der Stadt Rom (sieben montes, acht campi, neun pontes usw.).
77 Pol. Silv. chron. I p. 548. Eine Liste lateinischer Onomatopoetika. Gesammelt sind 24 Beispiele. In jedem Beispiel enthalten ist ein zweigliedriger Satz, der aus Subjekt (Tier, Pflanze oder unbelebtes Ding) und onomatopoetischem Verb als Prädikat besteht: Ovis balat, canis latrat, ... populus strepit, ignis crepitat, ... aes tinnit. Ziegler, Art. Polemius 1263,34 zählt populus strepit zu Tönen unbelebter Dinge. Zur ausführlichen Darstellung dieser Liste vgl. Dulabahn, Studies on the Laterculus 55–66 mit dem Hinweis: „We know from Polemius Silvius’ introduction that this list originally was to have come between August and September“ (ebd. 55).
78 Vgl. Dulabahn, Studies on the Laterculus 104–109.
79 Pol. Silv. chron. I p. 549–51.
80 Aus dem Vorhaben der Bollandisten, „die ganze Schrift (sc. des Laterculus) mit Commentar zu publicieren“, „ist nichts geworden“ (Mommsen, Polemii Silvii Laterculus 234 = Ges. Schr. 7, 634).
81 S. u. S. 158–61.
82 Die Abhandlung ist auch als Sonderabdruck (Leipzig 1853) erschienen. Die Kaiserliste wird dann 1909 im siebten Band der Gesammelten Schriften Mommsens (S. 642–48) abgedruckt. Der Kalender selbst wurde „im CIL (CIL I2 p. 254–79) derart“ veröffentlicht, „daß jeweils auf den linken, geraden Seiten (256, 258 usw. bis 278) der Kalender des Philocalus ..., auf den rechten ungeraden Seiten (257, 259 usw. bis 279) der des P(olemius) abgedruckt ist“ (Ziegler, Art. Polemius 1260).
83 Diese Verbesserungen mündeten nach drei Jahrzehnten in die editio altera.
84 Im Apparat vermerkt sind zum einen offensichtliche Orthographie‑ und Grammatikfehler, zum anderen bestimmte Fälle, die als Paradebeispiele für die mittelalterliche Orthographiepraxis gelten dürfen bzw. editionsphilologisch nennenswert sowie onomatologisch beachtenswert sind.
85 Die Reihenfolge der Aufzählung entspricht der Reihenfolge des Vorkommens im Text.
86 In R stets assimiliert. Anzumerken ist, daß auch in Bapogr. imp‑ konsequent vorkommt.
87 Die einzige Ausnahme bildet imp(er)a(n)t in B (brev. 10); hierfür steht in Mommsens Ausgabe – unvereinheitlicht – inperant.
88 In der älteren Hs. R (9. Jh. n. Chr.) wird für diese am häufigsten vorkommenden Fälle i. d. R. eine e caudata (Stotz 3,28) geschrieben. Hs. B kennt keinen graphischen Unterschied zwischen ae und e.
89 In B i. d. R. abgekürzt wie p(rae)d‑.
90 Zahlen werden in der vorliegenden Edition wie bei Mommsen – mit einziger Ausnahme von x viri in B (brev. 14) – der Schreibweise von B entsprechend wiedergegeben.
91 S. auch app. crit. zu brev. 14 decemviri (detemviri [viri suprascr.] R : x viri B).
96 Stotz 3,34 f. Hierbei handelt es sich wohl um vom Vulgärlatein beeinflußte Aussprachepraxis.
97 Stotz 3,15 f. (i für ē); Stotz 3,15 (i für ĕ).
104 Insofern ungewöhnlich, als die Sonorierung beim Anlaut, nicht zwischen zwei Vokalen erfolgt.
110 proculs dürfte eher Verschreibung als mittelalterliche Schreibvariante sein.
112 Stotz 4,127: „im ganzen MA gebräuchlich“; die Form hii ist Einflüssen von is (pl. ii) unterliegen.
115 Stotz 3,247: „Bisweilen wird das epenthetische p in dem Nexus mps ... rückgängig gemacht“.
116 Stotz 3,46 f., bes. 47 „hyperkorrektes Korrelat zu dem ... Ausfall von Hiat‑i“.
119 Bei anthiocie liegt wohl eine Hauchdissimilation vor.
120 Stotz 3,217. c für g vor dem Okklusivlaut d oder t.
122 Einen vergleichbaren Versuch hat bereits H. L. Zernial, Über den Satzschlusss in der Historia Augusta, Berlin 1956 vorgenommen.
123 S. u. S. 180 (A 8). Obwohl Mommsen hinter Vespasianus (11) und Aemilianus (42) je ein Komma setzt, gelten die bloßen Personennamen wohl nicht als „Satzenden“, auf die die Klauselregeln sinnvoll anwendbar sind.
124 Im wesentlichen handelt es sich bei der Kaiserliste – titelmäßig – um eine (bestenfalls erschöpfende) Aufzählung der Herrschernamen und nicht um ein historiographisches Werk im prägnanten Sinn. Gerade deshalb erscheint es um so erstaunlicher, daß sich in einem solchen Text rhythmische Wirkungen nachweisen lassen.
125 S. u. S. 174–82.
126 Umstellung der Wortfolge läßt sich in der Überlieferung der Kaiserliste mehrfach konstatieren: tyrannus fuit R (fuit tirannus B) (62) und frater praedicti R (praedicti frater B) (74), ähnlich imperium Romanorum R (Romanum imperium B) (58), vgl. unten S. 180 (A 8).
127 S. u. S. 167 Anm. 3.
128 Mommsen, Polemii Silvii Laterculus 237 = Ges. Schr. 7, 637: „Unser Reformator hatte vollkommen Platz nicht bloss im Kalender selbst vollständige Wetterprophezeiungen anzubringen, sondern noch daneben seinen Lesern und Käufern das Nützliche und Nöthige von Geschichte und Geographie in einer Nuss darzubieten. Dass es nicht viel ist, wird man begreifen; nicht minder aber, dass der fromme Verfertiger dieses zeitgemässen verbesserten Kalenders durch ein ausführliches Verzeichnis des reichen Inhalts dem Leser sich sofort empfiehlt.“; ebd. 238 = Ges. Schr. 7, 638: „Immer aber finden sich in dem Wust platter und gewöhnlicher Notizen mancherlei in verschiedener Beziehung nicht unbrauchbare Angaben und Excerpte.“
129 So Mommsen, Polemii Silvii Laterculus 238 f. = Ges. Schr. 7, 639 auch über die Kaiserliste und das Breviarium: „Endlich ist in den beiden historischen Abschnitten der Anfang der Chronik zwar aus Hieronymus ausgeschrieben, einiges Andere vielleicht aus Eutrop, dagegen bei weitem das Meiste aus guten für uns verlorenen Quellen geschöpft und zum Beispiel das Verzeichniss der römischen Regenten und Tyrannen so vollständig gegeben, dass manche Namen darin zum erstenmal erscheinen – für die Geschichte freilich ein geringer Gewinn, da es ihr an Bettelkönigen nicht mangelt.“
130 Mommsen, Polemii Silvii Laterculus 239 = Ges. Schr. 7, 639.
131 Ziegler, Art. Polemius 1263,41–44. „So fand der Laterculus meist die mißbilligende Einordnung als typisches Werk einer Verfallszeit“ (Eigler, Art. Polemius Silvius 5).
132 Abgesehen von der Vorrede sind die weiteren uns erhaltenen Zusätze im Laterculus für eine eingehendere Untersuchung der Sprache des Pol. Silv. m. E. nicht besonders geeignet; denn bei diesen handelt es sich um eine bloße Anhäufung von Städte‑ und Provinznamen (Pol. Silv. chron. I p. 535–42), Tierbezeichnungen (s. o. S. 160 mit Anm. 1 f.), Sehenswürdigkeiten in Rom (s. o. S. 160 mit Anm. 4), onomatopoetischen Verben mit Subjekten (s. o. S. 160 mit Anm. 5) sowie Maß‑ und Gewichtseinheiten (s. o. S. 161 mit Anm. 2). Am häufigsten kehren formelhafte Ausdrücke wie ‚(Provinz) in qua est (Stadt)‘ (vgl. Pol. Silv. chron. I p. 535,1,1. 4; p. 536,1,6. 7. 10; p. 537,2,8; p. 538,3,1. 4,4; p. 539,5,2; p. 540,7,1; p. 541,8,1; p. 542,10,1) oder ,(Wasserleitung) inventa est a/ab (Kaiser)‘ (vgl. Pol. Silv. chron. I p. 546,11–19) wieder. Sonst stößt man nur sehr selten auf Formulierungen, die sich in sprachlich-stilistischer Hinsicht auf Satzebene sinnvoll analysieren lassen, z. B. Pol. Silv. chron. I p. 539,4,7 Tingitana trans fretum, quod ab oceano infusum terras intrat inter Calpem vel Abinnam.
Was den Stil betrifft, hat Mommsen, Polemii Silvii Laterculus 238 = Ges. Schr. 7, 638 vielleicht Recht: „Dass der Stil nicht gut sein kann, versteht sich; Ansätze zur Eleganz, die hie und da sich finden, wie neccessum est, ad celsiorem tramitem surgens und dgl., machen das Stammeln des Schreibers nur noch fühlbarer.“ Solche Ausdrücke kommen u. a. in der Vorrede vor (Pol. Silv. chron. I p. 518 f., bes. p. 518,17 dierum neccessum non fuit formas dipingi etc. u. 519,7–9 sol ad celsiorem tramitem surgens recurrit etc.), die allem Anschein nach von Pol. Silv. selbst verfaßt worden ist. Auch in dieser Partie hält er Prosarhythmus und Klauselregeln konsequent ein. Bei einer formalen Analyse seiner dedicatio (p. 518,3–8) läßt sich die Anwendung folgender Schemata feststellen (zu Text und Übersetzung s. Appendix, test. 1):
Akatalektischer Dikretikus (p. 518,5 esset obscurior; 8 placuisse cognovero);
Ditrochäus (p. 518,7 comprobantur);
Dispondeus (p. 518,4 f. notatum legissem; 5 f. significationem mutavi; 6 inter nos est; 7 digestum direxi);
Daktylus (= Spondeus mit Auflösung der 2. Länge) + Kretikus (p. 518,6 omnia pro ĕō; 7 iudicio tŭō);
Hypodochmius (p. 518,6 te potissimum).
Außerdem fällt auf, dass in diesem Abschnitt für das Spätlatein typische grammatische Abweichungen kaum spürbar sind. Beim Gebrauch der Tempora und Modi ist z. B. vom Standpunkt der klassischen Norm her nichts zu bemängeln: legissem (p. 518,5) im narrativen / kausalen cum-Satz drückt die Vorzeitigkeit zu mutavi (6) bzw. direxi (7) aus, ebenso cognovero (8) im Konditionalsatz zu laetificabor (7). Die solide grammatische Ausbildung des Verfassers ergibt im Zusammenwirken mit seinem Gespür für rhetorische Schmuckmittel und Prosarhythmus einen gelungenen elaborierten Satzbau, so etwa Parallelismen bei der Abfolge notatum legissem (4 f.) – significationem mutavi (5 f.) – digestum direxi (7), die als gemeinsame Klausel einen Dispondeus zu erkennen gibt (s. o.); ferner Chiasmus in dem Satzgefüge laetificabor iudicio tuo, si eum tibi placuisse cognovero (7 f.), das kretische Kadenzen dergestalt variiert, daß der Hauptsatz Daktylus (= Spondeus mit Auflösung der 2. Länge) + Kretikus, der Nebensatz aber einen akatalektischen Dikretikus aufweist, vgl. Paniagua, Intorno alla lettera prefatoria 161: „Si tratta quindi di una costruzione incapsulata che racchiude prima del verbo tutto il testo (tutto il complemento diretto dal punto di vista sintattico) fra gli elementi laterculum e notatum, congiunzione compresa, attraverso una forte anastrofe. Di conseguenza, laterculum e notatum sono i due estremi della struttura chiastica che precede il verbo, laterculum + tre parole + cum + tre parole + notatum.“
134 Ausführlicher s. u. S. 174–82.
135 Gothi = Γόθοι.
136 Mit der korrekten Namensform Quintillus ergibt sich der katalektische Dikretikus.
137 constringerentur gehört zur Parenthese, danach steht also eine schließende Klammer. Von einem katalektischen Dikretikus kann nicht gesprochen werden.
138 = Saturnius oder aber auch Molossus, falls ‑nit wegen des nachfolgenden Anfangskonsonanten als positionslang gilt.
139 Mit Elision.
140 S. o. S. 158–61 mit Tabelle; vgl. Mommsen, Polemii Silvii Laterculus 238 = Ges. Schr. 7, 638: „Da die Handschrift mit Explicit schliesst, auch von den Monaten keiner fehlt, scheinen die vier fehlenden Stücke vom Abschreiber weggelassen zu sein, während er die beiden letzten versetzte und überhaupt die alte Kalenderform aufgebend den ganzen Text, selbst den Kalender, fortlaufend schrieb.“
141 Vgl. Liv. praef. 6 quae ante conditam condendamve urbem poeticis magis decora fabulis quam incorruptis rerum gestarum monumentis traduntur, ea nec adfirmare nec refel-lere in animo est. fabula muß aber nicht unbedingt eine ‚historische‘ Fiktion sein, vgl. Lact. inst. 1,22,20; ferner Quint. inst. 5,11,17–20.
142 Etwa in Form eines Lektüreverzeichnisses.
143 Man denke beispielsweise an die Fabeln des Avian oder die des Phaedrus, aber auch an christliche Parabeln eines Bibeldichters wie Juvencus.
144 Vgl. phil. Komm. zu Pol. Silv. princ.. tit. omnium.
145 S. u. S. 174–77. 180 f.
146 Zur Abfassungszeit der Kaiserliste und des Breviariums s. Einl. 143. 145 f.; zum akzentuierenden Klauselsystem vgl. H.-Sz. 717 f.
147 Details und Einzelphänomene werden unten im phil. Komm. erörtert.
148 Vom chronologischen Verhältnis zwischen beiden Chronisten wird hier abgesehen.
149 Zur Verwendung von Synonymen vgl. auch unten (b).
150 Zum Prosarhythmus bei Hieronymus vgl. Helm, Einleitung, in: Eusebius Werke, Siebenter Band, Die Chronik des Hieronymus – Hieronymi Chronicon (GCS 47) XXI.
151 Zu syntaktischen Schwierigkeiten, die diese Verbform bereitet, s. phil. Komm. z. St.
152 Durch eckige Klammern gekennzeichnet sind Alternativen, die etwas weniger wahrscheinlich, aber dennoch in prosodisch-metrischer bzw. textkritischer Hinsicht durchaus denkbar erscheinen. Es geht teils um Lesarten von B (Pol. Silv. princ.. 6 [erschlossen]. 39. 52 u. Pol. Silv. brev.. 8) und Mommsens Konjektur (Pol. Silv. princ.. 63), die in den Text der vorliegenden Edition nicht aufgenommen worden sind, teils um Lesarten, die zwar im Text stehen, aber eine alternative Silbenmessung erlauben und somit jeweils verschiedenem (Klausel-)Schema angehören (Pol. Silv. princ.. 3. 4. 70. 71. 76). Da Pol. Silv., wie die folgende Analyse deutlich macht, als Vertreter eines die Klauseln „bewußt suchenden Stiles gelten kann“ (K. Bayer, Suetons Vergilvita. Versuch einer Rekonstruktion, Tübingen 2002 [= Der Suetonische Kern und die späteren Zusätze der Vergilvita, Diss. Münschen 1952 (ms.)] 43), sind m. E. solche Bedenken hier gegenstandslos wie etwa die von K. Bayer geäußerten: „... seit man einmal auf die Möglichkeiten der Klauselrhythmik und des Prosarhythmus überhaupt aufmerksam geworden war, wird jeder Schriftsteller von Rang ein Empfinden für sie besessen haben, auch wenn er sie bewußt vermeiden wollte. Zum anderen ist es ja ganz unmöglich, Satzschlüsse zu bilden, die ihren Quantitäten nach nicht in irgendeines der möglichen Schemata einzureihen wären, auch wenn der Schreiber sich dabei gar nichts gedacht hätte“ (ebd.).
153 Der gen. eius ist also hier zweisilbig, und zwar trochäisch, s. ThLL s. v. is Sp. 457,14–20; vgl. Sp. 457,36; zu langem e, vgl. auch OLD s. v. is.
154 S. app. crit. z. St.
155 Es besteht auch die Möglichkeit, daß Pol. Silv. diese Form statt Britannici in B (Brittanici in Bapogr.) verwandt hat oder die zweite Silbe von Brittanici (R) seinerzeit lang gemessen wurde.
156 Hier dreisilbig.
157 cum Philippo (B) gehört zu selbigem Schema.
158 Vgl. oben S. 175 Anm. 1.
160 imperium divisum est (B) gehört zum selbigen Schema.
161 Zur Position von in curia im ursprünglichen Text s. phil. Komm. z. St.
162 vocalis ante vocalem corripitur. Vgl. dagegen oben A 5.
163 Trochäus + Kretikus.
164 Die vorletzte Silbe von ibidem gilt i. d. R. als lang, kann aber auch kurz gemessen werden (ThLL s. v. Sp. 154,51–54; Paul. Nol. carm. 22,48). Wenn sie kurz ist, dann läßt sich ein geläufiger Klauseltyp identifizieren, nämlich akatalektischer Dikretikus mit der Auflösung der 3. Länge. Wenn sie aber lang ist, wiederum ein Hexameterschluß. Der Gebrauch von ibidem ist problematisch, da Regalianus nicht in Sirmium den Thron usurpierte. Vgl. hist. Komm. z. St.
165 S. o. S. 166 mit Anm. 5.
166 Wenn mi kurz gemessen wird, dann wäre dies der einzige Hexameterschluß in dem Breviarium.
167 Wenn als Molossus gelesen.
Erklärung der Siglen, Zeichen und Abkürzungen in Text und Apparat
R | cod. Vallicellianus E 26 (s. Einl. S. 150–52) |
B | cod. Bruxellensis 10615–10729 (s. Einl. S. 152–56) |
{aaa} | vom Editor getilgte Buchstaben |
(aaa) | vom Editor aufgelöste Abkürzungen |
[ ̣ ̣ ̣] | Zahl der in einer Lücke verlorengegangenen Buchstaben |
⟦aaa⟧ | vom Schreiber oder anderer Hand getilgte Buchstaben |
`aaa´ | vom Schreiber oder anderer Hand über der Zeile hinzugefügte Buchstaben |
| | Zeilenende in einer Handschrift |
* | vom Schreiber freigelassener Raum im Umfang eines Buchstabens |
Aapogr. | Abschrift (apographon) von A |
Aa.c. | Lesart in A vor der Korrektur (ante correctionem) |
Ap.c. | Lesart in A nach der Korrektur (post correctionem) |
Acorr. | korrigierte Lesart in A (was vorher in A stand, ist unklar) |
Amarg. | Lesart am Rand (in margine) von A |
As.l. | über der Zeile (supra lineam) übergeschriebene(r) Buchstabe(n) in A |
add. | addidit (‑erunt) vel additus, ‑a, ‑um |
alt. m. | altera manu |
apogr. | apographon |
cod(d). | codex (‑ices) |
corr. | correxit (‑erunt) vel correctus, ‑a, ‑um |
del. | delevit (‑erunt) |
dub. | dubitanter |
ed(d). | editor(‑es) |
eras. | erasus, -a, -um |
in marg. | in margine |
inscr. | inscriptio(nem) |
om. | omisit (‑erunt) vel omissus, ‑a, ‑um |
s. l. | supra lineam |
sq. | sequens |
suprascr. | suprascripsit (‑erunt) vel suprascriptus, ‑a, ‑um |
ut vid. | ut videtur |
v. | versus |
B6 KaiserlisteNomina ‣omnium principum Romanorum
(2) ‣quo occiso ‣in curia post quadriennium, ‣Lepidus, ‣Antonius ‣et Octavianus, sororis supradicti ‣‣Caesaris de filia ‣nepos, triumviri constituti sunt. de ‣quibus ‣Lepido mortuo, cum ‣Antonium ‣Cleopatrae reginae ‣Aegypti ‣maritum navali proelio devicisset, ‣Octavianus praedictus primum dictus Augustus quinquaginta et ‣VI annis imperium solus obtinuit. (3) sub ‣quo ‣Gaius ‣et Lucius Caesares varia mortis sorte perierunt.
in curia Bmarg.
#octovianus B
sororis ⟦sororis⟧ R : sorore B
nepos Bapogr. : nepus RB
Aegypti om. B
octovianus B
quinginta B
in curia Bmarg. #octovianus B sororis ⟦sororis⟧ R : sorore B nepos Bapogr. : nepus RB Aegypti om. B octovianus B quinginta B
theberius B praegnantem superstite Mommsen : pregnatem superstite R : prignante superstetit B
gaius ⟦gaicola⟧ caligola B
germanici (r supra em) R
a Chaerea Mommsen : a cerea R : caereia B
gaius ⟦gaicola⟧ caligola B germanici (r supra em) R a Chaerea Mommsen : a cerea R : caereia B
(8) ‣Nero ‣Ahenobarbi ‣‣et Agrippinae filius, qui quinto decimo anno ‣ipse se ferro, cum ob scelera sua et dedecora, quibus genus hominum omne superavit, ‣a Romano populo ad poenam quaereretur, occidit. (9) sub quo ‣Vindex ‣et Clodius tyranni fuerunt.
aenobarbi R : -bardi B
ob B : ab R
hominum R : huminum B : humanum Bapogr.
om(ne)s B
quereretur R : queritur B : quaeritur Mommsen
aenobarbi R : -bardi B ob B : ab R hominum R : huminum B : humanum Bapogr. om(ne)s B quereretur R : queritur B : quaeritur Mommsen
‣Otho occisus.
Otho – occisus om. B
‣Vitellius occisus.
(11) ‣Vespasianus.
(16) ‣Traianus Ulpius.
(17) ‣Hadrianus Aelius.
helius RB
(20) ‣Verus.
(21) ‣Marcus Aurelius.
(22) ‣Commodus filius occisus.
occisus B (sic)
(23) ‣Pertinax occisus.
(24) ‣Iulianus occisus.
antonius caracolla B
post praedicti levius interpunxit Mommsen
antonius caracolla B post praedicti levius interpunxit Mommsen
(32) ‣Alexander.
post Alexander levius interpunxit Mommsen
(36) ‣Gordianus occisus.
Gordianus Mommsen : -gianus B
Herennio Mommsen, duce Gutschmid : herinnoo vel -neo B : truscio R pugna Gothorum Mommsen : pugna guthorum R : pugnatorum B
(42) ‣Aemilianus.
#emilianus ⟦cum⟧ valerianus B
(44) ‣Gallienus ‣praedicti filius ‣cum Salonino ‣et Licinio ‣filiis occisi. (45) ‣sub quo ‣Ingenuus ‣Sirmii ‣et Regalianus ibidem, ‣Viennae ‣Postumus, ‣Laelianus ‣et Marius ex fabro, ‣Macrinus quoque, ‣Quietus ‣et Odaenathus ‣in Oriente ‣vel Aureolus ‣in Italia tyranni fuerunt.
galliaenus praedicasti B
salonio B
occisi Rp.c.B : occiso Ra.c.
ingenuos B
regabianus B
#laebanus B
ex R : et B
Odaenathus Mommsen : odynathus R : odinatus B
aurealus B
galliaenus praedicasti B salonio B occisi Rp.c.B : occiso Ra.c. ingenuos B regabianus B #laebanus B ex R : et B Odaenathus Mommsen : odynathus R : odinatus B aurealus B
(47) ‣Quintilius occisus.
quintilius RB : intellege Quintillus
(48) ‣Aurelianus occisus. (49) ‣sub quo ‣Victorinus, ‣Vabalathus ‣et mater ‣eius Zenobia ‣vel Antiochus, ‣Romae ‣Felicissimus, ‣duo Tetrici ‣pater ‣et filius, qui se ‣eidem dederunt et ‣post purpuram iudices provinciarum facti sunt, sive ‣Faustinus ‣Treveris tyranni fuerunt.
Vabalathus et Mommsen : babalatus et R : bala et B
anthiocho B
romae felicissimus R : rome⟦ili⟧is|simus (legere sibi visi sunt Mommsen et Grosse) B
purpura B
iudicis B
Faustinus Mommsen : fau*tinus B : fastinus R
Vabalathus et Mommsen : babalatus et R : bala et B anthiocho B romae felicissimus R : rome⟦ili⟧is|simus (legere sibi visi sunt Mommsen et Grosse) B purpura B iudicis B Faustinus Mommsen : fau*tinus B : fastinus R
(50) ‣Tacitus.
(55) ‣Carinus filius occisus.
(58) ‣Diocletianus ‣et Maximianus, ‣sub quibus ‣primum imperium Romanorum divisum est. ‣hi primi sponte regnum deposuerunt. (59) ‣sub quibus ‣Achilleus ‣in Aegypto, ‣Carausius ‣et Allectus ‣in Britannia tyranni fuerunt.
maxinianus R
primum Bmarg.
#imperium romanorum R : romanum imperium B
sponte R : ixponte (potius quam ex-) B
regnum deposuerunt RB (sic) : an deposuerunt regnum?
maxinianus R primum Bmarg. #imperium romanorum R : romanum imperium B sponte R : ixponte (potius quam ex-) B regnum deposuerunt RB (sic) : an deposuerunt regnum?
(62) ‣Constantinus ‣‣Constantii filius. ‣a quo ‣Crispus Caesar ‣ex eo natus occisus est; et ‣Maxentius ‣‣uxoris ‣suae frater, ‣sub quo ‣Alexander tyrannus fuit, ‣socerque ipsius Maximianus, cum imperium resumpsisset, ‣ac Licinius ‣‣sororis ‣suae maritus, ‣qui ‣Martinianum ‣et Valentem Caesares sibi fecerat, ‣cum Licinio filio ‣Thessalonicae pariter extincti sunt. ‣ab hoc ‣imperatores ‣Christiani esse coeperunt. (63) ‣vel Calocaerus ‣Cypro tyrannus fuit, ‣sive Dalmatius, ‣frater ‣illius ‣de matre alia, ‣de quo nati sunt ‣Gallus ‣et Iulianus qui imperavit, factus est ‣rex regum ‣gentium Ponticarum.
constantii R : constancii Bp.c. : constantini Ba.c.
post est levius, post frater gravius interpunxit Mommsen
tyrannus fuit R : fuit tyrannus B
cum R : cui B : qui Gutschmid
ac R : ea B : et Mommsen
sorores R
maritinianum B
cesaris B
sibi fecerat R : ⟦fue|runt⟧ sibi fecerunt B
licino B
calocerus R : -celus B
sipro B
frater illius perperam pro fratris illius filio, ut intellexit Mommsen
post est (Rs.l.B) add. Caesar, Hanniballianus frater praedicti factus est Mommsen
pontificarum R
constantii R : constancii Bp.c. : constantini Ba.c. post est levius, post frater gravius interpunxit Mommsen tyrannus fuit R : fuit tyrannus B cum R : cui B : qui Gutschmid ac R : ea B : et Mommsen sorores R maritinianum B cesaris B sibi fecerat R : ⟦fue|runt⟧ sibi fecerunt B licino B calocerus R : -celus B sipro B frater illius perperam pro fratris illius filio, ut intellexit Mommsen post est (Rs.l.B) add. Caesar, Hanniballianus frater praedicti factus est Mommsen pontificarum R
filius constantini filius Ba.c. : filius constancii (-ntii Mommsen) ⟦filius⟧ Bp.c. : filius constantino R
(66) ‣Constantius frater ‣praedictorum. (67) ‣sub quo ‣Magnentius ‣et Decentius ‣ex natione Francorum, ‣Nepotianus ‣etiam Romae, sive ‣Silvanus ‣in Gallia tyranni fuerunt, ‣et Gallus consobrinus ‣suus Caesar, ‣quem ipse iussit occidi.
suos B
iussit B : iusti R
romae R : pro me B suos B iussit B : iusti R
(68) ‣Iulianus.
(69) ‣Iovianus.
ievianus Ba.c. : iovinianus Bp.c.
(70) ‣Valentinianus.
valentinianius B filius tyranni R : tiranni filii tiranni B : tyranni filius tyranni Mommsen
valentinianianus R
frater praedicti R : praedicti frater B
valentinianianus R frater praedicti R : praedicti frater B
Maximus om. R sabastianus R : sabassianus B (sic)
(80) ‣Constantius.
Constantius – adnotavi deest R
(81) ‣domini nostri Theodosius praesens Augustus, (82) ‣{dominus noster} Placidus Valentinianus, (83) ‣sub quibus ‣Iohannes tyrannus extinctus est et a quibus ‣cum dominis matre Placidia, ‣uxore Eudoxia Augustis nunc imperium possidetur. (84) quod ‣Postumiano ‣et Zenone viris clarissimis consulibus adnotavi.
d(omi)ni n(ostri) B : d(omi)n(us) n(oster) Mommsen
#d(omi)n(us) n(oster) B : del. Song
Iohannes Mommsen : **iohannis B vel ⟦ ̣ ̣⟧iohannis Bp.c. (et eras. esse suspicatus est Mommsen)
dd(ominis) B
d(omi)ni n(ostri) B : d(omi)n(us) n(oster) Mommsen #d(omi)n(us) n(oster) B : del. Song Iohannes Mommsen : **iohannis B vel ⟦ ̣ ̣⟧iohannis Bp.c. (et eras. esse suspicatus est Mommsen) dd(ominis) B
(1) primus post diluvium ‣omni Asiae ‣exceptis Indis ‣inter Assyrios regnavit Ninus ‣Beli filius, cum iam tunc sedecies dynastiam ‣suam Aegyptii commutassent. (2) ‣cuius tempore ‣Abraham natus est ‣et Zoroastres ‣Bactris, ‣Melchisedech ‣Solymis ‣vel Europs ‣Sicyoniis reges fuerunt. (3) post quos longe ‣primus Inachus regnavit ‣Argis et ‣Cecrops ‣Athenis, cuius ‣tempore Moyses fuit. (4) ‣Argis ‣Mycenaei successerunt usque ‣Troiae excidium. (5) ‣post quod ‣Latini regnare coeperunt. (6) ‣post quos ‣Lacedaemonii ‣et Corinthii regnaverunt. (7) ‣‣quibus imperium agentibus ‣‣regnum Iudaeorum in II partes divisum est. (8) postea ‣Macedones imperant ‣finito regno Assyriorum. (9) ‣quibus ‣Medi successerunt. (10) ‣sub quibus ‣Lydi imperant ‣vel Romulus ‣cum fratre generatus est, ‣a quo Romanum coepit imperium. (11) ‣post quem ‣Numa, ‣Tullus, ‣Ancus, ‣Priscus Tarquinius, ‣Servius, ‣sub quo ‣Persae ‣per Cyrum erecti sunt, atque ‣Tarquinius, ‣qui Superbus dictus et ‣ab urbe depulsus est, annis ducentis quadraginta et tribus, ‣quibus usque octavum decimum ‣ab urbe miliarium processit imperium, regnaverunt. (12) ‣post quos ‣Brutus primus consul ‣cum Collatino consorte processit; ‣qui ideo duo creati sunt, ut tempore sui similium, si unus ex his per ius potestatis acceptae insolens esse voluisset, ei alter obsisteret. (13) ‣sub quibus per annos quadringentos sexaginta et VII ‣orbis parte maxima subiugata Latinae dominationis regna creverunt et in unum nomen ‣omnis Italia, ‣Gallia, ‣Hispania, ‣Britannia, ‣Africa, ‣Illyricus, ‣Thraciae, ‣Oriens, ‣Asia ‣Pontusque migravit. (14) ‣post quos, ‣cum interdum dictatores ‣sive decemviri fuerint vicissim creati, ‣primus Gaius Iulius Caesar ‣victis per decennium ‣Galliis ‣et Britanniis
omni asiae R : omnia si B
#aegyptii R : egipcii B
habraham B
zoroastris R : xoroastris B
melcisedec R
Solymis Mommsen : solimis R : solmis B
europs sycioniis reges R : europisicionis regis B : Europs Sicyonis reges Mommsen
primus R : p(ri)ns Ba.c. : p(ri)ms Bp.c.
archis B
mycenei R : micinei B
corinthii R : correnti B
regnaverunt R : regnare ceperunt B
#macedones imperant finito R : macedonis in⟦peravit⟧perant finito finito B
Lydi Mommsen : lydii R : lidi B
romulos R
post quem R : postquam B
#Priscus Tarquinius, Servius, sub quo Persae per Cyrum erecti sunt, atque Tarquinius Song : priscus sub quo – sunt tarquirius servius atque taravinius R : priscus sub quo – sunt tarquinius B
cyrum R : girum B
dictus R : dicitur B
urbis R
conlatino R : -ni B
consortus R
duo Bs.l.
per ius potestatis R : prius potestates B
ei R : et B
obsisterit B
et R : suprascr. B : del. Mommsen
urbis B
regna B : regna re R
omnes R
dictores B
decemviri Mommsen : detemviri (viri suprascr.) R : x viri B
fuerint vicissim R : sue vicisse B
omni asiae R : omnia si B #aegyptii R : egipcii B habraham B zoroastris R : xoroastris B melcisedec R Solymis Mommsen : solimis R : solmis B europs sycioniis reges R : europisicionis regis B : Europs Sicyonis reges Mommsen primus R : p(ri)ns Ba.c. : p(ri)ms Bp.c. archis B mycenei R : micinei B corinthii R : correnti B regnaverunt R : regnare ceperunt B #macedones imperant finito R : macedonis in⟦peravit⟧perant finito finito B Lydi Mommsen : lydii R : lidi B romulos R post quem R : postquam B #Priscus Tarquinius, Servius, sub quo Persae per Cyrum erecti sunt, atque Tarquinius Song : priscus sub quo – sunt tarquirius servius atque taravinius R : priscus sub quo – sunt tarquinius B cyrum R : girum B dictus R : dicitur B urbis R conlatino R : -ni B consortus R duo Bs.l. per ius potestatis R : prius potestates B ei R : et B obsisterit B et R : suprascr. B : del. Mommsen urbis B regna B : regna re R omnes R dictores B decemviri Mommsen : detemviri (viri suprascr.) R : x viri B fuerint vicissim R : sue vicisse B
successorem dedignatus dominum ipse se fecit. (15) ‣quo ‣in curia Kal. Martiis ‣per Brutum ‣et Cassium auctores ‣suae mortis XX et tribus vulneribus interempto ‣Augusti ‣ab Octaviano, qui ei substitutus est, esse coeperunt, quorum usque nunc potestas, qua reguntur cuncta, perdurat. (16) ‣ex quibus ‣Domitianus primus chlamydem blatteam, ‣Diocletianus gemmas vestibus habitus regalis inserere ‣vel Constantinus senior, ‣qui Christianae religionis ministros privilegiis communiit, diadema capiti suo propter refluentes de fronte propria capillos (pro qua re saponis eiusdem cognomenti odorata confectio est, qua constringerentur) invenit; cuius mos hodie custoditur. (17) cuius regni ‣ab urbis exordio mille et ducentis completis annis ‣Postumiano ‣et Zenone consulibus, ‣Astyrio consule tamquam primus annus incipit.
successore B
quo R : quod B
kalendis R : k(a)l(endis) B : de id(ibus) cogitavit Mommsen
m(a)r(tiis) B
auctoris B
viginti R
augusto B
octavianno R
ei substitutus R : eis constitutus B
reguntur R : reiciuntur B
cugta (in marg. alt. m.) B
perdurat Mommsen : -ant RB
gemma B
privilegiis B : privilegi sic R
communiit B (sic)
de B : a R
cognomenti Mommsen : -men RB
constringeretur B
cuis mos (s suprascr., ut vid.) B : cuius mors R : qui modus Mommsen
astyrio R : ast(er)io B : de Asturio cogitavit Mommsen
annus om. R
successore B quo R : quod B kalendis R : k(a)l(endis) B : de id(ibus) cogitavit Mommsen m(a)r(tiis) B auctoris B viginti R augusto B octavianno R ei substitutus R : eis constitutus B reguntur R : reiciuntur B cugta (in marg. alt. m.) B perdurat Mommsen : -ant RB gemma B privilegiis B : privilegi sic R communiit B (sic) de B : a R cognomenti Mommsen : -men RB constringeretur B cuis mos (s suprascr., ut vid.) B : cuius mors R : qui modus Mommsen astyrio R : ast(er)io B : de Asturio cogitavit Mommsen annus om. R
omnium … Romanorum römische Kaiser
Eintrag im Register: | römische Kaiser |
Trivialname | römische Kaiser |
römische Kaiser |
Vorkommen von römische Kaiser
ab … condita Rom
Eintrag im Register: | Rom |
Trivialname | Rom |
Roma | |
Ortstyp | Stadt |
PLRE | BA 43,B2 |
Vorkommen von Rom
primus … 3 Caesar Iulius Caesar
Eintrag im Register: | Iulius Caesar |
Trivialname | Gaius Iulius Caesar |
Vorkommen von Gaius Iulius Caesar
socer Pompei Iulius Caesar
Eintrag im Register: | Iulius Caesar |
Trivialname | Gaius Iulius Caesar |
Vorkommen von Gaius Iulius Caesar
Pompei Pompeius
Eintrag im Register: | Pompeius |
Trivialname | Gnaeus Pompeius Magnus |
Vorkommen von Gnaeus Pompeius Magnus
ex … ipse Iulius Caesar
Eintrag im Register: | Iulius Caesar |
Trivialname | Gaius Iulius Caesar |
Vorkommen von Gaius Iulius Caesar
quo occiso Iulius Caesar
Eintrag im Register: | Iulius Caesar |
Trivialname | Gaius Iulius Caesar |
Vorkommen von Gaius Iulius Caesar
in curia curia des Pompeius
Eintrag im Register: | curia des Pompeius |
Trivialname | curia des Pompeius |
curia des Pompeius / Theater des Pompeius | |
Ortstyp | Territorium |
PLRE | BA 43,B2 |
Vorkommen von curia des Pompeius
Lepidus Lepidus
Eintrag im Register: | Lepidus |
Trivialname | Marcus Aemilius Lepidus |
Triumvir, Konsul 46, 42 v. Chr. |
Vorkommen von Marcus Aemilius Lepidus
Antonius Marcus Antonius
Eintrag im Register: | Marcus Antonius |
Trivialname | Marcus Antonius |
Triumvir |
Vorkommen von Marcus Antonius
et Octavianus Augustus
Eintrag im Register: | Augustus |
Trivialname | Augustus/Octavian |
Gaius Iulius Caesar Augustus/Gaius Octavius |
Vorkommen von Augustus/Octavian
Caesaris Iulius Caesar
Eintrag im Register: | Iulius Caesar |
Trivialname | Gaius Iulius Caesar |
Vorkommen von Gaius Iulius Caesar
Caesaris … filia Julia minor
Eintrag im Register: | Julia minor |
Trivialname | Iulia minor |
chwester des Gaius Iulius Caesar |
Vorkommen von Iulia minor
nepos Augustus
Eintrag im Register: | Augustus |
Trivialname | Augustus/Octavian |
Gaius Iulius Caesar Augustus/Gaius Octavius |
Vorkommen von Augustus/Octavian
quibus Triumvirn 2
Eintrag im Register: | Triumvirn 2 |
Trivialname | Triumvirn (sogenanntes 2.Triumvirat) |
Lepidius, Marcus Antonius, Octavian |
Vorkommen von Triumvirn (sogenanntes 2.Triumvirat)
Lepido mortuo Lepidus
Eintrag im Register: | Lepidus |
Trivialname | Marcus Aemilius Lepidus |
Triumvir, Konsul 46, 42 v. Chr. |
Vorkommen von Marcus Aemilius Lepidus
Antonium Marcus Antonius
Eintrag im Register: | Marcus Antonius |
Trivialname | Marcus Antonius |
Triumvir |
Vorkommen von Marcus Antonius
Cleopatrae … Aegypti Cleopatra
Eintrag im Register: | Cleopatra |
Trivialname | Cleopatra VII. Philopator |
Königin von Ägypten |
Vorkommen von Cleopatra VII. Philopator
Aegypti Ägypten
Eintrag im Register: | Ägypten |
Trivialname | Ägypten |
Aegyptus | |
Ortstyp | Provinz |
PLRE | BA 1,J4 |
Vorkommen von Ägypten
maritum navali Actium
Eintrag im Register: | Actium |
Trivialname | Actium |
Actium | |
Ortstyp | Stadt |
PLRE | BA 54,C4 |
Vorkommen von Actium
Octavianus … 8 Augustus Augustus
Eintrag im Register: | Augustus |
Trivialname | Augustus/Octavian |
Gaius Iulius Caesar Augustus/Gaius Octavius |
Vorkommen von Augustus/Octavian
VI … obtinuit Augustus
Eintrag im Register: | Augustus |
Trivialname | Augustus/Octavian |
Gaius Iulius Caesar Augustus/Gaius Octavius |
Vorkommen von Augustus/Octavian
quo Augustus
Eintrag im Register: | Augustus |
Trivialname | Augustus/Octavian |
Gaius Iulius Caesar Augustus/Gaius Octavius |
Vorkommen von Augustus/Octavian
Gaius Gaius Caesar
Eintrag im Register: | Gaius Caesar |
Trivialname | Gaius Caesar |
Adoptivsohn des Augustus |
Vorkommen von Gaius Caesar
Stelle | Anzahlabcd |
(B 4) Rufius Festus, Breviarium – – | 4 |
et … Caesares Lucius Caesar
Eintrag im Register: | Lucius Caesar |
Trivialname | Lucius Iulius Caesar |
Adoptivsohn des Augustus |
Vorkommen von Lucius Iulius Caesar
huic Augustus
Eintrag im Register: | Augustus |
Trivialname | Augustus/Octavian |
Gaius Iulius Caesar Augustus/Gaius Octavius |
Vorkommen von Augustus/Octavian
Tiberius … privignus Tiberius Kaiser
Eintrag im Register: | Tiberius Kaiser |
Trivialname | Tiberius |
Tiberius Iulius Caesar Augustus, Kaiser |
Vorkommen von Tiberius
eius Augustus
Eintrag im Register: | Augustus |
Trivialname | Augustus/Octavian |
Gaius Iulius Caesar Augustus/Gaius Octavius |
Vorkommen von Augustus/Octavian
ex Livia Livia
Eintrag im Register: | Livia |
Trivialname | Livia Drusilla |
Livia Drusilla/ Iulia Augusta, 3. Ehefrau des Augustus, Mutter des Tiberius |
Vorkommen von Livia Drusilla
quam Livia
Eintrag im Register: | Livia |
Trivialname | Livia Drusilla |
Livia Drusilla/ Iulia Augusta, 3. Ehefrau des Augustus, Mutter des Tiberius |
Vorkommen von Livia Drusilla
viro … Domitio Tiberius Claudius Nero
Eintrag im Register: | Tiberius Claudius Nero |
Trivialname | Tiberius Claudius Nero |
1. Ehemann der Livia Drusilla, Prätor 42 v. Chr. |
Vorkommen von Tiberius Claudius Nero
Domitio Domitius
Eintrag im Register: | Domitius |
Trivialname | Domitius |
fälschlich bei Pol. Silv. 4 als Gatte der Livia genannt |
Vorkommen von Domitius
idem Augustus Augustus
Eintrag im Register: | Augustus |
Trivialname | Augustus/Octavian |
Gaius Iulius Caesar Augustus/Gaius Octavius |
Vorkommen von Augustus/Octavian
coniugio suo Livia
Eintrag im Register: | Livia |
Trivialname | Livia Drusilla |
Livia Drusilla/ Iulia Augusta, 3. Ehefrau des Augustus, Mutter des Tiberius |
Vorkommen von Livia Drusilla
Gaius Caligula Caligula
Eintrag im Register: | Caligula |
Trivialname | Gaius Caesar Augustus Germanicus |
Caligula |
Vorkommen von Gaius Caesar Augustus Germanicus
Germanici Germanicus
Eintrag im Register: | Germanicus |
Trivialname | Germanicus |
Nero Claudius Germanicus, Adoptivsohn des Tiberius, Vater des Caligula |
Vorkommen von Germanicus
Germanici … occisus Caligula
Eintrag im Register: | Caligula |
Trivialname | Gaius Caesar Augustus Germanicus |
Caligula |
Vorkommen von Gaius Caesar Augustus Germanicus
a Chaerea Cassius Chaerea
Eintrag im Register: | Cassius Chaerea |
Trivialname | Cassius Chaerea |
praefectus praetorio, Mörder des Caligula |
Vorkommen von Cassius Chaerea
Claudius Claudius
Eintrag im Register: | Claudius |
Trivialname | Tiberius Claudius Caesar Augustus Germanicus |
Tiberius Claudius Nero Germanicus |
Vorkommen von Tiberius Claudius Caesar Augustus Germanicus
Gai Caligula
Eintrag im Register: | Caligula |
Trivialname | Gaius Caesar Augustus Germanicus |
Caligula |
Vorkommen von Gaius Caesar Augustus Germanicus
Gai patruus Claudius
Eintrag im Register: | Claudius |
Trivialname | Tiberius Claudius Caesar Augustus Germanicus |
Tiberius Claudius Nero Germanicus |
Vorkommen von Tiberius Claudius Caesar Augustus Germanicus
paterque Britannici Claudius
Eintrag im Register: | Claudius |
Trivialname | Tiberius Claudius Caesar Augustus Germanicus |
Tiberius Claudius Nero Germanicus |
Vorkommen von Tiberius Claudius Caesar Augustus Germanicus
Britannici Brtiannicus
quo Claudius
Eintrag im Register: | Claudius |
Trivialname | Tiberius Claudius Caesar Augustus Germanicus |
Tiberius Claudius Nero Germanicus |
Vorkommen von Tiberius Claudius Caesar Augustus Germanicus
Camillus … 14 primum Arruntius Camillus
Eintrag im Register: | Arruntius Camillus |
Trivialname | Lucius Arruntius Camillus Scribonianus |
Usurpator 42 n.Chr. in Dalmatien |
Vorkommen von Lucius Arruntius Camillus Scribonianus
in Syria Syrien
Eintrag im Register: | Syrien |
Trivialname | Syrien |
Syria | |
Ortstyp | Provinz |
PLRE | BA 1,K3 |
Vorkommen von Syrien
Nero Nero
Eintrag im Register: | Nero |
Trivialname | Nero |
Nero Claudius Caesar Augustus Germanicus |
Vorkommen von Nero
Ahenobarbi Gnaeus Domitius Ahenobarbus
Eintrag im Register: | Gnaeus Domitius Ahenobarbus |
Trivialname | Gnaeus Domitius Ahenobarbus |
Vater des Nero, consul ordinarius 32 n.Chr. |
Vorkommen von Gnaeus Domitius Ahenobarbus
et Agrippinae Agrippina
Eintrag im Register: | Agrippina |
Trivialname | Agrippina minor |
Mutter des Nero |
Vorkommen von Agrippina minor
et … filius Nero
Eintrag im Register: | Nero |
Trivialname | Nero |
Nero Claudius Caesar Augustus Germanicus |
Vorkommen von Nero
ipse Nero
Eintrag im Register: | Nero |
Trivialname | Nero |
Nero Claudius Caesar Augustus Germanicus |
Vorkommen von Nero
a … populo Römer
Eintrag im Register: | Römer |
Trivialname | Römer |
Römer |
Vorkommen von Römer
Vindex Iulius Vindex
Eintrag im Register: | Iulius Vindex |
Trivialname | Gaius Iulius Vindex |
Vorkommen von Gaius Iulius Vindex
et … tyranni Clodius Macer
Eintrag im Register: | Clodius Macer |
Trivialname | Lucius Clodius Macer |
Vorkommen von Lucius Clodius Macer
Galba Galba
Eintrag im Register: | Galba |
Trivialname | Lucius Livius Ocella Servius Sulpicius Galba |
Vorkommen von Lucius Livius Ocella Servius Sulpicius Galba
cum Pisone Piso Adoptivsohn
Eintrag im Register: | Piso Adoptivsohn |
Trivialname | Lucius Calpurnius Piso Frugi Licinianus |
Adoptivsohn des Galba |
Vorkommen von Lucius Calpurnius Piso Frugi Licinianus
Otho occisus Otho
Eintrag im Register: | Otho |
Trivialname | Marcus Salvius Otho |
Vorkommen von Marcus Salvius Otho
Vitellius occisus Vitellius
Eintrag im Register: | Vitellius |
Trivialname | Aulus Vitellius |
Vorkommen von Aulus Vitellius
Vespasianus Vespasian
Eintrag im Register: | Vespasian |
Trivialname | Vespasianus |
Titus Flavius Vespasianus |
Vorkommen von Vespasianus
Titus filius Titus
Eintrag im Register: | Titus Titus |
Trivialname | Titus Titus Flavius Vespasianus |
Diakon Titus Flavius Vespasianus, Kaiser |
Vorkommen von Titus
Vorkommen von Titus Flavius Vespasianus
Iudaeae gentis Juden
Eintrag im Register: | Juden |
Trivialname | Juden |
Juden |
Vorkommen von Juden
Domitianus frater Domitian
Eintrag im Register: | Domitian |
Trivialname | Titus Flavius Domitianus |
Vorkommen von Titus Flavius Domitianus
eius Titus
Eintrag im Register: | Titus Titus |
Trivialname | Titus Titus Flavius Vespasianus |
Diakon Titus Flavius Vespasianus, Kaiser |
Vorkommen von Titus
Vorkommen von Titus Flavius Vespasianus
qui … 25 iussit Domitian
Eintrag im Register: | Domitian |
Trivialname | Titus Flavius Domitianus |
Vorkommen von Titus Flavius Domitianus
primus … nominatus Flavier
Eintrag im Register: | Flavier |
Trivialname | Flavier |
gens Flavia |
Vorkommen von Flavier
Stelle | Anzahlabcd |
(B 5) Origo gentis Romanorum – – | 1 |
occisus Domitian
Eintrag im Register: | Domitian |
Trivialname | Titus Flavius Domitianus |
Vorkommen von Titus Flavius Domitianus
a Stephano Domitian
Eintrag im Register: | Domitian |
Trivialname | Titus Flavius Domitianus |
Vorkommen von Titus Flavius Domitianus
quo Domitian
Eintrag im Register: | Domitian |
Trivialname | Titus Flavius Domitianus |
Vorkommen von Titus Flavius Domitianus
tyrannus Antonius Antonius Saturninus
Eintrag im Register: | Antonius Saturninus |
Trivialname | Lucius Antonius Saturninus |
erhob sich gegen Domitian |
Vorkommen von Lucius Antonius Saturninus
Nerva Nerva
Eintrag im Register: | Nerva |
Trivialname | Marcus Cocceius Nerva |
Vorkommen von Marcus Cocceius Nerva
ex praefecto Nerva
Eintrag im Register: | Nerva |
Trivialname | Marcus Cocceius Nerva |
Vorkommen von Marcus Cocceius Nerva
Traianus Ulpius Trajan
Eintrag im Register: | Trajan |
Trivialname | Traian |
Marcus Ulpius Traianus |
Vorkommen von Traian
Hadrianus Aelius Hadrian (Aelius)
Eintrag im Register: | Hadrian (Aelius) |
Trivialname | Hadrian |
Publius Aelius Hadrianus |
Vorkommen von Hadrian
Antoninus Pius Antoninus Pius
Eintrag im Register: | Antoninus Pius |
Trivialname | Titus Aurelius Fulvus Boionius Arrius Antoninus |
Kaiser |
Vorkommen von Titus Aurelius Fulvus Boionius Arrius Antoninus
quo Antoninus Pius
Eintrag im Register: | Antoninus Pius |
Trivialname | Titus Aurelius Fulvus Boionius Arrius Antoninus |
Kaiser |
Vorkommen von Titus Aurelius Fulvus Boionius Arrius Antoninus
in Oriente Osten
Eintrag im Register: | Osten |
Trivialname | Osten |
nicht näher benannt | |
Ortstyp | Territorium |
Vorkommen von Osten
tyrannus Cassius Avidius Cassius
Eintrag im Register: | Avidius Cassius |
Trivialname | Gaius Avidius Cassius |
Vorkommen von Gaius Avidius Cassius
Verus Lucius Verus
Eintrag im Register: | Lucius Verus Lucius Verus |
Trivialname | Lucius Aurelius Verus Lucius Aurelius Verus |
/Lucius Ceionius Commodus |
Vorkommen von Lucius Aurelius Verus
Vorkommen von Lucius Aurelius Verus
Marcus Aurelius Marc Aurel
Eintrag im Register: | Marc Aurel |
Trivialname | Marcus Aurelius |
Marcus Aurelius Antoninus |
Vorkommen von Marcus Aurelius
Commodus … occisus Commodus
Eintrag im Register: | Commodus |
Trivialname | Marcus Aurelius Commodus Antoninus Augustus |
Lucius Aurelius Commodus |
Vorkommen von Marcus Aurelius Commodus Antoninus Augustus
Pertinax occisus Pertinax
Eintrag im Register: | Pertinax |
Trivialname | Publius Helvius Pertinax |
Vorkommen von Publius Helvius Pertinax
Iulianus occisus Didius Iulianus
Eintrag im Register: | Didius Iulianus |
Trivialname | Didius Iulianus |
Marcus Didius Severus Iulianus |
Vorkommen von Didius Iulianus
Severus Afer Septimius Severus
Eintrag im Register: | Septimius Severus |
Trivialname | Lucius Septimius Severus |
Vorkommen von Lucius Septimius Severus
quo Septimius Severus
Eintrag im Register: | Septimius Severus |
Trivialname | Lucius Septimius Severus |
Vorkommen von Lucius Septimius Severus
Pescennius Pescennius Niger
Eintrag im Register: | Pescennius Niger |
Trivialname | Gaius Pescennius Niger |
Gegenkaiser zu Septimius Severus |
Vorkommen von Gaius Pescennius Niger
et Albinus Clodius Albinus
Eintrag im Register: | Clodius Albinus |
Trivialname | Decimus Clodius Septimius Albinus |
Gegenkaiser zu Septimius Severus |
Vorkommen von Decimus Clodius Septimius Albinus
ex … illius Clodius Albinus
Eintrag im Register: | Clodius Albinus |
Trivialname | Decimus Clodius Septimius Albinus |
Gegenkaiser zu Septimius Severus |
Vorkommen von Decimus Clodius Septimius Albinus
illius Septimius Severus
Eintrag im Register: | Septimius Severus |
Trivialname | Lucius Septimius Severus |
Vorkommen von Lucius Septimius Severus
Geta … occisus Geta
Eintrag im Register: | Geta |
Trivialname | Publius Septimius Geta |
Vorkommen von Publius Septimius Geta
filius Severi Septimius Severus
Eintrag im Register: | Septimius Severus |
Trivialname | Lucius Septimius Severus |
Vorkommen von Lucius Septimius Severus
a fratre Caracalla
Eintrag im Register: | Caracalla |
Trivialname | Marcus Aurelius Severus Antoninus Caracalla |
Vorkommen von Marcus Aurelius Severus Antoninus Caracalla
Antoninus … frater Caracalla
Eintrag im Register: | Caracalla |
Trivialname | Marcus Aurelius Severus Antoninus Caracalla |
Vorkommen von Marcus Aurelius Severus Antoninus Caracalla
praedicti Geta
Eintrag im Register: | Geta |
Trivialname | Publius Septimius Geta |
Vorkommen von Publius Septimius Geta
Macrinus Macrinus
Eintrag im Register: | Macrinus |
Trivialname | Marcus Opellius Macrinus |
Vorkommen von Marcus Opellius Macrinus
cum … filio Diadumenianus
Eintrag im Register: | Diadumenianus |
Trivialname | Marcus Opellius Antoninus Diadumenianus |
Vorkommen von Marcus Opellius Antoninus Diadumenianus
Antoninus … occisus Elagabal
Eintrag im Register: | Elagabal |
Trivialname | Marcus Aurelius Antoninus Elagabal |
Vorkommen von Marcus Aurelius Antoninus Elagabal
quo Elagabal
Eintrag im Register: | Elagabal |
Trivialname | Marcus Aurelius Antoninus Elagabal |
Vorkommen von Marcus Aurelius Antoninus Elagabal
Marcellus Caesar Severus Alexander
Eintrag im Register: | Severus Alexander |
Trivialname | Severus Alexander |
Marcus Aurelius Severus Alexander (Bassianus Alexianus) |
Vorkommen von Severus Alexander
et … 41 Sallustius -Sallustius Usurpator
Uranius Uranius Usurpator
Eintrag im Register: | Uranius Usurpator |
Trivialname | Uranius |
Usurpator Uranius (vgl. Zos. 1,12,1); numismatisch: L. Iulius Aurelius Sulpicius Uranius Antoninus und die Identifizierung des Uranius Antoninus mit Sampsigeramos (s. Komm. zu B 6, S. 212) |
Vorkommen von Uranius
Seleucus Seleucus Usurpator
Eintrag im Register: | Seleucus Usurpator |
Trivialname | Seleucus |
Iulius Antonius Seleucus oder M. Flavius Vitellius Seleucus (vgl. Komm. zu B6, S. 212) |
Vorkommen von Seleucus
atque … tyranni Taurinus Usurpator
Eintrag im Register: | Taurinus Usurpator |
Trivialname | Taurinus |
Usurpator (vgl. Epit. Caes. 24,2; s. Komm. zu B 6, S. 212f.) |
Vorkommen von Taurinus
Alexander Severus Alexander
Eintrag im Register: | Severus Alexander |
Trivialname | Severus Alexander |
Marcus Aurelius Severus Alexander (Bassianus Alexianus) |
Vorkommen von Severus Alexander
Maximinus Maximinus Thrax
Eintrag im Register: | Maximinus Thrax |
Trivialname | Gaius Iulius Verus Maximinus I. Thrax |
Vorkommen von Gaius Iulius Verus Maximinus I. Thrax
cum filio Maximus Caesar
Eintrag im Register: | Maximus Caesar |
Trivialname | Gaius Iulius Verus Maximus Caesar |
Sohn des Maximinus Thrax |
Vorkommen von Gaius Iulius Verus Maximus Caesar
quo Maximinus Thrax
Eintrag im Register: | Maximinus Thrax |
Trivialname | Gaius Iulius Verus Maximinus I. Thrax |
Vorkommen von Gaius Iulius Verus Maximinus I. Thrax
duo … 44 tyranni Gordian II.
Eintrag im Register: | Gordian II. |
Trivialname | Gordian II. |
Marcus Antonius Gordianus Sempronianus Romanus Africanus |
Vorkommen von Gordian II.
duo … 44 fuerunt Gordian I.
Eintrag im Register: | Gordian I. |
Trivialname | Gordian I. |
Vorkommen von Gordian I.
duo … 44 fuerunt Gordiane
Eintrag im Register: | Gordiane |
Trivialname | Gordian I., Gordian II. |
Gordian I., Gordian II. |
Vorkommen von Gordian I., Gordian II.
Stelle | Anzahlabcd |
(B 5) Origo gentis Romanorum – – | 2 |
in Africa Africa
Eintrag im Register: | Africa |
Trivialname | Africa |
Africa Proconsularis | |
Ortstyp | Provinz |
PLRE | BA 100,H4/J5 |
Vorkommen von Africa
Balbinus Balbinus
Eintrag im Register: | Balbinus |
Trivialname | Decimus Caelius Calvinus Balbinus |
Vorkommen von Decimus Caelius Calvinus Balbinus
et Pupienus Pupienus
Eintrag im Register: | Pupienus |
Trivialname | Marcus Clodius Pupienus Maximus |
Vorkommen von Marcus Clodius Pupienus Maximus
Gordianus occisus Gordian III.
Eintrag im Register: | Gordian III. |
Trivialname | Gordian III. |
Marcus Antonius Gordianus |
Vorkommen von Gordian III.
Philippus Philippus Arabs
Eintrag im Register: | Philippus Arabs |
Trivialname | Marcus Iulius Philippus |
Vorkommen von Marcus Iulius Philippus
cum … Philippo Philippus II.
Eintrag im Register: | Philippus II. |
Trivialname | Marcus Iulius Severus Philippus Caesar |
Sohn des Philippus Arabs |
Vorkommen von Marcus Iulius Severus Philippus Caesar
qui … Christianus Philippus Arabs
Eintrag im Register: | Philippus Arabs |
Trivialname | Marcus Iulius Philippus |
Vorkommen von Marcus Iulius Philippus
quo Philippus Arabs
Eintrag im Register: | Philippus Arabs |
Trivialname | Marcus Iulius Philippus |
Vorkommen von Marcus Iulius Philippus
Iotabianus tyrannus Iotapianus
Eintrag im Register: | Iotapianus |
Trivialname | Iotapianus |
Marcus f. Ru. Iotapianus [vgl. Aur. Vict. Caes. 29,2; Zos. 1,21,2] |
Vorkommen von Iotapianus
in Cappadocia Kappadokien
Eintrag im Register: | Kappadokien |
Trivialname | Galatien und Kappadokien |
Galatia et Cappadocia | |
Ortstyp | Provinz |
PLRE | BA 100,N4 |
Vorkommen von Galatien und Kappadokien
Decius Decius
Eintrag im Register: | Decius |
Trivialname | Gaius Messius Quintus Traianus Decius |
Kaiser |
Vorkommen von Gaius Messius Quintus Traianus Decius
cum … occisus Herennius
Eintrag im Register: | Herennius |
Trivialname | Quintus Herennius Etruscus Messius Decius |
Sohn des Decius |
Vorkommen von Quintus Herennius Etruscus Messius Decius
in … Gothorum Goten
Eintrag im Register: | Goten |
Trivialname | Goten |
Goten |
Vorkommen von Goten
sub … 50 quo Decius
Eintrag im Register: | Decius |
Trivialname | Gaius Messius Quintus Traianus Decius |
Kaiser |
Vorkommen von Gaius Messius Quintus Traianus Decius
Priscus Priscus
Eintrag im Register: | Priscus |
Trivialname | Lucius Priscus |
Gegenkaiser des Decius in Thrakien [vgl. Aur. Vict. Caes. 29,3] |
Vorkommen von Lucius Priscus
in Macedonia Makedonien
Eintrag im Register: | Makedonien |
Trivialname | Makedonien |
Macedonia | |
Ortstyp | Provinz |
PLRE | BA 100,L3 |
Vorkommen von Makedonien
et … tyranni Iulius Valens Licinianus
Eintrag im Register: | Iulius Valens Licinianus |
Trivialname | Iulius Valens Licinianus |
Vorkommen von Iulius Valens Licinianus
Romae Rom
Eintrag im Register: | Rom |
Trivialname | Rom |
Roma | |
Ortstyp | Stadt |
PLRE | BA 43,B2 |
Vorkommen von Rom
Gallus Hostilianus Hostilian
Eintrag im Register: | Hostilian |
Trivialname | Gaius Valens Hostilianus Messius Quintus |
Vorkommen von Gaius Valens Hostilianus Messius Quintus
cum … Caesare Volusianus Kaiser
Eintrag im Register: | Volusianus Kaiser |
Trivialname | Gaius Vibius Volusianus |
Gaius Vibius Afinius Gallus Veldumnianus Volusianus, Kaiser |
Vorkommen von Gaius Vibius Volusianus
Aemilianus Aemilianus Kaiser
Eintrag im Register: | Aemilianus Kaiser |
Trivialname | Marcus Aemilius Aemilianus |
Kaiser |
Vorkommen von Marcus Aemilius Aemilianus
Valerianus captus Valerian
Eintrag im Register: | Valerian |
Trivialname | Valerian |
Publius Licinius Valerianus, Kaiser |
Vorkommen von Valerian
a Persis Perser
Eintrag im Register: | Perser |
Trivialname | Perser |
Perser |
Vorkommen von Perser
defecit Valerian
Eintrag im Register: | Valerian |
Trivialname | Valerian |
Publius Licinius Valerianus, Kaiser |
Vorkommen von Valerian
Gallienus … filius Gallienus
Eintrag im Register: | Gallienus |
Trivialname | Gallienus |
Publius Licinius Egnatius Gallienus | |
PLRE | 1,Gallienius1,383f. |
Vorkommen von Gallienus
praedicti Gallienus
Eintrag im Register: | Gallienus |
Trivialname | Gallienus |
Publius Licinius Egnatius Gallienus | |
PLRE | 1,Gallienius1,383f. |
Vorkommen von Gallienus
cum Salonino Salonius
Eintrag im Register: | Salonius |
Trivialname | Salonius |
Publius Licinius Cornelius Saloninus Valerianus, Kaiser |
Vorkommen von Salonius
et … filiis Licinius Valerianus
Eintrag im Register: | Licinius Valerianus |
Trivialname | Licinius Valerianus |
angeblicher Bruder des Gallienus |
Vorkommen von Licinius Valerianus
filiis Söhne des Gallienus
Eintrag im Register: | Söhne des Gallienus |
Trivialname | Söhne des Gallienus |
Saloninus, Licinius |
Vorkommen von Söhne des Gallienus
sub quo Gallienus
Eintrag im Register: | Gallienus |
Trivialname | Gallienus |
Publius Licinius Egnatius Gallienus | |
PLRE | 1,Gallienius1,383f. |
Vorkommen von Gallienus
Ingenuus Ingenuus
Eintrag im Register: | Ingenuus |
Trivialname | Ingenuus |
Usurpator gegen Gallienus | |
PLRE | 1,Ingenuss, 457 |
Vorkommen von Ingenuus
Sirmii Sirmium
Eintrag im Register: | Sirmium |
Trivialname | Sirmium |
Sirmium | |
Ortstyp | Stadt |
PLRE | BA 21,C5 |
Vorkommen von Sirmium
et Regalianus Regalianus
Eintrag im Register: | Regalianus |
Trivialname | Publius Cassius Regalianus, |
Gegenkaiser des Gallienus in Pannonien und Moesien | |
PLRE | 1.762 |
Vorkommen von Publius Cassius Regalianus,
Viennae Vienne
Eintrag im Register: | Vienne |
Trivialname | Vienne |
Colonia Iulia Augusta Florentia Vienna | |
Ortstyp | Stadt |
PLRE | BA 17,D2 |
Vorkommen von Vienne
Postumus Postumus
Eintrag im Register: | Postumus |
Trivialname | Marcus Cassianius Latinius Postumus |
Usurpator gegen Gallienus, Kaiser des Imperium Galliarum | |
PLRE | 1,Postumus2,720 |
Vorkommen von Marcus Cassianius Latinius Postumus
Laelianus Laelianus
Eintrag im Register: | Laelianus |
Trivialname | Ulpius Cornelius Laelianus |
Usurpator gegen Postumus, Kaiser des Imperium Galliarum | |
PLRE | 1.492 |
Vorkommen von Ulpius Cornelius Laelianus
et1 … fabro Marius Kaiser
Eintrag im Register: | Marius Kaiser |
Trivialname | Marcus Aurelius Marius |
Kaiser des Imperium Galliarum | |
PLRE | 1,Marius4,562 |
Vorkommen von Marcus Aurelius Marius
Macrinus quoque Macrianus minor
Eintrag im Register: | Macrianus minor |
Trivialname | Titus Fulvius Iunius Macrianus |
Gegenkaiser des Gallienus im Osten 260-261, Bruder des Quietus | |
PLRE | 1,Macrianus3,528 |
Vorkommen von Titus Fulvius Iunius Macrianus
Quietus Quietus
Eintrag im Register: | Quietus Quietus |
Trivialname | Titus Flavius Postumius Quietus Titus Fulvius Iunius Quietus |
Konsul 272 n.Chr. Mitkaiser des Macrianus, Bruder des Macrianus | |
PLRE | 1,(Postumius) Quieus2,758 1,Quietus2,757f. |
Vorkommen von Titus Flavius Postumius Quietus
Vorkommen von Titus Fulvius Iunius Quietus
et Odaenathus Odainathos
Eintrag im Register: | Odainathos |
Trivialname | Septimius Odaenathus |
Septimius Odainathus Palmyrensis |
Vorkommen von Septimius Odaenathus
in … 57 Oriente Osten
Eintrag im Register: | Osten |
Trivialname | Osten |
nicht näher benannt | |
Ortstyp | Territorium |
Vorkommen von Osten
vel Aureolus Aureolus
Eintrag im Register: | Aureolus |
Trivialname | Aureolus |
Usurpator des Gallienus [vgl. Aur. Vict. Caes. 33,17] | |
PLRE | 1.1379999999999999 |
Vorkommen von Aureolus
in Italia Italien
Eintrag im Register: | Italien |
Trivialname | Italien |
Italien | |
Ortstyp | Provinz |
PLRE | BA 1,F2 |
Vorkommen von Italien
Claudius Claudius Gothicus
Eintrag im Register: | Claudius Gothicus |
Trivialname | Marcus Aurelius Valerius Claudius Gothicus |
Kaiser | |
PLRE | 1,M. Aur. Valerius Claudius 11,209 |
Vorkommen von Marcus Aurelius Valerius Claudius Gothicus
in … Gothico Goten
Eintrag im Register: | Goten |
Trivialname | Goten |
Goten |
Vorkommen von Goten
Quintilius occisus Quintillus
Eintrag im Register: | Quintillus |
Trivialname | Marcus Aurelius Claudius Quintillus |
Bruder des Claudius Gothicus, Kaiser | |
PLRE | 1,Quintillus1,759 |
Vorkommen von Marcus Aurelius Claudius Quintillus
Aurelianus occisus Aurelian
Eintrag im Register: | Aurelian |
Trivialname | Lucius Domitius Aurelianus |
Kaiser | |
PLRE | 1,Aurelianus6,129f. |
Vorkommen von Lucius Domitius Aurelianus
sub quo Aurelian
Eintrag im Register: | Aurelian |
Trivialname | Lucius Domitius Aurelianus |
Kaiser | |
PLRE | 1,Aurelianus6,129f. |
Vorkommen von Lucius Domitius Aurelianus
Victorinus Victorinus
Eintrag im Register: | Victorinus Victorinus |
Trivialname | Pomponius Victori(a)nus Marcus Piavonius Victorinus |
Konsul 282 n.Chr. Kaiser des Imperium Galliarum 269-271 | |
PLRE | 1,Victorianus3,962 1,Victorinus14,965 |
Vorkommen von Pomponius Victori(a)nus
Vorkommen von Marcus Piavonius Victorinus
Vabalathus Vabalathus
Eintrag im Register: | Vabalathus |
Trivialname | Lucius Iulius Aurelius Septimius Vabal(l)athus Athenodorus |
Gegenkaiser des Aurelian im Osten |
Vorkommen von Lucius Iulius Aurelius Septimius Vabal(l)athus Athenodorus
et … 61 Zenobia Zenobia
Eintrag im Register: | Zenobia |
Trivialname | Zenobia |
Septimia Zenobia Augusta |
Vorkommen von Zenobia
eius Vabalathus
Eintrag im Register: | Vabalathus |
Trivialname | Lucius Iulius Aurelius Septimius Vabal(l)athus Athenodorus |
Gegenkaiser des Aurelian im Osten |
Vorkommen von Lucius Iulius Aurelius Septimius Vabal(l)athus Athenodorus
vel Antiochus Septimius Antiochus
Eintrag im Register: | Septimius Antiochus |
Trivialname | Septimius Antiochus |
Usurpator in Syrien [vgl. Komm. B6, S.219] | |
PLRE | 1,Antiochus1,71 |
Vorkommen von Septimius Antiochus
Romae Rom
Eintrag im Register: | Rom |
Trivialname | Rom |
Roma | |
Ortstyp | Stadt |
PLRE | BA 43,B2 |
Vorkommen von Rom
Felicissimus Felicissimus
Eintrag im Register: | Felicissimus |
Trivialname | Felicissimus |
rationalis | |
PLRE | 1,Felicissimus1,331 |
Vorkommen von Felicissimus
duo Tetrici Tetrici
Eintrag im Register: | Tetrici |
Trivialname | Tetricus I., Tetricus II. |
Tetricus I., Tetricus II. |
Vorkommen von Tetricus I., Tetricus II.
pater Tetricus I.
Eintrag im Register: | Tetricus I. |
Trivialname | Gaius Pius Esuvius Tetricus |
Kaiser des Imperium Galliarum | |
PLRE | 1,Tetricus 1,885 |
Vorkommen von Gaius Pius Esuvius Tetricus
et filius Tetricus II.
Eintrag im Register: | Tetricus II. |
Trivialname | Gaius Pius Esuvius Tetricus |
Kaiser des Imperium Galliarum, Sohn des Tetricus I. | |
PLRE | 1,Tetricus 2,885 |
Vorkommen von Gaius Pius Esuvius Tetricus
eidem Aurelian
Eintrag im Register: | Aurelian |
Trivialname | Lucius Domitius Aurelianus |
Kaiser | |
PLRE | 1,Aurelianus6,129f. |
Vorkommen von Lucius Domitius Aurelianus
post … 63 sunt Tetrici
Eintrag im Register: | Tetrici |
Trivialname | Tetricus I., Tetricus II. |
Tetricus I., Tetricus II. |
Vorkommen von Tetricus I., Tetricus II.
Faustinus
Eintrag im Register: |
Vorkommen von
Vorkommen von
Vorkommen von
Vorkommen von
Vorkommen von
Vorkommen von
Vorkommen von
Vorkommen von
Vorkommen von
Vorkommen von
Vorkommen von
Vorkommen von
Vorkommen von
Vorkommen von
Vorkommen von
Vorkommen von
Vorkommen von
Vorkommen von
Vorkommen von
Vorkommen von
Vorkommen von
Vorkommen von
Vorkommen von
Vorkommen von
Vorkommen von
Vorkommen von
Vorkommen von
Vorkommen von
Treveris Trier
Eintrag im Register: | Trier |
Trivialname | Trier |
Colonia Augusta Treverorum | |
Ortstyp | Stadt |
PLRE | BA 11,G3 |
Vorkommen von Trier
Tacitus Tacitus Kaiser
Eintrag im Register: | Tacitus Kaiser |
Trivialname | Tacitus |
Aulus Caecina Tacitus oder Marcus Claudius Tacitus?, Kaiser | |
PLRE | 1,Tacitus3,872 |
Vorkommen von Tacitus
Florianus … eius Florianus
Eintrag im Register: | Florianus |
Trivialname | Marcus Annius Florianus |
Kaiser | |
PLRE | 1,Florianus6,367 |
Vorkommen von Marcus Annius Florianus
eius Tacitus Kaiser
Eintrag im Register: | Tacitus Kaiser |
Trivialname | Tacitus |
Aulus Caecina Tacitus oder Marcus Claudius Tacitus?, Kaiser | |
PLRE | 1,Tacitus3,872 |
Vorkommen von Tacitus
Probus Probus Kaiser
Eintrag im Register: | Probus Kaiser |
Trivialname | Marcus Aurelius Probus |
Kaiser | |
PLRE | 1,M. Aurelius Probus3,736 |
Vorkommen von Marcus Aurelius Probus
Gallis Gallier
Eintrag im Register: | Gallier |
Trivialname | Gallier |
Gallier |
Vorkommen von Gallier
quo Probus Kaiser
Eintrag im Register: | Probus Kaiser |
Trivialname | Marcus Aurelius Probus |
Kaiser | |
PLRE | 1,M. Aurelius Probus3,736 |
Vorkommen von Marcus Aurelius Probus
Saturninus Julius Saturninus
Eintrag im Register: | Julius Saturninus |
Trivialname | Julius Saturninus |
Gaius Iulius Saturninus, Usurpator gegen Probus | |
PLRE | 1,Saturninus12,808 |
Vorkommen von Julius Saturninus
Proculus Proculus Usurpator
Eintrag im Register: | Proculus Usurpator |
Trivialname | Proculus |
Usurpator gegen Probus |
Vorkommen von Proculus
et … tyranni Bonosus
Eintrag im Register: | Bonosus |
Trivialname | Bonosus |
Gegenkaiser des Probus |
Vorkommen von Bonosus
Carus Carus
Eintrag im Register: | Carus |
Trivialname | Marcus Aurelius Carus |
Kaiser | |
PLRE | 1,Carus,183 |
Vorkommen von Marcus Aurelius Carus
in Perside Persien
Eintrag im Register: | Persien |
Trivialname | Persien |
Persia | |
Ortstyp | Territorium |
Vorkommen von Persien
Carinus … occisus Carinus
Eintrag im Register: | Carinus |
Trivialname | Marcus Aurelius Carinus |
Kaiser | |
PLRE | 1,Carinus,181 |
Vorkommen von Marcus Aurelius Carinus
Numerianus frater Numerianus
Eintrag im Register: | Numerianus |
Trivialname | Numerianus |
Marcus Aurelius Numerius Numerianus, Kaiser |
Vorkommen von Numerianus
praedicti Carinus
Eintrag im Register: | Carinus |
Trivialname | Marcus Aurelius Carinus |
Kaiser | |
PLRE | 1,Carinus,181 |
Vorkommen von Marcus Aurelius Carinus
sub quo Numerianus
Eintrag im Register: | Numerianus |
Trivialname | Numerianus |
Marcus Aurelius Numerius Numerianus, Kaiser |
Vorkommen von Numerianus
Iulianus tyrannus Iulianus Gegenkaiser
Eintrag im Register: | Iulianus Gegenkaiser |
Trivialname | Marcus Aurelius Sabinus Iulianus |
Gegenkaiser in Pannonien, Gegenkaiser des Numerianus | |
PLRE | 1,Iulianus 24,474 |
Vorkommen von Marcus Aurelius Sabinus Iulianus
Diocletianus Diokletian
Eintrag im Register: | Diokletian |
Trivialname | Diocletianus |
Marcus Aurelius Gaius Valerius Diocletianus, Kaiser |
Vorkommen von Diocletianus
et Maximianus Maximianus
Eintrag im Register: | Maximianus |
Trivialname | Maximian |
Marcus Aurelius Valerius Maximianus Herculius |
Vorkommen von Maximian
sub quibus Diokletian, Maximian
Eintrag im Register: | Diokletian, Maximian |
Trivialname | Diokletian, Maximian |
Diokletian, Maximian |
Vorkommen von Diokletian, Maximian
Stelle | Anzahlabcd |
(B 5) Origo gentis Romanorum – – | 2 |
primum … 72 est Römisches Reich
Eintrag im Register: | Römisches Reich |
Trivialname | Römisches Reich |
Imperium Romanum | |
Ortstyp | Territorium |
Vorkommen von Römisches Reich
hi … deposuerunt Diokletian, Maximian
Eintrag im Register: | Diokletian, Maximian |
Trivialname | Diokletian, Maximian |
Diokletian, Maximian |
Vorkommen von Diokletian, Maximian
Stelle | Anzahlabcd |
(B 5) Origo gentis Romanorum – – | 2 |
sub quibus Diokletian, Maximian
Eintrag im Register: | Diokletian, Maximian |
Trivialname | Diokletian, Maximian |
Diokletian, Maximian |
Vorkommen von Diokletian, Maximian
Stelle | Anzahlabcd |
(B 5) Origo gentis Romanorum – – | 2 |
Achilleus Aurelius Achilleus
Eintrag im Register: | Aurelius Achilleus |
Trivialname | Aurelius Achilleus |
Gegenkaiser zu Diokletian in Ägypten |
Vorkommen von Aurelius Achilleus
in Aegypto Ägypten
Eintrag im Register: | Ägypten |
Trivialname | Ägypten |
Aegyptus | |
Ortstyp | Provinz |
PLRE | BA 1,J4 |
Vorkommen von Ägypten
Carausius Carausius
Eintrag im Register: | Carausius |
Trivialname | Marcus Aurelius Maus(aeus?) Carausius |
PLRE | 1,Carausius,180f. |
Vorkommen von Marcus Aurelius Maus(aeus?) Carausius
et Allectus Allectus
Eintrag im Register: | Allectus |
Trivialname | Allectus |
Usurpator in Britannien, Gegenkaiser zu Diokletian und Maximianus | |
PLRE | 1,Allectus,45 |
Vorkommen von Allectus
in2 … tyranni Britannien
Eintrag im Register: | Britannien |
Trivialname | Britannien |
Britannia | |
Ortstyp | Provinz |
PLRE | BA 100,F1 |
Vorkommen von Britannien
Constantius Constantius I.
Eintrag im Register: | Constantius I. |
Trivialname | Constantius I. |
Marcus Flavius Valerius Constantius Chlorus |
Vorkommen von Constantius I.
et Galerius Galerius
Eintrag im Register: | Galerius |
Trivialname | Galerius |
Gaius Galerius Valerius Maximianus |
Vorkommen von Galerius
quibus Constantius I., Galerius
Eintrag im Register: | Constantius I., Galerius |
Trivialname | Constantius I., Galerius |
Constantius I., Galerius |
Vorkommen von Constantius I., Galerius
Maximinus Maximinus Daia
Eintrag im Register: | Maximinus Daia |
Trivialname | Gaius Galerius Valerius Maximinus Daia |
Kaiser | |
PLRE | 1,Maximinus9,579f. |
Vorkommen von Gaius Galerius Valerius Maximinus Daia
et2 … Caesares Severus
Eintrag im Register: | Severus |
Trivialname | Severus |
Flavius Valerius Severus, Kaiser | |
PLRE | 1,Severus30,837f. |
Vorkommen von Severus
Constantinus Konstantin
Eintrag im Register: | Konstantin |
Trivialname | Konstantin |
Flavius Valerius Constantinus |
Vorkommen von Konstantin
Constantii Constantius I.
Eintrag im Register: | Constantius I. |
Trivialname | Constantius I. |
Marcus Flavius Valerius Constantius Chlorus |
Vorkommen von Constantius I.
Constantii filius Konstantin
Eintrag im Register: | Konstantin |
Trivialname | Konstantin |
Flavius Valerius Constantinus |
Vorkommen von Konstantin
a quo Konstantin
Eintrag im Register: | Konstantin |
Trivialname | Konstantin |
Flavius Valerius Constantinus |
Vorkommen von Konstantin
Crispus Caesar Crispus
Eintrag im Register: | Crispus |
Trivialname | Crispus |
Gaius Flavius Iulius Valerius Crispus | |
PLRE | 1,Fl. Iulius Crispus4,233 |
Vorkommen von Crispus
ex … natus Konstantin
Eintrag im Register: | Konstantin |
Trivialname | Konstantin |
Flavius Valerius Constantinus |
Vorkommen von Konstantin
Maxentius Maxentius
Eintrag im Register: | Maxentius |
Trivialname | Maxentius |
Marcus Aurelius Valerius Maxentius |
Vorkommen von Maxentius
uxoris Fastua
uxoris … frater Maxentius
Eintrag im Register: | Maxentius |
Trivialname | Maxentius |
Marcus Aurelius Valerius Maxentius |
Vorkommen von Maxentius
suae Konstantin
Eintrag im Register: | Konstantin |
Trivialname | Konstantin |
Flavius Valerius Constantinus |
Vorkommen von Konstantin
sub quo Konstantin
Eintrag im Register: | Konstantin |
Trivialname | Konstantin |
Flavius Valerius Constantinus |
Vorkommen von Konstantin
Alexander tyrannus Domitius Alexander
Eintrag im Register: | Domitius Alexander |
Trivialname | Lucius Domitius Alexander |
Gegenkaiser des Maxentius | |
PLRE | 1,Alexander17,43 |
Vorkommen von Lucius Domitius Alexander
socerque … Maximianus Maximianus
Eintrag im Register: | Maximianus |
Trivialname | Maximian |
Marcus Aurelius Valerius Maximianus Herculius |
Vorkommen von Maximian
ac Licinius Licinius
Eintrag im Register: | Licinius |
Trivialname | Licinius |
(Valerius) Licinianus Licinius, Kaiser | |
PLRE | 1,Licinius3,509 |
Vorkommen von Licinius
sororis Constantia
Eintrag im Register: | Constantia |
Trivialname | Constantia |
Flavia Iulia Constantia, Ehefrau des Licinius, Schwester des Konstantin |
Vorkommen von Constantia
sororis … maritus Licinius
Eintrag im Register: | Licinius |
Trivialname | Licinius |
(Valerius) Licinianus Licinius, Kaiser | |
PLRE | 1,Licinius3,509 |
Vorkommen von Licinius
suae Konstantin
Eintrag im Register: | Konstantin |
Trivialname | Konstantin |
Flavius Valerius Constantinus |
Vorkommen von Konstantin
qui Licinius
Eintrag im Register: | Licinius |
Trivialname | Licinius |
(Valerius) Licinianus Licinius, Kaiser | |
PLRE | 1,Licinius3,509 |
Vorkommen von Licinius
Martinianum Martinianus
Eintrag im Register: | Martinianus |
Trivialname | Mar(cius?) Martinianus |
Mitkaiser des Licinius | |
PLRE | 1,Martinianus2,363 |
Vorkommen von Mar(cius?) Martinianus
et … Caesares Valerius Valens
Eintrag im Register: | Valerius Valens |
Trivialname | Aurelius Valerius Valens |
Mitkaiser des Licinius | |
PLRE | 1,Valens13,931 |
Vorkommen von Aurelius Valerius Valens
cum … filio Licinius II.
Eintrag im Register: | Licinius II. |
Trivialname | Licinius II. |
Valerius Licinianus Licinius, Sohn des Licinius | |
PLRE | 1,Licinius4,509f. |
Vorkommen von Licinius II.
Thessalonicae Thessalonike
Eintrag im Register: | Thessalonike |
Trivialname | Thessalonike, Griechenland |
Saloniki | |
Ortstyp | Stadt |
PLRE | BA 50,C3 |
Vorkommen von Thessalonike, Griechenland
ab hoc Konstantin
Eintrag im Register: | Konstantin |
Trivialname | Konstantin |
Flavius Valerius Constantinus |
Vorkommen von Konstantin
imperatores römische Kaiser
Eintrag im Register: | römische Kaiser |
Trivialname | römische Kaiser |
römische Kaiser |
Vorkommen von römische Kaiser
Christiani Christen
Eintrag im Register: | Christen |
Trivialname | Christen |
Christen |
Vorkommen von Christen
vel … tyrannus Calocaerus
Eintrag im Register: | Calocaerus |
Trivialname | Calocaerus |
Usurpator des Konstantin | |
PLRE | 1,Calocaerus,177 |
Vorkommen von Calocaerus
Cypro Zypern
Eintrag im Register: | Zypern |
Trivialname | Zypern |
Cyprus | |
Ortstyp | Insel |
PLRE | BA 72,C2 |
Vorkommen von Zypern
sive Dalmatius
Eintrag im Register: |
Vorkommen von
Vorkommen von
Vorkommen von
Vorkommen von
Vorkommen von
Vorkommen von
Vorkommen von
Vorkommen von
Vorkommen von
Vorkommen von
Vorkommen von
Vorkommen von
Vorkommen von
Vorkommen von
Vorkommen von
Vorkommen von
Vorkommen von
Vorkommen von
Vorkommen von
Vorkommen von
Vorkommen von
Vorkommen von
Vorkommen von
Vorkommen von
Vorkommen von
Vorkommen von
Vorkommen von
Vorkommen von
frater … alia
Eintrag im Register: |
Vorkommen von
Vorkommen von
Vorkommen von
Vorkommen von
Vorkommen von
Vorkommen von
Vorkommen von
Vorkommen von
Vorkommen von
Vorkommen von
Vorkommen von
Vorkommen von
Vorkommen von
Vorkommen von
Vorkommen von
Vorkommen von
Vorkommen von
Vorkommen von
Vorkommen von
Vorkommen von
Vorkommen von
Vorkommen von
Vorkommen von
Vorkommen von
Vorkommen von
Vorkommen von
Vorkommen von
Vorkommen von
illius Calocaerus
Eintrag im Register: | Calocaerus |
Trivialname | Calocaerus |
Usurpator des Konstantin | |
PLRE | 1,Calocaerus,177 |
Vorkommen von Calocaerus
de1 … alia Theodora
Eintrag im Register: | Theodora |
Trivialname | Theodora |
Flavia Maximiana Theodora | |
PLRE | 1,Theodora1,895 |
Vorkommen von Theodora
de quo Dalmatius
Eintrag im Register: | Dalmatius |
Trivialname | Dalmatius |
Flavius (Iulius) Dalmatius | |
PLRE | 1,Dalmatius7,240f. |
Vorkommen von Dalmatius
Gallus
Eintrag im Register: |
Vorkommen von
Vorkommen von
Vorkommen von
Vorkommen von
Vorkommen von
Vorkommen von
Vorkommen von
Vorkommen von
Vorkommen von
Vorkommen von
Vorkommen von
Vorkommen von
Vorkommen von
Vorkommen von
Vorkommen von
Vorkommen von
Vorkommen von
Vorkommen von
Vorkommen von
Vorkommen von
Vorkommen von
Vorkommen von
Vorkommen von
Vorkommen von
Vorkommen von
Vorkommen von
Vorkommen von
Vorkommen von
et … 84 imperavit
Eintrag im Register: |
Vorkommen von
Vorkommen von
Vorkommen von
Vorkommen von
Vorkommen von
Vorkommen von
Vorkommen von
Vorkommen von
Vorkommen von
Vorkommen von
Vorkommen von
Vorkommen von
Vorkommen von
Vorkommen von
Vorkommen von
Vorkommen von
Vorkommen von
Vorkommen von
Vorkommen von
Vorkommen von
Vorkommen von
Vorkommen von
Vorkommen von
Vorkommen von
Vorkommen von
Vorkommen von
Vorkommen von
Vorkommen von
rex … Ponticarum
Eintrag im Register: |
Vorkommen von
Vorkommen von
Vorkommen von
Vorkommen von
Vorkommen von
Vorkommen von
Vorkommen von
Vorkommen von
Vorkommen von
Vorkommen von
Vorkommen von
Vorkommen von
Vorkommen von
Vorkommen von
Vorkommen von
Vorkommen von
Vorkommen von
Vorkommen von
Vorkommen von
Vorkommen von
Vorkommen von
Vorkommen von
Vorkommen von
Vorkommen von
Vorkommen von
Vorkommen von
Vorkommen von
Vorkommen von
gentium Ponticarum pontische Völker
Eintrag im Register: | pontische Völker |
Trivialname | pontische Völker |
gens Ponticarum |
Vorkommen von pontische Völker
Constantinus filius Konstantin II.
Eintrag im Register: | Konstantin II. |
Trivialname | Konstantin II. |
Flavius Claudius Constantinus |
Vorkommen von Konstantin II.
Constantini Konstantin
Eintrag im Register: | Konstantin |
Trivialname | Konstantin |
Flavius Valerius Constantinus |
Vorkommen von Konstantin
Constans frater Constans
Eintrag im Register: | Constans |
Trivialname | Constans |
Flavius Iulius Constans |
Vorkommen von Constans
praedicti Konstantin II.
Eintrag im Register: | Konstantin II. |
Trivialname | Konstantin II. |
Flavius Claudius Constantinus |
Vorkommen von Konstantin II.
Constantius frater Constantius II.
Eintrag im Register: | Constantius II. |
Trivialname | Constantius II. |
Flavius Iulius Constantius | |
PLRE | 1,Fl. Iul. Constantius 8,226 |
Vorkommen von Constantius II.
praedictorum Constans
Eintrag im Register: | Constans |
Trivialname | Constans |
Flavius Iulius Constans |
Vorkommen von Constans
sub quo Constantius II.
Eintrag im Register: | Constantius II. |
Trivialname | Constantius II. |
Flavius Iulius Constantius | |
PLRE | 1,Fl. Iul. Constantius 8,226 |
Vorkommen von Constantius II.
Magnentius Magnentius
Eintrag im Register: | Magnentius |
Trivialname | Magnentius |
Flavius Magnus Magnentius | |
PLRE | 1.532 |
Vorkommen von Magnentius
et Decentius Decentius
Eintrag im Register: | Decentius |
Trivialname | Decentius |
Flavius Magnus Decentius | |
PLRE | 1,Decentius2,244f. |
Vorkommen von Decentius
ex … Francorum Franken
Eintrag im Register: | Franken |
Trivialname | Franken |
Franken |
Vorkommen von Franken
Nepotianus Nepotianus
Eintrag im Register: | Nepotianus |
Trivialname | Nepotianus |
Flavius Iulius Popilius Nepotianus Constantinus | |
PLRE | 1,Nepotianus5,624 |
Vorkommen von Nepotianus
etiam Romae Rom
Eintrag im Register: | Rom |
Trivialname | Rom |
Roma | |
Ortstyp | Stadt |
PLRE | BA 43,B2 |
Vorkommen von Rom
Silvanus … 89 tyranni Silvanus
Eintrag im Register: | Silvanus |
Trivialname | Silvanus |
Claudius (?) Silvanus, Gegenkaiser | |
PLRE | 1,Silvanus2,840f. |
Vorkommen von Silvanus
in Gallia Gallien
Eintrag im Register: | Gallien |
Trivialname | Gallien |
Galliae | |
Ortstyp | Provinz |
Vorkommen von Gallien
et … Caesar Constantius Gallus
Eintrag im Register: | Constantius Gallus |
Trivialname | Constantius Gallus |
Flavius Claudius Constantius Gallus | |
PLRE | 1,Constantius4,224 |
Vorkommen von Constantius Gallus
suus Constantius II.
Eintrag im Register: | Constantius II. |
Trivialname | Constantius II. |
Flavius Iulius Constantius | |
PLRE | 1,Fl. Iul. Constantius 8,226 |
Vorkommen von Constantius II.
quem ipse Constantius II.
Eintrag im Register: | Constantius II. |
Trivialname | Constantius II. |
Flavius Iulius Constantius | |
PLRE | 1,Fl. Iul. Constantius 8,226 |
Vorkommen von Constantius II.
Iulianus Julian
Eintrag im Register: | Julian |
Trivialname | Julian |
Flavius Claudius Iulianus, Kaiser | |
PLRE | 1,Fl. Claudius Iulianus 29,477f. |
Vorkommen von Julian
Iovianus Jovian
Eintrag im Register: | Jovian |
Trivialname | Jovian |
Flavius Jovianus | |
PLRE | 1,Iovianus3,461 |
Vorkommen von Jovian
Valentinianus Valentinian
Eintrag im Register: | Valentinian |
Trivialname | Valentinian I. |
Flavius Valentinianus I. | |
PLRE | 1,Valentinianus 7,933f. |
Vorkommen von Valentinian I.
Valens … incensus Valens
Eintrag im Register: | Valens |
Trivialname | Valens |
Flavius Valens | |
PLRE | 1,Flavius Valens8,930-931 |
Vorkommen von Valens
eius Valentinian
Eintrag im Register: | Valentinian |
Trivialname | Valentinian I. |
Flavius Valentinianus I. | |
PLRE | 1,Valentinianus 7,933f. |
Vorkommen von Valentinian I.
a Gothis Goten
Eintrag im Register: | Goten |
Trivialname | Goten |
Goten |
Vorkommen von Goten
sub quo Valens
Eintrag im Register: | Valens |
Trivialname | Valens |
Flavius Valens | |
PLRE | 1,Flavius Valens8,930-931 |
Vorkommen von Valens
Procopius … 95 tyrannus Procopius
Eintrag im Register: | Procopius |
Trivialname | Procopius |
Gegenkaiser des Valens | |
PLRE | 1,Procopius4,742f. |
Vorkommen von Procopius
Antiochiae Kleinasien
Eintrag im Register: | Kleinasien |
Trivialname | Kleinasien |
Asia minor | |
Ortstyp | Provinz |
PLRE | BA 1,I3 |
Vorkommen von Kleinasien
Gratianus … filius1 Gratian
Eintrag im Register: | Gratian |
Trivialname | Flavius Gratianus |
Kaiser | |
PLRE | 1,Fl. Gratianus2,401 |
Vorkommen von Flavius Gratianus
Valentiniani Valentinian
Eintrag im Register: | Valentinian |
Trivialname | Valentinian I. |
Flavius Valentinianus I. | |
PLRE | 1,Valentinianus 7,933f. |
Vorkommen von Valentinian I.
sub quo Gratian
Eintrag im Register: | Gratian |
Trivialname | Flavius Gratianus |
Kaiser | |
PLRE | 1,Fl. Gratianus2,401 |
Vorkommen von Flavius Gratianus
Maximus Usurpator Maximus
Eintrag im Register: | Usurpator Maximus |
Trivialname | Maximus |
Flavius Magnus Maximus, Gegenkaiser des Gratian (383-388) | |
PLRE | 1,Magnus Maximus39,588 |
Vorkommen von Maximus
et … 97 tyranni Flavius Victor
Eintrag im Register: | Flavius Victor |
Trivialname | Flavius Victor |
Sohn des Magnus Maximus | |
PLRE | 1,Victor14,961 |
Vorkommen von Flavius Victor
Stelle | Anzahlabcd |
(G 1) Consularia Constantinopolitana – – | 1 |
eius Usurpator Maximus
Eintrag im Register: | Usurpator Maximus |
Trivialname | Maximus |
Flavius Magnus Maximus, Gegenkaiser des Gratian (383-388) | |
PLRE | 1,Magnus Maximus39,588 |
Vorkommen von Maximus
Lugduni Lyon
Eintrag im Register: | Lyon |
Trivialname | Lyon |
Lugdunum | |
Ortstyp | Stadt |
PLRE | BA 17,D2 |
Vorkommen von Lyon
Valentinianus frater Valentinian II.
Eintrag im Register: | Valentinian II. |
Trivialname | Valentinian II. |
Flavius Valentinianus II. | |
PLRE | 1,Flavius Valentinianus8,934-935 |
Vorkommen von Valentinian II.
praedicti Gratian
Eintrag im Register: | Gratian |
Trivialname | Flavius Gratianus |
Kaiser | |
PLRE | 1,Fl. Gratianus2,401 |
Vorkommen von Flavius Gratianus
Viennae Vienne
Eintrag im Register: | Vienne |
Trivialname | Vienne |
Colonia Iulia Augusta Florentia Vienna | |
Ortstyp | Stadt |
PLRE | BA 17,D2 |
Vorkommen von Vienne
Theodosius Theodosius
Eintrag im Register: | Theodosius |
Trivialname | Theodosius I. |
Flavius Theodosius | |
PLRE | 1,Flavius Theodosius4,904f. |
Vorkommen von Theodosius I.
a Gratiano Gratian
Eintrag im Register: | Gratian |
Trivialname | Flavius Gratianus |
Kaiser | |
PLRE | 1,Fl. Gratianus2,401 |
Vorkommen von Flavius Gratianus
factus Augustus Theodosius
Eintrag im Register: | Theodosius |
Trivialname | Theodosius I. |
Flavius Theodosius | |
PLRE | 1,Flavius Theodosius4,904f. |
Vorkommen von Theodosius I.
sub quo Theodosius
Eintrag im Register: | Theodosius |
Trivialname | Theodosius I. |
Flavius Theodosius | |
PLRE | 1,Flavius Theodosius4,904f. |
Vorkommen von Theodosius I.
tyrannus Eugenius Eugenius
Eintrag im Register: | Eugenius Eugenius |
Trivialname | Eugenius Flavius Eugenius |
Bischof von Karthago Gegenkaiser im Westen 392-394 | |
PLRE | 1,Fl. Eugenius6,293 |
Vorkommen von Eugenius
Vorkommen von Flavius Eugenius
Arcadius filius Arcadius
Eintrag im Register: | Arcadius |
Trivialname | Flavius Arcadius |
Kaiser | |
PLRE | 1,Flavius Arcadius5,99 |
Vorkommen von Flavius Arcadius
Theodosii Theodosius
Eintrag im Register: | Theodosius |
Trivialname | Theodosius I. |
Flavius Theodosius | |
PLRE | 1,Flavius Theodosius4,904f. |
Vorkommen von Theodosius I.
Honorius frater Honorius
Eintrag im Register: | Honorius |
Trivialname | Honorius |
Flavius Honorius, Kaiser | |
PLRE | 1,Fl. Honorius3,442 |
Vorkommen von Honorius
praedicti Arcadius
Eintrag im Register: | Arcadius |
Trivialname | Flavius Arcadius |
Kaiser | |
PLRE | 1,Flavius Arcadius5,99 |
Vorkommen von Flavius Arcadius
sub quo Honorius
Eintrag im Register: | Honorius |
Trivialname | Honorius |
Flavius Honorius, Kaiser | |
PLRE | 1,Fl. Honorius3,442 |
Vorkommen von Honorius
Gratianus Gratian Usurpator
Eintrag im Register: | Gratian Usurpator |
Trivialname | Gratian (Usurpator) |
Usurpator in Britannien 407 | |
PLRE | 2,Fl. Gratianus3,518f. |
Vorkommen von Gratian (Usurpator)
et Constantinus Konstantin III.
Eintrag im Register: | Konstantin III. |
Trivialname | Konstantin III. |
Flavius Claudius Constantinus | |
PLRE | 2,21,316-317 |
Vorkommen von Konstantin III.
bisque Attalus Attalus
Eintrag im Register: | Attalus |
Trivialname | Priscus Attalus |
Usurpator und Gegenkaiser 409–410; 414–415 n.Chr. | |
PLRE | 2,Priscus Attalus2,180-182 |
Vorkommen von Priscus Attalus
Constans Constans II.
Eintrag im Register: | Constans II. |
Trivialname | Constans II. |
PLRE | 2,1,310 |
Vorkommen von Constans II.
Maximus Maximus Spanien
Eintrag im Register: | Maximus Spanien |
Trivialname | Maximus |
Gegenkaiser in Spanien 409/10–411; 418/19–420/21 n.Chr. | |
PLRE | 2,Maximus4,744f. |
Vorkommen von Maximus
atque Servatus Servatus
Eintrag im Register: | Servatus |
Trivialname | Servatus |
bei Pol. Silv. 79 als Usurpator des Honorius genannt [s. Komm. zu B6, S.227f.] |
Vorkommen von Servatus
Marcus Marcus Usurpator
Eintrag im Register: | Marcus Usurpator |
Trivialname | Marcus (Usurpator) |
Usurpator in Britannien 406 | |
PLRE | 2,Marcus2,719f. |
Vorkommen von Marcus (Usurpator)
Magnus Magnus
Eintrag im Register: | Magnus Magnus |
Trivialname | Flavius Magnus Magnus |
Konsul 460 n.Chr. bei Pol. Silv. 79 als Usurpator des Honorius genannt [s. Komm. zu B6, S.228]; eigentlich gemeint: Magnus Maximus, vgl. Pol. Silv. 73 | |
PLRE | 2,Magnus2,700f. |
Vorkommen von Flavius Magnus
Stelle | Anzahlabcd |
(G 1) Consularia Constantinopolitana – – | 1 |
Vorkommen von Magnus
Stelle | Anzahlabcd |
(G 1) Consularia Constantinopolitana – – | 1 |
et … 104 Maximus Usurpator Maximus
Eintrag im Register: | Usurpator Maximus |
Trivialname | Maximus |
Flavius Magnus Maximus, Gegenkaiser des Gratian (383-388) | |
PLRE | 1,Magnus Maximus39,588 |
Vorkommen von Maximus
Iovinus Jovinus
Eintrag im Register: | Jovinus |
Trivialname | Jovinus |
Usurpator, weströmischer Kaiser | |
PLRE | 2,Iovinus2,621-622 |
Vorkommen von Jovinus
Sebastianus Sebastianus
Eintrag im Register: | Sebastianus |
Trivialname | Sebastianus |
Bruder des Jovinus, Usurpator | |
PLRE | 2,2,983f. |
Vorkommen von Sebastianus
ac … tyranni Victor 2
Eintrag im Register: | Victor 2 |
Trivialname | Victor |
bei Pol. Silv. 79 als Usurpator des Honorius genannt [s. Komm. zu B6, S.228]; eigentlich gemeint: Flavius Victor, vgl. Pol. Silv. 73 |
Vorkommen von Victor
Stelle | Anzahlabcd |
(G 9) Chronik des Hydatius – – | 1 |
Constantius Constantius III.
Eintrag im Register: | Constantius III. |
Trivialname | Constantius III. |
Flavius Constantius | |
PLRE | 2,Flavius Constantius 17,321-325 |
Vorkommen von Constantius III.
domini … Augustus Theodosius II.
Eintrag im Register: | Theodosius II. |
Trivialname | Theodosius II. |
PLRE | 2,6,1100 |
Vorkommen von Theodosius II.
dominus … 107 Valentinianus Valentinian III.
Eintrag im Register: | Valentinian III. |
Trivialname | Valentinian III. |
Flavius Placidius Valentinianus III. | |
PLRE | 2,4,1138-1139 |
Vorkommen von Valentinian III.
sub quibus Theodosius II., Valentinian III.
Eintrag im Register: | Theodosius II., Valentinian III. |
Trivialname | Theodosius II., Valentinian III. |
Theodosius II., Valentinian III. |
Vorkommen von Theodosius II., Valentinian III.
Iohannes … 108 est Johannes Usurpator
Eintrag im Register: | Johannes Usurpator |
Trivialname | Johannes |
Usurpator 423-425 n.Chr. | |
PLRE | 2,Iohannes5,594f. |
Vorkommen von Johannes
cum … Placidia Placidia
Eintrag im Register: | Placidia |
Trivialname | Aelia Galla Placidia |
PLRE | 2,4,888-889 |
Vorkommen von Aelia Galla Placidia
uxore … Augustis Licinia Eudoxia
Eintrag im Register: | Licinia Eudoxia |
Trivialname | Licinia Eudoxia |
Tochter des Theodosius II. | |
PLRE | 2,2,410-412 |
Vorkommen von Licinia Eudoxia
Postumiano … 110 consulibus Postumianus
Eintrag im Register: | Postumianus |
Trivialname | Flavius Rufius Praetextatus Postumianus |
Konsul 448 n.Chr. | |
PLRE | 2,4,901-902 |
Vorkommen von Flavius Rufius Praetextatus Postumianus
et … 110 consulibus Zeno
Eintrag im Register: | Zeno |
Trivialname | Flavius Zenon |
Konsul 448 n.Chr. | |
PLRE | 2,6,1199-1200 |
Vorkommen von Flavius Zenon
omni Asiae Asien
Eintrag im Register: | Asien |
Trivialname | Asien |
Asien | |
Ortstyp | Territorium |
Vorkommen von Asien
exceptis Indis Inder
Eintrag im Register: | Inder |
Trivialname | Inder |
Inder |
Vorkommen von Inder
Stelle | Anzahl |
(B 6) Polemius Silvius – B6 BreviariumBreviarium temporum – | 1 |
inter … 3 filius Ninus
Eintrag im Register: | Ninus |
Trivialname | Ninus |
Sohn des Belus, mythisch |
Vorkommen von Ninus
Beli Belus
Eintrag im Register: | Belus |
Trivialname | Belus/Ba'al |
Vater des Ninus, mythisch |
Vorkommen von Belus/Ba'al
Stelle | Anzahl |
(B 6) Polemius Silvius – B6 BreviariumBreviarium temporum – | 1 |
suam Aegyptii Ägypter
Eintrag im Register: | Ägypter |
Trivialname | Ägypter |
Ägypter |
Vorkommen von Ägypter
Stelle | Anzahl |
(B 6) Polemius Silvius – B6 BreviariumBreviarium temporum – | 1 |
Stelle | Anzahlabcd |
(B 4) Rufius Festus, Breviarium – – | 1 |
cuius Ninus
Eintrag im Register: | Ninus |
Trivialname | Ninus |
Sohn des Belus, mythisch |
Vorkommen von Ninus
Abraham … est Abraham
Eintrag im Register: | Abraham |
Trivialname | Abraham |
Abraham |
Vorkommen von Abraham
Stelle | Anzahl |
(B 6) Polemius Silvius – B6 BreviariumBreviarium temporum – | 1 |
et Zoroastres Zoroaster
Eintrag im Register: | Zoroaster |
Trivialname | Zoroaster |
Zoroaster/Zarathustra, König der Baktrer |
Vorkommen von Zoroaster
Stelle | Anzahl |
(B 6) Polemius Silvius – B6 BreviariumBreviarium temporum – | 1 |
Bactris Baktrer
Eintrag im Register: | Baktrer |
Trivialname | Baktrer |
Baktrer |
Vorkommen von Baktrer
Stelle | Anzahl |
(B 6) Polemius Silvius – B6 BreviariumBreviarium temporum – | 1 |
Melchisedech Melchisedech
Eintrag im Register: | Melchisedech |
Trivialname | Melchisedech/Melchisedek, |
König der Solymer |
Vorkommen von Melchisedech/Melchisedek,
Stelle | Anzahl |
(B 6) Polemius Silvius – B6 BreviariumBreviarium temporum – | 1 |
Solymis Solymer
Eintrag im Register: | Solymer |
Trivialname | Solymer |
Solymer |
Vorkommen von Solymer
Stelle | Anzahl |
(B 6) Polemius Silvius – B6 BreviariumBreviarium temporum – | 1 |
vel Europs Europs
Eintrag im Register: | Europs |
Trivialname | Europs |
König der Sikyonier |
Vorkommen von Europs
Stelle | Anzahl |
(B 6) Polemius Silvius – B6 BreviariumBreviarium temporum – | 1 |
Sicyoniis Sikyonier
Eintrag im Register: | Sikyonier |
Trivialname | Sikyonier |
Sikyonier |
Vorkommen von Sikyonier
Stelle | Anzahl |
(B 6) Polemius Silvius – B6 BreviariumBreviarium temporum – | 1 |
primus Inachus Inachus
Eintrag im Register: | Inachus |
Trivialname | Inachus |
Herrscher von Argos |
Vorkommen von Inachus
Stelle | Anzahl |
(B 6) Polemius Silvius – B6 BreviariumBreviarium temporum – | 1 |
Argis Argos
Eintrag im Register: | Argos |
Trivialname | Argos |
Argos (Argos in Italien??) | |
Ortstyp | Stadt |
PLRE | BA 58,D2 |
Vorkommen von Argos
Stelle | Anzahl |
(B 6) Polemius Silvius – B6 BreviariumBreviarium temporum – | 1 |
Cecrops Cecrops
Eintrag im Register: | Cecrops |
Trivialname | Cecrops |
Herrscher von Athen |
Vorkommen von Cecrops
Stelle | Anzahl |
(B 6) Polemius Silvius – B6 BreviariumBreviarium temporum – | 1 |
Athenis Athen
Eintrag im Register: | Athen |
Trivialname | Athen |
Athenae | |
Ortstyp | Stadt |
PLRE | BA 59,B3 |
Vorkommen von Athen
Stelle | Anzahl |
(B 6) Polemius Silvius – B6 BreviariumBreviarium temporum – | 1 |
tempore Moyses Moses
Eintrag im Register: | Moses |
Trivialname | Moses |
mythisch |
Vorkommen von Moses
Stelle | Anzahl |
(B 6) Polemius Silvius – B6 BreviariumBreviarium temporum – | 1 |
Argis Argiver
Eintrag im Register: | Argiver |
Trivialname | Argiver |
Bewohner von Argos |
Vorkommen von Argiver
Stelle | Anzahl |
(B 6) Polemius Silvius – B6 BreviariumBreviarium temporum – | 1 |
Mycenaei Mykener
Eintrag im Register: | Mykener |
Trivialname | Mykener |
Mykener |
Vorkommen von Mykener
Troiae … 8 excidium Troja
Eintrag im Register: | Troja |
Trivialname | Troia |
Troja | |
Ortstyp | Stadt |
PLRE | BA 56,C2 |
Vorkommen von Troia
Stelle | Anzahl |
(B 6) Polemius Silvius – B6 BreviariumBreviarium temporum – | 1 |
post quod Mykener
Eintrag im Register: | Mykener |
Trivialname | Mykener |
Mykener |
Vorkommen von Mykener
Latini Latiner
Eintrag im Register: | Latiner |
Trivialname | Latiner |
Latiner |
Vorkommen von Latiner
post quos Latiner
Eintrag im Register: | Latiner |
Trivialname | Latiner |
Latiner |
Vorkommen von Latiner
Lacedaemonii Lakedaimonier
Eintrag im Register: | Lakedaimonier |
Trivialname | Lakedämonier |
Spartaner |
Vorkommen von Lakedämonier
et Corinthii Korinther
Eintrag im Register: | Korinther |
Trivialname | Korinther |
Korinther |
Vorkommen von Korinther
quibus imperium Korinther
Eintrag im Register: | Korinther |
Trivialname | Korinther |
Korinther |
Vorkommen von Korinther
quibus … agentibus Lakedaimonier
Eintrag im Register: | Lakedaimonier |
Trivialname | Lakedämonier |
Spartaner |
Vorkommen von Lakedämonier
regnum … 10 Iudaeorum Juden
Eintrag im Register: | Juden |
Trivialname | Juden |
Juden |
Vorkommen von Juden
regnum … 10 est ?
Macedones imperant Makedonen
Eintrag im Register: | Makedonen |
Trivialname | Makedonen |
Makedonen |
Vorkommen von Makedonen
Stelle | Anzahl |
(B 6) Polemius Silvius – B6 BreviariumBreviarium temporum – | 1 |
finito … Assyriorum Assyrer
Eintrag im Register: | Assyrer Assyrer |
Trivialname | Assyrer Assyrer |
Assyrer Assyrer |
Vorkommen von Assyrer
Vorkommen von Assyrer
quibus Assyrer
Eintrag im Register: | Assyrer Assyrer |
Trivialname | Assyrer Assyrer |
Assyrer Assyrer |
Vorkommen von Assyrer
Vorkommen von Assyrer
Medi Meder
Eintrag im Register: | Meder |
Trivialname | Meder |
Meder |
Vorkommen von Meder
sub … 12 quibus Meder
Eintrag im Register: | Meder |
Trivialname | Meder |
Meder |
Vorkommen von Meder
Lydi imperant Lyder
Eintrag im Register: | Lyder |
Trivialname | Lyder |
Lyder |
Vorkommen von Lyder
Stelle | Anzahl |
(B 6) Polemius Silvius – B6 BreviariumBreviarium temporum – | 1 |
vel Romulus Romulus
Eintrag im Register: | Romulus |
Trivialname | Romulus |
Gründer Roms, Bruder des Remus, mythisch |
Vorkommen von Romulus
cum … est Remus
Eintrag im Register: | Remus |
Trivialname | Remus |
Bruder des Romulus, mythisch |
Vorkommen von Remus
Stelle | Anzahl |
(B 6) Polemius Silvius – B6 BreviariumBreviarium temporum – | 1 |
a … 13 imperium Romulus
Eintrag im Register: | Romulus |
Trivialname | Romulus |
Gründer Roms, Bruder des Remus, mythisch |
Vorkommen von Romulus
post quem Romulus
Eintrag im Register: | Romulus |
Trivialname | Romulus |
Gründer Roms, Bruder des Remus, mythisch |
Vorkommen von Romulus
Numa Numa Pompilius
Eintrag im Register: | Numa Pompilius |
Trivialname | Numa Pompilius |
2. mytischer König von Rom |
Vorkommen von Numa Pompilius
Stelle | Anzahl |
(B 6) Polemius Silvius – B6 BreviariumBreviarium temporum – | 1 |
Tullus Tullus Hostilius
Eintrag im Register: | Tullus Hostilius |
Trivialname | Tullus Hostilius |
3. mytischer König von Rom [in Orig. Rom. 27 Tullus Hostilius genannt] |
Vorkommen von Tullus Hostilius
Ancus Ancus Marcius
Eintrag im Register: | Ancus Marcius |
Trivialname | Ancus Marcius |
4. mytischer König von Rom [in Orig. Rom 28 Mancius Philippus genannt] |
Vorkommen von Ancus Marcius
Stelle | Anzahl |
(B 6) Polemius Silvius – B6 BreviariumBreviarium temporum – | 1 |
Priscus … 14 Tarquinius Tarquinius Priscus
Eintrag im Register: | Tarquinius Priscus |
Trivialname | Lucius Tarquinius Pricus |
5. mytischer König von Rom |
Vorkommen von Lucius Tarquinius Pricus
Stelle | Anzahl |
(B 6) Polemius Silvius – B6 BreviariumBreviarium temporum – | 1 |
Servius Servius Tullius
Eintrag im Register: | Servius Tullius |
Trivialname | Servius Tullius |
6. mytischer König von Rom [in B5,30 auch "Servilius Tullius" genannt, s. Komm. zu B5, S.66] |
Vorkommen von Servius Tullius
sub quo Servius Tullius
Eintrag im Register: | Servius Tullius |
Trivialname | Servius Tullius |
6. mytischer König von Rom [in B5,30 auch "Servilius Tullius" genannt, s. Komm. zu B5, S.66] |
Vorkommen von Servius Tullius
Persae Perser
Eintrag im Register: | Perser |
Trivialname | Perser |
Perser |
Vorkommen von Perser
per Cyrum Kyros I.
Eintrag im Register: | Kyros I. |
Trivialname | Kyros I. |
vierter persischer König |
Vorkommen von Kyros I.
Stelle | Anzahl |
(B 6) Polemius Silvius – B6 BreviariumBreviarium temporum – | 1 |
Tarquinius2 Tarquinius Superbus
Eintrag im Register: | Tarquinius Superbus |
Trivialname | Lucius Tarquinius Superbus |
7. mytischer König von Rom |
Vorkommen von Lucius Tarquinius Superbus
qui … est Tarquinius Superbus
Eintrag im Register: | Tarquinius Superbus |
Trivialname | Lucius Tarquinius Superbus |
7. mytischer König von Rom |
Vorkommen von Lucius Tarquinius Superbus
ab urbe Rom
Eintrag im Register: | Rom |
Trivialname | Rom |
Roma | |
Ortstyp | Stadt |
PLRE | BA 43,B2 |
Vorkommen von Rom
quibus römische Könige
Eintrag im Register: | römische Könige |
Trivialname | römische Könige |
die sieben römischen Könige |
Vorkommen von römische Könige
ab … 17 imperium Römisches Reich
Eintrag im Register: | Römisches Reich |
Trivialname | Römisches Reich |
Imperium Romanum | |
Ortstyp | Territorium |
Vorkommen von Römisches Reich
post quos römische Könige
Eintrag im Register: | römische Könige |
Trivialname | römische Könige |
die sieben römischen Könige |
Vorkommen von römische Könige
Brutus … consul Lucius Iunius Brutus
Eintrag im Register: | Lucius Iunius Brutus |
Trivialname | Lucius Iunius Brutus |
1. römischer Konsul 509 v. Chr. |
Vorkommen von Lucius Iunius Brutus
Stelle | Anzahl |
(B 6) Polemius Silvius – B6 BreviariumBreviarium temporum – | 1 |
cum … consorte Collatinus
Eintrag im Register: | Collatinus |
Trivialname | Tarquinius Collatinus |
Ehemann der Lucreta |
Vorkommen von Tarquinius Collatinus
Stelle | Anzahl |
(B 6) Polemius Silvius – B6 BreviariumBreviarium temporum – | 1 |
qui … sunt Konsuln
Eintrag im Register: | Konsuln |
Trivialname | Konsuln |
Konsuln |
Vorkommen von Konsuln
sub quibus Konsuln
Eintrag im Register: | Konsuln |
Trivialname | Konsuln |
Konsuln |
Vorkommen von Konsuln
orbis … 22 creverunt Latiner
Eintrag im Register: | Latiner |
Trivialname | Latiner |
Latiner |
Vorkommen von Latiner
omnis Italia Italien
Eintrag im Register: | Italien |
Trivialname | Italien |
Italien | |
Ortstyp | Provinz |
PLRE | BA 1,F2 |
Vorkommen von Italien
Gallia Gallien
Eintrag im Register: | Gallien |
Trivialname | Gallien |
Galliae | |
Ortstyp | Provinz |
Vorkommen von Gallien
Hispania Spanien
Eintrag im Register: | Spanien |
Trivialname | Spanien |
Hispania | |
Ortstyp | Provinz |
PLRE | BA 1,B2 |
Vorkommen von Spanien
Stelle | Anzahl |
(B 6) Polemius Silvius – B6 BreviariumBreviarium temporum – | 1 |
Britannia Britannien
Eintrag im Register: | Britannien |
Trivialname | Britannien |
Britannia | |
Ortstyp | Provinz |
PLRE | BA 100,F1 |
Vorkommen von Britannien
Africa Africa
Eintrag im Register: | Africa |
Trivialname | Africa |
Africa Proconsularis | |
Ortstyp | Provinz |
PLRE | BA 100,H4/J5 |
Vorkommen von Africa
Illyricus Illyricum
Eintrag im Register: | Illyricum |
Trivialname | Illyricum |
Illyricum | |
Ortstyp | Provinz |
PLRE | BA 49,B3 |
Vorkommen von Illyricum
Stelle | Anzahl |
(B 6) Polemius Silvius – B6 BreviariumBreviarium temporum – | 1 |
Thraciae Thrakien
Eintrag im Register: | Thrakien |
Trivialname | Thrakien |
Thracia | |
Ortstyp | Provinz |
PLRE | BA 100,L3 |
Vorkommen von Thrakien
Stelle | Anzahl |
(B 6) Polemius Silvius – B6 BreviariumBreviarium temporum – | 1 |
Oriens Oriens
Eintrag im Register: | Oriens |
Trivialname | Oriens |
Oriens | |
Ortstyp | Territorium |
PLRE | BA 101,M6 |
Vorkommen von Oriens
Stelle | Anzahl |
(B 6) Polemius Silvius – B6 BreviariumBreviarium temporum – | 1 |
Asia Asien
Eintrag im Register: | Asien |
Trivialname | Asien |
Asien | |
Ortstyp | Territorium |
Vorkommen von Asien
Pontusque Pontos
Eintrag im Register: | Pontos |
Trivialname | Pontus |
Bithynia et Pontus | |
Ortstyp | Territorium |
PLRE | BA 100,M3 |
Vorkommen von Pontus
Stelle | Anzahl |
(B 6) Polemius Silvius – B6 BreviariumBreviarium temporum – | 1 |
post … 24 quos Konsuln
Eintrag im Register: | Konsuln |
Trivialname | Konsuln |
Konsuln |
Vorkommen von Konsuln
cum … dictatores Diktatoren
Eintrag im Register: | Diktatoren |
Trivialname | Diktatoren |
römische Diktatoren |
Vorkommen von Diktatoren
Stelle | Anzahl |
(B 6) Polemius Silvius – B6 BreviariumBreviarium temporum – | 1 |
sive decemviri Decemvirn
Eintrag im Register: | Decemvirn |
Trivialname | Decemvirn |
Dezemvirn |
Vorkommen von Decemvirn
Stelle | Anzahl |
(B 6) Polemius Silvius – B6 BreviariumBreviarium temporum – | 1 |
Stelle | Anzahlabcd |
(B 4) Rufius Festus, Breviarium – – | 1 |
primus … Caesar Iulius Caesar
Eintrag im Register: | Iulius Caesar |
Trivialname | Gaius Iulius Caesar |
Vorkommen von Gaius Iulius Caesar
victis … 26 fecit Iulius Caesar
Eintrag im Register: | Iulius Caesar |
Trivialname | Gaius Iulius Caesar |
Vorkommen von Gaius Iulius Caesar
Galliis Gallien
Eintrag im Register: | Gallien |
Trivialname | Gallien |
Galliae | |
Ortstyp | Provinz |
Vorkommen von Gallien
et Britanniis Britannien
Eintrag im Register: | Britannien |
Trivialname | Britannien |
Britannia | |
Ortstyp | Provinz |
PLRE | BA 100,F1 |
Vorkommen von Britannien
quo Iulius Caesar
Eintrag im Register: | Iulius Caesar |
Trivialname | Gaius Iulius Caesar |
Vorkommen von Gaius Iulius Caesar
in curia curia des Pompeius
Eintrag im Register: | curia des Pompeius |
Trivialname | curia des Pompeius |
curia des Pompeius / Theater des Pompeius | |
Ortstyp | Territorium |
PLRE | BA 43,B2 |
Vorkommen von curia des Pompeius
per Brutum Brutus
Eintrag im Register: | Brutus |
Trivialname | Marcus Iunius Brutus |
Caesar Mörder |
Vorkommen von Marcus Iunius Brutus
Stelle | Anzahl |
(B 6) Polemius Silvius – B6 BreviariumBreviarium temporum – | 1 |
et1 … auctores Cassius Longinus Caesar Mörder
Eintrag im Register: | Cassius Longinus Caesar Mörder |
Trivialname | Gaius Cassius Longinus |
Quaestor 53 v. Chr., Caesar Mörder |
Vorkommen von Gaius Cassius Longinus
Stelle | Anzahl |
(B 6) Polemius Silvius – B6 BreviariumBreviarium temporum – | 1 |
suae mortis Iulius Caesar
Eintrag im Register: | Iulius Caesar |
Trivialname | Gaius Iulius Caesar |
Vorkommen von Gaius Iulius Caesar
Augusti Augusti
Eintrag im Register: | Augusti |
Trivialname | Augusti |
römische Kaiser / Augusti, Ehrenname, Bestandteil der Kaisertitulatur |
Vorkommen von Augusti
ab Octaviano Augustus
Eintrag im Register: | Augustus |
Trivialname | Augustus/Octavian |
Gaius Iulius Caesar Augustus/Gaius Octavius |
Vorkommen von Augustus/Octavian
ex quibus Augusti
Eintrag im Register: | Augusti |
Trivialname | Augusti |
römische Kaiser / Augusti, Ehrenname, Bestandteil der Kaisertitulatur |
Vorkommen von Augusti
Domitianus primus Domitian
Eintrag im Register: | Domitian |
Trivialname | Titus Flavius Domitianus |
Vorkommen von Titus Flavius Domitianus
Diocletianus Diokletian
Eintrag im Register: | Diokletian |
Trivialname | Diocletianus |
Marcus Aurelius Gaius Valerius Diocletianus, Kaiser |
Vorkommen von Diocletianus
vel … senior Konstantin
Eintrag im Register: | Konstantin |
Trivialname | Konstantin |
Flavius Valerius Constantinus |
Vorkommen von Konstantin
qui … 32 communiit Konstantin
Eintrag im Register: | Konstantin |
Trivialname | Konstantin |
Flavius Valerius Constantinus |
Vorkommen von Konstantin
ab urbis Rom
Eintrag im Register: | Rom |
Trivialname | Rom |
Roma | |
Ortstyp | Stadt |
PLRE | BA 43,B2 |
Vorkommen von Rom
Postumiano Postumianus
Eintrag im Register: | Postumianus |
Trivialname | Flavius Rufius Praetextatus Postumianus |
Konsul 448 n.Chr. | |
PLRE | 2,4,901-902 |
Vorkommen von Flavius Rufius Praetextatus Postumianus
et2 … consulibus Zeno
Eintrag im Register: | Zeno |
Trivialname | Flavius Zenon |
Konsul 448 n.Chr. | |
PLRE | 2,6,1199-1200 |
Vorkommen von Flavius Zenon
Astyrio … 37 consule Asturius
Eintrag im Register: | Asturius |
Trivialname | Flavius Astyrius |
Konsul 449 n.Chr. | |
PLRE | 2,Fl. Astyrius,174-175 |
Vorkommen von Flavius Astyrius
Stelle | Anzahl |
(B 6) Polemius Silvius – B6 BreviariumBreviarium temporum – | 1 |
Erklärung der Siglen, Zeichen und Abkürzungen in Text und Apparat
R | cod. Vallicellianus E 26 (s. Einl. S. 150–52) |
B | cod. Bruxellensis 10615–10729 (s. Einl. S. 152–56) |
{aaa} | vom Editor getilgte Buchstaben |
(aaa) | vom Editor aufgelöste Abkürzungen |
[ ̣ ̣ ̣] | Zahl der in einer Lücke verlorengegangenen Buchstaben |
⟦aaa⟧ | vom Schreiber oder anderer Hand getilgte Buchstaben |
`aaa´ | vom Schreiber oder anderer Hand über der Zeile hinzugefügte Buchstaben |
| | Zeilenende in einer Handschrift |
* | vom Schreiber freigelassener Raum im Umfang eines Buchstabens |
Aapogr. | Abschrift (apographon) von A |
Aa.c. | Lesart in A vor der Korrektur (ante correctionem) |
Ap.c. | Lesart in A nach der Korrektur (post correctionem) |
Acorr. | korrigierte Lesart in A (was vorher in A stand, ist unklar) |
Amarg. | Lesart am Rand (in margine) von A |
As.l. | über der Zeile (supra lineam) übergeschriebene(r) Buchstabe(n) in A |
add. | addidit (‑erunt) vel additus, ‑a, ‑um |
alt. m. | altera manu |
apogr. | apographon |
cod(d). | codex (‑ices) |
corr. | correxit (‑erunt) vel correctus, ‑a, ‑um |
del. | delevit (‑erunt) |
dub. | dubitanter |
ed(d). | editor(‑es) |
eras. | erasus, -a, -um |
in marg. | in margine |
inscr. | inscriptio(nem) |
om. | omisit (‑erunt) vel omissus, ‑a, ‑um |
s. l. | supra lineam |
sq. | sequens |
suprascr. | suprascripsit (‑erunt) vel suprascriptus, ‑a, ‑um |
ut vid. | ut videtur |
v. | versus |
Abkürzungen
I. Standardwerke
AE
L’Année épigraphique
BHL
Bibliotheca Hagiographica Latina
CCL
Corpus Christianorum, Series Latina
CFHB
Corpus Fontium Historiae Byzantinae
Chron. min.
Th. Mommsen (Hg.), Chronica minora saec. IV. V. VI. VII. 3 Bde. (= MGH AA 9. 11. 13), Berlin 1892–1898
CIL
Corpus Inscriptionum Latinarum
CLRE
Consuls of the Later Roman Empire, ed. by R. S. Bagnall et al., Atlanta 1987
CPL
Clavis Patrum Latinorum
CSEL
Corpus Scriptorum Ecclesiasticorum Latinorum
CSHB
Corpus Scriptorum Historiae Byzantinae
DNP
Der Neue Pauly
FGrHist
Fragmente der griechischen Historiker
FHG
Fragmenta Historicorum Graecorum
GCS
Die Griechischen Christlichen Schriftsteller
Georges
K. E. Georges, Ausführliches Lateinisch-Deutsches Handwörterbuch, 2 Bde., Hannover 131972
H.-Sz.
J. B. Hofmann / A. Szantyr, Lateinische Syntax und Stilistik (HdbAW 2,2,2) München 1972
HdbAW
Handbuch der Altertumswissenschaft
ICUR
Inscriptiones Christianae Urbis Romae, hg. von G. B. De Rossi
ILCV
Inscriptiones Latinae Christianae Veteres, hg. von E. Diehl
ILS
Inscriptiones Latinae Selectae, hg. von H. Dessau
K.-H.
R. Kühner / F. Holzweissig, Ausführliche Grammatik der lateinischen Sprache, Erster Teil: Elementar-, Formen- und Wortlehre, Hannover 21912 (ND Darmstadt 1994)
K.-St.
R. Kühner / C. Stegmann, Ausführliche Grammatik der lateinischen Sprache, Zweiter Teil: Satzlehre 1/2, Hannover 21914 (mit Zusätzen und Berichtigungen zur 4. und 5. Aufl. von A. Thierfelder im ND Darmstadt 1997)
KFHist
Kleine und fragmentarische Historiker der Spätantike
LACL
S. Döpp / W. Geerlings (Hgg.), Lexikon der antiken christlichen Literatur, Freiburg 32002
Lausberg
H. Lausberg, Handbuch der literarischen Rhetorik, Mün-chen 21973
LSJ
H. G. Liddell / R. Scott / H. S. Jones (Hgg.), A Greek–English Lexicon, Oxford 1996
LTS
Lexicon Topographicum Urbis Romae / Suburbium
LTUR
Lexicon Topographicum Urbis Romae
MGH
Monumenta Germaniae Historica
…AA
MGH Auctores Antiquissimi
…SS rer. Merov.
MGH Scriptores rerum Merovingicarum
MRR
T. R. S. Broughton, Magistrates of the Roman Republic, New York 1951–1986
OLD
Oxford Latin Dictionary
PCBE
Prosopographie chrétienne du Bas-Empire
PG
Patrologia Graeca
PL
Patrologia Latina
PLRE
Prosopography of the Later Roman Empire
RAC
Reallexikon für Antike und Christentum
RE
Paulys Real-Encyclopädie der classischen Altertumswissenschaft
RGA
Reallexikon der Germanischen Altertumskunde
RIC
Roman Imperial Coinage
SC
Sources chrétiennes
Souter
A. Souter, A glossary of later Latin to 600 A. D., Oxford 1949.
Stotz
P. Stotz, Handbuch zur lateinischen Sprache des Mittelalters (HdbAW 2,5) München 1996–2004
ThLL
Thesaurus Linguae Latinae
II. Quellen
-
Act. Arv. = Acta fratrum Arvalium
-
Commentarii fratrum arvalium qui supersunt: Les copies épigraphiques des protocoles annuels de la Confrérie arvale, par J. Scheid, Rom 1998
-
Ambr. = Ambrosius von Mailand
-
c. Aux. = sermo contra Auxentium (Arianum) de basilicis tradendis
-
Sancti Ambrosii opera, pars 10/3, Epistularum liber X, Epistulae extra collectionem, Gesta concili Aquileiensis, rec. M. Zelzer (CSEL 82,3) Wien 1982.
-
ep. = Epistulae
-
Sancti Ambrosii opera, pars 10, Epistularum libri, edd. O. Faller / M. Zelzer, 4 Bde. (CSEL 82,1–4) Wien 1968–1996.
-
obit. Valent. = De obitu Valentiniani
-
O. Faller (Hg.), Ambrosius, Explanatio symboli et al. (CSEL 73) Wien 1955, 329–367.
-
Amm. = Ammianus Marcellinus
-
Ammiani Marcellini Rerum Gestarum libri qui supersunt, ed. W. Seyfarth, 2 Bde. (BT) Leipzig 1978.
-
Anon. Vales. = Anonymus Valesianus I
-
Excerpta Valesiana, rec. J. Moreau, editionem correctiorem curavit V. Velkov (BT) Leipzig 1968.
König, Origo Constantini – Anonymus Valesianus, Teil 1, Text und Kommentar, Trier 1987.
-
Athan. syn. = Athanasius Alexandrinus, De Synodis
-
H.-G. Opitz (Hg.), Athanasius Werke, Bd. 2,1, Die Apologien, Berlin 1935–1941, 231–78.
-
Aur. Vict. Caes. = Aurelius Victor, Liber de Caesaribus
-
Sextii Aurelii Victoris Liber de Caesaribus, hg. von F. Pichlmayr / R. Gruendel (BT) Leipzig 1970, 77–129.
-
Auson. grat. act. = Ausonius, Gratiarum actio dicta domino Gratiano Augusto
-
D. Magni Ausonii opuscula, rec. K. Schenkl (MGH AA 5,2) Berlin 1883, 19–30.
-
Cassiod. chron.= Cassiodor, Chronica
-
Cassiodorus, Chronica minora II, ed. Th. Mommsen (MGH AA 11) Berlin 1894, 109–61.
-
Cedr. = Kedrenos
-
Georgii Cedreni Historiarum compendium, Edizione critica a cura di L. Tartaglia, 2 Bde. (BollClass Suppl. 30), Rom 2016.
Georgius Cedrenus, ed. I. Bekker, 2 Bde. (CSHB 32/34) 1838/39.
-
Cens. = Censorinus, De die natali
-
Censorinus, Über den Geburtstag. Lateinisch und deutsch von K. Brodersen, Darmstadt 2012
-
Chron. Gall. (452) = Gallische Chronik von 452
-
J.-M. Kötter / C. Scardino (Hgg.), Gallische Chroniken (KFHist G 7–8) Paderborn 2017, 3–176.
-
Chron. Gall. (511) = Gallische Chronik von 511
-
J.-M. Kötter / C. Scardino (Hgg.), Gallische Chroniken (KFHist G 7–8) Paderborn 2017, 177–264.
-
Chron. min. = Chronica minora
-
Th. Mommsen (Hg.), Chronica minora saec. IV. V. VI. VII., Vol. I–III (MGH AA 9. 11. 13) Berlin 1892–1898.
-
Clem. Al. strom. = Clemens Alexandrinus, Stromata
-
Clemens Alexandrinus, II (Stromata Buch 1–6), hg. von O. Stählin, Berlin 41985.
-
Cod. Theod. = Codex Theodosianus
-
Theodosiani libri XVI cum constitutionibus Sirmondianis et Leges novellae ad Theodosianum pertinentes, ed. Th. Mommsen et P. M. Meyer, 3 Bde. Berlin 1905.
-
Cons. Const. = Consularia Constantinopolitana
-
Th. Mommsen (Hg.), Chronica minora I (MGH AA 9) Berlin 1892, 197–247.
M. Becker u. a. (Hgg.) Consularia Constantinopolitana und verwandte Quellen (KFHist G 1–4) Paderborn 2016, 3–158.
-
Curios. urb. = Curiosum urbis Romae
-
Libellus de regionibus urbis Romae, rec. A. Nordh, Lund 1949.
-
Diod. = Diodorus Siculus
-
Diodore de Sicilie, Bibliothèque historique. Fragments, tome 1. Livres VI–X. Texte établie, traduit, et commenté par A. Cohen-Skalli (CUF. Série grecque) Paris 2012.
-
Dion. Hal. ant. = Dionysios Halicarnasseus, antiquitates Romanae
-
Denys d’Halicarnasse, Antiquités romaines, tome 1. Texte établie, et traduit par V. Fromentin (CUF. Série grecque) Paris 1998.
-
Enn. ann. = Ennius, Annales
-
The Annals of Q. Ennius. Edit. with introd. and comm. by O. Skutsch, Oxford 1985.
-
Epit. Caes. = Epitome de Caesaribus (Ps. Aurelius Victor)
-
Pseudo-Aurélius Victor, Abrégé des Césars, texte établi, traduit et commenté par M. Festy (CUF. Série latine) Paris 1999.
Sextii Aurelii Victoris Liber de Caesaribus, edd. F. Pichlmayr / R. Gruendel (BT) Leipzig 1970, 131–76.
-
Eus. = Eusebios von Kaisareia
-
chron. armen. = Chronik (in Armenisch)
-
Eusebius Werke, Fünfter Band, Die Chronik, aus dem Armenischen übers. von J. Karst (GCS 20) Berlin 1911.
-
h. e. = Historia ecclesiastica
-
Eusebius Werke, Zweiter Band, Die Kirchengeschichte. Die lateinische Übersetzung des Rufinus, hg. von E. Schwartz und Th. Mommsen, 3 Bde. (GCS 9/1–3) Leipzig 1903–1909.
Eusebius von Caesarea, Kirchengeschichte, hg. und eingel. von H. Kraft, übers. von Ph. Haeuser, durchges. von H. A. Gärtner, Darmstadt 52006.
-
vit. Const. = Vita Constantini
-
Eusebius Werke, Erster Band, Erster Teil, Über das Leben des Kaisers Konstantin, hg. von F. Winkelmann (GCS 7) Berlin 21991.
Eusebius von Caesarea, De vita Constantini – Über das Leben Konstantins, eingel. von B. Bleckmann, übers. und komm. von H. Schneider (FC 83) Turnhout 2007.
-
Eutr. = Eutropius, Breviarium
-
Eutropii Breviarium ab urbe condita, recogn. C. Santini (BT) Leipzig 1979.
-
Exc. barb. chron. I = Excerpta ex barbaro Scaligeri
-
Chronica minora I, ed. Th. Mommsen (MGH AA 9) Berlin 1892, 274–298.
-
Fast. Ostiens. = Fasti Ostienses
-
Fasti Ostienses, ed. L. Vidman, Prag 1982.
-
Fast. Vind. I chron. I = Fasti Vindobonenses priores (s. Cons. Italica)
-
Chronica minora I, ed. Th. Mommsen (MGH AA 9) Berlin 1892, 274–334.
-
Fer. Dur. = Feriale Duranum
-
The Excavations at Dura-Europos. Final Report V, Part I: The Parchments and Papyri, edd. C. B. Welles et al., New Haven 1959, 197–202.
-
Greg. Tur. Franc. = Gregorius von Tours, Historia Francorum
-
Gregorii Turonensis opera, Libri historiarum X, edd. B. Krusch / W. Levison (MGH SS rer. Merov. 1/1) Hannover ²1951.
-
Hier. chron.= Hieronymus, Chronicon
-
Eusebius Werke, Siebenter Band, Die Chronik des Hieronymus – Hieronymi Chronicon, hg. und in 2. Aufl. bearb. von R. Helm, 3. Aufl. mit einer Vorbemerkung von U. Treu (GCS 47) Berlin 1984.
-
Hist. Aug. = Historia Augusta
-
Scriptores historiae Augustae, ed. E. Hohl, addenda et corrigenda adiecerunt Ch. Samberger et W. Seyfarth, 2 Bde. (BT) Leipzig 4/21965.
-
Hyd. chron. = Hydatius, Chronicon
-
Chronica minora II, ed. Th. Mommsen (MGH AA 11) Berlin 1894, 1–36.
R. W. Burgess, The Chronicle of Hydatius and the Consularia Constantinopolitana. Two contemporary accounts of the final years of the Roman Empire, Oxford 1993, 1–172.
-
Iord. = Jordanes
-
Get. = Getica
-
Iordanis Romana et Getica, rec. Th. Mommsen (MGH AA 5/1) Berlin 1882, 53–138.
-
Rom. = Romana
-
Iordanis Romana et Getica, rec. Th. Mommsen (MGH AA 5/1) Berlin 1882, 1–52.
-
Itin. Anton. = Itineraria Antonini Augusti
-
Antonini Augusti Itineraria Provinciarum et Maritimum, in: Itineraria Romana, vol. 1, Itineraria Antonini Augusti et Burdigalense, edd. O. Cuntz / G. Wirth, Stuttgart 1990, 1–85.
-
Ioh. Ant. = Johannes Antiochenus
-
Ioannis Antiocheni Fragmenta ex Historia chronica, introd., edizione critica e trad. a cura di U. Roberto (TU 154) Berlin 2005. Ioannis Antiocheni fragmenta quae supersunt omnia, rec., Anglice vertit, indicibus instruxit S. Mariev (CFHB 47) Berlin 2008.
-
Ioh. Mal. = Johannes Malalas
-
Ioannis Malalae chronographia, ex recensione L. Dindorfii, Bonn 1831.
J. Thurn (Hg.), Ioannis Malalae chronographia (CFHB Series Berolinensis 35) Berlin 2000.
-
Itin. Burdig. = Itinerarium Burdigalense
-
Itinerarium Burdigalense, in: Itineraria Romana, vol. 1, Itineraria Antonini Augusti et Burdigalense, edd. O. Cuntz / G. Wirth, Stuttgart 1990, 86–102.
-
Iul. or. = Iulianus Apostata, Orationes
Lact. = Laktanz
-
LʼEmpereur Julien, Œuvres complètes, tome 1, 1re partie / tome 2, 2e partie, texte établi et traduit par J. Bidez et G.
Rochefort, 2 Bde., 2. und 3. Aufl. (CUF. Série grecque) Paris 2003.
-
inst. = Institutionum divinarum libri VII
-
L. Caeli Firmiani Lactanti opera omnia, pars I: Divinae institutiones et Epitome divinarum institutionum, rec. S. Brandt (CSEL 19) Wien 1890.
-
mort. pers. = De mortibus persecutorum
-
Laktanz, De mortibus persecutorum – Die Todesarten der Verfolger. Lateinisch–deutsch, übers. und eingel. von A. Städele (FC 43) Turnhout 2003.
-
Lib. gener. = Liber generationis
-
Chronica minora I, ed. Th. Mommsen (MGH AA 9) Berlin 1892, 89–140.
-
Liv. = Livius
-
Titi Livi Ab urbe condita, recogn. et adnotatione critica instruxit R. M. Ogilvie. tom. I: libri I–V (OCT) Oxford 1974.
-
Liv. per. = Livius, Periochae
-
O. Roßbach, T. Livi periochae (BT) Leipzig 1910, 1–121.
-
Marcell. chron. II = Marcellinus Comes, Chronicon
-
Chronica minora II, ed. Th. Mommsen (MGH AA 11) Berlin 1894, 37–104.
-
Narrat. imp. = Narratio de imperatoribus domus Valentinanae et Theodosianae
-
Th. Mommsen (Hg.), Chronica minora I (MGH AA 9), Berlin 1892, 629–30.
-
Obseq. = Iulius Obsequens
-
O. Roßbach, T. Livi periochae (BT) Leipzig 1910, 149–81.
-
Olymp. = Olympiodoros von Theben
-
K. Müller (Hg.), Fragmenta Historicorum Graecorum, 4, Paris 1851.
R. C. Blockley, The Fragmentary Classicizing Historians of the Later Roman Empire. Eunapius, Olympiodorus, Priscus and Malchus, vol. 2. Text, Translation and Historiographical Notes (Arca 10) Liverpool 1983, 151–220.
-
Origo Rom. = Origo gentis Romanorum (Chronica Urbis Romae)
-
J. G. Eccardus, Corpus historicorum medii aevi 1, Leipzig 1723, 29–32.
Th. Roncallius, Vetustiora Latinorum scriptorum chronica 2, Padua 1787, 241–48.
Chronica minora I, ed. Th. Mommsen (MGH AA 9) Berlin 1892, 141–48.
Chronica minora 1, coll. et emend. C. Frick, Leipzig 1892, 111–22.
R. Valentini / G. Zucchetti, Codice Topografico della Città di Roma 1, Rom 1940, 266–81. 373.
R. W. Burgess, Roman Imperial Chronology and Early-Fourth-Century Historiography. The Regnal Durations of the So-called Chronica urbis Romae of the Chronograph of 354 (Hist. Einzelschr. 234) Stuttgart 2014.
-
Oros. hist. = Orosius, Historiae adversum paganos
-
Pauli Orosii Historiarum adversum paganos libri VII. Accedit eiusdem liber apologeticus, ex recogn. C. Zangemeister (CSEL 5) Wien 1882.
Paulus Orosius, Die antike Weltgeschichte in christlicher Sicht, übers. und erl. von A. Lippold, eingel. von C. Andresen, 2 Bde. (BAW) München 1985/1986.
-
Paneg. = Panegyrici Latini
-
XII Panegyrici Latini, recogn. brevique adnotatione critica instruxit R. A. B. Mynors (OCT) Oxford 1964.
-
Paul. Nol. carm. = Paulinus von Nola, Carmina
-
Paulinus Nolanus, Carmina, ed. G. de Hartel, editio altera supplementis aucta, curante M. Kamptner (CSEL 30,2) Wien 1999.
-
Paulin. Med. vit. Ambr. = Paulinus von Mailand, Vita Ambrosii
-
M. Pellegrino (Hg.), Paolino di Milano, Vita di S. Ambrogio, Introduzione, testo critico e note, Rom 1961.
-
Philocal. fast. = Philocali fasti (Kalender des Filocalus)
-
CIL I2, Berlin 1893, 254–78.
-
Philost. = Philostorgios, Historia ecclesiastica
-
J. Bidez (Hg.), Philostorgius, Kirchengeschichte (GCS 21), Berlin ³1981.
Philostorgios, Kirchengeschichte, hg., übers. und komm. von B. Bleckmann und M. Stein, 2 Bde. (KFHist E 7) Paderborn 2015.
-
Pol. Silv. = Polemius Silvius, Laterculus
-
brev. = Breviarium temporum
-
Chronica minora I, ed. Th. Mommsen (MGH AA 9) Berlin 1892, 547.
-
chron. I = Polemii Silvii Laterculus
-
Chronica minora I, ed. Th. Mommsen (MGH AA 9) Berlin 1892, 511–51 (außer 520–23. 547).
-
fast. = fasti (Kalender des Polemius Silvius)
-
CIL I2, Berlin 1893, 254–79.
-
princ. = Nomina omnium principum Romanorum
-
Chronica minora I, ed. Th. Mommsen (MGH AA 9) Berlin 1892, 520–23.
-
Procop. Vand. = Procopius von Caesarea, De bello Vandalico
-
J. Haury (Hg.), Procopius Caesariensis, Opera omnia, 4 Bde., Leipzig 1904–1913; erg. u. korrig. ND G. Wirth, Bd. 1, Leipzig 1962, 305–553.
-
Prosp. chron. I = Prosper Tiro von Aquitanien
-
Chronica minora I, ed. Th. Mommsen (MGH AA 9) Berlin 1892, 341–485.
Prosper Tiro, ediert, übers. und komm. von M. Becker / J.-M. Kötter (KFHist G 5–6) Paderborn 2016, 3–331.
-
Ps. Aur. Vict. orig. = Origo gentis Romanae
-
Sextii Aurelii Victoris Liber de Caesaribus, edd. F. Pichlmayr / R. Gruendel (BT) Leipzig 1970, 3–22.
-
Quint. inst. = Quintilianus, Institutio oratoriae
-
M. Fabi Quintiliani Institutionis oratoriae libri XII, ed. M. Winterbottom. tom. I: libri I–VI (OCT) Oxford 1970.
-
Reg. urb. = Notitia urbis Romae
-
Libellus de regionibus urbis Romae, rec. A. Nordh, Lund 1949.
-
Rufin. hist. = Rufinus von Aquileia, Historia ecclesiastica
-
Eusebius Werke, Zweiter Band, Die Kirchengeschichte. Die lateinische Übersetzung des Rufinus, hg. von E. Schwartz und Th. Mommsen, 3 Bde. (GCS 9/1–3) Leipzig 1903–1909.
-
Ser. reg. = Series regum (Der Könige Reihenfolge)
-
Eusebius Werke, Fünfter Band, Die Chronik, aus dem Armenischen übers. von J. Karst (GCS 20) Berlin 1911, 144–55.
-
ŠKZ grI. = Inschrift Schapurs an der Kaba-ye Zartoscht (griechisch)
-
Ph. Huyse, Die dreisprachige Inschrift Šābuhrs I. an der Kaba-i Zardušt (ŠKZ), 2 Bde. (Corpus inscriptionum Iranicarum: Pt. 3, Pahlavi inscriptions) London 1999.
-
Socr. = Socrates, Historia ecclesiastica
-
Sokrates, Kirchengeschichte, hg. von G. Ch. Hansen, mit Beiträgen von M. Sirinjan (GCS N. F. 1) Berlin 1995.
-
Soz. = Sozomenos, Historia ecclesiastica
-
Sozomenus, Kirchengeschichte, hg. von J. Bidez, eingel., von G. Ch. Hansen (GCS N. F. 4) Berlin 21995.
Sozomenos, Historia ecclesiastica – Kirchengeschichte. Griechisch - deutsch, von G. Ch. Hansen, 4 Bde. (FC 73/1–4) Turnhout 2004.
Suda Lexicographi Graeci, recogniti et apparatu critico instructi, vol. 1, Suidae lexicon, ps. 1–5, ed. A. Adler, Leipzig 1928–1938.
-
Sulp. Sev. chron. = Sulpicius Severus, Chronik
-
K. Halm (Hg.), Sulpicius Severus, Libri qui supersunt (CSEL 1) Wien 1866, 3–105.
-
Symm. rel. = Symmachus, relationes
-
Q. Aurelii Symmachi quae supersunt, edidit O. Seeck (MGH AA 6,1) Berlin 1883, 279–317.
-
Syncell. = Synkellos, Chronographia
-
Georgii Syncelli Ecloga chronographica, edidit A. A. Mosshammer (BT) Leipzig 1984.
-
Tac. ann. = Tacitus, Annales
-
P. Cornelii Taciti libri qui supersunt, tom. 1 Ab excessu divi Augusti, ed. H. Heubner (BT) Stuttgart 1994.
-
Thdt. h. e. = Theodoret von Cyrrhus, Kirchengeschichte
-
L. Parmentier / G. Ch. Hansen (Hgg.), Theodoretus Cyri, Historia ecclesiastica (GCS NF 5) Berlin ³1998.
-
Theophn. = Theophanes Confessor, Chronographia
-
Theophanis Chronographia, rec. C. de Boor, 2 Bde., Leipzig 1883/ 1885.
-
Theoph. Autol. = Theophilos von Antiocheia, Ad Autolycum
-
Theophilus of Antioch, Ad Autolycum. Text and translation by R. M. Grant, Oxford 1970.
-
Vir ill. = De viris illustribus
-
Sextii Aurelii Victoris Liber de Caesaribus, rec. F. Pichlmayr, adenda et corrigenda iterum collegit et adiecit R. Gruendel (BT) Leipzig 1970, 23–74.
Ps. Aurelius Victor, De viris illustribus urbis Romae. Lateinisch und deutsch. Hg. von J. Fugmann, Darmstadt 2016.
-
Zonar. = Zonaras
-
Ioannis Zonarae Epitome historiarum. cum C. Ducangii suisque annotationibus, ed. L. Dindorfius, 6 Bde. Leipzig 1868–1875.
Ioannis Zonarae Epitomae historiarum libri XIII–XVIII, ed. Th. Büttner-Wobst (CSHB 31) Bonn 1897.
-
Zos. = Zosimos
-
Zosime, Histoire nouvelle, texte établi et traduit par F. Paschoud, 5 Bde., 1. und 2. Aufl. (CUF. Série grecque) Paris 1979–2003.
Zosimos, Neue Geschichte, übers. und eingel. von O. Veh, durchges. und erl. von S. Rebenich (BGL) Stuttgart 1990.
III. Literatur
Im Literaturverzeichnis sind nur solche Titel aufgeführt, die in Einleitung und Kommentar mehr als einmal zitiert werden.
G. Alföldy, Eine Bauinschrift aus dem Colosseum, ZPE 109 (1995) 195–226.
J. C. Anderson, A Topographical Tradition in Fourth Century Chronicles: Domitian’s Building Program, Historia 32 (1983) 93–105.
T. D. Barnes, The Lost Kaisergeschichte and the Latin Historical Tradition, in: Bonner Historia Augusta Colloquium 1968/69, Bonn 1970, 13–43.
T. D. Barnes, The New Empire of Diocletian and Constantine, Cambridge, Mass. 1984.
Ph. Bartholomew, Fifth-Century Facts, Britannia 13 (1982) 261–70.
F. A. Bauer, Stadt ohne Kaiser, in: Th. Fuhrer (Hg.), Rom und Mailand in der Spätantike, Berlin 2012, 3–85.
R. Behrwald / Ch. Witschel (Hgg.), Rom in der Spätantike. Historische Erinnerung im städtischen Raum, Stuttgart 2012.
C. Bertrand-Dagenbach / A. Molinier-Arbo, Histoire Auguste, tom. III/2, Vie d’Alexandre Sévère, Paris 2014.
M. Beyeler, Geschenke des Kaisers. Studien zur Chronologie, zu den Empfängern und zu den Gegenständen der kaiserlichen Vergabungen im 4. Jahrhundert n. Chr., Berlin 2011.
A. R. Birley, The Roman Government of Britain, Oxford 2005.
R. F. Bland, The Coinage of Iotapian, in: M. J. Price u. a. (Hgg.), Essays in Honour of Robert Carson and Ketthe Jenkins, London 1993, 191–206.
B. Bleckmann, Art. Constantius III (Kaiser 421) [Nachtrag zum RAC] JbAC 51 (2008) 227–31.
B. Bleckmann, Die Reichskrise des III. Jahrhunderts in der spätantiken und byzantinischen Geschichtsschreibung, München 1992.
B. Bleckmann, Überlegungen zur Enmannschen Kaisergeschichte und zur Formung historischer Traditionen in tetrarchischer und konstantinischer Zeit, in: G. Bonamente / K. Rosen (Hgg.), Historiae Augustae Colloquium Bonnense, Bari 1997, 11–37.
H. Börm, Westrom. Von Honorius bis Justinian, Stuttgart 2013.
Hagiographi Bollandiani (Hgg.), Catalogus codicum hagiographicorum bibliothecae regiae Bruxellensis, pars I. codices Latini membranei, tomus II, Brüssel 1889.
St. Brecht, Die römische Reichskrise von ihrem Ausbruch bis zu ihrem Höhepunkt in der Darstellung byzantinischer Autoren, Rahden 1999.
D. Brook’s, Prosper’s Chronicle: A Critical Edition and Translation of the Edition of 445, Thesis (Master of Arts), Ottawa 2014.
Burgess s. unter Origo Rom.
Burgess, The Chronicle of Hydatius s. unter Hyd. chron.
R. W. Burgess, The Chronograph of 354: Its Manuscripts, Contents, and History, Journal of Late Antiquity 5 (2012) 345–96 (= Burgess, Manuscripts).
R. W. Burgess, The Dark Ages Return to Fifth-Century Britain: The “Re-stored” Gallic Chronicle Exploded, Britannia 21 (1990) 185–95.
R. W. Burgess, The Gallic Chronicle of 452: A New Critical Edition with a Brief Introduction, in: R. W. Mathisen / D. Shanzer (Hgg.), Society and Culture in Late Antique Gaul, Aldershot 2001, 52–84.
R. W. Burgess, Principes cum tyrannis: Two Studies on the Kaisergeschichte and its Tradition, CQ 43 (1993) 491–500.
R. W. Burgess, Roman Imperial Chronology s. unter Origo Rom.
R. W. Burgess / M. Kulikowski, Mosaics of time. Vol. 1: A historical introduction to the chronicle genre from its origins to the High Middle Ages, Turnhout 2013.
A. Busch, Die Frauen der theodosianischen Dynastie (Historia Einzel-schriften 237), Stuttgart 2015.
J.-P. Callu, A nouveau le savon de Constantin, Historia 44 (1995) 500–2.
M.-B. Carre / C. Virlouvet, Rome: la limite orientale de l’Area Sacra du Largo Argentina, MEFRA 97 (1985) 532–42.
L. Casson, Ships and seamanship in the ancient world, Princeton 1973 (with add. and corr. 1986).
B. Croke, Arbogast and the Death of Valentinian II, Historia 25 (1976) 235–44.
A. Demandt, Art. Magister militum, RE Suppl. 12 (1970) 553–790.
A. Demandt, Die Spätantike (HdbAW 3,6), München 2 2007.
J. Divjak / W. Wischmeyer (Hgg.), Das Kalenderhandbuch von 354. Der Chronograph des Filocalus, Wien 2014.
E. S. Dulabahn, Studies on the Laterculus of Polemius Silvius, Diss. Bryn Mawr College 1987.
R. Duncan-Jones, Money and Government in the Roman Empire, Cambridge 1994.
Eccardus s. unter Origo Rom.
U. Eigler, Art. Polemius Silvius, DNP 10 (2001) 5 f.
N. T. Elkins, The Flavian Colosseum Sestertii : Currency or largess? NC 166 (2006) 212–21.
W. Enßlin, Art. Merobaudes, RE 15,1 (1931) 1038 f.
Festy, Pseudo-Aurélius Victor, s. unter Epit. Caes.
J. Fündling, Kommentar zur Vita Hadriani der Historia Augusta, Bonn 2006.
J. Fugmann, Ps. Aurelius Victor, s. unter Vir. ill.
G. Funaioli, Der Lokativ und seine Auflösung, Archiv für lat. Lexikographie u. Grammatik 13 (1904) 301–72.
R. Gall, Art. Flavium amphitheatrum, RE 6,2 (1909) 2516–25.
Th. Gerhardt / U. Hartmann, Fasti, in: K.-P. Johne (Hg.), Die Zeit der Soldatenkaiser, Bd. 2, 1055–1198.
T. Glas, Valerian. Kaisertum und Reformansätze in der Krisenphase des Römischen Reiches, Paderborn 2014.
A. Goltz / U. Hartmann, Valerianus und Gallienus, in: K.-P. Johne (Hg.), Die Zeit der Soldatenkaiser, Bd. 1, 223–95.
M. L. Gualandi / A. Pinelli, Un trionfo per due. La matrice di Olbia: un unicum iconografico ‘fuori contesto’, in:„Conosco un ottimo storico dell’arte ...“, Festschr. E. Castelnuovo, Pisa 2012, 11–45.
A. von Gutschmid, Zum Kaiserverzeichniß des Polemius Silvius, RhM 17 (1862) 326 f. (= ders., Kleine Schriften, 5, Leipzig 1894, 277–79).
M. Haake, Zum römischen Triumph im dritten Jahrhundert n. Chr., in: F. Goldbeck / J. Wienand (Hgg.), Der römische Triumph in Prinzipat und Spätantike, Berlin 2017, 357–95.
G. Halsall, Barbarian Migrations and the Roman West, 376–568, Cam-bridge 2007.
K. J. Hartswick, The Gardens of Sallust: A Changing Landscape, Austin 2004.
A. Hoffmann / U. Wulf (Hgg.), Die Kaiserpaläste auf dem Palatin in Rom, Darmstadt 2 2006.
J. H. Humphrey, Roman Circuses. Arenas for Chariot Racing, London 1986.
M. Humphries, Chronicle and Chronology. Prosper of Aquitaine, his Methods and the Development of Early Medieval Chronography, EME 5 (1996) 155–75.
U. Huttner, Vom Machtantritt des Maximinus Thrax bis Aemilianus, in: K.-P. Johne (Hg.), Die Zeit der Soldatenkaiser, Bd. 1, 161–221.
K.-P. Johne (Hg.), Die Zeit der Soldatenkaiser. Krise und Transformation des Römischen Reiches im 3. Jahrhundert n. Chr. (235–284), 2 Bde. Berlin 2008.
B. W. Jones, The emperor Domitian, London 1992.
H. Jordan, Das Templum deae Syriae in Rom, Hermes 6 (1872) 314–22.
P. Just, Imperator et Episcopus. Zum Verhältnis von Staatsgewalt und christlicher Kirche zwischen dem 1. Konzil von Nicaea (325) und dem 1. Konzil von Konstantinopel (381), Stuttgart 2003.
G. Kampers, Geschichte der Westgoten, Paderborn 2008.
D. Kienast / W. Eck / M. Heil, Römische Kaisertabelle. Grundzüge einer römischen Kaiserchronologie, Darmstadt 6. überarb. Auflage 2017.
T. E. Kitchen, Apocalyptic Perceptions of the Roman Empire in the Fifth Century A. D., in: C. Feik u. a. (Hgg.), Abendländische Apokalyptik. Kompendium zur Genealogie der Endzeit (Kulturgeschichte der Apokalypse 1), Berlin 2013, 641–60.
H. Kloft, Liberalitas principis. Herkunft und Bedeutung, Köln 1970.
I. König, Die gallischen Usurpatoren von Postumus bis Tetricus, München 1981.
König, Origo Constantini, s. unter Anon. Vales.
P. Kovács, History of Pannonia during the Principate, Bonn 2014
W. Kuhoff, Diokletian und die Epoche der Tetrarchie: das römische Reich zwischen Krisenbewältigung und Neuaufbau, Frankfurt a. M. 2001.
K. Latte, Römische Religionsgeschichte (HdbAW 5,4), München 1960.
N. E. Lenski, Failure of Empire. Valens and the Roman State in the Fourth Century A. D., Berkeley 2002.
H. Leppin / H. Ziemssen, Maxentius. Der letzte Kaiser in Rom, Mainz 2007.
E. Löfstedt, Philologischer Kommentar zur Peregrinatio Aetheriae, Uppsala 1911.
E. Löfstedt, Syntactica. Studien und Beiträge zur historischen Syntax des Lateins 1 2 /2, Lund 1942/1933.
A. Luther, Das gallische Sonderreich, in: K.-P. Johne (Hg.), Die Zeit der Soldatenkaiser, Bd. 1, 325–41.
R. W. Mathisen, Provinciales, Gentiles, and Marriages between Romans and Barbarians in the Late Roman Empire, JRS 99 (2009) 140–55.
M. A. McEvoy, Child Emperor Rule in the Late Roman West, AD 367–455, Oxford 2013.
M. Meier / St. Patzold, August 410 – Ein Kampf um Rom, Stuttgart 2010.
Th. Mommsen, Chronica minora saec. IV. V. VI. VII., Vol. I–III (MGH AA 9. 11. 13) Berlin 1892–1898.
Th. Mommsen, Gesammelte Schriften 7 (Philologische Schriften), Berlin 1909 (= Mommsen, Ges. Schr.).
Th. Mommsen, Polemii Silvii Laterculus, in: ders., Gesammelte Schriften. 7, Berlin 1909, 633–67 (= Abh. Kgl. Sächs. Ges. Wiss. 3 [1857] 223–77).
Th. Mommsen, Die römische Chronologie bis auf Caesar, Berlin 1859 2 (= Mommsen [1859]).
Th. Mommsen, Über den Chronographen vom Jahre 354, Abh. Kgl. Sächs. Ges. Wiss. 2 (1850) 547–693 (= Mommsen 1 ).
Th. Mommsen, Zur byzantinischen Chronographie, RhM 11 (1857) 625 f. (= Mommsen [1857]).
J. F. Mountford, De mensium nominibus, JHS 43 (1923) 102–16.
S. Muhlberger, The Fifth-Century Chroniclers. Prosper, Hydatius, and the Gallic Chronicler of 452 (ARCA 27), Leeds 1990.
S. Muhlberger, The Gallic Chronicle of 452 and Its Authority for British Events, Britannia 14 (1983) 23–33.
D. Paniagua, Intorno alla lettera prefatoria e all’introduzione del Laterculus di Polemio Silvio, in: L. Cristante / T. Mazzoli, Il calamo della memoria: Riuso di testi e mestiere letterario nella tarda antichità, V , Polymnia: studi di filologia classica 16 (2013) 155–74.
D. Paniagua, Nuevas aportaciones acerca del Glossarium Bruxellense (Bruxelles, Bibl. Roy.10.615-10.729 ff. 95v-96r). Dossiers d’HEL, SHESL, 2015, L’activité lexicographique dans le haut Moyen Âge latin. Rencontre autour du Liber Glossarum (suite), 8, 110–23.
(https://halshs.archives-ouvertes.fr/halshs-01174655/document)
D. Paniagua, Sul ms. Roma , Bibl. Vallicelliana , E 26 e sulla trasmissione manoscritta di Polemio Silvio: un nuovo testimone (poziore) per due sezioni del Latercvlvs , RHT 5 (2016) 163–80.
Paschoud, Zosime, s. unter Zos.
M. Pawlak, Theodosius, a Son of Athaulf and Galla Placidia, Eos 92 (2005) 224–43.
F. de Reiffenberg, Notice d’un manuscrit de la bibliothèque royale, in: Bulletin de l’Académie Royale des Sciences et Belles‑Lettres de Bruxelles 8, Brüssel 1841, 247–66.
S. Remijsen, The End of Greek Athletics in Late Antiquity, Cambridge 2015.
L. Richardson, jr, A New Topographical Dictionary of Ancient Rome, Baltimore 1992.
S. Rodgers, Merobaudes and Maximus in Gaul, Historia 30 (1981) 82–105.
A. Rösger, Usurpatorenviten in der Historia Augusta, in: A. Lippold (Hg.), Bonner Festgabe Johannes Straub: zum 65. Geburtstag am 18. Oktober 1977 dargebracht von Kollegen und Schülern, Bonn 1977, 359–93.
Roncallius s. unter Origo Rom.
M. R. Salzman, Ambrose and the Usurpation of Arbogastes and Eugenius: Reflections on Pagan–Christian Conflict Narratives, JECS 18 (2010) 191–223.
M. R. Salzman, On Roman Time. The Codex-Calendar of 354 and the
Rhythms of Urban Life in Late Antiquity, Berkeley 1990.
R. Scharf, Die dynastische Stellung der Galla Placidia, in: Ders., Spätrömi-sche Studien. Prosopographische und quellenkundliche Untersuchun-gen zur Geschichte des 5. Jahrhunderts nach Christus, Mannheim 1996, 5–25.
R. Scharf, Jovinus – Kaiser in Gallien, Francia 20 (1993) 1–13.
R. Scharf, Die Kanzleireform des Stilicho und das römische Britannien, Historia 39 (1990) 461–74.
P. L. Schmidt, Origo gentis Romanorum, in: R. Herzog / P. L. Schmidt (Hgg.), Handbuch der lateinischen Literatur der Antike. Restauration und Erneuerung: 284–374 (HdbAW 8,5), München 1989, 183.
B.-J. Schröder, Titel und Text. Zur Entwicklung lateinischer Gedichtüberschriften. Mit Untersuchungen zu lateinischen Buchtiteln, Inhaltsverzeichnissen und anderen Gliederungsmitteln, Berlin 1999.
H. Sivan, Was Theodosius I a Usurper? Klio 78 (1996) 198–211.
H. Sivan , Galla Placidia. The Last Roman Empress, Oxford 2011.
D. Ch. Stathakopoulos, Famine and Pestilence in the Late Roman and Early Byzantine Empire. A systematic survey of subsistence crises and epidemics, Aldershot 2004.
R. Steinacher, Der Laterculus Regum Wandalorum et Alanorum. Eine afrikanische Ergaenzung der Chronik Prosper Tiros aus dem 6. Jahrhundert (Staatsprüfungsarbeit, Institut für Österreichische Geschichtsforschung), Wien 2001.
T. Stickler, Aëtius. Gestaltungsspielräume eines Heermeisters im ausge-henden Weströmischen Reich (Vestigia 54), München 2002.
J. Szidat, Usurpator tanti nominis. Kaiser und Usurpator in der Spätantike, Stuttgart 2010.
E. A. Thompson, Zosimus 6.10.2 and the Letters of Honorius, CQ 92 (1982) 442–62.
Valentini / Zucchetti s. unter Origo Rom.
A. W. Van Buren, Art. Obeliskos, RE 17,2 (1937) 1705–14.
G. Wesch‑Klein, Der Laterculus des Polemius Silvius – Überlegungen zu Datierung, Zuverlässigkeit und historischem Aussagewert einer spätantiken Quelle, Historia 51 (2002) 57–88.
J. Wienand, Der Kaiser als Sieger. Metamorphosen triumphaler Herrschaft unter Constantin I., Berlin 2012.
A. Wirsching, Wie die Obelisken Rom erreichten, Gymnasium 117 (2010) 255–73.
G. Wissowa, Religion und Kultus der Römer (HdbAW 5,4), München 1912 2 .
I. Wood, The End of Roman Britain. Continental Evidence and Parallels, in: D. Dumville / M. Lapidge (Hgg.), Gildas: New Approaches, Woodbridge 1984, 1–25.
D. Woods, On the Alleged Letters of Honorius to the Cities of Britain in 410, Latomus 71 (2012) 818–26.
K. Zangemeister, Zur Weltchronik des sogenannten Severus Sulpicius, RhM 33 (1878) 322–24.
F. Zevi, Per l’identificazione della Porticus Minucia frumentaria, MEFRA 105 (1993) 661–708.
K. Ziegler, Art. Polemius 9, RE 21,1 (1951) 1260–63.
S. Ch. Zinsli, Kommentar zur Vita Heliogabali der Historia Augusta, Bonn 2014.